نویسنده:مهدی رضوانی پور
"اصطفاء" از ماده "صفو" به معنای برگزیدن صاف و خالص هر چیز است.(1)
به عنوان مثال،
اگر آب باران در برکه ای جمع شود، معمولاً رسوبات، تیرگی ها و ناخالصی های آن ته نشین گشته، آب قسمت بالای برکه صاف و پاکیزه می گردد. در این وضعیت، چنانچه فردی آب قسمت صاف برکه را انتخاب و اختیار نماید، می گویند: اصطفاء کرده است.
برخی از مردم نیز همچون آب صاف و خالص اند و بعضی مانند آب تیره و کدر که منشأ هر دو، عواملی گوناگون نظیر محیط رشد و نمو، شرایط خانوادگی، چگونگی تعلیم و تربیت و نوع عقاید و اعمال می باشد.
به صراحت قرآن و بشارت فرشتگان، از برگزیدگان خداوند و دارای مقام اصطفا بود:
"اِذْ قَالَتِ الْمَلاَئِکهُ یَا مَریمُ اِنَّ اللَّه اصْطَفاکِ وَ طَهَّرکِ وَ اصْطَفاکِ علی نِسَاءِ الْعَالَمِینَ؛(2) و (به یاد آورید) هنگامی که فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاک ساخت و بر تمام زنان جهان برگزید."
در این آیه کریمه، اصطفا دو بار تکرار شده که بنابر نظر مفسرین،
اصطفای اول نفسی است و سخن ملائکه الهی خطاب به مریم(س) که "اِنَّ اللَّه اصْطَفاکِ وَ طَهَّرکِ" حکایت از مقام و منزلتی متعالی است که وی در پیشگاه ربوبی دارد
و اصطفای دوم نسبی است و مراد از آن فضیلت و برتری مریم بر تمامی زنان عالم می باشد.(3)
البته ناگفته نماند که فضل و برتری مریم عذرا(س) بر زنان دنیا با آنچه در حق سیده زنان عالم، حضرت فاطمه(س) بیان شده، منافات ندارد؛ زیرا به تصریح روایت نبوی، حضرت مریم(س) سرور بانوان عالم در زمان خود بود، ولی فاطمه زهرا(س) سرور زنان جهان در همه زمانهاست:
"امّا مریمُ کانَتْ سیدهُ نِساءِ زمانِها، امَّا فاطمهُ فَهِیَ سیدهُ نساءِ الْعَالَمِینَ مِنَ الاولینَ و الآخرینَ."(4)
آیات شریفه ای که در آنها فرشتگان خطاب به دختر عمران می گویند: "ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه کرد و بر زنان عالم برتری داد (پس به شکرانه این نعمت) برای پروردگار خود خضوع کن و سجده به جا بیاور و با رکوع کنندگان رکوع نما!"(5) دلالت بر محدَّثه بودن این بانوی فرشته سیرت بهشتی دارد؛
چرا که "محدَّثه" به کسی اطلاق می شود که صوت ملک و فرشته الهی را بشنود؛ چنان که در جریان بشارت ملائکه به آمدن کلمه الهی، عیسای مسیح(ع)(6) و داستان تمثّل روح الهی به صورت بشر بر حضرت مریم(س)(7) محدَّثه بودن آن حضرت اثبات می شود.
به هر حال، اصطفای دختر عمران(س) از جمله "فَتَقَبَّلَهَا رَبُّها بقبولٍ حسنٍ" که در جواب نذر مادر مریم(س) ادا شده نیز استفاده می گردد؛
چه اینکه "تقبّل" به معنی پذیرفتن و قبول کردن است که طبیعتاً با طیب خاطر و رضایت همراه می باشد و در واقع، عبارت از انتخاب و گزینش مریم(س) از سوی پروردگار برای بندگی و خدمت گزاری در بیت المقدس است.
1-گذشته از آنکه یکی از اوصاف وی صفیه الله (برگزیده خداوند) است،(8)
"فانّ لَکِ عند اللَّه شأناً من الشأنِ؛(9) به درستی که برای تو در نزد خداوند مقام رفیعی است".
3- همین طور پیشگویی صادق آل عصمت و طهارت(ع) از وجود این صفیه الله و جایگاه زیارت او و مقام و منزلتش در پیشگاه الهی، در حالی که هنوز امام موسی بن جعفر (پدر فاطمه معصومه) متولد نگشته بود، خود گواه روشنی بر اصطفا و گزینش آن بانو توسط ربّ العالمین است. امام صادق(ع) چنین فرمود:
"اِنَّ لِلَّهِ حرماً و هوَ مَکَّهُ وَ لِلرَّسُولِ حرماً و هُوَ الْمَدینهُ وَ لاَمیرالمؤمنین حرماً وَ هوَ الکوفهُ وَلَنا حرماً و هو قم و ستَدفنُ فیها امرأهٌ مِنْ وُلْدِی تُسمَّی فاطمهُ مَنْ زارها وَجَبتْ له الجنهُ؛(10)
برای خدا حرمی است و آن مکه است و برای رسول خدا صلّی الله علیه و آله حرمی است و آن مدینه می باشد و برای امیرمؤمنان حرمی است و آن کوفه است و برای ما حرمی است و آن شهر قم می باشد و به زودی زنی از فرزندان من در آنجا دفن خواهد شد که نامش "فاطمه" است. هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب خواهد شد."
1- 29 . ناسخ التواریخ، ج 7، ص 336.
2- 30 . بحارالانوار، ج 102، ص 265.
3- 31 . همان، ص 267.
پاورقی
- انوارالمشعشعین، ج 1، ص 494.
- لسان العرب، ج 14، ص 462: "الصفوه: خیار الشی ء و خلاصته و ما صفا منه."
- سوره آل عمران: 3، آیه 42.
- ر. ک: تفسیر مجمع البیان، ج 1، ص 440؛ تفسیر القمی، ج 1، ص 101.
- نور الثقلین، ج 1 ، ص 36.
- سوره آل عمران: 3، آیه 42 - 43.
- همان، آیه 45.
- سوره مریم: 19، آیه 19 - 21.
- گذشته از آنکه یکی از اوصاف وی صفیه الله (برگزیده خداوند) است،
- اصطفای حضرتش را نیز از این فراز زیارت نامه آن بانو که امام رضا(ع) به سعد اشعری قمی تعلیم فرموده، می توان استفاده نمود: