ب) بهداشت روان
بخش
عظیمی از عوامل تأثیرگذار، در موفقیت یا ناکامی زندگی مشترک، به مسائل روانی یا روحیات
و رفتار زن و شوهر مربوط می شود.
روان
شناسان، بر این باورند که عوامل درونی و مسائل روانی، اساسی ترین نقش را در تحکیم پیوند
زناشویی یا تخریب آن ایفا می کند.
زن
و شوهر، هر چند، از زیبایی های ظاهری، امکانات مادّی، موقعیّت اجتماعی و رفاه در زندگی
برخوردار باشند، تا زمانی که به بهداشت روان و اصلاح رفتار خود نپردازند و از نظر روحی،
به نقطه مطلوب و مورد پسند نرسند، نمی توانند، به ثبات و دوام زندگی مشترک خود مطمئن
باشند.
برای
درک این حقیقت کافی است، به پرونده های زوج های جوانی که پس از مدّتی کوتاه، به جدایی
روی آورده اند، سری بزنیم.
با
مرور اجمالی در این قبیل پرونده ها، به این واقعیت تلخ می رسیم که مشکل بیش تر آنان
بی توجّهی به مسائل روحی و امور مربوط به بهداشت روانی بوده است که در این جا به برخی
از آن ها اشاره می کنیم:
1. اظهار محبّت و دوستی
درست
است که دختر و پسر، بر اساس عشق و علاقه با یکدیگر ازدواج می کنند و تداوم زندگی مشترک
و تحمّل سختی ها و مشکلات آن با توجّه به همین عشق و علاقه است که انجام می پذیرد،
امّا، باید، توجّه داشت که اظهار دوستی و به زبان آوردن عشق و علاقه، از عوامل مهم
در کاهش ناهنجاری های روحی و افزایش شیرینی زندگی و صمیمیت در روابط زن و شوهر به شمار
می رود.
استاد
مطهری در بخش تفاوت های زن و مرد، از نظر احساس، به نکته های بسیار مهمی اشاره کرده
و می فرماید:
1.
مرد، بنده ی شهوت است و زن در بند محبّت مرد است.
2.
مرد، زنی را دوست دارد که او را پسندیده و انتخاب کرده باشد و زن، مردی را دوست می
دارد که ارزش او را درک و دوستی خود را اعلام کرده باشد.
3.
مرد، می خواهد، شخص زن را تصاحب کند و در اختیار بگیرد و زن، می خواهد، مرد را مُسخّر
کند و از راه دل بر او مسلّط شود.
4.
مرد، می خواهد، از بالای سر زن بر او مسلّط شود و زن می خواهد، از دورن قلب مرد، در
او نفوذ کند.
5.
مرد، می خواهد، زن را بگیرد. زن می خواهد او را بگیرند.
6.
زن، از مرد شجاعت و دلیری می خواهد و مرد از زن، زیبایی و دلبری.
7.
زن حمایت مرد را گران بهاترین چیزها برای خود می شمارد.(نظام حقوق زن در اسلام، ص207)
8.
مرد، دلش می خواهد، هر روز به همان حالت همیشگی باقی بماند، اما، یک زن همیشه می خواهد،
موجودی تازه باشد و هر صبح با قیافه ای تازه تر از بستر برخیزد.
9.
بهترین جمله ای که یک مرد می تواند، به زن بگوید جمله ی «عزیزم تو را دوست دارم» است
و زیباترین جمله ای که یک زن به مرد مورد علاقه اش می گوید جمله ی «من به تو افتخار
می کنم» است.
10.
خوشبختی، از نظر مردها، به دست آوردن مقام و شخصیت قابل احترام در میان اجتماع است
و خوشبختی، برای یک زن، به دست آوردن قلب یک مرد و نگهداری او برای تمام عمر است.(همان،
ص209 و 210.)
با
توجّه به نکات یاد شده به خوبی، می توان، بر تأثیر عمیق اظهار دوستی و عشق در زندگی
مشترک و بهداشت روانی واقف شد. پیامبر(ص) در این باره می فرماید:
«قَولُ
الرَّجُلِ لِلمَرأَةِ إِنِّی أُحِبُّکِ لَا یَذهَبُ مِن قَلبِهَا أَبَداً»(وسائل الشیعه
، ج20 ، ص23)
سخن
مرد به زن: [تو را دوست دارم] هرگز از دل او بیرون نمی رود.
