حکمت 468 نهج البلاغه : راه کشورداری

حکمت 468 نهج البلاغه : راه کشورداری

متن اصلی حکمت 468 نهج البلاغه

موضوع حکمت 468 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 468 نهج البلاغه

468- وَ قَالَ عليه السلام لِزِيَادِ ابْنِ أَبِيهِ وَ قَدِ اسْتَخْلَفَهُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَلَى فَارِسَ وَ أَعْمَالِهَا فِي كَلَامٍ طَوِيلٍ كَانَ بَيْنَهُمَا نَهَاهُ فِيهِ عَنْ تَقْدِيمِ الْخِرَاجِ اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَيْفَ فَإِنَّ الْعَسْفَ يَعُودُ بِالْجَلَاءِ وَ الْحَيْفَ يَدْعُو إِلَى السَّيْفِ

موضوع حکمت 468 نهج البلاغه

راه كشور دارى

(سياسى، نظامى)

ترجمه مرحوم فیض

468- امام عليه السّلام بزياد ابن ابيه فرمود هنگاميكه او را بر فارس و جاهايى كه در قلمرو آن بود جانشين عبد اللّه ابن عبّاس گردانيد در ضمن سخن درازى كه بين ايشان بود و او را در آن سخن از پيش گرفتن ماليات (از رعيّت) نهى نمود: 1 عدل و انصاف را (با رعيّت) بكار بر، و از بيراهه رفتن و ستم بترس، زيرا بيراهه رفتن (بى انصافى) منجرّ به آوارگى (آنان) ميشود، و ظلم و ستم به شمشير (نزاع و زد و خورد بين رعيّت و والى) مى كشاند (يا ستم سبب ميشود كه والى بدست رعيّت كشته شود).

( . ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)، ج 6 ، صفحه ی 1304)

ترجمه مرحوم شهیدی

476 [و چون زياد بن ابيه را به جاى عبد اللّه پسر عباس به فارس و شهرهاى تابع آن حكومت داد، در گفتارى دراز كه او را از گرفتن خراج پيش از رسيدن وقت آن 2 نهى فرمود گفت:] كار به عدالت كن و از ستم و بيداد بپرهيز كه ستم رعيت را به آوارگى وادارد و بيدادگرى شمشير را در ميان آرد.

( . ترجمه نهج البلاغه شهیدی، ص 444)

شرح ابن میثم

448- و قال عليه السّلام لزياد بن أبيه

و قد استخلفه لعبد اللّه بن العباس على فارس و أعمالها، فى كلام- طويل كان بينهما نهاه فيه عن تقدم الخراج- :اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَيْفَ- فَإِنَّ الْعَسْفَ يَعُودُ بِالْجَلَاءِ وَ الْحَيْفَ يَدْعُو إِلَى السَّيْفِ

المعنى

أمره باستعمال العدل و حذّره من حيف الناس و عسفهم و هو حملهم على مكاره. و نفّر عن ذلك بضمير صغراه قوله: فإنّ العسف. إلى آخره: أى يعود بجلاء المعسوف بهم عن أوطانهم، و ظاهر أنّ الظلم معدّ لذلك، أو لقيام السيف على الظالم من غيره. و تقدير الكبرى: و كلّما كان كذلك فيجب اجتنابه.

( . شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 466 و 467)

ترجمه شرح ابن میثم

448- امام (ع) به زياد بن ابيه- وقتى كه او را براى خطّه فارس به جاى عبد اللّه بن عباس تعيين كرد- در ضمن سخنى طولانى كه بين آنها ردّ و بدل شد و امام او را از پيشاپيش گرفتن ماليات نهى كرد، فرمود:

اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَيْفَ- فَإِنَّ الْعَسْفَ يَعُودُ بِالْجَلَاءِ وَ الْحَيْفَ يَدْعُو إِلَى السَّيْفِ

ترجمه

«با عدل و انصاف رفتار كن، و از تندروى و ستم بپرهيز، زيرا كه تند روى منجر به آوارگى مردم، و ستمكارى باعث به كار بردن شمشير مى گردد».

شرح

امام (ع) زياد را به عدالت امر كرده و از ستمكارى بر مردم و بى انصافى برحذر داشته است، يعنى وادار كردن مردم به كارهاى دشوارى كه بر انجام آنها هيچ تمايلى ندارند. امام (ع) از بى عدالتى به وسيله قياس مضمرى برحذر داشته است كه مقدمه صغراى آن فانّ العسف... است يعنى بى عدالتى باعث مى شود، آنان كه مورد ستم قرار گرفته اند وطن خود را رها كنند و بديهى است كه ستمكارى زمينه فرار از وطن را فراهم مى سازد، و يا باعث قيام مردم با شمشير در برابر ستمگر مى گردد، و كبراى مقدر نيز چنين است: و هر چه اين طور باشد، اجتناب از آن لازم است.

( . ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 789 و 790)

شرح مرحوم مغنیه

467- و قال (لزياد بن أبيه، و قد استخلفه لعبد اللّه بن العبّاس على فارس و أعمالها في كلام طويل كان بينهما نهاه فيه عن تقدّم الخراج): استعمل العدل و احذر العسف و الحيف، فإنّ العسف يعود بالجلاء و الحيف يدعو إلى السّيف.

المعنى

عطف الحيف على العسف من باب عطف التفسير، و المراد بالجلاء هجرة أهل البلاد عنها فرارا من البغي و الجور، و المعنى لا تظلم أحدا من الرعية، لأن الظلم يدعو المواطنين الى الثورة أو ترك البلاد، و بالثورة تسفك الدماء، و بالهجرة تخرب البلاد.

( . فی ضلال نهج البلاغه، ج 4، ص 483 و 484)

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

(452) و قال عليه السّلام لزياد بن أبيه- و قد استخلفه لعبد اللَّه بن العبّاس على فارس و أعمالها، في كلام طويل كان بينهما نهاه فيه عن تقديم الخراج: استعمل العدل، و احذر العسف و الحيف، فإنّ العسف يعود بالجلاء و الحيف يدعو إلى السّيف.

اللغة

(العسف) الظلم و العسف في الأصل أن يأخذ المسافر على غير طريق و لا جادّة و لا علم، فنقل إلى الظلم و الجور (حاف) حيفا: جار عليه- المنجد.

المعنى

زياد بن أبيه أحد دهاة عصره الفتاكين و من الّذين خمرت طينتهم بالظلم و الجور، و لعلّ استعماله من قبله عليه السّلام لتوقّع إصلاحه و تأديبه و تقييده باللّطف لعلّه يرجع عن غيّه، و يظهر من كلامه هذا معه عناية أمير المؤمنين عليه السّلام بارشاده و تعليمه و قد شاع العسف و الحيف على أهل فارس من زمن عثمان بوسيلة عمّاله الجائرين، قال في الشرح المعتزلي: و كانت عادة أهل فارس في أيّام عثمان أن يطلب الوالي منهم خراج أملاكهم قبل بيع الثمار على وجه الاستسلاف- إلخ.

أقول: و يظهر من ذلك شدّة العسف و الجور، لأنّ هذا الاستسلاف يضيق المعاش على أهل فارس من وجوه، فانّ أخذ الخراج قبل بيع الثمرة معناه تقويم الثمرة عليهم بأغلى ثمن، ثمّ الضغط عليهم في تسليم الخراج من مالهم فيلجئون إلى بيع الثمرة سلفا بأرخص القيم، أو الاقتراض بالرّبح المجحف، و هذا الضغط يوجب جلائهم عن الأرياف و المزارع فينجرّ إلى الخراب و الدّمار، أو إلجائهم إلى المقاومة و الثورة فينجرّ إلى الحرب و إعمال السيف و القتل و التدمير و لا ينتج إلّا الخراب و نقصان الخراج و كان زياد أخذ أهل فارس على سنّة عمّال عثمان، فنهاه عليه السّلام عن طلب الخراج قبل بيع الثمار، و بيّن له أنّ هذا العسف و الحيف يوجب خراب البلاد و قطع الخراج رأسا للجوء أهلها إلى الجلاء عنها أو القيام بالسيف على وجه الحكومة و الدولة، و هو أكثر فسادا و أخيب مغبّة.

الترجمة

بزياد بن أبيه كه بجاى عبد اللَّه بن عباسش بر فارس و توابع آن حكمرانش كرده بود در ضمن سخن طولانى وى را از پيش گرفتن خراج نهي كرد و چنين فرمود: عدالت را بكار بند و از زورگوئي و خلاف حق حذر كن، زيرا زورگوئي مايه جلاء از وطن و كوچيدنست، و ستم و خلاف حق مايه بروز شورش و تيغ كشيدن.

( . منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج 21، ص 541 و 542)

شرح لاهیجی

(504) و قال (- ع- ) لزياد بن ابيه و قد استخلفه لعبد اللّه بن العبّاس على فارس و اعمالها فى كلام طويل كان بينهما نهاه فيه عن تقديم الخراج استعمل العدل و احذر العسف و الحيف يعود بالجلاء و الحيف يدعوا الى السّيف يعنى و گفت (- ع- ) بزياد پسر پدر خود و حال آن كه خليفه و جانشين ساخته بود او را از براى عبد اللّه پسر عبّاس بر ملك فارس و كارهاى آنجا در اثناء كلام درازى كه بود در ميان ايشان كه نهى ميكرد در ان كلام او را از پيش گرفتن خراج كه بكار دار عدالت را و حذر كن از بى راهى و ميل كردن از حقّ پس بتحقيق كه بيراهى عايد مى سازد جلا و فرار از وطن را و ميل و عدل از حقّ مى خواند كشته شدن بشمشير را

