حکمت 199 نهج البلاغه : مراحل خودسازى

حکمت 199 نهج البلاغه : مراحل خودسازى

متن اصلی حکمت 199 نهج البلاغه

موضوع حکمت 199 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 199 نهج البلاغه

199 وَ قَالَ عليه السلام مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ وَ مَنْ خَافَ أَمِنَ وَ مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمَ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِمَ

موضوع حکمت 199 نهج البلاغه

مراحل خودسازى

(اخلاقى، تربيتى)

ترجمه مرحوم فیض

199- امام عليه السّلام (در پند و اندرز) فرموده است

1- هر كه بحساب خويش رسيدگى نمود سود برد، و هر كه از آن غافل ماند زيان كرد، 2- و هر كه (از خدا) ترسيد (از عذاب و كيفر روز رستخيز) آسوده باشد، 3- و هر كه (از دنيا) پند گرفت (در كار آخرت) بينا گرديد، و هر كه بينا شد (نيك و بد را) فهميد و دريافت، و هر كه فهميد (بخدا شناسى) دانا گرديد.

( ترجمه وشرح نهج البلاغه(فيض الاسلام)، ج 6 ص 1180)

ترجمه مرحوم شهیدی

208 [و فرمود:] آن كه حساب نفس خود كرد سود برد، و آن كه از آن غافل ماند زيان ديد، و هر كه ترسيد ايمن شد و هر كه پند گرفت بينا گرديد. و آن كه بينا شد فهميد و آن كه فهميد دانش ورزيد.

( ترجمه مرحوم شهیدی، ص 396)

شرح ابن میثم

193- و قال عليه السّلام: ثلاث كلمات:

مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ- وَ مَنْ خَافَ أَمِنَ وَ مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ- وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمَ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِمَ

إحداها: من حاسب نفسه ربح

لأنّ المحاسب لنفسه على أعمالها يعلم خسرانه من ربحه فيعمل للربح و يحترز من الترك المستلزم للخسران.

الثانية: و من غفل عنها خسر

و ذلك أنّ قربها من اللذّات الحاضرة يستلزم ميلها إليها ما لم يجذب عنها بالجواذب الإلهيّة من الزواجر و المواعظ المذكّرة فالغفلة عن جذبها و تنبيهها من مراقد الطبيعة بتذكير وعد اللّه و وعيده يستلزم إهمالها للأعمال الصالحة الّتي يلزمها ربح السعادة الاخرويّة و الحصول على تركها ذلك هو الخسران.

الثالثة: و من خاف أمن

أى أمن من عذاب اللّه، و عمل للخلاص منه ليأمن لحوقه.

الرابعة: و من أعتبر أبصر

أى من نظر مواقع العبرة بعين الفكر و الاعتبار أبصر الطريق إلى الحقّ، و من أبصرها فهم المعبور منها إليه، و من فهم ذلك حصل له العلم النافع بالحقّ.

( شرح ابن میثم، ج 5 ص 348 و 349)

ترجمه شرح ابن میثم

193- امام (ع) فرمود: سه جمله:

مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ- وَ مَنْ خَافَ أَمِنَ وَ مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ- وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمَ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِمَ

ترجمه

«هر كس خود به حساب خويشتن رسيد، سود برد، و هر كس غافل ماند، زيان برد. و هر كس از خدا ترسيد، آسوده است. و هر كس از دنيا پند آموخت، بينا شد، و هر كه بينا شد دريافت و هر كس دريافت دانا شد.»

شرح

1- هر كس به حساب خود رسيد سود برد. زيرا كسى كه از اعمال خود، براى خويشتن حسابى داشته باشد، سود و زيان خود را مى فهمد و براى سود، كار مى كند و از خلافى كه باعث زيان باشد دورى مى جويد.

2- و هر كس غافل ماند زيان كرد. توضيح آن كه نفس به لذّتهاى حاضر دسترسى دارد و در نتيجه به آنها علاقه مند مى شود مگر اين كه جاذبه هاى الهى او را به خود جذب كنند از قبيل موانع و مواعظى كه انسان را به ياد خدا مى اندازند، پس غفلت از جذب نفس و هشدار نسبت به گرفتاريهاى طبيعى، وسيله يادآورى وعده و وعيدهاى الهى، باعث سهل انگارى نسبت به كارهاى شايسته اى مى گردد كه نتيجه آنها سعادت اخروى، و خوددارى از آن اعمال، زيانكارى است.

3- هر كس از خدا ترسيد آسوده گشت. يعنى از عذاب خدا آسوده گشت، و براى نجات از آن كار كرد تا از عذاب آسوده گردد.

