عصبیت در آیات و روایات اسلامی

عصبیت در آیات و روایات اسلامی

آیات

كافی

بَابُ الْعَصَبِیَّةِ

1. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ تَعَصَّبَ أَوْ تُعُصِّبَ لَهُ فَقَدْ خَلَعَ رِبْقَةَ الْإِیمَانِ مِنْ عُنُقِهِ [1]

امام صادق علیه السّلام فرمود: كسى كه تعصب برد یا برایش تعصب برند (در صورتى كه بآن تعصب راضى باشد) رشته ایمان را از گردن خویش باز كرده است.

2. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ كَانَ فِی قَلْبِهِ حَبَّةٌ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ عَصَبِیَّةٍ بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ أَعْرَابِ الْجَاهِلِیَّة [2]

رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هر كه در دلش باندازه دانه خردلى عصبیت باشد خدا او را روز قیامت با اعراب جاهلیت مبعوث كند.

3. أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ خَضِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ تَعَصَّبَ عَصَبَهُ اللَّهُ بِعِصَابَةٍ مِنْ نَار [3]

امام صادق علیه السّلام فرمود: هر كه تعصب كند خدا دستمال و سربندى از آتش بسر او بندد.

4. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَامِرِ بْنِ السِّمْطِ عَنْ حَبِیبِ بْنِ أَبِی ثَابِتٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ لَمْ یُدْخِلِ الْجَنَّةَ حَمِیَّةٌ غَیْرُ حَمِیَّةِ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ ذَلِكَ حِینَ أَسْلَمَ غَضَباً لِلنَّبِیِّ ص فِی حَدِیثِ السَّلَى الَّذِی أُلْقِیَ عَلَى النَّبِیِّ ص [4]

على بن الحسین علیهما السلام فرمود: هیچ حمیتى ببهشت نرود، مگر حمیت حمزة بن عبد المطلب زمانى كه براى حمایت پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله خشم كرد و مسلمان شد، در داستان شكمبهاى كه بر سر پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله انداختند.

شرح: داستان اسلام آوردن جناب حمزه را مختلف نوشتهاند، آنچه از این حدیث شریف پیداست همان داستان شكمبه انداختن ابو جهل روى سر پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله بوده است كه در ابتدا تعصب حمزه را برانگیخت و با وجود آنكه مسلمان نبود بحمایت برادرزاده خود (حضرت پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله) برخاست، ولى چنان كه مورّخین ذكر نمودهاند حمزه در آنجا به ابو جهل گفت: اكنون كه تو برادرزادهام را دشنام میدهى من هم دین و عقیده او را دارم، اگر میتوانى مرا برگردان، ولى چون بخانه برگشت مردد شد و گفت: خدایا! اگر دین او درست است، قلب مرا آشنا كن و گر نه مرا از این گرفتارى (حمایت بیجا) نجات ده، و شب را با كمال ناراحتى بسر برد و چون صبح شد، نزد پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله رفت و گفت: پسر برادر! براى من پیش آمدى كرده كه راه چاره آن را نمیدانم، آیا دین تو هدایت است و صواب یا گمراهى و خطا، پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله باو متوجه شد و او را موعظه كرد و بشارت داد و انذار فرمود: تا خدا ایمان را از بركت فرمایشات آن حضرت در دل او افكند، حمزه گفت: شهادت دهم كه تو صادقى، دینت را اظهار كن كه من یاور تو هستم.

5. عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْمَلَائِكَةَ كَانُوا یَحْسَبُونَ أَنَّ إِبْلِیسَ مِنْهُمْ- وَ كَانَ فِی عِلْمِ اللَّهِ أَنَّهُ لَیْسَ مِنْهُمْ فَاسْتَخْرَجَ مَا فِی نَفْسِهِ بِالْحَمِیَّةِ وَ الْغَضَبِ فَقَالَ خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِین [5]

امام صادق علیه السلام فرمود: ملائكه میپنداشتند شیطان از آنها است ولى در علم خدا از آنها نبود. تا بسبب حمیت و تعصب باطن خود را اظهار كرد و گفت: مرا از آتش (روشن) آفریدهئى و او را از خاك (تیره) خلق كردهئى.