2. رضایت از روابط جنسی
یکی
از عوامل بسیار مهم، در رضایت زن و شوهرها، از زندگی خانوادگی، احساس رضایت آنان از
روابط جنسی است. تأمین خواهش های جنسی افراد در خانواده، از اهمیت بسیار برخوردار است.
می توان گفت، نخستین انگیزه ای که آدمیان را به سوی ازدواج و زندگی مشترک فرامی خواند،
همین نیاز غریزی و زیستی است. در میان لذت های غریزی، هیچ لذتی، از ارضای جنسی برتر
نیست؛ از این رو، در اسلام، ارضای مشروع میل جنسی، نه تنها نکوهش نشده، بلکه، به آن
توصیه نیز شده است. اگر زن و شوهر، از رابطه ی جنسی خود رضایت داشته باشند، از زندگی
خانوادگی خود نیز راضی هستند. بررسی ها، نشان می دهد که رضایتمندی خانوادگی با رضایتمندی
جنسی رابطه دارد.
در
بسیاری از خانواده ها، وجود شرم و حیا موجب می شود، زن و شوهر، نتوانند، نارضایتی خود
را از نحوه یا میزان رابطه ی جنسی ابراز کنند؛ امّا، این نارضایتی را در رفتارها و
برخوردهای دیگر خود بروز می دهند. در بسیاری از موارد، تندخویی و پرخاشگری مرد، ریشه
در عدم رضایت او از رابطه ی جنسی با همسر دارد.
3. چشم چرانی نکردن
یکی
از عواملی که امنیت خاطر زن را پیوسته به خطر می اندازد توجّه و نگاه شوهر به زنان
دیگر است. این پدیده، این فکر را در زن تقویت می کند که نتوانسته توجّه و علاقه ی همسرش
را به خود جلب کند؛ بنابراین، چشم او پیوسته به دنبال این و آن است.
نگاه
های شهوت آلود و خیره شدن به زیبایی های این و آن، انسان را به مقایسه ی همسر خود با
دیگران وادار می سازد و او را نسبت به همسر خود دلسرد می کند.
یکی
از هدف های اسلام، از ممنوع کردن نگاه شهوت آلود به دیگران، مراقبت از کانون گرم خانوده،
ثبات پایه های زندگی خانوادگی و حفظ اخلاق جامعه است. زن و شوهری که می خواهند، همیشه،
به یکدیگر وفادار بمانند و خانواده آنان بر پایه ی عشقی خالص و محبّتی عمیق استوار
گردد، باید، از چشم چرانی و نگاه های شهوت آلود، خودداری کنند. آنان، باید، به این
نکته توجه کنند که هر جا چشم برود، دل نیز به دنبالش خواهد رفت و چون تأمین تمامی آروزهای
دل مقدور نیست، به تدریج این محرومیت، سبب بیماری های روانی، اختلال روحی، پشیمانی
ها، جدایی ها، بزهکاری ها و فجایع بی شمار دیگر خواهد شد.
امام
صادق(ع) در این باره می فرماید:
«النَّظرَةُ
سَهمٌ مِن سِهَامِ إِبلِیسَ مَسمُومٌ وَ کَم مِن نَظرَةٍ أَورَثَت حَسرَةً طَوِیلَةً»(وسائل
الشیعه ،ج 20 ،ص191)
نگاه
شهوت آلود، تیری زهرآگین، از تیرهای ابلیس است و چه بسا، نگاه هایی که سبب اندوه و
حسرت طولانی می شود.
علی(ع)
می فرماید:
«مَن
غَضَّ طَرفَهُ أَرَاحَ قَلبَه»(مستدرک الوسائل، ج14، ح12، ص271.)
هر
کس، چشم خود را فرو بست، دل خود را آسوده ساخت.
بهداشت آمیزش
آنچه،
باید، عروس را در نخستین هفته از آن باز داشت.
در
کتاب من لا یحضره الفقیه، به نقل از ابوسعید خُدْری آمده است: پیامبر خدا(ص)، به علی
ابن ابی طالب(ع) سفارش کرد و به او فرمود: «ای علی! عروس را در نخستین هفته از شیر،
سرکه، گشنیز و سیب تُرش باز بدار».
علی(ع)
پرسید: «ای پیامبر خدا! برای چه، او را از این چیزها باز بدارم؟»
پیامبر(ص)
فرمود: «زیرا، از این چهار چیز، زهدان سِتَروَن و سرد می شود...».
