گزارشى از خانه حضرت زهرا(سلام الله علیها)
نویسنده:محمد جواد طبسی
در مدینه منوره، شهر پیامبر(صلی الله علیه و آله)، تنها یک خانه بود که رسول الله(صلی الله علیه و آله) به آن عشق مىورزید و اهلش را به شدت دوست مىداشت. در و دیوار و فضاى این خانه از معنویت و نورانیتى خاص حکایت داشت...
درآمد
در مدینه منوره، شهر پیامبر(صلی الله علیه و آله)، تنها یک خانه بود که رسول الله(صلی الله علیه و آله) به آن عشق مى ورزید و اهلش را به شدت دوست مىداشت. در و دیوار و فضاى این خانه از معنویت و نورانیتى خاص حکایت داشت.
این خانه روز و شب محل نزول و عروج فرشتگان الهى بود. پیامبر(صلی الله علیه و آله) آن قدر به این خانه احترام مى گذاشت که بدون اجازه وارد آن نمى گردید، هر صبح و شام به آنجا مى رفت و پس از کوبیدن در آن، با صداى بلند بر اهلش سلام مى داد.
هنگام خارج شدن از شهر، آخرین نقطهٔ توقفش در مدینه آن خانه بود و پس از مراجعت، اول به سراغ همان خانه مىرفت. آن خانه، خانهٔ فاطمه(سلام الله علیها) بود که این نوشتار کوتاه به وصف آن خواهد پرداخت.
ویژگیهاى خانه حضرت فاطمه(سلام الله علیها)
1- موقعیت جغرافیایى
این خانه در طرف شرق مسجد پیامبر(صلی الله علیه و آله)، هم ردیف دیگر حجره هاى رسول الله(صلی الله علیه و آله) و در وسط آنها قرار داشت. به گفته برخی صاحب‌نظران: «با توجه به دیگر گفته هاى ثبت شده، مسلم است که خانه فاطمه(سلام الله علیها) بین مربع قبر و ستون تهجد بوده است.» (1)
مردى به «عبد الله بن عمر» گفت: «درباره على بن ابى‌طالب(علیه السلام) برایم سخن بگو. عبد الله گفت: اگر مىخواهى بدانى که مقام و منزلت على(علیه السلام) نزد رسول الله(صلی الله علیه و آله) چه اندازه بوده، پس نظر کن به خانه اش نسبت به خانههاى پیامبر(صلی الله علیه و آله)، سپس با دست خود به خانهٔ على و فاطمه(علیه السلام) اشاره کرد و گفت: این خانهٔ اوست که در وسط خانه هاى پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) قرار گرفته است.» (2)
2- مساحت خانه حضرت فاطمه(سلام الله علیها)
بتنونى مىنویسد: «طول خانه فاطمه(سلام الله علیها) از طرف جنوب 5/14، از طرف شمال 14 و از طرف شرق و غرب 5/7 متر بوده است.» (3)
3- اهدایى خدا و رسول(صلی الله علیه و آله)
پیامبر بزرگوار(صلی الله علیه و آله) از همان ابتداى ورود به مدینه در فکر احداث چنین حجرهاى براى حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بود. بدین جهت زمانى که حجرههایى را در طرف شرق مسجد براى همسران خود احداث کرد، براى فاطمه(سلام الله علیها) این حجره را ساخت.
ام سلمه در روایتى که درباره عروسى حضرت فاطمه(سلام الله علیها) است، مىگوید: «...آن گاه پیامبر(صلی الله علیه و آله) دختر خود، فاطمه(سلام الله علیها) و همچنین على(علیه السلام) را پیش خود خواند و دست على(علیه السلام) را در دست راست و دست فاطمه(سلام الله علیها) را در دست چپ گرفت و به سینهٔ خود گذارد و میان دو چشم آن دو را بوسه زد. آن گاه به على(علیه السلام) فرمود: على جان! خوب همسرى دارى. و به فاطمه(سلام الله علیها) فرمود اى فاطمه! تو هم خوب همسرى دارى. سپس از جاى برخاسته و پیشاپیش آن دو راه افتاد تا اینکه آن دو را به خانه اى که از پیش براى آنها ساخته بود، وارد کرد.
سپس هنگام خروج از خانه، در حالى که دستگیره در را گرفته بود، فرمود: «طَهَّرَکُمَا اللهُ وَ طَهَّرَ نَسْلَکُمْ...؛ (4) خداوند شما و نسلتان را پاک گرداند.»