شرح: ملائكه میپنداشتند شیطان هم مانند آنها مقدس و مطیع خداست و هرگز گناه و نافرمانى نمیكند ولى تنها حمیت و خودخواهى او موجب شد كه نهان پلید خود را آشكار كرد و بآدم علیه السّلام سجده نكرد پس از حمیت و تعصب بپرهیزید.

6. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ عَنْ مَعْمَرٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ قَالَ سُئِلَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع عَنِ الْعَصَبِیَّةِ فَقَالَ الْعَصَبِیَّةُ الَّتِی یَأْثَمُ عَلَیْهَا صَاحِبُهَا أَنْ یَرَى الرَّجُلُ شِرَارَ قَوْمِهِ خَیْراً مِنْ خِیَارِ قَوْمٍ آخَرِینَ وَ لَیْسَ مِنَ الْعَصَبِیَّةِ أَنْ یُحِبُّ الرَّجُلُ قَوْمَهُ وَ لَكِنْ مِنَ الْعَصَبِیَّةِ أَنْ یُعِینَ قَوْمَهُ عَلَى الظُّلْم [6]

از على بن الحسین علیهما السلام راجع به عصبیت پرسیدند، فرمود: عصبیتى كه صاحبش بسبب آن گنهكار است اینست كه كسى بدان قوم خود را از نیكان قوم دیگر بهتر داند، ولى دوست داشتن كسى قوم خود را عصبیت نیست، بلكه كمك كردن كسى قوم خویش را بر ستم از جمله عصبیت است.

بحار الأنوار

1- ل، [الخصال] عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ ابْنِ مَعْبَدٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَتَعَوَّذُ فِی كُلِّ یَوْمٍ مِنْ سِتٍّ مِنَ الشَّكِّ وَ الشِّرْكِ وَ الْحَمِیَّةِ وَ الْغَضَبِ وَ الْبَغْیِ وَ الْحَسَدِ [7]

عبد اللَّه بن سنان از امام صادق (ع) نقل مىكند كه فرمود: پیامبر خدا (ص) هر روز از شش چیز به خدا پناه مىبرد: شك و شرك و تعصب و غضب و ستم و حسد.

2- ل، [الخصال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْلَمَ الْجَبَلِیِّ بِإِسْنَادِهِ یَرْفَعُهُ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُعَذِّبُ سِتَّةً بِسِتٍّ الْعَرَبَ بِالْعَصَبِیَّةِ وَ الدَّهَاقِنَةَ بِالْكِبْرِ وَ الْأُمَرَاءَ بِالْجَوْرِ وَ الْفُقَهَاءَ بِالْحَسَدِ وَ التُّجَّارَ بِالْخِیَانَةِ وَ أَهْلَ الرُّسْتَاقِ بِالْجَهْلِ [8]

امام على علیه السلام : خداوند شش طایفه را به سبب داشتن شش خصلت عذاب مى كند: عربها را به سبب عصبیت، ملاّكان را به سبب تكبّر، فرمانروایان را به سبب ستم، فقیهان را به سبب حسادت، بازرگانان را به سبب خیانت و روستاییان را به سبب جهالت.

3- ثو، [ثواب الأعمال] عَنِ ابْنِ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ الْعَمِّیِّ رَفَعَهُ قَالَ مَنْ تَعَصَّبَ حَشَرَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَعَ أَعْرَابِ الْجَاهِلِیَّةِ [9]

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر كس عصبیت ورزد، خداوند در روز قیامت او را با اعراب جاهلیت برانگیزد.

4- ین، [كتاب حسین بن سعید و النوادر] ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ لَمَّا كَانَ یَوْمُ فَتْحِ مَكَّةَ قَامَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی النَّاسِ خَطِیباً فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ لِیُبَلِّغِ الشَّاهِدُ الْغَائِبَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَدْ أَذْهَبَ عَنْكُمْ بِالْإِسْلَامِ نَخْوَةَ الْجَاهِلِیَّةِ وَ التَّفَاخُرَ بِآبَائِهَا وَ عَشَائِرِهَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّكُمْ مِنْ آدَمَ وَ آدَمُ مِنْ طِینٍ أَلَا وَ إِنَّ خَیْرَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَكْرَمَكُمْ عَلَیْهِ الْیَوْمَ أَتْقَاكُمْ وَ أَطْوَعُكُمْ لَهُ أَلَا وَ إِنَّ الْعَرَبِیَّةَ لَیْسَتْ بِأَبٍ وَالِدٍ وَ لَكِنَّهَا لِسَانٌ نَاطِقٌ فَمَنْ قَصَّرَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ یُبَلِّغْهُ رِضْوَانَ اللَّهِ ... [10]