علی(ع)
[دیگر بار] پرسید: «ای پیامبر خدا، امّا از این میان، از سرکه چرا باز داشته می شود؟»
فرمود:
«اگر، در حالی که سرکه خورده است، عادت ماهانه شود، هرگز کامل پاک نگردد، گشنیز هم
حیض را در شکم وی برمی انگیزانَد و زادن را بر او سخت می سازد. سیب تُرش نیز حیض شدن
او را قطع می کند و این عارضه، برای وی یک بیماری می شود.»(من لا یحضره الفقیه، ج3،
ح1712، ص358.)
حرمت آمیزش با زن حائض
(وَ
یَسئَلُونَکَ عَنِ المَحیضِ قُل هُوَ أَذیً فَاعتَزِلُوا النِّساءَ فِی المَحِیضِ وَ
لا تَقرَبُوهُنَّ حَتّی یَطهُرنَ فَإذا تَطَهَّرنَ فَأتُوهُنَّ مِن حَیثُ أَمَرَکُمُ
اللهُ إنَّ اللهَ یُحِبُّ التَّوّابِینَ وَ یُحِبُّ المُتَطَهِّرِینَ)(بقره: 222)
از
تو درباره ی حیض می پرسند، بگو: آن آزردگی است. پس، در دوره ی عادت ماهانه، از زنان
کناره گزینید و نزدیکشان مشوید تا پاک شوند. چون پاک شدند، از همان سویی که خداوند
فرمانتان داده است، به سراغشان بروید. خداوند، توبه کنندگان را دوست دارد و طهارت جویان
را دوست دارد.
در
الفقه المنسوب الإمام الرضا(ع) آمده است: مبادا با زنی حائض، آمیزش کنی!
امام
صادق(ع) می فرماید: زن که حائض شود، بر همسرش حرام گردد که با او از شرمگاه، کاری کند؛
زیرا خداوند متعال فرموده است: (وَ لا تَقرَبُوهُنَّ حَتّی یَطهُرنَ)؛ نزدیکشان مشوید
تا پاک شوند.(بحارالأنوار، ج100، ح43، ص293)
زیان های آمیزش با زن حائض
از
پیامبر خدا(ص) نقل شده است: هر کس با زن خود، در حالی که حائض است، آمیزش کند و فرزند
جذامی یا پیس، زاده شود، مبادا، جز خود را نکوهش کند!(همان، ح3، ص283.)
همچنین
پیامبر خدا(ص) فرموده است: ای امّت! خداوند- تبارک و تعالی- برای شما امّت، 24 چیز
را دوست ندارد و شما را از آن ها نهی می کند: ... برای مرد، این را خوش نمی دارد که
با زن خویش در حالی که حائض است، آمیزش کند. پس، اگر، چنین کند و فرزند جذامی یا پیسی
زاده شود، مبادا، جز خویش را نکوهش کند.( تفسیر نورالثقلین، ج1، ح811، ص260.)
آمیزش های مکروه
از
پیامبر خدا(ص) نقل شده است: مبادا کسی، در حالی که از قضای حاجت خودداری می ورزد، نزدیکی
کند؛ زیرا، این کار، بواسیر می آورد؛ و مبدا کسی در حالی که پیشاب خود را نگه می دارد،
نزدیکی کند؛ زیرا، این کار، ناسور(ناسور، بیماریی است که در محاق چشم، اطراف مقعد و
بُن دندان، ظاهر می شود و موجب جراحتی چرکین در موضع بیماری می گردد (ر.ک: لغت نامه
ی دهخدا: ج13 ص 19576، ذیل «ناسور» و «ناصور»).) می آورد.
امام
صادق(ع) فرموده است: سه چیز، بدن را فرسوده می کند و شاید هم [افراد را] بکشد: حمّام
رفتن با شکم پُر، آمیزش کردن با شکم پُر و همبستری با پیر زنان.(وسائل الشیعه، ج14،
ح1، ص191.)
امام
رضا(ع) فرموده است: آمیزش پس از آمیزش، بی آن که میان آن ها غسلی صورت پذیرفته باشد،
دیوانگی فرزند را در پی می آورد.(مستدرک الوسائل، ج14، ح19، ص308)
چون
درباره ی آمیزش جنسی از امام علی(ع) پرسیدند، فرمود: شرمی است که از میان می رود و
شرمگاه هایی که در برِ هم می آیند. همانندترین چیز به دیوانگی است. اصرار بر آن، مایه
ی فرسودگی و پیری، و بیرون آمدن از آن، حال پشیمانی است. میوه ی حلال آن، فرزند است
که اگر زنده بماند، فتنه باشد و اگر بمیرد، اندوهگین سازد».(غررالحکم، ج3، ص417.)
پیامبر
خدا(ص) در سفارش به امام علی(ع) فرمود:
ای
علی! در آغاز، میان و پایان ماه، با همسرت نزدیکی مکن، که دیوانگی، جذام و تباهْ مغزی،
بسیار زود به سراغ وی و فرزندش می آید.
ای
علی! بعد از ظهر، با همسرت نزدیکی مکن؛ زیرا، اگر، در آن هنگام، میانتان فرزندی تقدیر
شود، کژْچشم خواهد بود و شیطان، از کژْچشمی انسان، شادمان می شود.
ای
علی! در هنگام آمیزش، سخن مگوی؛ زیرا، اگر، میانتان، فرزندی تقدیر شود، اطمینانی نیست
که لال نباشد، هم مبادا، کسی از شما بر شرمگاه زن خویش بنگرد، بلکه، باید، به هنگام
آمیزش، دیده فروبندد؛ چرا که نگریستن به شرمگاه، کوری را در فرزند بر جای می نهد.
ای
علی! با هوس زنی غیرِ همسر خود، با زن خویش آمیزش مکن؛ زیرا، از این بیم دارم که اگر
برایتان فرزندی تقدیر شود، زنْ صفت، یا ماده و تباهْ مغز گردد.
ای
علی! هر کس جنب با همسر خویش در بستر باشد، نباید، قرآن بخواند؛ چه، از این بیم دارم
که از آسمان، آتشی بر آنان فرود آید و آنان را بسوزانَد.(شیخ صدوق می گوید: مقصود از
این نهی، خواندن سوره های دارای سجده است، نه غیر آن.)
ای
علی! با همسرت آمیزش مکن، مگر آن که هر کدامتان، دستمالی داشته باشید؛ خود را با پارچه
ای مشترک، پاک نکنید که شهوت بر شهوت واقع می شود و این کار، میان شما دشمنی به بار
می آورد و کارتان را به جدایی و طلاق می کشانَد.
ای
علی! با همسرت ایستاده نزدیکی مکن؛ زیرا، این کار، کارِ خران است؛ و اگر میانتان فرزندی
تقدیر شود، ادرارکننده ی در بستر باشد، چنان که خران در هر مکانی پیشاب می ریزند.
ای
علی! در شب عید قربان با همسرت نزدیکی مکن؛ زیرا، اگر میانتان فرزندی، تقدیر شود، شش
انگشت یا چهار انگشت خواهد داشت.
ای
علی! در زیر درخت میوه دِه با همسرت آمیزش مکن؛ چرا که اگر میانتان فرزندی تقدیر شود،
جلّاد، قاتل یا عریف خواهد بود.(عریف، به معانی مختلف آمده است، از جمله: کارگزار قوم،
و آن که پایین تر از رییس است و یا رییس قوم- به هر حال، این واژه در عصر صدور روایت،
منصبی دولتی بوده که مذموم شمرده شده است و در روایتی آمده است: «العرفاء فی النار»
(ر.ک: لغت نامه ی دهخدا: ج10، ص1398))
ای
علی! در زیر نور خورشید و تابش آن با همسرت نزدیکی مکن، مگر این که پرده ای آویخته
باشی که شما را می پوشاند؛ زیرا، اگر میانتان فرزندی تقدیر شود تا پایان عمر، در تیره
بختی و تهی دستی خواهد بود.
ای
علی! میان اذان و اقامه با همسرت نزدیکی مکن؛ زیرا، اگر میانتان فرزندی تقدیر شود،
به خونریزی علاقه مند خواهد بود.
ای
علی! اگر همسرت باردار شد، با او آمیزش مکن، مگر، آن که با وضو باشی؛ زیرا، اگر میانتان
فرزندی تقدیر شود، کورْدل و ناخنْ خشک خواهد بود.
ای
علی! در نیمه ی شعبان با همسرت نزدیکی مکن؛ زیرا، اگر میانتان فرزندی تقدیر شود، بدْشگون
خواهد بود و نشانی سیاه بر چهره خواهد داشت.
ای
علی! با همسرت، در آخرین روزهای پاکی و در حالی که تنها دو روز از او مانده باشد، نزدیکی
مکن؛ زیرا، اگر میانتان فرزندی تقدیر شود، عشّار یا یاورِ ستمگران خواهد بود و توده
هایی از مردم به دست او به کام مرگ خواهند رفت.