4- موقعیت درِ خانهٔ حضرت فاطمه (سلام الله علیها)
از دیگر ویژگیهاى این خانه این بود که هیچ گونه راهى به بیرون جز از طریق مسجد نداشت. بدون شک در این کار عنایتى بود. شاید راز این عمل براى مسلمانان آشکار نگردید.
سید محمد باقر نجفى مىنویسد: «همگى مورخان اذعان دارند که خانه على(علیه السلام) در دیگرى جز آنچه که به سوى مسجد باز مىشد، نداشت.» (5)
5- خانه رفیع و پر نور
از دیگر ویژگیهاى این خانه این است که همانند دیگر مساجد و خانه هاى پیامبران، از نورانیت، جلال و شکوه خاصى برخوردار و از خانه هایى بود که قرآن مجید دربارهٔ آنها فرمود:
(( فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُه؛ )) (6)؛ «در خانه هایى که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت] آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود.»
در روایتى که در ذیل آیه فوق آمده است، «انس» از «بریده» نقل مىکند: «هنگامى که پیامبر(صلی الله علیه و آله) این آیه را تلاوت مىکرد، مردى از جاى برخاست و گفت: مقصود از این خانه ها کدام خانه هاست؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: خانه هاى پیامبران.»
ابوبکر گفت: «هَذَا الْبَیْتُ مِنْهَا وَ أَشَارَ إِلَى بَیْتِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَةَ(علیه السلام) قَالَ: نَعَمْ، مِنْ أَفْضَلِهَا؛ در حالى که با دستخود به خانه على و فاطمه(علیه السلام) اشاره مىکرد، گفت: آیا این خانه از جملهٔ آن خانهها است؟ حضرت فرمود: آرى؛ بلکه افضل از همهٔ آنها است.» (7)
6- محل نماز و عبادت پیامبر(صلی الله علیه و آله)
خانه فاطمه(سلام الله علیها) استراحتگاه موقت پیامبر(صلی الله علیه و آله) هنگام دیدار از یگانه گوهرش بوده. جاى جاى این خانه قدمگاه، محل نشستن، نماز، عبادت و سجده گاه وجود مقدس نبى اکرم(صلی الله علیه و آله) بود.
حضرت على(علیه السلام) فرمود: «روزى پیامبر(صلی الله علیه و آله) به دیدار ما آمد، ما نیز حریرهاى (8) برایش آماده کردیم و ام ایمن هم ظرفى از ماست، کره و مقدارى خرما به ما هدیه کرد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) از جاى برخاست، وضو ساخت، به سوى قبله ایستاد و مدتى دعا کرد. آن گاه با چشمانى پر از اشک، سر به سجده گذارد.
هیبت و عظمت پیامبر(صلی الله علیه و آله) مانع شد که علت گریهاش را بپرسیم. فرزندم حسن(علیه السلام)، از جاى جست و گفت: پدر جان! کارهایى را دیدم انجام دادى که پیش از این انجام نداده بودى. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: فرزندم! من امروز با دیدن شما آن قدر خوشحال شدم که پیش از این، چنین شادمانى به من دست نداده بود. اینک جبرئیل آمد و به من خبر داد که همهٔ شما کشته خواهید شد و محل دفن شما هم دور از یکدیگر خواهد بود.
با شنیدن این خبر براى شما دعا کردم. امام حسین(علیه السلام) عرض کرد: اى رسول خدا! با این وصف که قبرهاى ما از هم جدا مىباشد، پس چه کسى به زیارت قبور ما مىآید؟
پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: گروهى از امتم که کمک و صلهٔ مرا دوست مىدارند. پس در روز قیامت به زیارت این دسته خواهم رفت و بازوانشان را گرفته و آنها را از گرفتاریها و سختیهاى روز قیامت نجات خواهم داد.» (9)
7- زادگاه امام حسن و امام حسین(علیه السلام)
تردیدى نیست که زادگاه امام حسن، امام حسین، زینب کبرى و ام کلثوم(علیهم السلام) در این خانه است؛ اما نسبت به سایر امامان(علیهم السلام) بعید به نظر مىرسد که زادگاهشان در خانه حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بوده باشد؛ زیرا در زمان «عبد الملک بن مروان» که حسن بن حسن(علیه السلام) در آنجا سکونت داشت، او را از خانه حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بیرون نمودند و خانه را به بهانهٔ توسعه مسجد پیامبر(صلی الله علیه و آله)، ویران کردند. (10)
همچنین بعید است که امام زین العابدین(علیه السلام) هم در آنجا دیده به جهان گشوده باشد؛ زیرا آن حضرت در سال (38 ه. ق) به دنیا آمد و پدرش امام حسین(علیه السلام)، در آن سال همراه حضرت على(علیه السلام) در کوفه بود. بنابراین به نظر مىرسد که امام سجاد(علیه السلام) در کوفه به دنیا آمده باشد؛ اما چنین سخنى را کسى نگفته است.
