روایات
1. لِكَیْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ [1]
این بخاطر آن است كه براى آنچه از دست داده اید تأسف نخورید، و به آنچه به شما داده است دلبسته و شادمان نباشید و خداوند هیچ متكبّر فخرفروشى را دوست ندارد
2. وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فیهِ وَ رِزْقُ رَبِّكَ خَیْرٌ وَ أَبْقى [2]
و هرگز چشمان خود را به نعمتهاى مادّى، كه به گروه هایى از آنان داده ایم، میفكن! اینها شكوفه هاى زندگى دنیاست تا آنان را در آن بیازماییم و روزى پروردگارت بهتر و پایدارتر است!
3. ما أَصابَ مِنْ مُصیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فی أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ فی كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ یَسیرٌ [3]
هیچ مصیبتى (ناخواسته) در زمین و نه در وجود شما روى نمى دهد مگر اینكه همه آنها قبل از آنكه زمین را بیافرینیم در لوح محفوظ ثبت است و این امر براى خدا آسان است
روایات
كافی
بَابُ ذَمِّ الدُّنْیَا وَ الزُّهْدِ فِیهَا
1. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ وَاقِدٍ الْحَرِیرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا أَثْبَتَ اللَّهُ الْحِكْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَ الدُّنْیَا دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا وَ أَخْرَجَهُ مِنَ الدُّنْیَا سَالِماً إِلَى دَارِ السَّلَام [4]
امام صادق علیه السلام فرمود: كسى كه بدنیا زاهد و بى رغبت باشد، خدا حكمت را در قلبش بر جا دارد و زبانش را بآن گویا سازد، و او را به عیبهاى دنیا و درد و دوایش بینا گرداند، و او را از دنیا سالم بیرون كند و به بهشت دار السلام در آورد.
2. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ جَمِیعاً عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ جُعِلَ الْخَیْرُ كُلُّهُ فِی بَیْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ الزُّهْدَ فِی الدُّنْیَا ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَجِدُ الرَّجُلُ حَلَاوَةَ الْإِیمَانِ فِی قَلْبِهِ حَتَّى لَا یُبَالِیَ مَنْ أَكَلَ الدُّنْیَا ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع حَرَامٌ عَلَى قُلُوبِكُمْ أَنْ تَعْرِفَ حَلَاوَةَ الْإِیمَانِ حَتَّى تَزْهَدَ فِی الدُّنْیَا [5]
امام صادق علیه السلام فرمود: همه خیر در خانه ئى نهاده شده و كلیدش را زهد و بى رغبتى بدنیا قرار داده اند. سپس فرمود: رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: مرد شیرینى ایمان را در قلبش نمییابد، تا آنكه باكش نباشد كه چه كسى دنیا را خورد. آنگاه امام صادق علیه السلام فرمود: شناختن شیرینى ایمان بر دلهاى شما حرامست، تا بدنیا بى رغبت شود.
3 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ مِنْ أَعْوَنِ الْأَخْلَاقِ عَلَى الدِّینِ الزُّهْدَ فِی الدُّنْیَا [6]
امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: اخلاقى كه بیشتر انسان را كمك بدین میكند، زهد نسبت بدنیاست.
4. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ هَاشِمِ بْنِ الْبَرِیدِ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع عَنِ الزُّهْدِ فَقَالَ عَشَرَةُ أَشْیَاءَ فَأَعْلَى دَرَجَةِ الزُّهْدِ أَدْنَى دَرَجَةِ الْوَرَعِ وَ أَعْلَى دَرَجَةِ الْوَرَعِ أَدْنَى دَرَجَةِ الْیَقِینِ وَ أَعْلَى دَرَجَةِ الْیَقِینِ أَدْنَى دَرَجَةِ الرِّضَا أَلَا وَ إِنَّ الزُّهْدَ فِی آیَةٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- لِكَیْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُم
مردى از على بن الحسین علیهما السلام در باره زهد پرسید، فرمود زهد ده چیز است، (و درجاتى دارد) بالاترین درجه زهد پست ترین درجه ورع و بالاترین درجه ورع پست ترین درجه یقین و بالاترین درجه یقین پست ترین درجه رضاست، همانا تمام زهد در یك آیه از كتاب خداى عز و جل است:
تا بر آنچه از دست شما رفته افسوس نخورید و بآنچه بشما رسیده شادى نكنید .
5. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هُوَ یَقُولُ كُلُّ قَلْبٍ فِیهِ شَكٌّ أَوْ شِرْكٌ فَهُوَ سَاقِطٌ وَ إِنَّمَا أَرَادُوا بِالزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا لِتَفْرُغَ قُلُوبُهُمْ لِلْآخِرَة [7]
امام صادق علیه السلام میفرمود: هر دلى كه شكى یا شركى داشته باشد، ساقط و بى ارزش است و آنها (پیغمبر و اولیاء خدا) زهد نسبت بدنیا را خواستند تا دلشان براى آخرت فارغ باشد (زیرا محبت دنیا و آخرت در یك دل جمع نشود).
6. عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنَّ عَلَامَةَ الرَّاغِبِ فِی ثَوَابِ الْآخِرَةِ زُهْدُهُ فِی عَاجِلِ زَهْرَةِ الدُّنْیَا أَمَا إِنَّ زُهْدَ الزَّاهِدِ فِی هَذِهِ الدُّنْیَا لَا یَنْقُصُهُ مِمَّا قَسَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ فِیهَا وَ إِنْ زَهِدَ- وَ إِنَّ حِرْصَ الْحَرِیصِ عَلَى عَاجِلِ زَهْرَةِ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا لَا یَزِیدُهُ فِیهَا وَ إِنْ حَرَصَ فَالْمَغْبُونُ مَنْ حُرِمَ حَظَّهُ مِنَ الْآخِرَة [8]
امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: علامت مشتاق بثواب آخرت بى رغبتى نسبت بشكوفه (خرم و بى ثبات) دنیاى نقد است، همانا بى رغبتى زاهد نسبت بدنیا، از آنچه خداى عز و جل برایش از دنیا قسمت كرده كاهش ندهد، اگر چه زهد كند، و حرص شخص حریص بر شكوفه دنیاى نقد، برایش افزونى نیاورد، اگر چه حرص زند، پس مغبون كسى است كه از بهره آخرت خود محروم ماند.
7. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى الْخَثْعَمِیِّ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا أَعْجَبَ رَسُولَ اللَّهِ ص شَیْ ءٌ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا أَنْ یَكُونَ فِیهَا جَائِعاً خَائِفا [9]
امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله را جز گرسنگى و خوف، چیزى از دنیا مسرور نمیساخت و خوشش نمى آورد.
8. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ خَرَجَ النَّبِیُّ ص وَ هُوَ مَحْزُونٌ فَأَتَاهُ مَلَكٌ وَ مَعَهُ مَفَاتِیحُ خَزَائِنِ الْأَرْضِ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ هَذِهِ مَفَاتِیحُ خَزَائِنِ الْأَرْضِ یَقُولُ لَكَ رَبُّكَ افْتَحْ وَ خُذْ مِنْهَا مَا شِئْتَ مِنْ غَیْرِ أَنْ تُنْقَصَ شَیْئاً عِنْدِی فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الدُّنْیَا دَارُ مَنْ لَا دَارَ لَهُ وَ لَهَا یَجْمَعُ مَنْ لَا عَقْلَ لَهُ فَقَالَ الْمَلِكُ وَ الَّذِی بَعَثَكَ بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَقَدْ سَمِعْتُ هَذَا الْكَلَامَ مِنْ مَلَكٍ یَقُولُهُ فِی السَّمَاءِ الرَّابِعَةِ حِینَ أُعْطِیتُ الْمَفَاتِیح [10]
و فرمود: روزى پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله اندوهگین بیرون رفت، فرشته اى كه كلیدهاى خزانه هاى زمین دستش بود، نزد او آمد و گفت: اى محمد: اینها كلیدهاى خزانه هاى زمین است. پروردگارت بتو میگوید: باز كن و هر چه خواهى از زمین برگیر، بدون آنكه چیزى از مقامت نزد من كاسته شود. رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: دنیا خانه كسى است كه خانه ندارد. و آنكه عقل ندارد براى دنیا جمع میكند، فرشته گفت: سوگند بآن كه ترا بحق مبعوث ساخته، من این سخن را از فرشته ئى در آسمان چهارم شنیدم، زمانى كه، كلیدها را بمن دادند.
9 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ ص بِجَدْیٍ أَسَكَّ مُلْقًى عَلَى مَزْبَلَةٍ مَیْتاً فَقَالَ لِأَصْحَابِهِ كَمْ یُسَاوِی هَذَا فَقَالُوا لَعَلَّهُ لَوْ كَانَ حَیّاً لَمْ یُسَاوِ دِرْهَماً فَقَالَ النَّبِیُّ ص وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَلدُّنْیَا أَهْوَنُ عَلَى اللَّهِ مِنْ هَذَا الْجَدْیِ عَلَى أَهْلِه [11]
امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله به بزغاله گوش بریده اى كه مرده، و در زباله دان افتاده بود گذر كرد، باصحاب فرمود: این چند مى ارزد؟ گفتند: اگر زنده میبود شاید یك درهم ارزش نداشت، پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود: سوگند بآن كه جانم در دست اوست كه دنیا نزد خدا از این بزغاله نزد أهلش پست تر است.
10 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً زَهَّدَهُ فِی الدُّنْیَا وَ فَقَّهَهُ فِی الدِّینِ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَهَا وَ مَنْ أُوتِیَهُنَّ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ قَالَ لَمْ یَطْلُبْ أَحَدٌ الْحَقَّ بِبَابٍ أَفْضَلَ مِنَ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا وَ هُوَ ضِدٌّ لِمَا طَلَبَ أَعْدَاءُ الْحَقِّ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مِمَّا ذَا قَالَ مِنَ الرَّغْبَةِ فِیهَا وَ قَالَ أَ لَا مِنْ صَبَّارٍ كَرِیمٍ فَإِنَّمَا هِیَ أَیَّامٌ قَلَائِلُ أَلَا إِنَّهُ حَرَامٌ عَلَیْكُمْ أَنْ تَجِدُوا طَعْمَ الْإِیمَانِ حَتَّى تَزْهَدُوا فِی الدُّنْیَا
قَالَ وَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِذَا تَخَلَّى الْمُؤْمِنُ مِنَ الدُّنْیَا سَمَا وَ وَجَدَ حَلَاوَةَ حُبِّ اللَّهِ وَ كَانَ عِنْدَ أَهْلِ الدُّنْیَا كَأَنَّهُ قَدْ خُولِطَ وَ إِنَّمَا خَالَطَ الْقَوْمَ حَلَاوَةُ حُبِّ اللَّهِ فَلَمْ یَشْتَغِلُوا بِغَیْرِهِ قَالَ وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ الْقَلْبَ إِذَا صَفَا ضَاقَتْ بِهِ الْأَرْضُ حَتَّى یَسْمُو [12]
امام صادق علیه السلام فرمود: چون خدا خیر بنده ئى را خواهد، او را نسبت بدنیا بى رغبت و نسبت بدین دانشمند كند. و بعیوب دنیا بینایش سازد، و بهر كه این خصلتها داده شود، خیر دنیا و آخرت داده شده، و فرمود: هیچ كس حق را در راهى بهتر از زهد دنیا نجسته است و آن ضد مطلوب دشمنان حق است.
راوى گوید: عرضكردم: قربانت، آنها از چه راه میجویند؟ فرمود: از رغبت بدنیا. و فرمود آیا شخص پر صبر كریمى نیست؟ همانا دنیا چند روزاند كست، همانا حرامست بر شما كه مزه ایمان چشید جز آنكه نسبت بدنیا بى رغبت شوید.
و شنیدم امام صادق علیه السلام میفرمود: چون مؤمن از دنیا كنار كشد، رفعت پیدا كند و شیرینى محبت خدا را دریابد، و نزد اهل دنیا دیوانه نماید، در صورتى كه شیرینى محبت خدا بآنها آمیخته شده كه بچیز دیگر مشغول نشوند. و شنیدم میفرمود: زمانى كه دل صفا پیدا كند، زمین برایش تنگ شود. تا آنجا كه پرواز كند.
11. عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ مَعْمَرِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ الزُّهْرِیِّ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ شِهَابٍ قَالَ سُئِلَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع أَیُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ مَا مِنْ عَمَلٍ بَعْدَ مَعْرِفَةِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ مَعْرِفَةِ رَسُولِهِ ص أَفْضَلَ مِنْ بُغْضِ الدُّنْیَا وَ إِنَّ لِذَلِكَ لَشُعَباً كَثِیرَةً وَ لِلْمَعَاصِی شُعَباً فَأَوَّلُ مَا عُصِیَ اللَّهُ بِهِ الْكِبْرُ وَ هِیَ مَعْصِیَةُ إِبْلِیسَ حِینَ أَبى وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرِینَ وَ الْحِرْصُ وَ هِیَ مَعْصِیَةُ آدَمَ وَ حَوَّاءَ حِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُمَا- فَكُلا مِنْ حَیْثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونا مِنَ الظَّالِمِینَ فَأَخَذَا مَا لَا حَاجَةَ بِهِمَا إِلَیْهِ فَدَخَلَ ذَلِكَ عَلَى ذُرِّیَّتِهِمَا إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ ذَلِكَ أَنَّ أَكْثَرَ مَا یَطْلُبُ ابْنُ آدَمَ مَا لَا حَاجَةَ بِهِ إِلَیْهِ ثُمَّ الْحَسَدُ وَ هِیَ مَعْصِیَةُ ابْنِ آدَمَ حَیْثُ حَسَدَ أَخَاهُ فَقَتَلَهُ فَتَشَعَّبَ مِنْ ذَلِكَ حُبُّ النِّسَاءِ وَ حُبُّ الدُّنْیَا وَ حُبُّ الرِّئَاسَةِ وَ حُبُّ الرَّاحَةِ وَ حُبُّ الْكَلَامِ وَ حُبُّ الْعُلُوِّ وَ الثَّرْوَةِ فَصِرْنَ سَبْعَ خِصَالٍ فَاجْتَمَعْنَ كُلُّهُنَّ فِی حُبِّ الدُّنْیَا فَقَالَ الْأَنْبِیَاءُ وَ الْعُلَمَاءُ بَعْدَ مَعْرِفَةِ ذَلِكَ حُبُّ الدُّنْیَا رَأْسُ كُلِّ خَطِیئَةٍ وَ الدُّنْیَا دُنْیَاءَانِ دُنْیَا بَلَاغٌ وَ دُنْیَا مَلْعُونَة [13]
از على بن الحسین علیهما السلام پرسیدند، كدام عمل نزد خداى عز و جل بهتر است؟ فرمود: هیچ عملى بعد از معرفت خداى جل و عز و رسولش بهتر از بغض دنیا نیست، و براى آن شعبه هاى بسیاریست و براى گناهان (نافرمانیهاى خدا) شعبه هاى بسیاریست: نخستین نافرمانى كه خدا را نمودند تكبر بود و آن نافرمانى شیطان بود، زمانى كه سر پیچى و گردنفرازى كرد و از كافران گشت. و دیگر حرص است كه نافرمانى آدم و حوا بود، زمانى كه خداى عز و جل بآنها فرمود: از هر چه خواهید بخورید ولى باین درخت نزدیك مشوید كه از ستمكاران باشید پس آدم و حوا چیزى را گرفتند كه بدان احتیاج نداشتند، و این خصلت تا روز قیامت در ذریه آنها رخنه كرد، از این رو و بیشتر آنچه را آدمیزاد میطلبد بدان احتیاج ندارد. و دیگر حسد است كه نافرمانى پسر آدم (قابیل) بود، زمانى كه به برادرش (هابیل) حسد برد و او را كشت، و از این نافرمانیها دوستى زنان و دوستى دنیا و دوستى ریاست و دوستى استراحت و دوستى سخن گفتن و دوستى سرورى و ثروت منشعب گشت، و اینها هفت خصلت است كه همگى در دوستى دنیا گرد آمده اند، از این رو پیغمبران و دانشمندان بعد از شناختن این مطلب گفتند: دوستى دنیا سر هر خطا و گناهست و دنیا دو گونه است: دنیاى رساننده و دنیاى ملعون (یعنى دنیائى كه انسان را بطاعت و قرب خدا میرساند بقدر كفاف است كه آن ممدوح و پسندیده است و دنیائى كه بیش از مقدار كفاف و زیادتر از احتیاجست كه آن مایه لعنت و دورى از رحمت خداست).
12 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ بُكَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ فِی طَلَبِ الدُّنْیَا إِضْرَاراً بِالْآخِرَةِ وَ فِی طَلَبِ الْآخِرَةِ إِضْرَاراً بِالدُّنْیَا فَأَضِرُّوا بِالدُّنْیَا فَإِنَّهَا أَوْلَى بِالْإِضْرَار [14]
رسول خدا صلى اللَّه علیه فرمود، در دنیاجوئى زیان زدن بآخرتست و در آخرت جوئى زیان زدن بدنیا، شما بدنیا زیان زنید كه آن بزیان رسانیدن سزاوارتر است.
13 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ ع حَدِّثْنِی بِمَا أَنْتَفِعُ بِهِ فَقَالَ یَا أَبَا عُبَیْدَةَ أَكْثِرْ ذِكْرَ الْمَوْتِ فَإِنَّهُ لَمْ یُكْثِرْ إِنْسَانٌ ذِكْرَ الْمَوْتِ إِلَّا زَهِدَ فِی الدُّنْیَا [15]
ابو عبیده حذاء گوید: بامام باقر علیه السلام عرضكردم: حدیثى بمن بفرما كه از آن سود برم فرمود: اى ابا عبیده، بسیار یاد مرگ كن، زیرا شخصى از مرگ بسیار یاد نكند، جز آنكه بدنیا بى رغبت شود.
14 عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْحَكَمِ بْنِ أَیْمَنَ عَنْ دَاوُدَ الْأَبْزَارِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع مَلَكٌ یُنَادِی كُلَّ یَوْمٍ ابْنَ آدَمَ لِدْ لِلْمَوْتِ وَ اجْمَعْ لِلْفَنَاءِ وَ ابْنِ لِلْخَرَاب [16]
امام باقر علیه السلام فرمود: فرشته ئى هر روز فریاد میكشد: آدمیزاد براى مردن براى و براى نابودى گرد آورد و براى خراب شدن بساز.
15 عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ص إِنَّ الدُّنْیَا قَدِ ارْتَحَلَتْ مُدْبِرَةً وَ إِنَّ الْآخِرَةَ قَدِ ارْتَحَلَتْ مُقْبِلَةً وَ لِكُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُمَا بَنُونَ فَكُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الْآخِرَةِ- وَ لَا تَكُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الدُّنْیَا أَلَا وَ كُونُوا مِنَ الزَّاهِدِینَ فِی الدُّنْیَا الرَّاغِبِینَ فِی الْآخِرَةِ أَلَا إِنَّ الزَّاهِدِینَ فِی الدُّنْیَا اتَّخَذُوا الْأَرْضَ بِسَاطاً وَ التُّرَابَ فِرَاشاً وَ الْمَاءَ طِیباً وَ قُرِّضُوا مِنَ الدُّنْیَا تَقْرِیضاً أَلَا وَ مَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّةِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ رَجَعَ عَنِ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا هَانَتْ عَلَیْهِ الْمَصَائِبُ أَلَا إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً كَمَنْ رَأَى أَهْلَ الْجَنَّةِ فِی الْجَنَّةِ مُخَلَّدِینَ وَ كَمَنْ رَأَى أَهْلَ النَّارِ فِی النَّارِ مُعَذَّبِینَ شُرُورُهُمْ مَأْمُونَةٌ وَ قُلُوبُهُمْ مَحْزُونَةٌ- أَنْفُسُهُمْ عَفِیفَةٌ وَ حَوَائِجُهُمْ خَفِیفَةٌ صَبَرُوا أَیَّاماً قَلِیلَةً فَصَارُوا بِعُقْبَى رَاحَةٍ طَوِیلَةٍ أَمَّا اللَّیْلَ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ تَجْرِی دُمُوعُهُمْ عَلَى خُدُودِهِمْ وَ هُمْ یَجْأَرُونَ إِلَى رَبِّهِمْ یَسْعَوْنَ فِی فَكَاكِ رِقَابِهِمْ وَ أَمَّا النَّهَارَ فَحُلَمَاءُ عُلَمَاءُ بَرَرَةٌ أَتْقِیَاءُ كَأَنَّهُمْ الْقِدَاحُ قَدْ بَرَاهُمُ الْخَوْفُ مِنَ الْعِبَادَةِ یَنْظُرُ إِلَیْهِمُ النَّاظِرُ فَیَقُولُ مَرْضَى وَ مَا بِالْقَوْمِ مِنْ مَرَضٍ أَمْ خُولِطُوا فَقَدْ خَالَطَ الْقَوْمَ أَمْرٌ عَظِیمٌ مِنْ ذِكْرِ النَّارِ وَ مَا فِیهَا [17]
على بن الحسین صلوات اللَّه علیهما فرمود دنیا پشت كرده كوچ میكند و آخرت روى آورده مى آید و براى هر یك از این دو فرزندانى است، شما از فرزندان آخرت باشید و از فرزندان دنیا نباشید و از زاهدین در دنیا و راغبین در آخرت باشید. همانا زاهدین در دنیا زمین را بستر خود گرفتند و خاك را فرش و آب را بوى خوش خود و خویشتن را از دنیا قیچى كردند. همانا هر كه مشتاق بهشت شود، از شهوتها فراموش كند و هر كه از دوزخ بترسد از محرمات رو گرداند و هر كه در دنیا زهد ورزد، مصیبتها بر او آسان شود. همانا خدا را بندگانى است كه گویا اهل بهشت را جاودان در بهشت دیده و اهل دوزخ را در دوزخ گرفتار عذاب دیده اند، مردم از شر آنها در امانند، دلشان غمگین است، عفت نفس دارند، حاجاتشان سبك است، چند روزى صبر كردند و باستراحت طولانى قیامت رسیدند. اما شب گامهایشان براى عبادت صف كشیده، اشكشان بر چهره جاریست و بپروردگار خویش پناه برند و براى آزادى خود (از آتش دوزخ) كوشش كنند. و اما روز خویشتن دارانى باشند، دانشمند، نیكوكار و پرهیزگار، در لاغرى مانند چوبه تیرى كه ترس از عبادت آنها را تراشیده، هر كه بآنها نگرد، گوید بیمارند- در صورتى كه بیمارى ندارند- یا گویند دیوانه اند، در صورتى كه بامر بزرگى كه یاد آتش دوزخ و وضع آنست گرفتارند.
16 عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْمُؤْمِنِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى أَبِی جَعْفَرٍ ع فَقَالَ یَا جَابِرُ وَ اللَّهِ إِنِّی لَمَحْزُونٌ وَ إِنِّی لَمَشْغُولُ الْقَلْبِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَا شَغَلَكَ وَ مَا حَزَنَ قَلْبَكَ فَقَالَ یَا جَابِرُ إِنَّهُ مَنْ دَخَلَ قَلْبَهُ صَافِی خَالِصِ دِینِ اللَّهِ شُغِلَ قَلْبُهُ عَمَّا سِوَاهُ یَا جَابِرُ مَا الدُّنْیَا وَ مَا عَسَى أَنْ تَكُونَ الدُّنْیَا هَلْ هِیَ إِلَّا طَعَامٌ أَكَلْتَهُ أَوْ ثَوْبٌ لَبِسْتَهُ أَوِ امْرَأَةٌ أَصَبْتَهَا یَا جَابِرُ إِنَّ الْمُؤْمِنِینَ لَمْ یَطْمَئِنُّوا إِلَى الدُّنْیَا بِبَقَائِهِمْ فِیهَا وَ لَمْ یَأْمَنُوا قُدُومَهُمُ الْآخِرَةَ یَا جَابِرُ الْآخِرَةُ دَارُ قَرَارٍ وَ الدُّنْیَا دَارُ فَنَاءٍ وَ زَوَالٍ وَ لَكِنْ أَهْلُ الدُّنْیَا أَهْلُ غَفْلَةٍ وَ كَأَنَّ الْمُؤْمِنِینَ هُمُ الْفُقَهَاءُ أَهْلُ فِكْرَةٍ وَ عِبْرَةٍ لَمْ یُصِمَّهُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ جَلَّ اسْمُهُ مَا سَمِعُوا بِآذَانِهِمْ وَ لَمْ یُعْمِهِمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ مَا رَأَوْا مِنَ الزِّینَةِ بِأَعْیُنِهِمْ فَفَازُوا بِثَوَابِ الْآخِرَةِ كَمَا فَازُوا بِذَلِكَ الْعِلْمِ وَ اعْلَمْ یَا جَابِرُ أَنَّ أَهْلَ التَّقْوَى أَیْسَرُ أَهْلِ الدُّنْیَا مَئُونَةً وَ أَكْثَرُهُمْ لَكَ مَعُونَةً تَذْكُرُ فَیُعِینُونَكَ وَ إِنْ نَسِیتَ ذَكَّرُوكَ قَوَّالُونَ بِأَمْرِ اللَّهِ قَوَّامُونَ عَلَى أَمْرِ اللَّهِ قَطَعُوا مَحَبَّتَهُمْ بِمَحَبَّةِ رَبِّهِمْ وَ وَحَشُوا الدُّنْیَا لِطَاعَةِ مَلِیكِهِمْ وَ نَظَرُوا إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَى مَحَبَّتِهِ بِقُلُوبِهِمْ وَ عَلِمُوا أَنَّ ذَلِكَ هُوَ الْمَنْظُورُ إِلَیْهِ لِعَظِیمِ شَأْنِهِ فَأَنْزِلِ الدُّنْیَا كَمَنْزِلٍ نَزَلْتَهُ ثُمَّ ارْتَحَلْتَ عَنْهُ أَوْ كَمَالٍ وَجَدْتَهُ فِی مَنَامِكَ فَاسْتَیْقَظْتَ وَ لَیْسَ مَعَكَ مِنْهُ شَیْ ءٌ إِنِّی [إِنَّمَا] ضَرَبْتُ لَكَ هَذَا مَثَلًا لِأَنَّهَا عِنْدَ أَهْلِ اللُّبِّ وَ الْعِلْمِ بِاللَّهِ كَفَیْ ءِ الظِّلَالِ یَا جَابِرُ فَاحْفَظْ مَا اسْتَرْعَاكَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ مِنْ دِینِهِ وَ حِكْمَتِهِ وَ لَا تَسْأَلَنَّ عَمَّا لَكَ عِنْدَهُ إِلَّا مَا لَهُ عِنْدَ نَفْسِكَ فَإِنْ تَكُنِ الدُّنْیَا عَلَى غَیْرِ مَا وَصَفْتُ لَكَ فَتَحَوَّلْ إِلَى دَارِ الْمُسْتَعْتَبِ فَلَعَمْرِی لَرُبَّ حَرِیصٍ عَلَى أَمْرٍ قَدْ شَقِیَ بِهِ حِینَ أَتَاهُ وَ لَرُبَّ كَارِهٍ لِأَمْرٍ قَدْ سَعِدَ بِهِ حِینَ أَتَاهُ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْكافِرِین [18]
جابر گوید: خدمت امام باقر علیه السلام، رسیدم، حضرت فرمود: اى جابر بخدا كه من غمگین و دلگرفته ام، عرضكردم: قربانت، گرفتارى و غم دل شما چیست؟ فرمود: اى جابر! همانا خالص و صافى دین خدا بدل هر كه در آید، دلش از غیر او بگردد، اى جابر! دنیا چیست و امید دارى چه باشد؟ مگر دنیا غیر از خوراكى است كه خوردى یا جامه ئى كه پوشیدى یا زنى كه باو رسیدى؟اى جابر! همانا مؤمنین بماندن در دنیا اطمینان نكردند، و از رسیدن بآخرت ایمن نگشتند. اى جابر! آخرت خانه ثباتست و دنیا خانه نابودى و زوال، ولى أهل دنیا غافلند و گویا مؤمنانند كه فقیه و اهل تفكر و عبرتند: آنچه با گوشهاى خود شنوند، ایشان را از یاد خداى- جل اسمه- كر نكند و هر زینتى كه چشمشان بیند از یاد خدا كورشان ندارد، پس بثواب آخرت رسیدند، چنان كه باین دانش رسیدند. و بدان اى جابر كه اهل تقوى كم هزینه ترین اهل دنیایند و ترا از همه بیشتر یارى كنند، تا تذكر دهى یاریت كنند و اگر فراموش كنى یادت آورند. امر خداى را گویند و بر امر خدا ایستادگى دارند، براى دوستى پروردگارشان دل از همه چیز كنده و بخاطر اطاعت مالك خویش از دنیا در هراسند و از صمیم دل بسوى خداى عز و جل و محبت او متوجه گشته و دانستند كه هدف اصلى همین است، بخاطر عظمت شأنى كه دارد پس دنیا را چون بار اندازى دان كه در آن بار انداخته و سپس كوچ خواهى كرد. یا مانند ترقى و كمالى كه در خواب بآن رسیده و چون بیدارشده ئى چیزى از آن ندارى. من این را بعنوان مثل برایت گفتم، زیرا دنیا در نظر خردمندان و خداشناسان مانند سایه بعد از ظهر است. اى جابر! آنچه را خداى جل و عز از دین و حكمتش بتو سپرده حفظ كن و از آنچه برایت نزد خداست مپرس، جز آنچه براى او نزد تو است (یعنى ثواب و پاداش او باندازه دین نگهدارى خودت باشد) و اگر دنیا در نظرت غیر از آنچه گفتم باشد، باید بخانه عذر خواهى روى (و از عقیده سوء خود استغفار كنى). بجان خودم كه بسا شخصى كه بچیزى حریص است و چون بدستش آید، بسبب آن بدبخت شود، و بسا شخصى كه چیزى را ناخوش دارد و چون بآن رسد مایه سعادتش گردد، اینست كه خداى عز و جل فرماید تا خدا مؤمنان را تصفیه كند و كافران را كاهش دهد .
17. عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ ع قَالَ قَالَ أَبُو ذَرٍّ رَحِمَهُ اللَّهُ جَزَى اللَّهُ الدُّنْیَا عَنِّی مَذَمَّةً بَعْدَ رَغِیفَیْنِ مِنَ الشَّعِیرِ أَتَغَدَّى بِأَحَدِهِمَا وَ أَتَعَشَّى بِالْآخَرِ وَ بَعْدَ شَمْلَتَیِ الصُّوفِ أَتَّزِرُ بِإِحْدَاهُمَا وَ أَتَرَدَّى بِالْأُخْرَى [19]
ابو ذر- رحمه اللَّه- گفت: خدا بدنیا از طرف من جزاى نكوهش دهد، پس از دو قرص نان جو كه یكى را صبحانه و دیگرى را شام خود سازم و پس از دو پارچه پشمین كه یكى را لنگ و دیگرى را ردا قرار دهم.
18. وَ عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْمُثَنَّى عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ أَبُو ذَرٍّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ یَقُولُ فِی خُطْبَتِهِ یَا مُبْتَغِیَ الْعِلْمِ كَأَنَّ شَیْئاً مِنَ الدُّنْیَا لَمْ یَكُنْ شَیْئاً إِلَّا مَا یَنْفَعُ خَیْرُهُ وَ یَضُرُّ شَرُّهُ إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ یَا مُبْتَغِیَ الْعِلْمِ لَا یَشْغَلُكَ أَهْلٌ وَ لَا مَالٌ عَنْ نَفْسِكَ أَنْتَ یَوْمَ تُفَارِقُهُمْ كَضَیْفٍ بِتَّ فِیهِمْ ثُمَّ غَدَوْتَ عَنْهُمْ إِلَى غَیْرِهِمْ وَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةُ كَمَنْزِلٍ تَحَوَّلْتَ مِنْهُ إِلَى غَیْرِهِ وَ مَا بَیْنَ الْمَوْتِ وَ الْبَعْثِ إِلَّا كَنَوْمَةٍ نِمْتَهَا ثُمَّ اسْتَیْقَظْتَ مِنْهَا یَا مُبْتَغِیَ الْعِلْمِ قَدِّمْ لِمَقَامِكَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّكَ مُثَابٌ بِعَمَلِكَ كَمَا تَدِینُ تُدَانُ یَا مُبْتَغِیَ الْعِلْم [20]
امام صادق علیه السلام فرمود: ابو ذر- رضى اللَّه عنه- در سخنرانى خود میگفت: اى دانش جو! گویا هیچ چیز دنیا چیزى نبوده، جز آنچه خوبش بمردم سود بخشد و شرش زیان، مگر آنكه را خدا ترحم كند (و او را بیامرزد) اى دانشجو! مبادا اهل بیت و مال دنیا ترا از خودت باز دارند، كه تو روزى كه از آنها جدا شوى مانند مهمانى باشى كه شب را با آنها خوابیده و صبح نزد دیگران رفته ئى و دنیا و آخرت مانند منزلى است كه از یكى بدیگرى منتقل شوى و میان مردن و از گور برخاستن جز مانند خوابیدن و بیدار شدن نیست. اى دانشجو! براى ایستادن در برابر خداى عز و جل طاعتى پیش فرست، زیرا بعملت پاداش بینى و چنان كه كنى، جزا یابى، اى دانشجو!.
19. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا لِی وَ لِلدُّنْیَا إِنَّمَا مَثَلِی وَ مَثَلُهَا كَمَثَلِ الرَّاكِبِ رُفِعَتْ لَهُ شَجَرَةٌ فِی یَوْمٍ صَائِفٍ فَقَالَ تَحْتَهَا ثُمَّ رَاحَ وَ تَرَكَهَا [21]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: مرا با دنیا چكار؟ حكایت من و دنیا حكایت سواریست كه در روز گرمى درختى برایش بپا شده و او در زیر آن درخت خواب قیلوله (كوتاهى) نموده، سپس كوچ كرده و درخت را واگذاشته است.
20 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یَحْیَى بْنِ عُقْبَةَ الْأَزْدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع مَثَلُ الْحَرِیصِ عَلَى الدُّنْیَا كَمَثَلِ دُودَةِ الْقَزِّ كُلَّمَا ازْدَادَتْ عَلَى نَفْسِهَا لَفّاً كَانَ أَبْعَدَ لَهَا مِنَ الْخُرُوجِ حَتَّى تَمُوتَ غَمّاً قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع كَانَ فِیمَا وَعَظَ بِهِ لُقْمَانُ ابْنَهُ یَا بُنَیَّ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا قَبْلَكَ لِأَوْلَادِهِمْ فَلَمْ یَبْقَ مَا جَمَعُوا وَ لَمْ یَبْقَ مَنْ جَمَعُوا لَهُ وَ إِنَّمَا أَنْتَ عَبْدٌ مُسْتَأْجَرٌ قَدْ أُمِرْتَ بِعَمَلٍ وَ وُعِدْتَ عَلَیْهِ أَجْراً فَأَوْفِ عَمَلَكَ وَ اسْتَوْفِ أَجْرَكَ وَ لَا تَكُنْ فِی هَذِهِ الدُّنْیَا بِمَنْزِلَةِ شَاةٍ وَقَعَتْ فِی زَرْعٍ أَخْضَرَ فَأَكَلَتْ حَتَّى سَمِنَتْ فَكَانَ حَتْفُهَا عِنْدَ سِمَنِهَا وَ لَكِنِ اجْعَلِ الدُّنْیَا بِمَنْزِلَةِ قَنْطَرَةٍ عَلَى نَهَرٍ جُزْتَ عَلَیْهَا وَ تَرَكْتَهَا وَ لَمْ تَرْجِعْ إِلَیْهَا آخِرَ الدَّهْرِ أَخْرِبْهَا وَ لَا تَعْمُرْهَا فَإِنَّكَ لَمْ تُؤْمَرْ بِعِمَارَتِهَا وَ اعْلَمْ أَنَّكَ سَتُسْأَلُ غَداً إِذَا وَقَفْتَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ أَرْبَعٍ شَبَابِكَ فِیمَا أَبْلَیْتَهُ وَ عُمُرِكَ فِیمَا أَفْنَیْتَهُ وَ مَالِكَ مِمَّا اكْتَسَبْتَهُ وَ فِیمَا أَنْفَقْتَهُ فَتَأَهَّبْ لِذَلِكَ وَ أَعِدَّ لَهُ جَوَاباً وَ لَا تَأْسَ عَلَى مَا فَاتَكَ مِنَ الدُّنْیَا فَإِنَّ قَلِیلَ الدُّنْیَا لَا یَدُومُ بَقَاؤُهُ وَ كَثِیرَهَا لَا یُؤْمَنُ بَلَاؤُهُ فَخُذْ حِذْرَكَ وَ جِدَّ فِی أَمْرِكَ وَ اكْشِفِ الْغِطَاءَ عَنْ وَجْهِكَ وَ تَعَرَّضْ لِمَعْرُوفِ رَبِّكَ وَ جَدِّدِ التَّوْبَةَ فِی قَلْبِكَ وَ اكْمُشْ فِی فَرَاغِكَ قَبْلَ أَنْ یُقْصَدَ قَصْدُكَ وَ یُقْضَى قَضَاؤُكَ وَ یُحَالَ بَیْنَكَ وَ بَیْنَ مَا تُرِید [22]
امام باقر علیه السّلام فرمود: حكایت شخص حریص بدنیا، حكایت كرم ابریشم است كه هر چه بیشتر بر خود تند، راه بیرون آمدنش دورتر شود تا آنكه از غصه بمیرد. و امام صادق علیه السّلام فرمود: در آنچه لقمان پسرش را موعظه كرد این بود كه: پسر جان! مردم پیش از تو براى فرزندان خود اموالى گرد آوردند: ولى نه آن اموال گرد آمده باقى ماند و نه اولادى كه براى آنها گرد آوردند. و همانا تو بنده مزدورى باشى كه بكارى دستورات داده اند و اجرتى برایش وعده داده اند پس كارت را تمام كن و اجرتت را تمام بگیر. و در این دنیا مانند گوسفندى مباش كه در میان زراعت سبزى افتاده و بخورد تا فربه شود و مرگش هنگام فربهیش باشد، بلكه دنیا را مانند پل روى نهرى دان كه بر آن میگذرى و آن را وامیگذارى و تا پایان روزگار بسویش برنمیگردى، خرابش كن و آبادش مساز كه مأمور بساختنش نیستى. و بدان كه چون فرداى قیامت در برابر خداى عز و جل بایستى، از چهار چیز پرسش شوى: 1- جوانیت را در چه راه پیر كردى؟ 2- عمرت را در چه راه بسر بردى؟ 3- مالت را از چه راه بدست آوردى؟ 4- و در چه راه خرج كردى؟ پس آماده این مقام باش و پاسخش را تهیه كن، و بر آنچه از دنیا از دستت رفت افسوس مخور، زیرا اندك دنیا را دوام و بقائى نیست و بسیارش از بلا ایمن نباشد، پس آماده و برحذر باش و در كار خود كوشش كن و پرده (غفلت) از چهره (دل) بردار،. و متوجه احسان پروردگارت (بسبب اعمال صالح) باش، و در دلت توبه را تازه دار، و در زمان فراغت بشتاب، پیش از آنكه آهنگ تو شود و مرگت فرا رسد و میان تو و خواسته هایت پرده افتد.