ای
علی! بر پشتِ بام خانه، با همسرت نزدیکی مکن؛ زیرا، اگر میانتان فرزندی تقدیر شود،
منافق، ریاکار و بدعتگذار خواهد بود.
ای
علی! چون آهنگ سفر کردی، آن شب، با همسرت نزدیکی مکن؛ زیرا، اگر میانتان فرزندی تقدیر
شود، دارایی خویش را در غیر حق خرج خواهد کرد. [آن گاه، پیامبر(ص) این آیه را خواند:]
(إنَّ لمُبَذِّرِینَ کانُوا إِخوانَ الشَّیاطِینِ)؛ ولخرج ها، برادران شیاطینند.(الاسراء
27)
ای
علی! چون روانه سفری شدی، تا مسافت سه شبانه روز ره پیمودن، با همسرت نزدیکی مکن؛ زیرا،
اگر میانتان فرزندی تقدیر شود، یار هر ستمگری خواهد بود که بخواهد، به تو ستمی برساند.
ای
علی! در نخستین ساعت شب، با همسرت نزدیکی مکن؛ زیرا، اگر میانتان فرزندی تقدیر شود،
اطمینانی نیست که ساحر و از آنان که دنیا را بر آخرت بر می گزیند، نباشد.(بحارالأنوار،
ج100، ح1، صص281 تا 283.)
در
الکافی به نقل از عبدالرحمان بن سالم، از پدرش نقل شده است: به امام باقر(ع) گفتم:
«آیا وقتی از اوقات هست که در آن، آمیزش در حالی که حلال است، مکروه باشد؟»
فرمود:
«آری! میان طلوع سپیده تا طلوع خورشید، از غروب خورشید تا پنهان شدن سرخی افق، در روزی
که خورشید می گیرد، در شبی که ماه می گیرد، در شب و روزی که باد سیاه، سرخ و زرد می
ورزد، و در روز و شبی که در آن، زلزله رخ می دهد».(فروع کافی، ج5، ح1، صص497 و
498.)
آنگاه
که دستانتان بر اندام همسران مهربانتان می لغزد، به یاد آن می افتید که خداوند، این
نعمت را به بهایی دیگر در اختیارتان گذاشته است؛ و آن این که باید، دل و جان ناموس
های دیگران از حیوانیت آدمیان در امان باشند. و توجه می کنید که نگاه زیبای همسرانتان
وقتی زیباتر جلوه می کنند که از میان همه نگاه های دیگر، به همان نگاه پاک و معصومی
دل ببندید که خدایتان ارزانی داشته است. خواهش و میل خود را با این نعمت بزرگ به تربیتی
فرا می خوانید که ثمره ی آن تکامل است. فقط توسن شهوت خود را به سمت همسرتان می برید،
تا در کنار یکدیگر حکمت و دانایی خداوندی تحقق پذیرد و این تمرکزگرایی، به ابزاری تبدیل
می گردد و به کمک می شتابد تا هرگز از صفات انسانی عدول نکنید و مراتب صعود رحمانی
را پیوسته با نعمات خداوندی فراهم آورید.
آری
اگر این روابط را با نگاهی برتر بسنجید، خواهید توانست آغاز معنویت زندگی مشترک خود
را در اموری بدانید که تاکنون به آن اندیشه نکرده اید؟ حتی تصور نمی کنید، که روزی
آغوش گرم یک همسر به مأمن و پناهگاهی تبدیل گردد که شما را تا آن سو ترکان، تا سرزمین
های صمیمی و جغرافیای آرام زندگی معنوی پیش ببرد. در آن اقلیمی که جز فلسفه زیبای این
رابطه حکمت هایی را ببینید که خداوند با هوشمندی تمام در لحظه های جنسی دو زوج قرار
داده است. لحظه هایی که تمرکز در یک همسر را به شما می آموزد! که سهم شما همان است
که تحت نظارت و قوانین منطقی شرعی در اختیارتان درآمده است. از این پس، ناموس دیگران
در سایه امنیت همگان خواهند بود. این آغازی است که آسایش روحی شما، خانواده و اجتماعتان
را به ارمغان می آورد، بالهای احساساتتان را پهن تر و عواطف و محبّت های پراکنده شما
را شعوری دیگر می بخشد.
البته
به کامروایی در این روابط نخواهید رسید، مگر این که چند و چون عشق ورزی روحی و جنسی
را فرابخوانید.