4- هر كس از دنيا پند آموخت، بينا شد. يعنى هر كس به موارد پند، با چشم انديشه و عبرت نگريست راه حق را شناخت و هر كس راه حق را شناخت از نحوه عبور آگاه شد، و هر كس آن را دريافت، علم و دانايى مفيد نسبت به حق پيدا كرد.

( ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 590 و 591)

شرح مرحوم مغنیه

207- من حاسب نفسه ربح، و من غفل عنها خسر، و من خاف أمن، و من اعتبر أبصر، و من أبصر فهم، و من فهم علم.

المعنى

من لا يثق بنفسه و لا يطلق لها العنان، و يضع قاعدة لميولها و رغباتها حتى إذا غفلت أو شذّت لامها و أنّبها، من فعل هذا نجح و ربح، ما في ذلك ريب، و من أطلق لها العنان فمآله الى الوبال و الخسران (و من خاف أمن) من صدق يقينه باللّه خاف منه، و من خاف منه عمل بطاعته و طاعة رسوله: وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً- 71 الأحزاب.

(و من اعتبر أبصر) من انتفع بالعبر و العظات أدرك العواقب (و من أبصر فهم إلخ).. من كان له وعي و فهم، و سمع من الأستاذ و فكّر فيما سمع و قرأ استطاع أن يميز بين الخطأ و الصواب، و أن يؤيّد و يفنّد على أساس من المنطق، و له كل الحق في أن يرفض ما لا يقتنع به حتى و لو كان بأسلوب أدبي أو فلسفي، اما من يحفظ الأرقام و المعادلات عن ظهر قلب بلا فهم و علم فهو بالاسطوانة أشبه. و قديما قيل: العلم بلا تفكير أكثر خطورة من التفكير بلا علم.

( فی ضلال نهج البلاغه، ج 4 ص 343)

شرح شیخ عباس قمی

294- من حاسب نفسه ربح، و من غفل عنها خسر، و من خاف أمن، و من اعتبر أبصر، و من أبصر فهم، و من فهم علم.

قد جاء في الحديث: حاسبوا أنفسكم قبل أن تحاسبوا. قوله عليه السلام: «و من خاف أمن» أي من اتّقى اللّه أمن من عذابه.

«و من اعتبر أبصر» أي من قاس الأمور بعضها ببعض، و اتّعظ بآيات اللّه و أيّامه أضاءت بصيرته، و من أضاءت بصيرته فهم، و من فهم علم.

و الفهم ها هنا معرفة المقدّمات، و العلم هو معرفة النتيجة.

( شرح حکم نهج البلاغه شیخ عباس قمی، ص224)

شرح منهاج البراعة خویی

السابعة و التسعون بعد المائة من حكمه عليه السّلام

(197) و قال عليه السّلام: من حاسب نفسه ربح، و من غفل عنها خسر، و من خاف أمن، و من اعتبر أبصر، و من أبصر فهم و من فهم علم.

المعنى

من أهمّ المسائل في حياة الإنسان المادّية و المعنويّة المحاسبة على أعماله و معاشه و معاده.

و قد نبّه اللَّه في آيات من القرآن فقال «5- يونس: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً وَ الْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسابَ» فجعل الشمس و القمر المحسوسين لمحاسبة الأعمال و تنظيم البرامج للمعاش و الامور المادّية، فمن لم يحاسب معاشه و يقاس نفعه على ضرّه في مكاسبه و خرجه على دخله في معاشه فقد خسر في أمر دنياه.

و جعل الشرائع مقائيس لحساب النفس و السّعادة الاخروية، و بعث الأنبياء و نصب الأوصياء مصابيح في طريق هذه المحاسبة المعنويّة، و قرّر الوظائف و الأحكام ميزانا عدلا للأنام في هذا المقام.

فمن لم يحاسب نفسه مع هذا الميزان فقد خسر، و إن حاسب نفسه و عرضها عليه يخاف من اللَّه و يتدارك أمر آخرته فيأمن من العذاب و ينظر إلى الدّنيا و ما فيها نظر العبرة، فتفتح عين بصيرته، و يفهم حقيقة حياته و يعلم ما ينجيه من الشقاوة و يصله إلى السعادة.

الترجمة

هر كه خود را محاسبه كرد بهره برد، و هر كه از آن غفلت ورزيد زيان ديد هر كس بيم كرد امنيّت يافت، و هر كس عبرت گرفت بينا شد، و هر كه بينا شد حق را فهميد، و هر كه حق را فهميد دانشمند گرديد.