21 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ فِیمَا نَاجَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مُوسَى ع یَا مُوسَى لَا تَرْكَنْ إِلَى الدُّنْیَا رُكُونَ الظَّالِمِینَ وَ رُكُونَ مَنِ اتَّخَذَهَا أَباً وَ أُمّاً یَا مُوسَى لَوْ وَكَلْتُكَ إِلَى نَفْسِكَ لِتَنْظُرَ لَهَا إِذاً لَغَلَبَ عَلَیْكَ حُبُّ الدُّنْیَا وَ زَهْرَتُهَا یَا مُوسَى نَافِسْ فِی الْخَیْرِ أَهْلَهُ وَ اسْتَبِقْهُمْ إِلَیْهِ فَإِنَّ الْخَیْرَ كَاسْمِهِ وَ اتْرُكْ مِنَ الدُّنْیَا مَا بِكَ الْغِنَى عَنْهُ وَ لَا تَنْظُرْ عَیْنُكَ إِلَى كُلِّ مَفْتُونٍ بِهَا وَ مُوكَلٍ إِلَى نَفْسِهِ وَ اعْلَمْ أَنَّ كُلَّ فِتْنَةٍ بَدْؤُهَا حُبُّ الدُّنْیَا وَ لَا تَغْبِطْ أَحَداً بِكَثْرَةِ الْمَالِ فَإِنَّ مَعَ كَثْرَةِ الْمَالِ تَكْثُرُ الذُّنُوبُ لِوَاجِبِ الْحُقُوقِ وَ لَا تَغْبِطَنَّ أَحَداً بِرِضَى النَّاسِ عَنْهُ حَتَّى تَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ رَاضٍ عَنْهُ وَ لَا تَغْبِطَنَّ مَخْلُوقاً بِطَاعَةِ النَّاسِ لَهُ فَإِنَّ طَاعَةَ النَّاسِ لَهُ وَ اتِّبَاعَهُمْ إِیَّاهُ عَلَى غَیْرِ الْحَقِّ هَلَاكٌ لَهُ وَ لِمَنِ اتَّبَعَه [23]
امام صادق علیه السّلام میفرمود: از مناجاتهاى خداى عز و جل با موسى علیه السّلام این بود كه اى موسى بدنیا تكیه مكن، مانند تكیه كردن ستمگران و تكیه كردن كسى كه آن را پدر و مادر خود دانسته، اى موسى: اگر ترا بخودت واگذارم كه بآن بنگرى، محبت و رونق دنیا بر تو چیره شود، اى موسى در كار خیر با اهلش مسابقه گذار و بر آنها پیشى گیر، زیرا كار خیر مانند اسمش (نیكو و پسندیده) است، و آنچه از دنیا را كه بدان احتیاج ندارى رها كن. و بفریب خورندگان بدنیا و بخود واگذاشتگان منگر، و بدان كه آغاز هر فتنه ئى محبت دنیاست، و بمال زیاد هیچ كس غبطه مبر، زیرا مال بسیار مایه گناه بسیار است، نظر بحقوق واجبه، و بحال كسى كه مردم از او خشنودند غبطه مبر، تا بدانى خدا هم از او خشنود است و نیز بحال مخلوقى كه مردم از او اطاعت كنند غبطه مبر، زیرا اطاعت و پیروى ناحق مردم از او باعث هلاكت او و پیروانش باشد.
22 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ غِیَاثِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ فِی كِتَابِ عَلِیٍّ ص إِنَّمَا مَثَلُ الدُّنْیَا كَمَثَلِ الْحَیَّةِ مَا أَلْیَنَ مَسَّهَا وَ فِی جَوْفِهَا السَّمُّ النَّاقِعُ یَحْذَرُهَا الرَّجُلُ الْعَاقِلُ وَ یَهْوِی إِلَیْهَا الصَّبِیُّ الْجَاهِل [24]
امام صادق علیه السّلام فرمود در كتاب على صلوات اللَّه علیه است كه: حكایت دنیا حكایت مار است، كه چه اندازه سودنش نرم است و زهر كشنده در درون دارد، مرد عاقل از آن بپرهیزد، و كودك نادان بسویش گراید.
23. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی جَمِیلَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع كَتَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِلَى بَعْضِ أَصْحَابِهِ یَعِظُهُ أُوصِیكَ وَ نَفْسِی بِتَقْوَى مَنْ لَا تَحِلُّ مَعْصِیَتُهُ وَ لَا یُرْجَى غَیْرُهُ وَ لَا الْغِنَى إِلَّا بِهِ فَإِنَّ مَنِ اتَّقَى اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ وَ قَوِیَ وَ شَبِعَ وَ رَوِیَ وَ رُفِعَ عَقْلُهُ عَنْ أَهْلِ الدُّنْیَا فَبَدَنُهُ مَعَ أَهْلِ الدُّنْیَا وَ قَلْبُهُ وَ عَقْلُهُ مُعَایِنُ الْآخِرَةِ فَأَطْفَأَ بِضَوْءِ قَلْبِهِ مَا أَبْصَرَتْ عَیْنَاهُ مِنْ حُبِّ الدُّنْیَا فَقَذِرَ حَرَامَهَا وَ جَانَبَ شُبُهَاتِهَا وَ أَضَرَّ وَ اللَّهِ بِالْحَلَالِ الصَّافِی إِلَّا مَا لَا بُدَّ لَهُ مِنْ كِسْرَةٍ مِنْهُ یَشُدُّ بِهَا صُلْبَهُ وَ ثَوْبٍ یُوَارِی بِهِ عَوْرَتَهُ مِنْ أَغْلَظِ مَا یَجِدُ وَ أَخْشَنِهِ وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ فِیمَا لَا بُدَّ لَهُ مِنْهُ ثِقَةٌ وَ لَا رَجَاءٌ فَوَقَعَتْ ثِقَتُهُ وَ رَجَاؤُهُ عَلَى خَالِقِ الْأَشْیَاءِ فَجَدَّ وَ اجْتَهَدَ وَ أَتْعَبَ بَدَنَهُ حَتَّى بَدَتِ الْأَضْلَاعُ وَ غَارَتِ الْعَیْنَانِ فَأَبْدَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْ ذَلِكَ قُوَّةً فِی بَدَنِهِ وَ شِدَّةً فِی عَقْلِهِ وَ مَا ذُخِرَ لَهُ فِی الْآخِرَةِ أَكْثَرُ فَارْفُضِ الدُّنْیَا فَإِنَّ حُبَّ الدُّنْیَا یُعْمِی وَ یُصِمُّ وَ یُبْكِمُ وَ یُذِلُّ الرِّقَابَ فَتَدَارَكْ مَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِكَ وَ لَا تَقُلْ غَداً أَوْ بَعْدَ غَدٍ فَإِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكَ بِإِقَامَتِهِمْ عَلَى الْأَمَانِیِّ وَ التَّسْوِیفِ حَتَّى أَتَاهُمْ أَمْرُ اللَّهِ بَغْتَةً وَ هُمْ غَافِلُونَ فَنُقِلُوا عَلَى أَعْوَادِهِمْ إِلَى قُبُورِهِمُ الْمُظْلِمَةِ الضَّیِّقَةِ وَ قَدْ أَسْلَمَهُمُ الْأَوْلَادُ وَ الْأَهْلُونَ فَانْقَطِعْ إِلَى اللَّهِ بِقَلْبٍ مُنِیبٍ مِنْ رَفْضِ الدُّنْیَا وَ عَزْمٍ لَیْسَ فِیهِ انْكِسَارٌ وَ لَا انْخِزَالٌ أَعَانَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاكَ عَلَى طَاعَتِهِ وَ وَفَّقَنَا اللَّهُ وَ إِیَّاكَ لِمَرْضَاتِه [25]
امام صادق علیه السّلام فرمود: امیر المؤمنین علیه السّلام بیكى از اصحابش بعنوان موعظه نوشت: ترا و خودم را به تقواى كسى سفارش میكنم كه نافرمانیش روا نیست و امید و بى نیازى جز باو و از او نباشد زیرا هر كه از خدا پروا كرد، عزیز و قوى شد و سیر و سیر آب گشت و عقلش از اهل دنیا بالا گرفت، تنها پیكرش همراه اهل دنیاست، ولى دل و خردش نگران آخرتست، آنچه را از محبت دنیا چشمش دیده پرتو دلش خاموش نموده، حرامش را پلید دانسته و از شبهاتش دورى گزیده، بخدا كه بحلال خالص دنیا هم توجه ننموده جز بمقدارى كه ناچار از آنست، مانند پاره نانى كه به پیكرش نیرو دهد و جامه اى كه عورتش را بپوشاند، آن هم از درشت ترین خوراك و ناهموارترین لباسى كه بدستش آید، و نسبت بآنچه ناچار هم میباشد اطمینان و امیدى ندارد، و اطمینان و امیدش بآفریننده همه چیز است. تلاش و كوشش كند و تنش را بزحمت اندازد تا استخوانهایش نمودار شود و دیدگانش بگودى رود، و خدا در عوض نیروى بدنى و توانائى عقلیش دهد، و آنچه در آخرت برایش اندوخته بیشتر است، دنیا را رها كن كه محبت دنیا كور و كر و لال و زبون كند، پس در آنچه از عمرت باقیمانده جبران گذشته نما و فردا و پس فردا مگو، زیرا پیشینیانت كه هلاك شدند، بخاطر پایدارى بر آرزوها و امروز و فردا كردن بود تا آنكه ناگهان فرمان خدا بسویشان آمد (مرگشان رسید) و آنها غافل بودند، سپس بر روى تابوت بسوى گورهاى تنگ و تاریك خود رهسپار گشته و فرزندان و اهل بیتش او را رها كردند، پس با دلى متوجه و از همه بریده و ترك دنیا نموده، با تصمیمى كه شكست و بریدگى ندارد بسوى خدا رو. خدا من و ترا بر اطاعتش یارى كند و بموجبات رضایتش موفق دارد.
24. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ وَ غَیْرِهِ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَثَلُ الدُّنْیَا كَمَثَلِ مَاءِ الْبَحْرِ كُلَّمَا شَرِبَ مِنْهُ الْعَطْشَانُ ازْدَادَ عَطَشاً حَتَّى یَقْتُلَه [26]
امام صادق علیه السّلام فرمود: دنیا مانند آب دریاست كه هر چه شخص تشنه از آن بیشتر آشامد، تشنگیش بیشتر شود تا او را بكشد.
25. الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ قَالَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ لِلْحَوَارِیِّینَ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ لَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ مِنَ الدُّنْیَا كَمَا لَا یَأْسَى أَهْلُ الدُّنْیَا عَلَى مَا فَاتَهُمْ مِنْ دِینِهِمْ إِذَا أَصَابُوا دُنْیَاهُم [27]
وشاء گوید: شنیدم امام رضا علیه السّلام میفرمود: عیسى بن مریم صلوات اللَّه علیه بحواریین گفت: اى بنى اسرائیل! بر آنچه از دنیا از دست شما رفت افسوس مخورید، چنان كه اهل دنیا چون بدنیاى خود برسند، بر دین از دست داده خود افسوس نخورند.
بحار الأنوار
باب الزهد و درجاته
1- مع، [معانی الأخبار] لی، [الأمالی للصدوق ] فِی خَبَرِ الشَّیْخِ الشَّامِیِّ سَأَلَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع أَیُّ النَّاسِ خَیْرٌ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ أَخْوَفُهُمْ لِلَّهِ وَ أَعْمَلُهُمْ بِالتَّقْوَى وَ أَزْهَدُهُمْ فِی الدُّنْیَا [28]
امالى صدوق از امیر مؤمنان على علیه السّلام سؤال شد. بهترین مردم نزد خدا كیست؟ فرمود آن كس كه ترسش از خدا بیشتر و پرهیزگاریش بهتر و در دنیا زاهدتر از همه باشد.
2. مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قِیلَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع مَا الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا قَالَ تَنَكُّبُ حَرَامِهَا [29]
امام صادق علیه السلام : به امیر المؤمنین علیه السلام عرض شد : زهدِ به دنیا چیست؟ فرمود: فرو گذاشتن حرامِ آن .
3. مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ عَطِیَّةَ الْأَحْمَسِیِّ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا قَصْرُ الْأَمَلِ وَ شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْكَ [30]
بى رغبتى به دنیا عبارت است از كوتاه كردن آرزو و به جاى آوردن شكر هر نعمتى و پرهیز از هر آنچه خداوند حرام كرده است .
4. مع، [معانی الأخبار] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنِ الْجَهْمِ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ السَّكُونِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَیْسَ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا بِإِضَاعَةِ الْمَالِ وَ لَا بِتَحْرِیمِ الْحَلَالِ بَلِ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا أَنْ لَا تَكُونَ بِمَا فِی یَدِكَ أَوْثَقَ مِنْكَ بِمَا فِی یَدِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ [31]
امام صادق علیه السلام : بى رغبتى به دنیا، به استفاده نكردن از مال و ثروت و یا حرام كردن حلال [بر خود] نیست ، بلكه بى رغبتى به دنیا آن است كه به آنچه در دست دارى، از آنچه در دست خداوند عزّ و جلّ است مطمئن تر نباشى.
6. مع، [معانی الأخبار] ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام ] لی، [الأمالی للصدوق ] الْمُفَسِّرُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْحُسَیْنِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ النَّاصِرِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنِ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا قَالَ الَّذِی یَتْرُكُ حَلَالَهَا مَخَافَةَ حِسَابِهِ وَ یَتْرُكُ حَرَامَهَا مَخَافَةَ عَذَابِهِ [32]
امام صادق علیه السلام ـ در پاسخ به این كه زاهدِ به دنیا كیست؟ ـ فرمود : كسى كه از بیم حسابرسى ، حلال دنیا را ترك گوید و از بیم كیفر ، حرام آن را رها كند .
