(1)
دادگاه قیامت، گواهان بسیار دارد:
الف: خداوند، که شاهد بر همه ی اعمال ماست. «انّ الله علی کل شییٍ شهید»(2)
ب: پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله. «فکیف اذا جئنا من کل امّهٍ بشهید و جئنا بک علی هولاء شهیداً»(3) چگونه است حال آنها در آن روز که برای هر امّتی گواهی بیاوریم و تو را گواه بر آنها قرار دهیم.
ج: امامان معصوم علیهم السلام. «و کذلک جعلناکم امّهً وسطاً لتکونوا شهداء علی الناس»(4) ما شما را امّت میانه قرار دادیم تا گواه بر مردم باشید. طبق روایات مراد از امّت، امامان معصومند، زیرا سایر افراد امّت، از علم و عصمت لازم برای گواهی در آن روز برخوردار نیستند.
د: فرشتگان. «و جاءت کل نفس معها سائقٌ و شهید»(5) در قیامت همراه هر انسانی دو فرشته می آید، یکی او را سوق می دهد و یکی شاهد بر اوست.
ه : زمین. «یومئذ تحدّث اخبارها»(6) در قیامت زمین اخبار خود را بازگو می کند
و: وجدان. «اقرء کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیباً»(7) نامه ی عملت را بخوان و خود قضاوت کن که با تو چه برخورد شود.
ز: اعضای بدن. «یوم تشهد علیهم السنتهم و ایدیهم و ارجلهم»(8) روز قیامت زبان و دست و پا به سخن آمده و علیه انسان گواهی می دهند.
ح: زمان. امام سجّادعلیه السلام در دعای ششم صحیفه می فرماید: «هذا یومٌ حادثٌ جدید و هو علینا شاهدٌ عتید» امروز روز جدیدی است که در قیامت گواه اعمالی است که در آن انجام می دهیم.
ط: عمل. «وجدوا ما عملوا حاضراً»(9) در قیامت اعمال انسان تجسّم یافته و در برابر او نمودار می شوند.
ص:120
1- 741. ذیل آیه 18 سوره هود.
2- 742. حج، 17.
3- 743. نساء، 41.
4- 744. بقره، 143.
5- 745. ق، 21.
6- 746. زلزال، 4.
7- 747. اسراء، 14.
8- 748. نور، 24.
9- 749. کهف، 48.
سؤال: قرآن در مورد گناهان بسیاری کلمه ی «اَظلَم» را بکار برده است، در حالی که بزرگ ترین ظلم ها باید یکی باشد، نه چند تا؟
پاسخ: گرچه این تعبیر در پانزده مورد بکار رفته است، امّا همه ی آنها مربوط به انحرافات فکری اعم از شرک، افترا، کتمان حقّ و جلوگیری از راه و یاد خداست. بنابراین بزرگ ترین ظلم ها، ظلم فکری و فرهنگی و اعتقادی است.
قرآن در این آیه و چند آیه ی بعد، سیما و سرنوشتِ شخص افترازننده بر خداوند را چنین بیان می کند: ظالم ترین افراد است، از الطاف الهی محروم است، به قیامت ایمان ندارد، حقائق را تحریف می کند، راه خدا را می بندد، نه در دنیا قدرت فرار از سلطه ی الهی را دارد و نه در قیامت یاوری، عذابش چند برابر، عمرش بر باد رفته، کوشش هایش تباه گشته و نفس و جان باخته است.