آموزش تيمّم و فواید آن

درس نهم

بسيار مىپرسند: دست زدن به روى خاك و مسح كشيدن به پيشانى و پشت دستها چه سودى دارد، به ويژه كه مىدانيم بسيارى از خاكها آلوده و ناقل ميكروبند. در پاسخ اين گونه سؤالها بايد به دو نكته توجه داشت:

الف) فايده اخلاقى:

تيمّم يكى از عبادات است و روح عبادت به معناى واقعى كلمه، در آن منعكس است; زيرا انسان پيشانى خود را، كه شريفترين عضو بدن اوست، با دستى كه بر خاك زده، لمس مىكند و فروتنى و تواضع خود را در پيشگاه خداوند آشكار مىسازد; يعنى پيشانى و همچنين دستهاى من در برابر تو تا آخرين حدّ، خاضع و متواضعاند.

ب) فايده بهداشتى:

امروزه ثابت شده است كه خاك به دليل داشتن باكترىهاى فراوان مىتواند برخى آلودگىها را از بين ببرد. اين باكترىها، كه كارشان تجزيه مواد آلى و از بين بردن انواع عفونتهاست، معمولاً در لايه بيرونى زمين، كه از هوا و نور آفتاب بهره مىجويند، به فراوانى يافت مىشوند. از اين روست كه لاشه حيوانات يا بدن انسان مرده را در خاك دفن مىكنند. همچنين موادّ آلوده گوناگونى كه در زمين پديد مىآيند، در مدّتى نسبتاً كوتاه تجزيه مىشوند و بر اثر حمله باكترىها كانون عفونت از ميان مىرود. اگر اين ويژگى در خاك نبود، كره زمين در مدت كوتاهى به كانون عفونت مبدّل مىگرديد.

اصولاً خاك داراى ويژگىاى شبيه به موادّ «آنتى بيوتيك» است و تأثير آن در كشتن ميكروبها بسيار است. بنابر اين، خاك پاك نه تنها آلوده نيست، بلكه از ميان برنده آلودگىها نيز هست و مىتواند از اين نظر تا حدودى جانشين آب شود. با اين تفاوت كه آب ميكروبها را حل مىكند و با خود مىبرد، ولى خاك ميكربكش است. اما بايد توجّه داشت كه خاك تيمّم كاملاً پاك باشد; چنان كه قرآن فرموده: (صعيداً طيّباً). شايان توجه است كه تعبير «صعيد» در قرآن اشاره به اين است كه بهتر است خاك سطح زمين براى اين كار انتخاب شود; همان خاكى كه در معرض تابش آفتاب و مجاورت هوا و داراى باكترىهاى ميكربكش است. [1]

موارد تيمّم

در موارد زير بايد به جاى وضو و غسل تيمّم كرد:

1. آب موجود نباشد، يا دسترسى به آن ممكن نباشد.
2. آب براى انسان ضرر داشته باشد; مثلاً استفاده از آن، موجب بيمارى شود.
3. اگر آب را به مصرف وضو يا غسل برساند، خود و ديگران از تشنگى بميرند يا بيمار شوند.
4. بدن يا لباس انسان نجس باشد و آب بيش از تطهير آن در دسترس نباشد و لباس ديگرى نيز نباشد.
5. وقت براى وضو يا غسل نباشد.
6. وقتى كه استعمال آب يا ظرف آن براى انسان حرام باشد; مثلاً غصبى باشد. [2]

در مجموع مىتوان موارد تيمّم را به سه قسمت تقسيم نمود: تهيه آب ممكن نباشد; استعمال آب ضرر داشته باشد; وقت تنگ باشد.

چگونه تيمّم كنيم؟

اعمال تيمّم عبارتند از:

1. زدن كف دو دست با هم بر چيزى كه تيمّم بر آن صحيح است.
2. كشيدن هر دو دست بر تمام پيشانى و دو طرف آن، از جايى كه موى سر روييده تا روى ابروها و بالاى بينى.
3. كشيدن كف دست چپ بر تمام پشت دست راست.
4. كشيدن كف دست راست بر تمام پشت دست چپ.
5. تمام اين كارها بايد به قصد تيمّم و براى اطاعت از دستور الهى انجام گيرد و بايد معلوم باشد كه تيمّم به جاى وضو است يا غسل. [3]

آنچه تيمّم بر آن صحيح است

1. خاك; 2. ريگ; 3. سنگ; مانند سنگ سياه، سنگ مرمر، سنگ گچ و سنگ آهك پيش از پخته شدن: مانند آجر و كوزه. [4]

شرايط درستى تيمّم

1. اعضاى تيمّم (پيشانى و دستها) پاك باشد.
2. پيشانى و پشت دستها را از بالا به پايين مسح كند.
3. چيزى كه بر آن تيمّم مىكند پاك و مباح باشد.
4. ترتيب را رعايت كند.
5. موالات را رعايت كند.
6. چيزى بين دست و پيشانى و همچنين كف دست و پشت دست در هنگام مسح فاصله نباشد.

احكام تيمّم

1. تيمّمى كه به جاى وضو است با تيمّمى كه به جاى غسل است فرقى ندارد مگر در نيّت. [5]
2. كسى كه به جاى وضو، تيمّم كرده است، اگر يكى از چيزهايى كه وضو را باطل مىكند از او سر بزند، تيمّم او باطل مىشود. [6]
3. كسى كه به جاى غسل تيمّم كرده است، هر گاه يكى از اسباب غسل ـ مثل حيض يا مسّ ميت ـ برايش پيش آيد، تيمّم او باطل مىشود. [7]
4. تيمّم در صورتى صحيح است كه انسان نتواند وضو بگيرد و يا غسل كند. بنابر اين، اگر بدون عذر تيمّم كند، صحيح نيست و اگر عذر داشته باشد و عذرش بر طرف شود ـ مثلاً آب نداشته و پيدا كند ـ تيمّم او باطل مىشود. [8]
5. اگر به جاى غسل جنابت تيمّم كند، لازم نيست براى نماز وضو بگيرد، ولى اگر به جاى غسلهاى ديگر تيمّم كند، بايد تيمّم ديگرى به جاى وضو انجام دهد. [9]
6. اگر به جاى غسل تيمّم كند و سپس كارى كه وضو را باطل مىكند برايش پيش آيد، چنانچه براى نمازهاى بعدى نتواند غسل كند، بايد وضو بگيرد و اگر نمىتواند وضو بگيرد، بايد بدل از وضو تيمّم كند. [10]