( . شرح نهج البلاغه نواب لاهیجی، ص 333)

شرح ابن ابی الحدید

484:وَ قَالَ ع لِزِيَادِ بْنِ أَبِيهِ- وَ قَدِ اسْتَخْلَفَهُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَلَى فَارِسَ وَ أَعْمَالِهَا- فِي كَلَامٍ طَوِيلٍ كَانَ بَيْنَهُمَا نَهَاهُ فِيهِ عَنْ تَقْدِيمِ الْخَرَاجِ- . اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَيْفَ- فَإِنَّ الْعَسْفَ يَعُودُ بِالْجَلَاءِ وَ الْحَيْفَ يَدْعُو إِلَى السَّيْفِ

قد سبق الكلام في العدل و الجور- و كانت عادة أهل فارس في أيام عثمان- أن يطلب الوالي منهم خراج أملاكهم- قبل بيع الثمار على وجه الاستسلاف- أو لأنهم كانوا يظنون أن أول السنة القمرية- هو مبتدأ وجوب الخراج- حملا للخراج التابع لسنة الشمس على الحقوق الهلالية- التابعة لسنة القمر- كأجرة العقار و جوالي أهل الذمة- فكان ذلك يجحف بالناس و يدعو إلى عسفهم و حيفهم- . و قد غلط في هذا المعنى جماعة من الملوك- في كثير من الأعصار- و لم يعلموا فرق ما بين السنتين- ثم تنبه له قوم من أذكياء الناس- فكبسوا و جعلوا السنين واحدة- ثم أهمل الناس الكبس- و انفرج ما بين السنة القمرية و السنة الخراجية- التي هي سنة الشمس انفراجا كثيرا- . و استقصاء القول في ذلك لا يليق بهذا الموضع- لأنه خارج عن فن الأدب- الذي هو موضوع كتابنا هذا

( . شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) ج 20، ص 245)

شرح نهج البلاغه منظوم

[466] و قال عليه السّلام:

لزياد ابن أبيه- و قد استخلفه لعبد اللّه ابن العبّاس على فارس و أعمالها، فى كلام طويل كان بينهما، نهاه فيه عن تقديم الخراج- : استعمل العدل و احذر العسف و الحيف فإنّ العسف يعود بالجلاء، و الحيف يدعو إلى السّيف.

ترجمه

هنگامى كه آن حضرت زياد بن ابيه را بر استان فارس فرمانروائى داده و او را جانشين عبد اللّه عبّاس گردانيدند، در ضمن سخن طولانى كه ميان ايشان بود و او را در آن سخن از پيش از سر رسيد ماليات گرفتن نهى مى فرمود فرمودند: عدل و انصاف را بكار بند و از ستمگرى و بيراهه رفتن بترس، چرا كه بيرون شدن از راه انسان را به آوارگى مى كشاند و از داد به بيداد گرائيدن شخص را بسوى شمشير برّان مى كشاند (رعيّت از جورش بجان آمده بروى بشوراند، و سر از تنش برگيرند).

نظم

  • چو عزل از فارس آمد ابن عبّاسبنا شد تا زياد آنجا دهد پاس
  • امير المؤمنين (ع) درياى دانشوصيّت كرد و كرد اينسان سفارش
  • اگر در شهر و ور كس در دهات استز ما برگردن وى ماليات است
  • رعيّت را ز دولت دل مرنجانخراج از وى به پيش از وقت مستان
  • مكن بر زير دستان جور و اجحافبر آنان روبراه عدل و انصاف
  • ز راه داد اگر بيراهه رفتىبناحق چهره حق را نهفتى
  • ستم را داشتى بر خلق معمولبجمع مال گشتى گرم و مشغول
  • بچنگ مردمان بيچاره گردىز كاخ و مال و جاه اواره گردى
  • چو در دلها فزودى التهابىشود بر پا بناگه انقلابى
  • بحلقت تيغ و دشنه تيز گرددتنت از نيش خنجر ريز گردد
  • لذا اطراف كار خويش واپاىستم منماى و راه كين مپيماى

( . شرح نهج البلاغه منظوم، ج 10، صفحه ی 240 - 242)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

 

جدیدترین ها در این موضوع

No image

فاطمه(س) بر کرسى تربیت

تربیت (یعنى به فعلیت درآوردن همه استعدادهاى بالقوه انسان) کار سترگ پیامبران و علت انگیزش و بعثت آنان است و تنها کسانى مى ‏توانند به حقیقت این هنر را داشته باشند که از چشمه ‏سار زلال نبوت سیراب شده و از مکتب آنان درس گرفته باشند و فاطمه(س) شاخسار درخت ...
نگاهی به سیره رفتاری حضرت زهرا (س)