بنابراین احتمالها که حضرت امام سجاد(علیه السلام) در سال (34، 35 یا 36 ه. ق) به دنیا آمده باشد، مىتوان گفت:حضرت در مدینه به دنیا آمده؛ اما باز هم بعید است که در خانهٔ حضرت فاطمه(علیه السلام) بوده باشد؛ زیرا امام حسین(علیه السلام) در آن وقت در خانهٔ حضرت فاطمه(علیه السلام) زندگى نمىکرد.
8- محل رفت وآمد فرشتگان
امام باقر(علیه السلام) فرمود: «خانه على(علیه السلام) و فاطمه(سلام الله علیها) بخشى از حجرهٔ پیامبر(صلی الله علیه و آله) است و سقف آن خانه، عرش پروردگار و محل فرود وحى و رفت و آمد فرشتگانى که هر صبح و شام، و هر ساعت و لحظه، با آوردن پیام در حال آمد و شد هستند. آنجا خانه اى است که هرگز رفت و آمد فرشتگان در آن پایانى ندارد. گروهى فرود مى آیند و گروه دیگر بالا مىروند. پروردگار عالمیان پرده را از آسمانها براى حضرت ابراهیم(علیه السلام) کنار زد و به نور باصره اش قوت بخشید، تا نگاهش به عرش افتاد. همچنین خداوند به دید چشم محمد، على، فاطمه، حسن، حسین(علیهم السلام) قدرت بیشترى داد، و آنها عرش پروردگار را از خانه هاى خود مى دیدند و هرگز سقفى براى خانه هایشان جز عرش پروردگار نمىدیدند....» (11)
آرى، بسیارى از آیات الهى به وسیلهٔ امین وحى در همین خانه بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل گشت. جریان «حدیث کساء» و آمدن جبرئیل نیز در همین خانه بود. (12)
9- سلام پیامبر(صلی الله علیه و آله) بر اهل خانه
پس از آنکه آیهٔ: (( وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها ))؛ (13) «ترجمه» بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل گشت، آن حضرت چهل روز (14)، شش ماه (15)، هشت ماه (16) یا نه ماه (17) در هر صبح و شام به سوى خانهٔ حضرت فاطمه(سلام الله علیها) مى رفت و دستگیره در خانه را مى گرفت و پس از سلام بر اهل آن خانه، به دستور آیه عمل مى نمود و م ىفرمود: «الصلاة! یَرْحَمُکُمُ اللَّه» (18) و سپس این آیه را تلاوت مى فرمود: (( إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیرا ))؛ (19) « ترجمه»
ابو الحمراء مىگوید: «چهل روز پیامبر(صلی الله علیه و آله) را دیدم که هر روز صبح به طرف در خانهٔ على و فاطمه(علیه السلام) مىآمد و دستگیره در را مى گرفت و مى فرمود: «السَّلَامُ عَلَیْکُمْ اهل البیت وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه الصَّلَاةَ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً؛ (20)
«قندوزى» حنفى پس از ذکر این حدیث، مى گوید: «این حدیث از 300 نفر از صحابه و یاران پیامبر روایت شده است.» (21)
10- بسته شدن در خانه ها جز در خانه حضرت فاطمه(سلام الله علیها)
آن‌گاه که یاران رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مىبینند در خانه على(علیه السلام) و فاطمه(سلام الله علیها) به مسجد باز مىشود، هر یک از خانهٔ خود درى به مسجد باز مى کنند. دیرى نگذشت که فرمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمد که تمام درها باید بسته شود، جز در خانه على(علیه السلام). موج اعتراض بالا گرفت؛ اما پیامبر(صلی الله علیه و آله) قاطعانه بر موضوع پافشارى کرد و تمام درها؛ حتى پنجرهها، جز برای خانهٔ على(علیه السلام) را بست.
