حرام خواری
استفاده ازلقمه ى حرام یکى ازعوامل مهم در پیدایش گناهان وناهنجارىهاى اجتماعى در جامعه است زیرا با از بین بردن نورانیت دل، انسان را در روى آوردن به بزهکارى، گستاخ مىسازد. بدست آوردن و استفاده ازمال حرام واجتناب نکردن از آن از صفات رذیلهای است که از نتایج حب دنیا و حرص بر آن است واز مهمترین عوامل هلاکت انسان و بزرگ ترین موانع رسیدن به سعادت بشری است. زیرا همانگونه که غذای سمی، جسم انسان را مسموم می کند، غذای حرام، روح انسان را آلوده مینماید. به همین دلیل خداوند در آیه 24 از سوره بقره از یهودیان تیره دل و کارشکنی که سدی در مقابل راه دین بوده ، به عنوان « اَکالُونَ السُحت : بسیار حرامخور» (المایده /42) یاد کرده است.
در تعالیم اسلام سفارشهای بسیاری در باره توجه مردم به اموال حلال و پرهیز از حرام خواری یا لقمۀ حرام وجود دارد. این متون دینی مردم را به رعایت حقوق مالی یکدیگر و عدم دست درازی به اموال همنوعان خود نموده است.
وظایف پیشگیرانه والدین
توجه به اهمیت تغذیه
در آیات قرآن و سخنان ائمه معصومین(ع) براین نکته بسیار تأکید شده است که همه افراد جامعه به شیوههای کسب درآمد و چگونگی هزینههای خود توجه کنند. دستور خداوند متعال در باره غذای انسان این است که:«فلینظر الانسان الی طعامه»(عبس / 24) انسان حتما ًباید به غذای خود بنگرد و توجّه عمیق کند». واژه طعام در این آیه به معنای تمامی ابعاد مربوط به تغذیه و خوراک اوست. ازجمله اینکه انسان باید مسأله غذای حلال و حرام و اموال مشروع و نامشروع را مورد توجّه قراردهد. بنابراین باید همانگونه که انسان مسلمان میبایست به ظاهر غذا توجه داشته باشد و مواظب آلودگی آن باشد، باید به باطن و تاثیرات معنوی و روحی آن دقت فراوانتری کند. زیرا بیماریهای روحی بسیار خطرناکتر از بیماریهای جسمی بوده و درمان آن هم نیز به مراتب سختتر خواهد بود. از همین رو امام سجاد7در کتاب رساله حقوق، ضمن شمارش و بیان حقوق اعضاء و جوارح میفرماید: « و امّا حقّ بطنک فان لا تجعله لقلیلٍ من حرام و لا لکثیر···) (تحف العقول، النص، ص: 258)
و اما حق شکمت آن است که آن را ظرفی برای غذای حرام خواه اندک باشد یا بسیار، قرار ندهی.
یکی از مهمترین وظایف مرد، تأمین معاش خانواده از راه حلال است زیرا فرزندانی که با لقمه حلال پرورش مییابند، افرادی رقیقالقلب و باصفا بار میآیند. از این رو والدین باید به این موضوع توجه کنند که تامین و چگونگی خوراک و تغذیه خانواده بر اساس موازین شرعی بوده و از هر گونه حرام یا شبههناک بودن برحذر باشد. زیرا چنانچه لقمه، شبهه داشته باشد در روحیه فرزندان و حتی نسل آنان آثار منفی خواهد گذاشت. از همین رو امام عصر(عج) در دعای خود ( اللهم طهر بطوننا عن الحرام و الشبهة) (المصباح للكفعمي (جنة الأمان الواقية)، ص: 280)
از خداوند خواسته است تا او را علاوه بر پاکی از غذای حرام، حتی از غذای شبهه ناک نیز پاک نموده و شکم خود را از ورود چنین غذایی، محفوظ نگهدارد.
فرا گرفتن احکام شرعی
از آنجا که براساس فرموده امام علی(ع) جهل و نادانی یکی از زمینههای کسب درآمد حرام است، تلاش برای یاد گرفتن احکام شرعی و فقهی کسب، تجارت وخرید و فروش و دانستن راههای صحیح تامین غذای حلال و پاک، آداب شرعی قرض یا وام گرفتن، تعویض و جابجایی اموال و اشیاء، مراجعه به رسالههای عملیه مراجع تقلید وپرسشهای لازم از آنها، ازوظایف شرعی همگان بویژه والدینی است که مسئولیت کسب درآمد و تامین مخارج زندگی را برعهده دارند.
آموزش احکام مالی
با توجه به اینکه والدین میبایست بتدریج ساده ترین فعالیتهای اقتصادی از قبیل خرید لوازم معمولی مورد نیاز و ارزاق روزمره همانند خودکار، دفتر، نان، میوه، سبزی و ... را به عنوان آموزش مهارتهای اجتماعی به فرزندان خود بیاموزند، لازم است بطور عملی علاوه بر چگونگی خرید، دقت و حساسیتهای شرعی مربوط به معاملات حلال و حرام و رضایت طرفین در خرید و فروش را به آنها آموخته و یا بطور غیر صریح به آنان منتقل کنند. بدیهی است چنانچه اینگونه دقتهای دینی در انجام معامله و خرید از سوی والدین، در معرض تماشای فرزندان باشد، تاثیر بسیاری در رفتارهای مالی آنان خواهد داشت.