  • هر كس برسد حساب خود را سودى ببرد ز زشت و زيبا
  • غافل ز حساب در زيانستخائف ز خداى در امانست
  • بينا شود آنكه يافت عبرت فهميد و بعلم يافت و صلت

( منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی) ج 21 ص278و279)

شرح لاهیجی

(238) و قال (- ع- ) من حاسب نفسه ربح و من غفل عنها خسر و من خاف امن و من اعتبر ابصر و من ابصر فهم و من فهم علم يعنى و گفت (- ع- ) كه كسى كه در فكر حساب نفس خود باشد سود برده است و كسى كه غافل باشد از حساب نفس خود زيان كرده است و كسى كه بترسد از عذاب خدا ايمن گذشته است از عذاب زيرا كه خود را وا مى پايد و كسى كه عبرت از دنيا گرفت بينا شده است در امر دين و دنيا و كسى كه بينا شد فهميد خير و شرّ و نيك و بد را و كسى كه فهميد خير و شرّ و نيك و بد را دانشمند شد در معرفت خدا

( شرح نهج البلاغه (لاهیجی) ص 311)

شرح ابن ابی الحدید

204: مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ- وَ مَنْ خَافَ أَمِنَ وَ مَنِ اعْتَبَرَ أَبْصَرَ- وَ مَنْ أَبْصَرَ فَهِمَ وَ مَنْ فَهِمَ عَلِمَ

قد جاء في الحديث المرفوع حاسبوا أنفسكم قبل أن تحاسبوا

- . قوله و من خاف أمن- أي من اتقى الله أمن من عذابه يوم القيامة- . ثم قال و من اعتبر أبصر- أي من قاس الأمور بعضها ببعض- و اتعظ بآيات الله و أيامه أضاءت بصيرته- و من أضاءت بصيرته فهم و من فهم علم- . فإن قلت الفهم هو العلم- فأي حاجة له إلى أن يقول و من فهم علم- قلت الفهم هاهنا هو معرفة المقدمات- و لا بد أن يستعقب معرفة المقدمات معرفة النتيجة- فمعرفة النتيجة هو العلم- فكأنه قال من اعتبر تنور قلبه بنور الله تعالى- و من تنور قلبه عقل المقدمات البرهانية- و من عقل المقدمات البرهانية علم النتيجة الواجبة عنها- و تلك هي الثمرة الشريفة التي في مثلها يتنافس المتنافسون

( شرح نهج البلاغة(ابن أبي الحديد)، ج 19 ، صفحه ى 28)

شرح نهج البلاغه منظوم

[198] و قال عليه السّلام:

من حاسب نفسه ربح، و من غفل عنها خسر و من خاف أمن، و من اعتبر أبصر، و من أبصر فهم، و من فهم علم.

ترجمه

هر آن كس حساب خويش را رسيد سود برد، و هر آنكه غافل ماند زيان ديد، هر آنكه ترسيد آسوده شد، هر آنكه پند گرفت بينا گرديد، هر آنكه بينا گرديد فهميد، و هر آنكه فهميد دانشمند شد (و نيك و بد امور را بدانست).

نظم

  • ز نفس خويش هر كس در حساب استز بخت و عمر و دولت بهره ياب است
  • وز آن هر كس تغافل مى گزيندبجز خسر و زيان و بد نبيند
  • دو چشم پند هر كس گرم ديد استبچشم قلب او بينش پديد است
  • هر آن كس را درون شد پر ز بينششود دانا بامر و نهى دينش
  • هر آن كس امر و نهى دين بداندسمند عزّت از گردون جهاند
  • فشاند بال و پرز آميزش خاكشود عنقاى اوج قاف افلاك

( شرج نهج البلاغه منظوم، ج 9 ص 225)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

 

جدیدترین ها در این موضوع

 توحيد و خداشناسى در نهج البلاغه

توحيد و خداشناسى در نهج البلاغه

اوست خدايي كه با همه وسعتي كه رحمتش دارد كيفرش بر دشمنان سخت است و با سختگيري كه دارد رحمتش همه دوستان را فراگرفته است هركس كه با او به مبارزه برخيزد بر او غلبه مي كند هركس دشمني ورزد هلاكش مي سازد هركس با او كينه و دشمني ورزد تيره روزش كند و بر دشمنانش پيروز است هركس به او توكل نمايد او را كفايت كند .
 فرازی از خطبه های نهج البلاغه در باب توحید

فرازی از خطبه های نهج البلاغه در باب توحید

هر چه به ذات شناخته باشد ساخته است و هرچه به خود بر پا نباشد ديگرى اش پرداخته. سازنده است نه با به كار بردن افزار. هر چيز را به اندازه پديد آرد، نه با انديشيدن در كيفيت و مقدار. بى نياز است بى آنكه از چيزى سود برد. با زمان ها همراه نيست و دست افزارها او را يارى ندهد.
 خداشناسی در نهج البلاغه

خداشناسی در نهج البلاغه

پیشوایان دینی، همواره ما را از اندیشیدن در ذات خداوند بزرگ منع کرده اند؛ چرا که عظمت بی پایان حضرت حق، فراتر از آن است که عقل محدود و نارسای بشری به درک و شناخت او دست یابد. در بخشی از کلام امام علی علیه السلام آمده است: «اگر وهم و خیال انسان ها، بخواهد برای درک اندازه قدرت خدا تلاش کند و افکار بلند و دور از وسوسه های دانشمندان، بخواهد ژرفای غیب ملکوتش را در نوردد و قلب های سراسر عشق عاشقان، برای درک کیفیّت صفات او کوشش نماید .
 بررسی توحيد در نهج البلاغه

بررسی توحيد در نهج البلاغه

بدان كه استواران در علم آن كسانى هستند كه اقرار به مجموع آن چه در پس ‍ پرده غيبت است و تفسيرش را نمى دانند، آنان را از اين كه بخواهند به زور از درهايى كه جلو عوالم غيب زده شده است وارد شوند بى نياز كرده است. پس خداوند بزرگ اعتراف آنان را به ناتوانى از رسيدن به آن چه در حيطه دانششان نيست ستود و خود دارى آنان را از غور كردن در آن چه به بحث و جستجو از كنه آن مكلف نشده اند استوارى در علم ناميده
 براهین وجودشناختی و جهان شناختی در نهج البلاغه

براهین وجودشناختی و جهان شناختی در نهج البلاغه

گویی اندیشمندان شرق و غرب، در این راه به مسابقه پرداخته اند، تا دقیق ترین و صحیح ترین و استوارترین برهان وجود شناختی را عرضه کنند. غربی ها در این راه به اعتراف خودشان شکست خورده و علی الظاهر به بن بست رسیده اند.

پر بازدیدترین ها

 توحید و خداگرایی‏ در نهج البلاغه

توحید و خداگرایی‏ در نهج البلاغه

البته این‏گونه نیست که خداوند با وجود امکان اشراف انسان بر صفاتش او را بازداشته، بلکه روشن است که شناخت جامع موجود نامحدود از سوى یک موجودِ محدود محال است. قدرت او بر اشراف‏بخشیدن به‏انسان در شناخت خود، به این امرِ محال تعلق نمى‏گیرد؛ زیرا غیرخدا همه‏چیز محدودیت دارد و نامحدودکردن محدود ذاتاً محال است.
 توحید از دیدگاه قرآن و نهج البلاغهʁ)

توحید از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه(1)

با توجه به این نکته، باید ببینیم که قرآن کریم برای عقائد و معارف مطرح شده از جانب خودش چه دلائلی را مطرح کرده است ؟ و با وجود این شیوه که قرآن از همه گروه ها برهان ودلیل می طلبد، آیا ممکن است که خودش برای مطالب خود دلیل نیاورد؟ و آیا جا دارد که ما برای معارف اسلام، از جای دیگر طلب دلیل کنیم ؟
 براهین وجودشناختی و جهان شناختی در نهج البلاغه

براهین وجودشناختی و جهان شناختی در نهج البلاغه

گویی اندیشمندان شرق و غرب، در این راه به مسابقه پرداخته اند، تا دقیق ترین و صحیح ترین و استوارترین برهان وجود شناختی را عرضه کنند. غربی ها در این راه به اعتراف خودشان شکست خورده و علی الظاهر به بن بست رسیده اند.
 خداشناسی در نهج البلاغه

خداشناسی در نهج البلاغه

پیشوایان دینی، همواره ما را از اندیشیدن در ذات خداوند بزرگ منع کرده اند؛ چرا که عظمت بی پایان حضرت حق، فراتر از آن است که عقل محدود و نارسای بشری به درک و شناخت او دست یابد. در بخشی از کلام امام علی علیه السلام آمده است: «اگر وهم و خیال انسان ها، بخواهد برای درک اندازه قدرت خدا تلاش کند و افکار بلند و دور از وسوسه های دانشمندان، بخواهد ژرفای غیب ملکوتش را در نوردد و قلب های سراسر عشق عاشقان، برای درک کیفیّت صفات او کوشش نماید .
 فرازی از خطبه های نهج البلاغه در باب توحید

فرازی از خطبه های نهج البلاغه در باب توحید

هر چه به ذات شناخته باشد ساخته است و هرچه به خود بر پا نباشد ديگرى اش پرداخته. سازنده است نه با به كار بردن افزار. هر چيز را به اندازه پديد آرد، نه با انديشيدن در كيفيت و مقدار. بى نياز است بى آنكه از چيزى سود برد. با زمان ها همراه نيست و دست افزارها او را يارى ندهد.
Powered by TayaCMS