«زید بن ارقم» مىگوید: «برخى از یاران از حضرت خواستند که اجازه دهد درها همچنان باز بماند. پیامبر(صلی الله علیه و آله) از جاى برخاست و پس از حمد و ثناى الهى فرمود: به من دستور داده شد که تمام درها، جز در خانهٔ على(علیه السلام) را ببندم. حال مىبینم که برخى از شما سخن گفتهاید؛ اما این را بدانید که سوگند به خدا! این من نبودم که در خانهاى را بسته یا باز کرده باشم؛ بلکه دستورى بود که من از آن پیروى کردم.» (22)
حدیث یاد شده از احادیث مسلم شیعه و سنى است و تاکنون کسى بر صحت آن اشکال نگرفته، جز «ابن جوزى» که آن را در ردیف احادیث موضوعه و ساختهٔ رافضیها خوانده است؛ اما «ابن حجر عسقلانى» در کتاب «فتح البارى؛ فی شرح صحیح البخارى» در رد گفته ابن جوزى اظهار مى دارد:
«اخطأ فى ذلک شنیعاً فانه سلک فى ذلک رد الاحادیث الصحیحة بتوهّمه المعارضة؛ وى دراین کتاب خطاى زشتى را مرتکب شده است؛ زیرا به بهانهٔ تعارض، بسیارى از احادیث صحیح را رد کرده است.» (23)
11- احترام ویژهٔ امامان
گرچه در زمان معصومین(علیهم السلام) به ویژه از اواخر زمان امام سجاد(علیه السلام) به بعد، خانهٔ حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را به بهانهٔ توسعهٔ مسجد ویران کردند؛ اما جایگاه خانه معلوم و مشخص بود و مردم بدون هیچ تقیهاى، نسبت به خانهٔ حضرت فاطمه(سلام الله علیها) احترام ویژهاى قائل بودند.
امام جواد(علیه السلام) هر روز مقارن اذان ظهر، نخست به زیارت رسول الله(صلی الله علیه و آله) مىرفت، سپس به طرف خانهٔ حضرت فاطمه(سلام الله علیها) مى رفت و کفشهاى خود را بیرون مى آورد و وارد خانهٔ حضرت فاطمه(سلام الله علیها) مى گشت و در آنجا نماز مى گذارد. (24)
نگاهى دیگر
نگاه دیگرى که به این خانه مى افکنیم، حیرتمان بیش‌تر مىشود؛ چرا که در این خانه هرگز از زخارف دنیا و تجملگرایى چیزى یافت نمى شود؛ خانه اى بسیار ساده، نه فرش قابل ذکرى دارد و نه وسایل گران قیمتی. اشتباه نشود، خیال نکنید که حضرت على(علیه السلام) فقیر و تهىدست بود؛ بلکه آورده اند که از دسترنج خود هزار بنده را آزاد کرد. این خانواده نمى خواستند غیر از زندگى زاهدانه راه دیگرى را در پیش گیرند، بدین جهت آنچه داشتند یا وقف فقرا و تهیدستان مى کردند یا به دیگران مى دادند و خود در نهایت ساده‌زیستى زندگى مى کردند. (25)
اینک به وسایل این خانه - که در حقیقت همان جهیزیه حضرت فاطمه(سلام الله علیها) بود و در آن چند سال هیچ به آن اضافه نگشته بود – نیم‌نگاهی خواهیم داشت.
در این خانه علاوه بر چوبى که حضرت على(علیه السلام) به دو طرف اطاق جهت آویزان کردن لباس نصب کرده بود، یک پوست گوسفند که در کف اطاق انداخته، یک بالش که داخلش را از لیف خرما پر کرده بود، چیز دیگرى جز جهیزیهٔ حضرت فاطمه(سلام الله علیها) نبود و ریز آن به قرار زیر است:
1- یک قواره پیراهن به قیمت هشت درهم.
2- یک عدد روسرى بزرگ به قیمت چهار درهم.
3- یک حولهٔ سیاه خیبرى.
4- یک تختخواب که با برگ درخت خرما بافته شده بود.
5- دو عدد تشک کتانى از کتانهاى مصر که در درون یکى از آنها لیف خرما و دیگرى از پشم گوسفند پر شده بود.
6- چهار عدد بالش از پوست میش مکه که از گیاه خوشبویى به نام اذخر پر شده بود.
7- یک تخته پرده پشمى.
8- یک قطعه حصیر.
9- یک عدد دستاس.
10- یک طشت مسى براى شستن لباس.
11- یک عدد مشک چرمى براى آبکشى.
12- یک بادیه بزرگ براى دوشیدن شیر.
13- یک ظرف چرمى براى آب.
14- یک آفتابه گلى لعابى شده.
15- یک سبوى گلى سبز.
16- دو عدد کوزه سفالین.
17- یک قطعه پوست چرمى براى فرش.