7. لی، [الأمالی للصدوق ] قَدْ مَضَى فِی بَابِ الْیَقِینِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ صَلَاحَ أَوَّلِ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِالزُّهْدِ وَ الْیَقِینِ وَ هَلَاكَ آخِرِهَا بِالشُّحِّ وَ الْأَمَلِ [33]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : این امّت در آغاز به سبب زهد و یقین درست شد و در پایان به واسطه بخل و آرزو نابود مى شود.
8. فس، [تفسیر القمی ] أَبِی عَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا حَدُّ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا فَقَالَ فَقَدْ حَدَّهُ اللَّهُ فِی كِتَابِهِ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ لِكَیْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ إِنَّ أَعْلَمَ النَّاسِ بِاللَّهِ أَخْوَفُهُمْ بِاللَّهِ وَ أَخْوَفَهُمْ لَهُ أَعْلَمُهُمْ بِهِ وَ أَعْلَمَهُمْ بِهِ أَزْهَدُهُمْ فِیهَا [34]
حفص گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض كردم قربانت گردم زهد در دنیا را تعریف فرمائید فرمود: خداوند آن را در كتاب خود تعریف كرده است از گذشته ها تاسف نخورید، و از آنچه به شما رسید خوشحال نباشید، داناترین مردم آنهائى هستند كه بیشتر از خداوند مى ترسند و آن كه زیادتر مى ترسد زیادتر مى داند، و آن كه زیادتر مى داند زهدش هم زیادتر است.
9- ضه، [روضة الواعظین ] قَالَ النَّبِیُّ ص إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ قَدْ أُعْطِیَ الزُّهْدَ فِی الدُّنْیَا فَاقْتَرِبُوا مِنْهُ فَإِنَّهُ یُلْقِی الْحِكْمَةَ وَ قَالَ ص الْمُؤْمِنُ بَیْتُهُ قَصَبٌ وَ طَعَامُهُ كِسَرٌ وَ رَأْسُهُ شَعِثٌ وَ ثِیَابُهُ خَلِقٌ وَ قَلْبُهُ خَاشِعٌ وَ لَا یَعْدِلُ بِالسَّلَامَةِ شَیْئاً [35]
حضرت رسول صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هر گاه مشاهده كردید كه مردى زاهد شده از وى حكمت فرا گیرید كه به او حكمت تلقین شده است. و فرموده اند: مؤمن خانه اش از نى و خوراكش قطعه نانى و سرش ژولیده و جامه اش فرسوده و دلش خاشع است و هیچ چیز را با سلامت دینش برابر نمى داند.
10. ل، [الخصال ] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ النَّوْفَلِیِّینَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ رَفَعَهُ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ كُونُوا عَلَى قَبُولِ الْعَمَلِ أَشَدَّ عِنَایَةً مِنْكُمْ عَلَى الْعَمَلِ الزُّهْدُ فِی الدُّنْیَا قَصْرُ الْأَمَلِ وَ شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ أَسْخَطَ بَدَنَهُ أَرْضَى رَبَّهُ وَ مَنْ لَمْ یُسْخِطْ بَدَنَهُ عَصَى رَبَّهُ [36]
امیر المؤمنین (ع) فرمود: به پذیرش عمل بیشتر عنایت بورزید تا اصل عمل، كوتاهى آرزو (نشانه) بى رغبتى بدنیا است و سپاس هر نعمت اجتناب از محرمات الهى (عزّ و جلّ) هر كه جسم خویشتن ناشاد سازد[با سختی عبادت و ترک گناه]خداى را شاد كند. و آنكه بدن خویش ناشاد نسازد بمعصیت خدا گرفتار آید.
11. ل، [الخصال ] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ سَهْلٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ دَاوُدَ الْیَعْقُوبِیِّ عَنْ أَخِیهِ سُلَیْمَانَ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَجُلٌ لِلنَّبِیِّ ص یَا رَسُولَ اللَّهِ عَلِّمْنِی شَیْئاً إِذَا أَنَا فَعَلْتُهُ أَحَبَّنِیَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ وَ أَحَبَّنِیَ النَّاسُ مِنَ الْأَرْضِ فَقَالَ لَهُ ارْغَبْ فِیمَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبَّكَ اللَّهُ وَ ازْهَدْ فِیمَا عِنْدَ النَّاسِ یُحِبَّكَ النَّاسُ [37]
مردى بحضور پیغمبر عرضه داشت یا رسول اللَّه مرا كارى بیاموز كه چون آن كار كنم خداوند و مردم دوستم بدارند، فرمود: به آنچه نزد خدا است چشم بدار تا خدایت دوست بدارد و از آنچه نزد مردم است چشم بپوش تا مردم دوستت بدارند.
12. ل، [الخصال ] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الرَّبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِیِّ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى عَنْ نَوْفٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ یَا نَوْفُ طُوبَى لِلزَّاهِدِینَ فِی الدُّنْیَا الرَّاغِبِینَ فِی الْآخِرَةِ أُولَئِكَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا الْأَرْضَ بِسَاطاً وَ تُرَابَهَا فِرَاشاً وَ مَاءَهَا طِیباً وَ الْقُرْآنَ دِثَاراً وَ الدُّعَاءَ شِعَاراً وَ قُرِّضُوا مِنَ الدُّنْیَا تَقْرِیضاً عَلَى مِنْهَاجِ عِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ ع الْخَبَرَ [38]
امیر المؤمنین (ع)فرمود: خوشا آنان كه دل از این جهان گسستند و بدان جهان بستند. آنان مردمى اند كه زمین را گستردنى خود گرفته اند و خاك آن را بسترو آب آن را طیب. قرآن را به جانشان بسته دارند و دعا را ورد زبان. چون مسیح دنیا را از خود دور ساخته اند- و نگاهى بدان نینداخته.
13. مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ قَالَ سَأَلَ النَّبِیُّ ص جَبْرَئِیلَ ع عَنْ تَفْسِیرِ الزُّهْدِ قَالَ الزَّاهِدُ یُحِبُّ مَنْ یُحِبُّ خَالِقَهُ وَ یُبْغِضُ مَنْ یُبْغِضُ خَالِقَهُ وَ یَتَحَرَّجُ مِنْ حَلَالِ الدُّنْیَا وَ لَا یَلْتَفِتُ إِلَى حَرَامِهَا فَإِنَّ حَلَالَهَا حِسَابٌ وَ حَرَامَهَا عِقَابٌ وَ یَرْحَمُ جَمِیعَ الْمُسْلِمِینَ كَمَا یَرْحَمُ نَفْسَهُ وَ یَتَحَرَّجُ مِنَ الْكَلَامِ كَمَا یَتَحَرَّجُ مِنَ الْمَیْتَةِ الَّتِی قَدِ اشْتَدَّ نَتْنُهَا وَ یَتَحَرَّجُ عَنْ حُطَامِ الدُّنْیَا وَ زِینَتِهَا كَمَا یَتَجَنَّبُ النَّارَ أَنْ یَغْشَاهَا وَ أَنْ یُقَصِّرَ أَمَلَهُ كَأَنَّ بَیْنَ عَیْنَیْهِ أَجَلَهُ [39]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : گفتم : اى جبرئیل! تفسیر زهد چیست؟ گفت : زاهد، آنچه را كه آفریدگارش دوست دارد ، دوست مى دارد و آنچه را آفریدگارش ناخوش دارد ، ناخوش مى دارد و از حلال دنیا مى پرهیزد و به حرام آن توجّه نمى كند ؛ زیرا حلال آن حساب دارد و حرامش كیفر؛ و [زاهد ]همچنان كه به خودش رحم مى كند، به همه مسلمانان نیز رحم مى كند و همچنان كه از مردار گندیده بسیار بد بو، دورى مى كند از سخن گفتن نیز مى پرهیزد و همچنان كه از آتش دورى مى كند، كه مبادا او را فرا گیرد، از خُرده ریزه هاى دنیا نیز كناره مى گیرد و آرزویش كوتاه است و مرگ را در برابر چشمِ خود دارد .
14- ل، [الخصال ] لی، [الأمالی للصدوق ] مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْأَسَدِیُّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْوَاهِبِیِّ وَ أَحْمَدَ بْنِ عُمَیْرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی أَیُّوبَ قَالُوا حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ هَانِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمِّهِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أُمِّ الدَّرْدَاءِ عَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَصْبَحَ مُعَافًى فِی جَسَدِهِ آمِناً فِی سَرْبِهِ عِنْدَهُ قُوتُ یَوْمِهِ فَكَأَنَّمَا خِیرَتْ لَهُ الدُّنْیَا یَا ابْنَ خَثْعَمٍ یَكْفِیكَ مِنْهَا مَا سَدَّ جُوعَكَ [جَوْعَتَكَ ] وَ وَارَى عَوْرَتَكَ فَإِنْ یَكُنْ بَیْتٌ یُكِنُّكَ فَذَاكَ وَ إِنْ تَكُنْ دَابَّةٌ تَرْكَبُهَا فَبَخٍ بَخٍ وَ إِلَّا فَالْخُبْزُ وَ مَاءُ الْجَرِّ [الْجَرَّةِ] وَ مَا بَعْدَ ذَلِكَ حِسَابٌ عَلَیْكَ أَوْ عَذَابٌ [40]
رسول خدا صلی الله علیه و آله به ابو درداء فرمود: كسى كه بدنش سالم، داراى امنیت و مالك مخارج یك روز و شب خود باشد، گویا تمام دنیا را داراست. اى پسر جعشم! مخارجى كه بر تو لازم است، اول غذایى است كه گرسنگى تو را برطرف سازد. و دوّم لباسى است كه بدنت را بپوشاند. اگر خانه هم داشتى كه خوب است و اگر وسیله سوارى هم بر اینها اضافه شد كه خیلى عالى است. اما اگر اینها فراهم نشد، نان و آبت كه باشد، كافى است، چون غیر از آن، یا حساب دارد یا عذاب.
15- ثو، [ثواب الأعمال ] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ ابْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ سَیْفٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ لَمْ یَسْتَحْیِ مِنْ طَلَبِ الْمَعَاشِ خَفَّتْ مَئُونَتُهُ وَ رَخِیَ بَالُهُ وَ نُعِّمَ عِیَالُهُ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا أَثْبَتَ اللَّهُ الْحِكْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَ الدُّنْیَا دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا وَ أَخْرَجَهُ مِنْهَا سَالِماً إِلَى دَارِ السَّلَامِ [41]
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: آن كس كه از رفتن دنبال روزى و تأمین زندگى احساس شرم و خجلت نكند و در هر گونه فعالیت زندگى اقدام نماید هزینه زندگیش را سبك و آسان بدست مى آورد و كارش منظم و خانواده اش در نعمت خواهد بود و هر كه داراى حالت زهد و پارسائى باشد خداوند حكمت و دانش به قلبش القاء نموده و زبانش را به آن گویا و به تمام عیوب دنیا و درد و درمانش بصیر و بینا مینماید و با ایمان سالم از دنیا خارج و بدار السّلام بهشت وارد میسازد.
16- ثو، [ثواب الأعمال ] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنِ الْوَصَّافِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ كَانَ فِیمَا نَاجَى اللَّهُ بِهِ مُوسَى ع عَلَى الطُّورِ أَنْ یَا مُوسَى أَبْلِغْ قَوْمَكَ أَنَّهُ ... لَا تَزَیَّنَ لِیَ الْمُتَزَیِّنُونَ بِمِثْلِ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا عَمَّا بِهِمُ الْغِنَى عَنْهُ قَالَ فَقَالَ مُوسَى ع یَا أَكْرَمَ الْأَكْرَمِینَ فَمَا ذَا أَثَبْتَهُمْ عَلَى ذَلِكَ فَقَالَ یَا مُوسَى ... وَ أَمَّا الْمُتَقَرِّبُونَ إِلَیَّ بِالزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا فَإِنِّی أُبِیحُهُمُ الْجَنَّةَ بِحَذَافِیرِهَا یَتَبَوَّءُونَ مِنْهَا حَیْثُ یَشَاءُونَ [42]
حضرت باقر علیه السلام فرمود: خداوند در یكى از وحى ها در طور، به موسى فرمود: اى موسى، به قومت ابلاغ كن كه. . . آراستگان ، خود را براى من به زیورى نیاراستند كه همانند بى رغبتى به دنیا در آنچه بدان نیاز ندارند باشد....موسى عرض كرد: اى كریمترین بخشندگان، در قبال این اوصاف چه چیزى بر آن اشخاص مى دهى؟ خداوند فرمود: ...بهشت را براى آنان مباح مى كنم، هر كجا دلشان مى خواهد بمانند.
17- سن، [المحاسن ] أَبِی رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لِرَجُلٍ أَحْكَمَ أَهْلُ الْآخِرَةِ أَمْرَ آخِرَتِهِمْ كَمَا أَحْكَمَ أَهْلُ الدُّنْیَا أَمْرَ دُنْیَاهُمْ فَإِنَّمَا جُعِلَتِ الدُّنْیَا شَاهِداً یُعْرَفُ بِهَا مَا غَابَ عَنْهَا مِنَ الْآخِرَةِ فَاعْرِفِ الْآخِرَةَ بِهَا وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى الدُّنْیَا إِلَّا بِاعْتِبَارٍ [43]
امام صادق علیه السلام فرمودند: اهل آخرت امور آخرت خود را محكم نموده اند همچنان كه اهل دنیا كارهاى دنیوى خود را محكم نموده اند و دنیا برای این قرار داده شد تا شاهد خوبى باشد برای شناخت آنچه که در آخرت پنهان است. پس آخرت را با دنیا بشناس و بدنیا جز بنظر عبرت نگاه نكن .