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در روز فتح مكّه ـ به خطبه ایستاد پس خدا را حمد و ثنا گفت و فرمود : ای مردم این سخنم را شاهدان به غایبان برسانند: خداوند تبارك و تعالى به وسیله اسلام نخوت جاهلیت و نازیدن به پدران و خاندانهاى جاهلى را از شما زدود. اى مردم! شما از آدم هستید و آدم از گِل آفریده شد. بدانید كه امروز، بهترین شما نزد خدا و گرامیترین شما در پیشگاه او پرهیزگارترین و فرمانبردارترین شما از اوست. بدانید كه عربیّت به پدرى نیست كه [شما را] به دنیا مى آورد. بلكه عربیّت یك زبان است كه با آن سخن گفته مى شود. پس، هر كس در كار و عمل كوتاهى كند، شرافت خانوادگیش او را به خشنودى خدا نرساند.

5- ین، [كتاب حسین بن سعید و النوادر] عَنِ النَّضْرِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى وَ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ أَصْلُ الْمَرْءِ دِینُهُ وَ حَسَبُهُ خُلُقُهُ وَ كَرَمُهُ تَقْوَاهُ وَ إِنَّ النَّاسَ مِنْ آدَمَ شَرَعٌ سَوَاءٌ [11]

امام باقر علیه السلام فرمود: ریشه انسان دین اوست و آبروی او اخلاق اوست و کرمش تقوای اوست. همه مردم از آدم هستند و [از نظر نسب] یکسان هستند.

6- عن أمیر المؤمنین علیه السلام : ألاَ فالحَذَرَ الحَذَرَ مِنْ طاعةِ ساداتِكُمْ و كُبَرائكُمُ الّذینَ تَكَبَّروا عَن حَسَبِهِمْ ، و تَرفَّعوا فَوْقَ نَسَبِهِمْ... فإنّهُمْ قواعدُ أساسِ العَصَبیّةِ ، و دعائمُ أركانِ الفِتْنَةِ، و سُیوفُ اعْتِزاءِ الجاهلیّةِ .[12]

امام على علیه السلام : هان، زنهار! زنهار! از فرمانبرى مهتران و بزرگانتان كه به شرافت خانوادگى خود نازیدند و تبار خویش را برتر دیدند ... آنان پایه هاى عصبیت اند و ستونهاى فتنه و شمشیرهاى تفاخر جاهلى.

7. الإمامُ علیٌّ علیه السلام ـ فی الخُطبَة القاصِعَةِ ـ : و لَقَد نَظَرتُ فَما وَجَدتُ أحَدا مِنَ العالَمینَ یَتَعَصَّبُ لِشَیءٍ مِنَ الأشیاءِ إلاّ عَن عِلَّةٍ تَحتَمِلُ تَمویهَ الجُهَلاءِ ، أو حُجَّةٍ تَلیطُ بِعُقولِ السُّفَهاءِ ، غَیرَكُم ؛ فإنَّكُم تَتَعَصَّبونَ لأِمرٍ ما یُعرَفُ لَهُ سَبَبٌ و لا عِلَّةٌ (مسّ ید علّة)، أمّا إبلیسُ فَتَعَصَّبَ عَلى آدَمَ لأِصلِهِ ، و طَعَنَ عَلَیهِ فی خِلقَتِهِ ، فقالَ : أنا نارِیٌّ و أنتَ طِینیٌّ ! و أمّا الأغنِیاءُ مِن مُترَفَةِ الاُمَمِ فتَعَصَّبوا لآثارِ مَواقِعَ النِّعَمِ ، فَقالوا : نَحنُ أكثَرُ أموالاً و أولادا و ما نَحنُ بِمُعَذَّبینَ .

