توصیه به رعایت
تقوا در خانواده
همچنین به
افراد توصیه شده که تقوا را در خانواده رعایت کنند. پیامبر گرامی اسلام (ص) می
فرماید:
«اتقوا الله
فی الضعیفین: الیتیم و المراه، فان خیارکم خیارکم لاهله؛ (بحار الأنوار (ط
- بيروت)، ج76، ص: 268)
در مورد دو
گروه تقوا را رعایت کنید: یتیمان و زنان. پس همانا بهترین شما آنهایی هستند که
برای خانواده ی خود بهترین اند».
و از امام صادق
(ع) نقل شده است:
«یا شیعه آل
محمد (ص) اعلموا انه لیس منا من لم یملک نفسه عند غضبه، ومن لم یحسن صحبه من صحبه
و مخالفه من خالفه و مرافقه من رافقه و مجاوره من جاوره و ممالحه من مالحه؛ یا
شیعه آل محمد (ص) اتقوا الله ما استطعتم...؛(الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص: 637) ای شیعیان آل محمد (ص)، بدانید
از ما نیست کسی که در هنگام غضب، خود را کنترل نکند، با هم صحبت خود نیکو مصاحبت
نکند، اخلاق حسنه را درمورد معاشران رعایت ننماید، با رفیق خود نیکو رفاقت نکند،
با مجاوران خود نیکو رفتار نکند و با کسی که با او هم سفره است، درست هم غذا نشود.
ای شیعیان آل محمد (ص)، تا می توانید خدا ترس و پرهیزگار باشید.
»
نزدیک ترین
فرد به انسان در خانواده، همسر او است. زن و شوهر بیش ترین مصاحبت و معاشرت را با
یکدیگر دارند و بنا به فرموده امام صادق (ع) واجب است. به بهترین وجه با یکدیگر
معاشرت کنند.
در آیات و
روایات گوناگونی به رعایت تقوا در مسایل مربوط به خانواده اشاره شده است؛ مسایلی
همچون نشوز و اعراض مرد از همسر، آمیزش با همسر، شیر دادن به کودک، رعایت عدالت
میان همسران و...؛ برای نمونه، قرآن کریم درباره ی آمیزش جنسی می فرماید:
«نساوکم حرث لکم فاتوا حرثکم انی شئتم و قدموا لانفسکم و اتقوا الله، و
اعلموا انکم ملاقوه، و بشر المؤمنین؛ (بقره / 223) زنان شما محل بذر افشانی
شمایند؛ پس هر زمان که بخواهید می توانید با آنها آمیزش کنید و برای خود، ذخیره ای
از پیش فرستید و پرهیزگار باشید و بدانید که او را ملاقات خواهید کرد؛ و به مؤمنان
بشارت رحمت الاهی بده».
در این آیه،
جمله "وقدموا لانفسکم؛ برای خود، ذخیره ای از پیش فرستید"، اشاره به این
است که هدف نهایی از آمیزش جنسی، تنها لذت و کامجویی نیست. افراد با ایمان باید از
این موضوع برای پرورش فرزندان شایسته استفاده کنند، و این خدمت مقدس را همچون
ذخیره ای معنوی برای فردای خود از پیش بفرستند؛ زیرا این مطلب با پرجاذبه ترین
غریزه ی انسان سروکار دارد. در ادامه ی آیه، خداوند انسان را به دقت در امر آمیزش
جنسی و توجه به دستورهای او فرا خوانده و فرموده است" و اتقوا لله". سپس
به آنها هشدار می دهد که در رستاخیز به ملاقات پروردگار و نتایج اعمال خود خواهند
شتافت." واعلموا انکم ملاقوه". در پایان نیز بشارت به افراد با ایمانی
است که در برابر دستورات سودمند به زندگی مادی و معنوی شان تسلیم هستند: "و
بشر المومنین. " (تفسیر نمونه، ج 2، ص 97(
پیامبر اکرم
(ص) در سفارش مردان به رعایت تقوا در برخورد با همسر چنین می فرماید:
«اخبرنی
جبرئیل ولم یزل یوصینی بالنساء حتی ظننت ان لایحل لزوجها ان یقول لها. اف؛ یا
محمد، اتقوا الله، عزوجل، فی النساء فانهن عوان بین ایدیکم... فاشفقوا علیهن و
طیبوا قلوبهن حتی یقفن معکم و لاتکرهوا النساء و لا تسخطوا بهن و لا تاخذوا مما
اتیتموهن شیئاً الا برضاهن و اذنهن؛ (مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج14، ص: 252)جبرئیل به من خبر داد و درباره
زنان مرتب به من سفارش می کرد؛ به گونه ای که گمان کردم مرد حق ندارد به همسرش
"اف" (کوچک ترین کلمه ناخوشایند) بگوید. [جبرئیل این گونه توصیه می
کرد:] ای محمد (ص)، تقوا را در مورد زنان رعایت کنید؛ به دوستی که آنان مانند
اسرایی در دستان شما هستند - پس نسبت به ایشان دلسوز باشید و قلبشان را نسبت به
خود پاکیزه گردانید تا در کنارتان بمانند؛ آنان را ناخوش ندارید و بر آنها غضب
نکنید و چیزی را که به ایشان داده اید، جز با رضایت و اجازه آنها، از ایشان نگیرید».
همچنین آن
حضرت زنان را به رعایت تقوا در برخورد با شوهر توصیه می کند، و در سفارش های خود
به یکی از زنان (خوله) اطاعت از شوهر را مصداقی از تقوا معرفی می فرماید:
«اتقی الله و
اطیعی زوجک... حقه علیک ان لا تخرجی من بیته الا باذنه و لاتصومی تطوعاً الا باذنه
و لا تتصدقی من بیته الا باذنه و ان دعاک علی ظهر قتب تجیبه؛ (مكارم الأخلاق،
ص: 218) [ای خوله]
پرهیزگار باش و از شوهرت اطاعت کن. حق او بر تو آن است. که بدون اجازه او از منزل
خارج نشوی و بدون اجازه اش روزه مستحبی نگیری و بدون اجازه ی او از مالش صدقه ندهی
و هر زمان که خواستار آمیزش باشد اجابت نمایی».
تأثیر متقابل
ایمان و تقوای زن و شوهر
همان گونه
که پیش تر بیان شد، مقصود اصلی از ازدواج در اسلام، کسب تقوا و کمالات معنوی است.
ازدواج و تشکیل خانواده وسیله ای برای حفظ دین، دور شدن ازگناه و کسب فضایل معنوی
است. هر قدر امور لازم در انتخاب همسر و تشکیل خانواده بیش تر مراعات شود، جو
خانواده انسان را به بیش تر سوی این هدف سوق می دهد؛ یکی از این امور دقت در تقوا
و تدین همسر است.
همسر
دیندار، حامی و تقویت کننده ی ایمان انسان است؛ به گونه ای که هرگاه در ایمان او
ضعفی پیدا شود، به یاری اش می شتابد و او را در رفع این ضعف کمک می کند. همچنین
همسر خوب، انسان را در انجام اعمال صالح تشویق و یاری می کند و بدین وسیله، سبب
رشد معنوی او می شود. پیامبر اکرم (ص) فرمود:
«من اعطی
اربع خصال اعطی خیر الدنیا و الاخره و فاز بحظه منهما: ورع یعصمه عن محارم الله، و
حسن خلق یعیش به فی الناس، و حلم یدفع به جهل الجاهل، و زوجه صالحه تعینه علی امر
الدنیا والاخره؛ (مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج14، ص: 170) کسی که چهار چیز به او عطا شود
خیر دنیا و آخرت به او عطا شده و بهره خود را از هر دو برده است: تقوایی که او را
از محرمات الاهی حفظ کند؛ حسن خلقی که با آن در میان مردم زندگی کند؛ بردباری ای
که با آن نادانی جاهلان را از خود دفع کند و همسر شایسته ای که او را در امور دنیا
و آخرت یاری نماید.»