نگاهی به سیره رفتاری حضرت زهرا (س)

پیامبر هنگام عروسی زهرا(س) به او فرموده بود: "دخترم! با همسرت رفتار نیکو کن، و در هیچ کاری از دستورش سرپیچی نکن." این سخن همواره آویزه گوش حضرت زهرا(س) بود، او حدود نُه سال که همسر علی(ع) بود، هرگز علی(ع) را ناخشنود نکرد، بلکه همواره مایه نشاط و خشنودی...
ابعاد علمی و عملی شخصیت حضرت زهرا (س)

ابعاد علمی و عملی شخصیت حضرت زهرا (س)

آنچه که ما موظفیم به این بانو اقتدا کنیم و وظیفه داریم، مأمور هستیم و راهش هم ممکن است آن است که این بانو (سلام الله علیها) هم در اعتقادات، هم در اخلاق، هم در حقوق، هم در فقه مطالب فراوانی را فرمودند و عمل کردند و تعلیم دادند و دستور عمل کردن را هم ...
سیماى فاطمه(س) در روز قیامت

سیماى فاطمه(س) در روز قیامت

از پیامبر(ص) چنین نقل مى‏کند: هنگامى ‏که فاطمه در مقابل عرش پروردگار قرار مى ‏گیرد، خود را از مرکب به زیر انداخته، اظهار مى ‏دارد: الهى و سیدى، میان من و کسى که مرا آزرده و بر من ستم روا داشته، داورى کن. خدایا! بین من و قاتل فرزندم، حکم کن...
حضرت فاطمه علیهاالسلام و ولایت کبرا

حضرت فاطمه علیهاالسلام و ولایت کبرا

ولایت کبراى حضرت زهرا علیهاالسلام در امتداد ولایت مطلق خداوند قرار دارد، به گونه اى که ایشان به اذن الهى، حق دخل و تصرف در امور عالم را دارد و مى‏تواند نفوس انسان‏هاى مستعد را شناخته، به سرمنزل مقصود رهنمون سازد. آیاتى در باب اثبات عصمت و طهارت و علم وهبى

پر بازدیدترین ها

جلوه‏ هاى اعجاز در سوره کوثر

جلوه‏ هاى اعجاز در سوره کوثر

این جویبارهاى فضیلت به هم پیوند خورد و در سوره «کوثر» مجموعه اى دل انگیز از زیباییها و اصالتها را رقم زد و آن را به عنوان، هدیه اى الهى، تقدیم رسول خاتم(ص) کرد، زیرا فاطمه(س) یکى از مظاهر فیض مداوم و جریان پر برکت حرکت محمدى است که استمرار آن را...
فاطمه علیهاالسلام مرجعیت فکری، فرهنگی

فاطمه علیهاالسلام مرجعیت فکری، فرهنگی

حضرت زهرا علیهاالسلام مقام و موقعیت و جایگاه امام علی علیه السلام را خوب شناخته بود و از تواناییهای ذاتی و خدادادی و شایستگیهای ایشان نیز مطلع بود. (11) دیدگاههای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را نسبت به امام به صورت مرتب شنیده بود...
وصیت های فاطمه زهرا علیها السلام

وصیت های فاطمه زهرا علیها السلام

حضرت فاطمه زهرا علیها السلام که بانویی معصومه است و روح و جان او به گناهی آلوده نشده، عاجزانه از امام علی علیه السلام می خواهد که آن شب را در کنار قبر او بماند و برای او قرآن بخواند و دعا نماید. راستی زهرای مرضیه با آن همه عبادت و اعمال خیرش خود را شب...
لعن و نفرین خدا در قرآن بر ظالمین به حضرت زهرا (جلسه پنجم)

لعن و نفرین خدا در قرآن بر ظالمین به حضرت زهرا (جلسه پنجم)

لسان آیه، لسانِ عجیبی است. در این آیه شریفه، با توجه به مسائلی که این چند روز بیان شد، کسانی که نسبت به حضرت صدیقه طاهره زهرا(سلام الله علیها) این اهانت‌ها را روا داشتند، آیا اینها مصداق ایذاء نیست؟ مگر اینکه کسی عاقل نباشد، که انکار کند که اینها مصداق...
نگاهی به سیره رفتاری حضرت زهرا (س)

نگاهی به سیره رفتاری حضرت زهرا (س)

پیامبر هنگام عروسی زهرا(س) به او فرموده بود: "دخترم! با همسرت رفتار نیکو کن، و در هیچ کاری از دستورش سرپیچی نکن." این سخن همواره آویزه گوش حضرت زهرا(س) بود، او حدود نُه سال که همسر علی(ع) بود، هرگز علی(ع) را ناخشنود نکرد، بلکه همواره مایه نشاط و خشنودی...
Powered by TayaCMS