18- ضا، [فقه الرضا علیه السلام ] أَرْوِی عَنِ الْعَالِمِ ع أَنَّهُ قَالَ إِنَّ الدُّنْیَا قَدْ تَرَحَّلَتْ مُدْبِرَةً وَ إِنَّ الْآخِرَةَ قَدْ تَرَحَّلَتْ مُقْبِلَةً وَ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا بَنُونَ فَكُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الْآخِرَةِ وَ لَا تَكُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الدُّنْیَا وَ كُونُوا مِنَ الزَّاهِدِینَ فِی الدُّنْیَا الرَّاغِبِینَ فِی الْآخِرَةِ لِأَنَّ الزَّاهِدِینَ اتَّخَذُوا الْأَرْضَ بِسَاطاً وَ التُّرَابَ فِرَاشاً وَ الْمَاءَ طِیباً وَ قَرَّضُوا الدُّنْیَا تَقْرِیضاً أَلَا مَنِ اشْتَاقَ إِلَى الْجَنَّةِ سَلَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ مَنْ أَشْفَقَ مِنَ النَّارِ رَجَعَ عَنِ الْمُحَرَّمَاتِ وَ مَنْ زَهِدَ فِی الدُّنْیَا هَانَتْ عَلَیْهِ الْمَصَائِبُ أَلَا إِنَّ لِلَّهِ عِبَاداً شُرُورُهُمْ مَأْمُونَةٌ وَ قُلُوبُهُمْ مَحْزُونَةٌ وَ أَنْفُسُهُمْ عَفِیفَةٌ وَ حَوَائِجُهُمْ خَفِیفَةٌ صَبَرُوا أَیَّاماً فَصَارَتْ لَهُمُ الْعُقْبَى رَاحَةً طَوِیلَةً أَمَّا آنَاءَ اللَّیْلِ فَصَافُّوا عَلَى أَقْدَامِهِمْ وَ آنَاءَ النَّهَارِ فَخَلَصُوا مَخْلَصاً وَ هُمْ عَابِدُونَ یَسْعَوْنَ فِی فَكَاكِ رِقَابِهِمْ بَرَرَةٌ أَتْقِیَاءُ كَأَنَّهُمُ الْقِدَاحُ یَنْظُرُ إِلَیْهِمُ النَّاظِرُ فَیَقُولُ مَرْضَى وَ رُوِیَ عَنِ الْمَسِیحِ ع أَنَّهُ قَالَ لِلْحَوَارِیِّینَ أَكْلِی مَا أَنْبَتَتْهُ الْأَرْضُ لِلْبَهَائِمِ وَ شُرْبِی مَاءُ الْفُرَاتِ بِكَفِّی وَ سِرَاجِیَ الْقَمَرُ وَ فِرَاشِیَ التُّرَابُ وَ وِسَادَتِیَ الْمَدَرُ وَ لُبْسِیَ الشَّعْرُ لَیْسَ لِی وَلَدٌ یَمُوتُ وَ لَا لِیَ امْرَأَةٌ تَحْزَنُ وَ لَا بَیْتٌ یَخْرُبُ وَ لَا مَالٌ یَتْلَفُ فَأَنَا أَغْنَى وُلِدِ آدَمَ
وَ أَرْوِی عَنِ الْعَالِمِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ كانَ تَحْتَه كَنْزٌ لَهُما فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا كَانَ ذَهَباً وَ لَا فِضَّةً وَ لَكِنَّهُ كَانَ لَوْحٌ مِنْ ذَهَبٍ مَكْتُوبٌ عَلَیْهِ أَرْبَعَةُ أَحْرُفٍ أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا مَنْ أَیْقَنَ بِالْمَوْتِ لَمْ یَضْحَكْ سِنُّهُ وَ مَنْ أَیْقَنَ بِالْحِسَابِ لَمْ یَفْرَحْ قَلْبُهُ وَ مَنْ أَیْقَنَ بِالْقَدَرِ عَلِمَ أَنَّهُ لَا یُصِیبُهُ إِلَّا مَا قَدَرَ عَلَیْهِ
وَ أَرْوِی مَنْ مَلَكَ نَفْسَهُ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا اشْتَهَى وَ إِذَا غَضِبَ حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ وَ سَأَلْتُ الْعَالِمَ ع عَنْ أَزْهَدِ النَّاسِ قَالَ الَّذِی لَا یَطْلُبُ الْمَعْدُومَ حَتَّى یَنْفَدَ الْمَوْجُودُ [44]
امام علیه السلام فرمود:
دنیا حركت كرده و میرود بطرف زوال و فناء و آخرت حركت نموده و بطرف ما مى آید (قدم به قدم و نفس بنفس از دنیا دور و به آخرت نزدیك میشویم) و هر یك از آنها فرزندان و دلبستگانى دارد بنا بر این باید شما از فرزندان و دل بستگان آخرت باشید نه از فرزندان دنیا و از كسانى باشید كه از دنیا و تعلقات آن دل بركنده و خود را آزاد نموده و رغبت و میل خود را بآخرت معطوف داشته چون زاهدان و پارسایان در زندگى سبك و آزادند. زمین را فرش زیر پاى خود و خاك را بستر خواب خود و آب را غذا و آشامیدنى پاكیزه خود قرار داده و بكلى از دنیا چشم پوشیده و صرف نظر نموده اند. آگاه باشید آن كس كه اشتیاق ببهشت داشته باشد خود را از شهوات و خواسته هاى نفس آزاد مینماید و هر كه از آتش دوزخ بترسد از محرمات الهى خوددارى میكند و هر كس در دنیا پارسا و بآن بى اعتناء باشد تمام مصائب و حوادث بر او آسان است. آگاه باشید خداوند بندگانى دارد كه مردم از شرارت و بدى آنها در امانند (شرارت ندارند) و دل آنان براى تفكر در امر آخرت محزون و اندوهناك است و داراى عفت نفس هستند و نیازهاى آنان بسیار كم و ناچیز است. چند روز كوتاهى صبر و تحمل نموده در نتیجه در آن جهان آسایش طولانى و آرامش ابدى را بدست آوردند. برنامه عبادت شبانه آنها این است كه روى قدم خود ایستاده و شب را بعبادت بسر میبرند و در روز با كمال اخلاص بوظائف خود قیام نموده و اعمال خود را بعنوان عبادت و قرب بحق انجام میدهند و كوشش میكنند كه خود را از آتش خشم الهى نجات دهند. نیكان با تقوائى هستند و در رنج و زحمت بسر برده و بدن آنها مانند نى ضعیف و لاغر مردم خیال میكنند كه آنها مریض و رنجورند (در واقع مرضى ندارند)
روایت شده مسیح علیه السّلام به حواریون خود گفت: خوراك من گیاهان زمین هستند، و آب خوراكى من از رودخانه ها و چشمه ها مى باشد كه با كف هاى خود آب را مى نوشم، روشنائى من نور ماه است، فرش من خاك و بالش من سنگ ها مى باشند. لباس من از موهاى حیوانات است، فرزندى ندارم تا درگذرد زنى ندارم تا محزون گردد خانه اى ندارم تا خراب شود، مالى ندارم تا تلف شود، پس بنا بر این من بى نیازترین فرزندان آدم مى باشم.
از عالم علیه السّلام سؤال شد تفسیر آیه شریفه وَ كانَ تَحْتَهُ كَنْزٌ لَهُما چیست فرمود: بخداوند سوگند آن گنج طلا و نقره نبود بلكه آن لوحى از طلا بود كه در آن چهار حرف نوشته بودند و آنها عبارت بودند از: أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا، هر كس یقین به مرگ داشته باشد هرگز خنده نمى كند، هر كس یقین بحساب روز قیامت داشته باشد دلش شادمان نمى گردد، و هر كس به مقدرات معتقد گردد مى داند كه هر چه به او برسد مقدرش بوده استروایت شده هر كس مالك نفس خود باشد و مهار را در دست بگیرد، او را از مشتهیات و خواسته ها باز دارد و از خشم و غضب و تندى حفظ كند جسدش بر آتش حرام مى گردد.
روایت شده هر كس مالك نفس خود باشد و مهار را در دست بگیرد، او را از مشتهیات و خواسته ها باز دارد و از خشم و غضب و تندى حفظ كند جسدش بر آتش حرام مى گردد.
راوى گوید: از عالم علیه السّلام سؤال كردم زاهدترین مردم كدام است، فرمود:كسى كه از معدوم سؤال نمى كند تا آنگاه كه موجود تمام شود.
19- شی، [تفسیر العیاشی ] عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ رَجُلٍ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ رُفِعَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ ع بِمِدْرَعَةِ صُوفٍ مِنْ غَزْلِ مَرْیَمَ وَ مِنْ نَسْجِ مَرْیَمَ وَ مِنْ خِیَاطَةِ مَرْیَمَ فَلَمَّا انْتَهَى إِلَى السَّمَاءِ نُودِیَ یَا عِیسَى أَلْقِ عَنْكَ زِینَةَ الدُّنْیَا [45]
امام صادق علیه السّلام فرمود: عیسى علیه السّلام یك لباس پشمى كه دست باف مادرش مریم بود و مریم علیها السّلام آن را رشته و بافته و دوخته بود، با خود به آسمان برد، در این هنگام ندا آمد ای عیسی زینت دنیا را از خود دور انداز.
20- جا، [المجالس للمفید] الْمَرَاغِیُّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ عَنْ یَحْیَى بْنِ هَاشِمٍ الْغَسَّانِیِّ عَنْ أَبِی عَاصِمٍ النَّبِیلِ عَنْ سُفْیَانَ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ قَیْسٍ عَنْ نَوْفٍ الْبِكَالِیِّ قَالَ بِتُّ لَیْلَةً عِنْدَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع فَرَأَیْتُهُ یُكْثِرُ الِاخْتِلَافَ مِنْ مَنْزِلِهِ وَ یَنْظُرُ إِلَى السَّمَاءِ قَالَ فَدَخَلَ كَبَعْضِ مَا كَانَ یَدْخُلُ قَالَ أَ نَائِمٌ أَنْتَ أَمْ رَامِقٌ فَقُلْتُ بَلْ رَامِقٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ مَا زِلْتُ أَرْمُقُكَ مُنْذُ اللَّیْلَةِ بِعَیْنِی وَ أَنْظُرُ مَا تَصْنَعُ فَقَالَ یَا نَوْفُ طُوبَى لِلزَّاهِدِینَ فِی الدُّنْیَا الرَّاغِبِینَ فِی الْآخِرَةِ قَوْمٌ یَتَّخِذُونَ أَرْضَ اللَّهِ بِسَاطاً وَ تُرَابَهُ وِسَاداً وَ كِتَابَهُ شِعَاراً وَ دُعَاءَهُ دِثَاراً وَ مَاءَهُ طِیباً یَقْرِضُونَ الدُّنْیَا قَرْضاً عَلَى مِنْهَاجِ الْمَسِیحِ ع إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَوْحَى إِلَى عِیسَى ع یَا عِیسَى عَلَیْكَ بِالْمِنْهَاجِ الْأَوَّلِ تَلْحَقْ مَلَاحِقَ الْمُرْسَلِینَ قُلْ لِقَوْمِكَ یَا أَخَا الْمُنْذِرِینَ أَنْ لَا تَدْخُلُوا بَیْتاً مِنْ بُیُوتِی إِلَّا بِقُلُوبٍ طَاهِرَةٍ وَ أَیْدٍ نَقِیَّةٍ وَ أَبْصَارٍ خَاشِعَةٍ فَإِنِّی لَا أَسْمَعُ مِنْ دَاعٍ دُعَاءَهُ وَ لِأَحَدٍ مِنْ عِبَادِی عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ وَ لَا أَسْتَجِیبُ لَهُ دَعْوَةً وَ لِی قِبَلَهُ حَقٌّ لَمْ یَرُدَّهُ إِلَیَّ...[46]
نوف بكالى گوید: شبى نزد امیر المؤمنین علىّ بن ابى طالب (ع) ماندم و دیدم كه مكرّر از منزلش بیرون مى رود و به آسمان نظر مى كند. گوید سپس بارى دیگر بروش همیشه داخل شد و فرمود: خوابى یا بیدار؟ عرضكردم: بیدارم اى امیر مؤمنان، از اول شب چشم بتو دوخته ام و آنچه مى كردى مى دیدم. فرمود:
اى نوف خوشا بحال آنان كه به دنیا زاهد و بى میل مى گردند، و به آخرت میل و علاقه مى ورزند، قومى كه زمین خدا را گلیم، و خاكش را بستر، و كتاب خدا را پیراهن زیر و دعاى او را لباس رو قرار داده اند (از كتاب خدا در پنهانى پند گیرند و در آشكار دعا كنند) و آب زمین را بمنزله بوى خوش بكار مى برند، و بر روش حضرت مسیح (ع) از دنیا دل بریده اند.