فإن كانَ لا بُدَّ مِنَ العَصَبِیَّةِ فلْیَكُن تَعَصُّبُكُم لِمَكارِمِ الخِصالِ ، و مَحامِدِ الأفعالِ ، و مَحاسِنِ الاُمورِ ، الّتی تَفاضَلَت فیها المُجَداءُ و النُجَداءُ مِن بُیوتاتِ العَرَبِ ، و یَعاسیبُ القَبائلِ ، بِالأخلاقِ الرَّغیبَةِ ، و الأحلامِ العَظیمَةِ ، و الأخطارِ الجَلیلَةِ ، و الآثارِ المَحمودَةِ . فتَعَصَّبوا لِخِلالِ الحَمدِ مِنَ الحِفظِ لِلجِوارِ ، و الوَفاءِ بِالذِّمامِ ، و الطَّاعَةِ لِلبِرِّ ، و المَعصِیَةِ لِلكِبرِ ، و الأخذِ بِالفَضلِ ، و الكَفِّ عَنِ البَغیِ ، و الإعظامِ لِلقَتلِ ، و الإنصافِ لِلخَلقِ ، و الكَظمِ لِلغَیظِ ، و اجتِنابِ الفَسادِ فی الأرضِ .[13]

امام على علیه السلام ـ در خطبه قاصعه ـ فرمود : من نگریستم، اما احدى از جهانیان را نیافتم كه درباره چیزى تعصب ورزد مگر این كه تعصّب او علتى داشت كه نادانان را به اشتباه مى افكنَد، یا دلیلى كه به اندیشه نابخردان مى چسبد؛ جز شما كه براى چیزى تعصب به خرج مى دهید كه هیچ سبب و علتى برایش شناخته نمى شود. اما ابلیس به خاطر اصل و گوهر خویش در برابر آدم عصبیّت نشان داد و بر او به دلیل خلقتش [از گل] خرده گرفت و گفت: من از آتشم و تو از گِلى. و اما توانگران مرفه و عیّاش امت ها، به خاطر فراوانى نعمت [اموال و اولاد] تعصّب ورزیدند و گفتند كه: ما داراییها و فرزندان بیشترى داریم و هرگز به عذاب گرفتار نخواهیم شد.

پس، اگر چاره اى از داشتن تعصب نیست، باید تعصّبتان به خاطر خصلتهاى والاى انسانى و كردارهاى پسندیده و امور نیكویى باشد كه خاندانهاى شرافتمند و بزرگوار و دلیر عرب و بزرگان و مهتران قبایل در آنها بر یكدیگر برترى مى جستند؛ با خلقهاى پسندیده و خردهاى بزرگ و مقامهاى بلند و آثار و رفتارهاى پسندیده. بنا بر این، براى خصلتهاى پسندیده تعصب به خرج دهید، خصلتهایى چون: نگاهداشت حق و حرمت همسایگى و پایبندى به عهد و پیمانها و فرمان بردن از نیكیها و مخالفت با تكبّر و گردن فرازى و اقدام به احسان و نیكوكارى و خویشتندارى از زورگویى و تجاوز و بزرگ شمردن قتل نفس و انصاف داشتن با مردم و فرو خوردن خشم و دورى از ایجاد تباهى در جامعه.


[1] الكافی ج2 ص307

[2] همان

[3] همان

[4] همان

[5] همان

[6] همان

[7] همان

[8] همان

[9] همان, ص292

[10] همان

[11] همان

[12] . نهج البلاغه خطبه 192

[13]. همان

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

No image

طمع در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد طمع بیان شده است آورده شده.
No image

ریاست طلبی در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد ریاست طلبی بیان شده است آورده شده.
No image

حب دنیا در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد حب دنیا بیان شده است آورده شده.
No image

عصبیت در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد عصبیت بیان شده است آورده شده.
No image

کبر , فخر در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد کبر , فخر بیان شده است آورده شده.

پر بازدیدترین ها

No image

حرص در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد حرص بیان شده است آورده شده.
No image

سفاهت, حماقت در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد سفاهت, حماقت بیان شده است آورده شده.
No image

ریاست طلبی در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد ریاست طلبی بیان شده است آورده شده.
No image

آرزوی طولانی داشتن در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد آرزوی طولانی داشتن بیان شده است آورده شده.
No image

عصبیت در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد عصبیت بیان شده است آورده شده.
Powered by TayaCMS