هنگامی که آیه «والذین یکنزون الذهب والفضه... » (توبه / 34) نازل شد،
رسول خدا (ص) سه بار فرمود: «نبا للذهب و الفضه؛ نابود باد طلا و نقره». اصحاب
پرسیدند: پس ما چه چیزی جمع آوری کنیم؟ حضرت فرمودند: « لسانا شاکراً و قلباً
خاشعاً و زوجه تعین احدکم عی دینه؛ زبانی شکرگزار، قلبی خاشع [در مقابل پروردگار]
و همسری که شما را بر دینتان یاری کند». (مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج14، ص: 171)
درباره
دیدار پیامبر اکرم (ص) با علی (ع) و فاطمه (س) در روز پس از عروسی آن دو چنین
روایت شده است:
آن حضرت از علی (ع) سؤال فرمود: « کیف وجدت اهلک ؟، همسرت را چگونه
یافتی؟» علی (ع) پاسخ داد: « نعم العون علی طاعه الله؛ فاطمه را بهترین یاور در
اطاعت و عبادت خداوند یافتم. » هنگامی که رسول خدا (ص) همین را از حضرت فاطمه (س)
پرسیدند، حضرت فاطمه (س) پاسخ داد: «خیر بعل؛ علی بهترین شوهر است». (مناقب آل أبي
طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج3، ص: 356)
تأثیر تقوا در
استحکام خانواده
آثار تقوا و
پرهیزگاری در رفتار انسان آشکار می شود. زن دیندار به همان اندازه که در فکر و
عقیده با شوهر متدین خود هماهنگ است. در عمل نیز با او همگام می باشد. هماهنگی در
التزام به دستورهای دینی همچون رعایت حجاب، پرهیز از معاشرت های آلوده، خودداری از
مصرف مال حرام، تعهد به رعایت اخلاق اسلامی، انجام عبادت های دینی و... که در
زندگی پیش می آید، نشان دهنده ی تفاهم و هماهنگی زن و شوهر است.
اما اگر زن
و شوهری از نظر عقیده و دینداری در دو قطب مخالف باشند، از کوچک ترین مسایل زندگی
تا مهم ترین آنها و از شروع مراسم عقد و عروسی تا پایان زندگی مشترک، درگیری در
زندگی آنها وجود خواهد داشت، که همگی از بی تقوایی همسر و رعایت نکردن معیار
دینداری در گزینش همسر ناشی می شود.
انسان
دیندار و با تقوا ویژگی هایی دارد:
1. از اهمیت خانواده و تأکید اسلام بر محافظت از آن آگاه است؛
2. از وظایف دینی و اخلاقی خود در برابر همسر و فرزندان به خوبی اطلاع
دارد؛
3. خانواده را مکانی برای تأمین نیازهای مادی و معنوی اعضا و سختی های آن
را راهی برای رسیدن به سعادت اخروی و نیل به نعمت های الاهی در بهشت می داند.
چنین کسی
برای انجام وظایفش در برابر همسر و فرزندان تلاش فراوانی می کند و هر چه را برای
خوشبختی آنان لازم است انجام می دهد؛ هرگز در صدد سست کردن بنیان خانواده بر نمی
آید؛ سختی ها و محدودیت های خانواده را برای رفاه و آسایش دیگر اعضا و موفقیت آنان
تحمل می کند؛ اخلاق بد همسر را با سعه ی صدر به جان می خرد و رفتار بد او را با
مقابله به مثل، پاسخ نمی دهد؛ همه این امور، باعث رضایت زن و شوهر و فرزندان از
زندگی خانوادگی می شود و استحکام خانواده را در پی دارد.