همانا خداى متعال به عیسى (ع) وحى كرد كه: اى عیسى بر تو بادبروش پیشینیان تا به سر منزل پیامبران برسى. اى برادر بیم دهندگان به قوم خود بگو كه: در هیچ خانه اى از خانه هاى من جز با دلهاى پاك و دستهاى تمیز و ناآلوده، و دیدگان خاشع و فرو خفته داخل نشوند، كه من دعاى آن كس را كه مرا بخواند و حقّى از مردم در گردن وى باشد نمى شنوم، و تا آن زمان كه حقّى نزدش داشته باشم و به من برنگردانده باشد دعایش را مستجاب نگردانم.
21- ضه، [روضة الواعظین ] قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع الزُّهْدُ ثَرْوَةٌ وَ الْوَرَعُ جُنَّةٌ وَ أَفْضَل الزُّهْدِ إِخْفَاءُ الزُّهْدِ الزُّهْدُ یُخْلِقُ الْأَبْدَانَ وَ یُحَدِّدُ الْآمَالَ وَ یُقَرِّبُ الْمَنِیَّةَ وَ یُبَاعِدُ الْأُمْنِیَّةَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ نَصَبَ وَ مَنْ فَاتَهُ تَعِبَ وَ لَا كَرَمَ كَالتَّقْوَى وَ لَا تِجَارَةَ كَالْعَمَلِ الصَّالِحِ وَ لَا وَرَعَ كَالْوُقُوفِ عِنْدَ الشُّبْهَةِ وَ لَا زُهْدَ كَالزُّهْدِ فِی الْحَرَامِ الزُّهْدُ كَلِمَةٌ بَیْنَ كَلِمَتَیْنِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى لِكَیْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ فَمَنْ لَمْ یَأْسَ عَلَى الْمَاضِی وَ لَمْ یَفْرَحْ بِالْآتِی فَقَدْ أَخَذَ الزُّهْدَ بِطَرَفَیْهِ أَیُّهَا النَّاسُ الزَّهَادَةُ قَصْرُ الْأَمَلِ وَ الشُّكْرُ عِنْدَ النِّعَمِ وَ الْوَرَعُ عِنْدَ الْمَحَارِمِ فَإِنْ عَزَبَ ذَلِكَ عَنْكُمْ فَلَا یَغْلِبِ الْحَرَامُ صَبْرَكُمْ وَ لَا تَنْسَوْا عِنْدَ النِّعَمِ شُكْرَكُمْ فَقَدْ أَعْذَرَ اللَّهُ إِلَیْكُمْ بِحُجَجٍ مُسْفِرَةٍ ظَاهِرَةٍ وَ كُتُبٍ بَارِزَةِ الْعُذْرِ وَاضِحَةٍ [47]
على علیه السّلام فرمود: زهد ثروت است ورع سپر است بهترین زهد آن است كه مخفى باشد، زهد بدن ها را كهنه مى كند و آرزوها را تجدید مى نماید و مرگ را نزدیك مى سازد و خواهش هاى نفسانى را دور مى كند، هر كس به زهد رسید خوشحال مى شود و هر كس به آن دست پیدا نكرد به مشقت خواهد افتاد.
شرفى بالاتر از تقوى نیست. تجارتى مانند اعمال صالحه وجود ندارد و راهى بهتر از این نیست كه آدمى در هنگام بروز شبهات توقف كند، هر كس بر گذشته تأسف نخورد و از آن چه بدستش آمده خوشحال شود زاهد است.
خداوند متعال در قرآن زهد را بخوبى تعریف كرده و فرمود: لِكَیْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ. اى مردم زهد كوتاهى آرزوها سپاسگزارى از نعمت ها و پرهیزكارى از حرام ها مى باشد اگر نتوانستید زهد پیشه كنید سپاسگزارى از نعمت ها را فراموش نكنید خداوند براى آن دلائلى اقامه كرده كه عذر شما پذیرفته نمى شود.
22- ین، [كتاب حسین بن سعید و النوادر] فَضَالَةُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی كَهْمَشٍ عَنْ عَبْدِ الْمُؤْمِنِ الْأَنْصَارِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اسْتَحْیُوا مِنَ اللَّهِ حَقَّ الْحَیَاءِ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ یَسْتَحْیِی مِنَ اللَّهِ حَقَّ الْحَیَاءِ فَقَالَ مَنِ اسْتَحْیَا مِنَ اللَّهِ حَقَّ الْحَیَاءِ فَلْیَكْتُبْ أَجَلَهُ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ لْیَزْهَدْ فِی الدُّنْیَا وَ زِینَتِهَا وَ یَحْفَظِ الرَّأْسَ وَ مَا حَوَى وَ الْبَطْنَ وَ مَا وَعَى وَ لَا یَنْسَى الْمَقَابِرَ وَ الْبِلَى [48]
امام باقر علیه السلام : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: از خدا حقیقتا حیا كنید . عرض شد : اى پیامبر خدا! چه كسى از خدا حقیقتا حیا مى كند؟ فرمود : كسى كه از خدا حقیقتا حیا داشته باشد، باید اجل خود را در برابر دیدگانش قرار دهد ، به دنیا و فریبندگیهاى آن پشت كند ، مواظب سر و اندیشه خود و شكم و خوراك خود باشد و گورستان و پوسیده شدن [بدن ها] را از یاد نبرد .
23- ین، [كتاب حسین بن سعید و النوادر] النَّضْرُ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ مُیَسِّرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا اسْتَوَى رَسُولُ اللَّهِ ص جَالِساً ثُمَّ قَالَ مَنْ لَمْ یَتَعَزَّ بِعَزَاءِ اللَّهِ تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ حَسَرَاتٍ عَلَى الدُّنْیَا وَ مَنِ اتَّبَعَ بَصَرُهُ مَا فِی أَیْدِی النَّاسِ طَالَ هَمُّهُ وَ لَمْ یَشْفِ غَیْظَهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْ لِلَّهِ عَلَیْهِ نِعْمَةً إِلَّا فِی مَطْعَمٍ أَوْ مَشْرَبٍ قَصَرَ عِلْمُهُ وَ دَنَا عَذَابُهُ [49]
حضرت باقر علیه السّلام فرمود: هنگامى كه این آیه نازل شد وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا زر و زیور دنیوى كه مایه تمتعات و لذت كاذب آنها شده چشم تو را خیره نكند. پیغمبر خدا نشست و سپس فرمود: هر كس بتسلیت و توصیه خداوند (كه مردم را امر بصبر فرموده و در مقابل مصائب و محرومیت ها وعده هاى صادقانه داده) گوش ندهد و با حسرت و اندوه فراوان از دنیا جدا خواهد شد و هر كس بمال و جاه و ثروتى كه در دست مردم است چشم بدوزد و در انتظار رسیدن بآنها باشد همیشه اندوهناك و در حال خشم و ناراحتى خواهد بود هر كس نعمتهاى الهى را در خوراك و پوشاك و آشامیدنى و امثال اینها منحصر كند و بآن نعمتهاى معنوى و كمالات انسانى آگاهى نداشته باشد سطح درك و فهمش بسیار كوتاه و پست و عذاب الیم در انتظار او است.
24- ین، [كتاب حسین بن سعید و النوادر] النَّضْرُ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص جَاءَنِی مَلَكٌ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ رَبُّكَ یُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَكَ إِنْ شِئْتَ جَعَلْتُ لَكَ بَطْحَاءَ مَكَّةَ رَضْرَاضَ ذَهَبٍ قَالَ فَرَفَعَ النَّبِیُّ ص رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ فَقَالَ یَا رَبِّ أَشْبَعُ یَوْماً فَأَحْمَدُكَ وَ أَجُوعُ یَوْماً فَأَسْأَلُكَ [50]
داود بن سلیمان غازى گوید: حضرت رضا (ع) از پدرانش علیهم السّلام برایم حدیث كرد كه رسول خدا (ص) فرمود: فرشته اى نزد من آمد و گفت: اى محمّد، پروردگارت سلام مى رساند و میفرماید: اگر بخواهى تمام وادى مكّه را براى تو به زر تبدیل كنم. من سر بآسمان برداشتم و عرض كردم
پروردگار من! مى خواهم روزى سیر باشم تا سپاست گویم، و روزى گرسنه باشم تا از تو درخواست نمایم.
25- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَیْدِ بْنِ یَاسِینَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ أَصْبَحَ وَ الْآخِرَةُ هَمُّهُ اسْتَغْنَى بِغَیْرِ مَالٍ وَ اسْتَأْنَسَ بِغَیْرِ أَهْلٍ وَ عَزَّ بِغَیْرِ عَشِیرَةٍ [51]
امام على علیه السلام : هركه صبح خود را با همّ و غم آخرت بیاغازد ، بى نیاز شود ، بى آن كه مال و ثروتى داشته باشد ، و از تنهایى به درآید بى آن كه اهل و عیالى داشته باشد ، و قدرت یابد بى آن كه ایل و تبارى داشته باشد .
26- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَسَنِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّمَا ابْنُ آدَمَ لِیَوْمِهِ فَمَنْ أَصْبَحَ آمِناً فِی سَرْبِهِ مُعَافًى فِی جَسَدِهِ عِنْدَهُ قُوتُ یَوْمِهِ فَكَأَنَّمَا خِیرَتْ لَهُ الدُّنْیَا [52]
امام رضا علیه السّلام از پدرانش روایت مى كند كه رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: فرزند آدم براى یك روز است، هر كس صبح كند، و در منزلش آرام گیرد، و بدنش سالم باشد، و روزى یك روز را هم داشته باشد این مرد به همه نیكهاى دنیا رسیده است.
27- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی أُسَامَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ بَلَغَنَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَمْ یَشْبَعْ مِنْ خُبْزِ بُرٍّ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ قَطُّ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا أَكَلَهُ قَطُّ قُلْتُ فَأَیُّ شَیْ ءٍ كَانَ یَأْكُلُ قَالَ كَانَ طَعَامُ رَسُولِ اللَّهِ ص الشَّعِیرَ إِذَا وَجَدَهُ وَ حَلْوَاهُ التَّمْرَ وَ وَقُودُهُ السَّعَفَ [53]
ابو اسامه گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض كردیم به ما رسیده است كه رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله به مدت سه روز هم از نان گندم سیر نشدند، امام فرمود: رسول خدا هرگز نان گندم نخوردند گفتم: پس چه مى خوردند فرمود: طعام رسول خدا نان جو بود هر گاه پیدا مى شد، شیرینى او خرما و آتش او هم شاخه هاى درخت خرما بود.
28- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی ] الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَهْبَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ زَكَرِیَّا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِی كَهْمَشٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدِ بْنِ هِلَالٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَوْصِنِی فَقَالَ أُوصِیكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ الْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَادِ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا یَنْفَعُ اجْتِهَادٌ لَا وَرَعَ فِیهِ وَ انْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ دُونَكَ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَكَ فَكَثِیراً مَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِرَسُولِهِ ص فَلا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ وَ قَالَ عَزَّ ذِكْرُهُ وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا فَإِنْ نَازَعَتْكَ نَفْسُكَ إِلَى شَیْ ءٍ مِنْ ذَلِكَ فَاعْلَمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ قُوتُهُ الشَّعِیرَ وَ حَلْوَاهُ التَّمْرَ وَ وَقُودُهُ السَّعَفَ وَ إِذَا أُصِبْتَ بِمُصِیبَةٍ فَاذْكُرْ مُصَابَكَ بِرَسُولِ اللَّهِ فَإِنَّ النَّاسَ لَمْ یُصَابُوا بِمِثْلِهِ أَبَداً [54]
عمرو بن سعید بن هلال گوید: بامام صادق (ع) عرض كردم: مرا سفارشى فرما. فرمود: تو را به پرواى از خدا، و پاكدامنى، و كوشش در عبادت سفارش مى كنم، و بدان كه كوشائى در عبادتى كه همراه با پاكدامنى نباشد سودى نبخشد. و همیشه به پائین تر از خودت بنگر، و ببالا دست خود نگاه مكن، و چه بسیار خداى متعال به رسول خدا (ص) فرموده است: اموال و اولاد كافران تو را به شگفتى نیاورد و فرموده: چشمان خود را به بهره هائى كه به جفت هائى (مردان و زنانى) از كافران داده ایم ندوز، حال آنكه اینها همه نمودهاى فریبنده زندگانى دنیاست . و اگر نفس تو، ترا بسوى چیزى از اینها فرا خواند پس بدان كه خوراك رسول خدا (ص) جو، و حلوایش خرما- آنهم اگر بدستش مى آمد- و هیزمش شاخه درخت خرما بوده است. و هر گاه به مصیبتى گرفتار آمدى یاد مصیبت خود بفقدان و از دست رفتن رسول خدا (ص) كن كه مردم هرگز بمانند چنین مصیبتى گرفتار نمى شوند.
29- الدُّرَّةُ الْبَاهِرَةُ، سُئِلَ الرِّضَا ع عَنْ صِفَةِ الزَّاهِدِ فَقَالَ مُتَبَلِّغٌ بِدُونِ قُوتِهِ مُسْتَعِدٌّ لِیَوْمِ مَوْتِهِ مُتَبَرِّمٌ بِحَیَاتِهِ [55]
امام رضا علیه السلام ـ در پاسخ به پرسش از صفت زاهد ـ فرمود : كسى كه به كمتر از قُوت خود بسنده مى كند ، براى روز مرگش آماده است و از زنده ماندن خود دلتنگ است (شوق آخرت و دیدار خدا را دارد) .