توجه به اموال عمومی
از آنجا که زندگی امروزین انسانها، تعاملات زیادی با اموال عمومی و بیتالمال دارد، لازم است والدین موضوع رعایت حق الناس و عدم ضایع کردن و از بین بردن اموال عمومی را بطور عملی به اعضای خانواده خویش آموزش داده و مساله مشغول الذمه بودن نسبت به تخریب یا سرقت تجهیزات وامکانات اجتماعی را به آنان گوشزد نمایند. از همین جهت وظیفه والدین این است که به فرزندان خود بیاموزند تا از تخریب پارکها و لوازم بازی در آنها، صندلیها و تجهیزات اتوبوس ها، لگد مال کردن و خراب کردن گلها و درختان، شکستن شیشه ها و ایجاد خسارت به لوازم و امکانات مراکز عمومی از قبیل مساجد و مدارس و .... که موجب تضییع حقوق دیگران و وارد کردن ضرر و زیان به اموال عمومی است خودداری کنند.
همچنین والدین خود را مقید دانسته در صورت وارد شدن هر گونه خسارتی از سوی خود یا فرزندان به بیت المال، در حضور فرزندان خسارت وارده را جبران نمایند.
کسب اجازه برای تصرف
والدین بطور صریح(بیانی)و غیرصریح (عملی) به فرزندان خود بیاموزند که در هنگام استفاده از وسایل شخصی دوستان و بستگان از قبیل خودرو، لباس، کیف، لوازم منزل و امثال آن ، خود را مقید کنند که از آنان اجازه گرفته و رضایت قلبی ایشان را بدست آورند.
اگرچه موضوع اذن در تصرف اموال زیردستان از سوی والدین یا بزرگترها در محیط خانواده بدلیل صمیمیت یا روزمرهگی کمتر مورد توجه قرار می گیرد اما اجرای آن علاوه بر آموزش غیرمستقیم، موجبات عزت نفس زیردستان و فرزندان را فراهم میکند.
توجه به اموال یتیمان
رفتار مناسب و قابل قبول والدین نسبت به امکانات و اموال خانواده های بی سرپرست و یتیم و نیز کودکان و عدم استفاده از آنها و همچنین توصیه در مورد این افراد به فرزندان، موجب خواهد شد تا اموال یتیمان در جامعه اسلامی بدون آسیبهای مالی باقی بماند.
نظارت در معاملات
با توجه به اینکه برخی اوقات فرزندان با بستگان یا دوستان نزدیک خود خرید و فروشهای جزیی یا معاوضههایی انجام میدهند، والدین میبایست بر رفتارهای معاملاتی آنان نظارت کرده تا موجب انجام شدن معامله غیر شرعی نشده و از ورود اموال حرام به محدوده زندگی خانواده خویش جلوگیری نمایند.
توضیح احکام مالی
والدین میتوانند در فرصتهای مناسب احکام و اندیشههای اقتصادی و اهداف و چگونگی آن و علت حرام یا حلال بودن برخی تعالیم دینی را در سطح توان برای اعضای خانواده خویش توضیح داده یا از طریق سفارش به مطالعه کتابها و شنیدن گویندگان مذهبی به این مهم اقدام نماید تا از طریق فرهنگ سازی کامل، ضریب انحرافات مالی را در سطح خانواده خویش کاهش دهند.
بیان کردن آداب حج و لزوم پاک کردن اموال قبل از زیارت خانه خدا، علت لزوم پاک بودن لباس و مکان نمازگزار، علت وجوب پرداخت خمس و زکات، دلیل عدم اجازه در استفاده از اموال حلال مخلوط به حرام، علت حرام بودن برخی خوردنیها و آشامیدنیها بخشی از این موضوع است.
در پایان این گفتاراشعار نغزی از شیخ بهایی( ره)در موضوع پیامدهاى غذاى حرام را یاد آوری می کنیم
-
لقمه نانى که باشد شـبهه ناک
در حریـم کعـبه، ابراهـیم پاک
-
گر به دست خود نشاندى تخم او
ور به گاو خویش کـردى شخـم او
-
ور مه نو در حصادش داس کرد
ور ز سنگ کعبه اش دستاس کـرد
-
ور به آب زمزمش کردى عجین
مریـم آیین، پیکرى از حور عیـن
-
ور بخواندی بر خمیرش بی عدد
فاتحه یا قل هوالله احد
-
ور بُدى از شاخ طـوبى آتشش
ور شدى روح القدس هیزم کشش
-
ور تنور نـوح بندد مریمـش
ور دم عیسـى بود آتـش دمـش
-
ور تو برخوانى هزاران بـسمله
بر سـر آن لقمـه ى پـر ولولـه
-
عاقبت خاصیّتش ظـاهر شـود
نفـس از آن لقمه تو را قاهر شود
-
در ره طاعت، تو را بى جان کند
خانـه ى دیـن تو را ویـران کند
-
درد دینـت هست گراى مرد راه!
چاره ى خود کن که دینت شد تباه