18- یک چادر از پارچه هاى بافت قطر. (26)
سرنوشت خانهٔ حضرت فاطمه(سلام الله علیها)
متأسفانه این خانه و ساکنانش پس از رحلت پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله)، مورد بى مهرى امت قرار گرفت و دستخوش حوادث ناگوارى شد.
خانه اى که از در و دیوارش بوى رسول الله(صلی الله علیه و آله) به مشام مىرسید و زمین و محرابش یادآور سجده هاى طولانى یگانه یادگار پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) بود، نه تنها فقط در آن خانه را بستند و بر خلاف سفارش آن حضرت مردم را از فیض برکات آن خانه و اهلش محروم ساختند؛ بلکه براى بیعت گرفتن از على(علیه السلام) مورد هجوم ناجوانمردانهٔ عدهاى کینه توز و فرصت طلب قرار گرفت و سرانجام در زمان عبدالملک بن مروان، به بهانهٔ توسعه مسجد، ساکنان آن را بیرون کردند و خانه را ویران ساختند.
تعجب اینجا است که آنها با مشاهدهٔ آن همه عطوفت و مهرورزیها و احترام فوق العادهٔ پیامبر(صلی الله علیه و آله) نسبت به اهل‌بیت خود، به ویژه نسبت به حضرت فاطمه(سلام الله علیها) چگونه مردان کینه توز و فرصت طلب را جهت بیعت گرفتن از على(علیه السلام) روانهٔ خانه فاطمه(سلام الله علیها) ساختند؟ آنان مگر حضرت فاطمه(سلام الله علیها) را نمى شناختند که با بردن آتش (27) هم در خانه را سوزاندند (28) و پهلو (29) شکستند (30)، هم حرمت صاحب خانه را زیر پا نهادند. (31)
در این خانه که آن را هاله اى از غم و مظلومیت فرا گرفته، دو قبر مجهول و گمشده و یک محراب قرار دارد. قبر اول، قبرمحسن، پنجمین فرزند حضرت على و فاطمه(علیه السلام) است وگویا در پاى درِ خانه دفن گردید. قبر دوم، احتمالاً قبر فاطمه(سلام الله علیها) و یک محراب است که براى همگان قابل رؤیت می‌باشد و روزى این محراب محل نماز، سجده و دعاى حضرت فاطمهٔ زهرا(سلام الله علیها) بود.
جاى بسى تعجب است که آن خانهاى که در زمان عبد الملک بن مروان به بهانهٔ توسعه مسجد پیامبر خراب مىشود، امروزه در محاصرهٔ نردههاى آهنین قرار گرفته است.
پی نوشت :
1) . مدینه شناسى، ص73.
2) . سفینة البحار، ج1، ص115.
3) . الرحلة الحجازیة، ص327.
4) . مناقب خوارزمى، ص247.
5) . مدینه شناسى، ص119 و تفسیر فرات کوفى، ص125.
6) . نور/36.
7) . سفینة البحار، ج1، ص114 و مجمع البحرین، ص138.
8) . غذایى است که با آرد و شیر یا روغن مىپزند. فرهنگ جدید، ص91.
9) . بشارة المصطفى(ص) لشیعۀ المرتضی(ص)، ص195؛ عوالم العلوم و المعارف، ج7، ص123 و کامل الزیاراة، ص58.
10) . سفینة البحار، ج1، ص115.
11) . همان.
12) . سند حدیث شریف کساء، ص6.
13) . طه / 132.
14) . امالى طوسى، ص251.
15) . سیر اعلام النبلاء، ج2، ص434.
16) . بحارالانوار، ج43، ص53.
17) . ینابیع المودة، ص174 و مناقب خوارزمى، ص23.
18) . امالى طوسى، ص251.
19) . بحارالانوار، ج43، ص53.
20) . ینابیع المودة، ص174.
21) . همان.
22) . ذخائر العقبى، ص77.
23) . مدینهشناسى، ص117.
24) . سفینة البحار، ج2، ص375.
25) . همان، ص54.
26) . زندگانى حضرت فاطمه(س)، ص56.
27) . العقد الفرید، ج5، ص13 و الامامة و السیاسة، ص20.
28) . اثبات الوصیة، ص124.
29) . همان.
30) . تفسیر عیاشى، ج2، ص67.
31) . بحارالانوار، ج53، ص14.
منبع : کتاب حضرت زهرا(سلام الله علیها) / معاونت تبلیغ و آموزشهای کاربردی حوزه علمیه قم/ چاپ اول-1390 .