30- نهج، [نهج البلاغة] قَالَ ع أَفْضَلُ الزُّهْدِ إِخْفَاءُ الزُّهْدِ وَ قَالَ ع ازْهَدْ فِی الدُّنْیَا یُبَصِّرْكَ اللَّهُ عَوْرَاتِهَا وَ لَا تَغْفَلْ فَلَسْتَ بِمَغْفُولٍ عَنْكَ [56]
امام على علیه السلام : برترین پارسایى نهفتن پارسایى است و فرمود:دل از دنیا بر كَن ، تا خداوند تو را به عیبها و زشتیهاى آن بینا كند و غافل مباش ؛ زیرا كه خداوند از تو غافل نیست .
31- نهج، [نهج البلاغة] عَنْ نَوْفٍ الْبِكَالِیِّ قَالَ رَأَیْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع ذَاتَ لَیْلَةٍ وَ قَدْ خَرَجَ مِنْ فِرَاشِهِ فَنَظَرَ إِلَى النُّجُومِ فَقَالَ یَا نَوْفُ أَ رَاقِدٌ أَنْتَ أَمْ رَامِقٌ فَقُلْتُ بَلْ رَامِقٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَقَالَ یَا نَوْفُ طُوبَى لِلزَّاهِدِینَ فِی الدُّنْیَا الرَّاغِبِینَ فِی الْآخِرَةِ أُولَئِكَ قَوْمٌ اتَّخَذُوا الْأَرْضَ بِسَاطاً وَ تُرَابَهَا فِرَاشاً وَ مَاءَهَا طِیباً وَ الْقُرْآنَ شِعَاراً وَ الدُّعَاءَ دِثَاراً ثُمَّ قَرَضُوا الدُّنْیَا قَرْضاً عَلَى مِنْهَاجِ الْمَسِیحِ ع ...
وَ قَالَ ع الزُّهْدُ كَلِمَةٌ بَیْنَ كَلِمَتَیْنِ مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِكَیْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ فلم [فَمَنْ ] لَمْ یَأْسَ عَلَى الْمَاضِی وَ لَمْ یَفْرَحْ بِالْآتِی فَقَدْ أَخَذَ الزُّهْدَ بِطَرَفَیْهِ
وَ قَالَ ع أَیُّهَا النَّاسُ الزَّهَادَةُ قَصْرُ الْأَمَلِ وَ الشُّكْرُ عِنْدَ النِّعَمِ وَ الْوَرَعُ عِنْدَ الْمَحَارِمِ فَإِنْ عَزَبَ عَنْكُمْ ذَلِكَ فَلَا یَغْلِبِ الْحَرَامُ صَبْرَكُمْ وَ لَا تَنْسَوْا عِنْدَ النِّعَمِ شُكْرَكُمْ فَقَدْ أَعْذَرَ اللَّهُ إِلَیْكُمْ بِحُجَجٍ سَافِرَةٍ ظَاهِرَةٍ وَ كُتُبٍ بَارِزَةِ الْعُذْرِ وَاضِحَةٍ [57]
و از نوف بكالى روایت است كه شبى امیر المؤمنین (ع) را دیدم از بستر خود برون آمده نگاهى به ستارگان انداخت و فرمود: نوف! خفته اى یا دیده ات باز است؟ گفتم دیده ام باز است. فرمود:] نوف! خوشا آنان كه دل از این جهان گسستند و بدان جهان بستند. آنان مردمى اند كه زمین را گستردنى خود گرفته اند و خاك آن را بستر. و آب آن را طیب. قرآن را به جانشان بسته دارند و دعا را ورد زبان. چون مسیح دنیا را از خود دور ساخته اند- و نگاهى بدان نینداخته...
و فرمود: در قرآن زهد را در دو كلمه بیان كرده و فرموده: از آنچه گذشته افسوس نخورید و از آنچه به شما رسیده خوشحال نگردید، بنا بر این هر كس از گذشته ناراحت نباشد و از آینده خوشحال نشود هر دو طرف زهد را گرفته است.
و فرمود: اى مردم! زهد، كوتاهى آرزو و گزاردن شكر نعمتها و خویشتندارى در هنگام روبرو شدن با حرامهاست . اگر این زهد از شما برنیامد ، [لااقل ]نباید كه حرام بر شكیبایىِ شما چیره آید و سپاسگزارى از نعمتها را فراموش كنید .
32- مِنْ خُطْبَةٍ لَهُ ع فِی صِفَةِ الزُّهَّادِ كَانُوا قَوْماً مِنْ أَهْلِ الدُّنْیَا وَ لَیْسُوا مِنْ أَهْلِهَا فَكَانُوا فِیهَا كَمَنْ لَیْسَ مِنْهَا عَمِلُوا فِیهَا بِمَا یُبْصِرُونَ وَ بَادَرُوا فِیهَا مَا یَحْذَرُونَ تَقَلَّبُ أَبْدَانُهُمْ بَیْنَ ظَهْرَانَیْ أَهْلِ الْآخِرَةِ یَرَوْنَ أَهْلَ الدُّنْیَا یُعَظِّمُونَ مَوْتَ أَجْسَادِهِمْ وَ هُمْ أَشَدُّ إِعْظَاماً لِمَوْتِ قُلُوبِ أَحِبَّائِهِمْ [58]
مردمى بودند در دنیا، كه نمى دانستند دنیا چیست، در آن چون كسى به سر بردند كه از مردم دنیا نیست. كار از روى بصیرت كردند و در آنچه از آن پرهیزشان باید سبقت جستند. تن هاشان- اینجا به كوشش است لیكن به حقیقت- میان مردم آخرت در گردش است. مردم دنیا را مى بینند كه مرگ تن هاشان را بزرگ مى پندارند، اما آنان مرگ دلهاى زندگان را بزرگتر مى شمارند.
33- وَ مِنْ كِتَابٍ كَتَبَهُ إِلَى سَهْلِ بْنِ حُنَیْفٍ یَا ابْنَ حُنَیْفٍ فَقَدْ بَلَغَنِی أَنَّ رَجُلًا مِنْ فِتْیَةِ أَهْلِ الْبَصْرَةِ دَعَاكَ إِلَى مَأْدُبَةٍ فَأَسْرَعْتَ إِلَیْهَا تُسْتَطَابُ لَكَ الْأَلْوَانُ وَ تُنْقَلُ إِلَیْكَ الْجِفَانُ وَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّكَ تُجِیبُ إِلَى طَعَامِ قَوْمٍ عَائِلُهُمْ مَجْفُوٌّ وَ غَنِیُّهُمْ مَدْعُوٌّ فَانْظُرْ إِلَى مَا تَقْضَمُهُ مِنْ هَذَا الْمَقْضَمِ فَمَا اشْتَبَهَ عَلَیْكَ عِلْمُهُ فَالْفِظْهُ وَ مَا أَیْقَنْتَ بِطِیبِ وُجُوهِهِ فَنَلْ مِنْهُ أَلَا وَ إِنَّ لِكُلِّ مَأْمُومٍ إِمَاماً یَقْتَدِی بِهِ وَ یَسْتَضِی ءُ بِنُورِ عِلْمِهِ أَلَا وَ إِنَّ إِمَامَكُمْ قَدِ اكْتَفَى مِنْ دُنْیَاهُ بِطِمْرَیْهِ وَ مِنْ طَعْمِهِ بِقُرْصَیْهِ أَلَا وَ إِنَّكُمْ لَا تَقْدِرُونَ عَلَى ذَلِكَ وَ لَكِنْ أَعِینُونِی بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ فَوَ اللَّهِ مَا كَنَزْتُ مِنْ دُنْیَاكُمْ تِبْراً وَ لَا ادَّخَرْتُ مِنْ غَنَائِمِهَا وَفْراً وَ لَا أَعْدَدْتُ لِبَالِی ثَوْبِی طِمْراً إِلَى قَوْلِهِ ع وَ لَوْ شِئْتُ لَاهْتَدَیْتُ الطَّرِیقَ إِلَى مُصَفَّى هَذَا الْعَسَلِ وَ لُبَابِ هَذَا الْقَمْحِ وَ نَسَائِجِ هَذَا الْقَزِّ وَ لَكِنْ هَیْهَاتَ أَنْ یَغْلِبَنِی هَوَایَ وَ یَقُودَنِی جَشَعِی إِلَى تَخَیُّرِ الْأَطْعِمَةِ وَ لَعَلَّ بالْحِجَازِ أَوْ بِالْیَمَامَةِ مَنْ لَا طَمَعَ لَهُ فِی الْقُرْصِ وَ لَا عَهْدَ لَهُ بِالشِّبَعِ أَوْ أَنْ أَبِیتَ مِبْطَاناً وَ حَوْلِی بُطُونٌ غَرْثَى وَ أَكْبَادٌ حَرَّى فَأَكُونَ كَمَا قَالَ الْقَائِلُ وَ حَسْبُكَ دَاءً أَنْ تَبِیتَ بِبِطْنَةٍ وَ حَوْلَكَ أَكْبَادٌ تَحِنُّ إِلَى الْقِدِّ إِلَى آخِرِ مَا مَرَّ مَشْرُوحاً فِی كِتَابِ الْفِتَنِ [59]
و از نامه آن حضرت است به عثمان پسر حنیف انصارى كه عامل او در بصره بود به امام خبر رسید كه او را به مهمانى مردمى از بصره خوانده اند و او بدانجا رفته اما بعد، پسر حنیف به من خبر رسیده است كه مردى از جوانان بصره تو را برخوانى خوانده است و تو بدانجا شتافته اى. خوردنیهاى نیكو برایت آورده اند و پى در پى كاسه ها پیشت نهاده. گمان نمى كردم تو مهمانى مردمى را بپذیرى كه نیازمندشان به جفا رانده است و بى نیازشان خوانده. بنگر- كجایى- و از آن سفره چه مى خایى. آنچه حلال از حرام ندانى بیرون انداز، و از آنچه دانى از حلال به دست آمده در كار خود ساز. آگاه باش كه هر پیروى را پیشوایى است كه پى وى را پوید، و از نور دانش او روشنى جوید. بدان كه پیشواى شما بسنده كرده است از دنیاى خود به دو جامه فرسوده و دو قرصه نان را خوردنى خویش نموده. بدانید كه شما چنین نتوانید كرد. لیكن مرا یارى كنید به پارسایى و- در پارسایى- كوشیدن و پاكدامنى و درستى ورزیدن. كه به خدا از دنیاى شما زرى نیندوختم، و از غنیمتهاى آن ذخیرت ننمودم، و بر جامه كهنه ام كهنه اى نیفزودم.... و اگر خواستمى دانستمى چگونه عسل پالوده و مغز گندم، و بافته ابریشم را به كار برم. لیكن هرگز هواى من بر من چیره نخواهد گردید، و حرص مرا به گزیدن خوراكها نخواهد كشید. چه بود كه در حجاز یا یمامه كسى حسرت گرده نانى برد، یا هرگز شكمى سیر نخورد، و من سیر بخوابم و پیرامونم شكمهایى باشد از گرسنگى به پشت دوخته، و جگرهایى سوخته. یا چنان باشم كه گوینده سروده:
درد تو این بس كه شب سیر بخوابى و گرداگردت جگرهایى بود در آرزوى پوست بزغاله
34- عُدَّةُ الدَّاعِی، رُوِیَ أَنَّ نُوحاً ع عَاشَ أَلْفَیْ عَامٍ وَ خَمْسَمِائَةِ عَامٍ وَ مَضَى مِنَ الدُّنْیَا وَ لَمْ یَبْنِ فِیهَا بَیْتاً وَ كَانَ إِذَا أَصْبَحَ یَقُولُ لَا أُمْسِی وَ إِذَا أَمْسَى یَقُولُ لَا أُصْبِحُ وَ كَذَلِكَ نَبِیُّنَا ص خَرَجَ مِنَ الدُّنْیَا وَ لَمْ یَضَعْ لَبِنَةً عَلَى لَبِنَةٍ وَ أَمَّا إِبْرَاهِیمُ ع فَكَانَ لِبَاسُهُ الصُّوفَ وَ أَكْلُهُ الشَّعِیرَ وَ أَمَّا یَحْیَى ع فَكَانَ لِبَاسُهُ اللِّیفَ وَ أَكْلُهُ وَرَقَ الشَّجَرِ وَ أَمَّا سُلَیْمَانُ ع فَقَدْ كَانَ مَعَ مَا هُوَ فِیهِ مِنَ الْمُلْكِ یَلْبَسُ الشَّعْرَ وَ إِذَا جَنَّهُ اللَّیْلُ شَدَّ یَدَیْهِ إِلَى عُنُقِهِ فَلَا یَزَالُ قَائِماً حَتَّى یُصْبِحَ بَاكِیاً وَ كَانَ قُوتُهُ مِنْ سَفَائِفِ الْخُوصِ یَعْمَلُهَا بِیَدِهِ
وَ رُوِیَ أَنَّ نَبِیَّنَا ص أَصَابَهُ یَوْماً الْجُوعُ فَوَضَعَ صَخْرَةً عَلَى بَطْنِهِ ثُمَّ قَالَ أَلَا رُبَّ مُكْرِمٍ لِنَفْسِهِ وَ هُوَ لَهَا مُهِینٌ أَلَا رُبَّ نَفْسٍ كَاسِیَةٍ نَاعِمَةٍ فِی الدُّنْیَا جَائِعَةٌ عَارِیَةٌ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَا رُبَّ مُتَخَوِّضٍ مُتَنَعِّمٍ فِی ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ أَلَا إِنَّ عَمَلَ أَهْلِ الْجَنَّةِ حَزْنَةٌ بِرَبْوَةٍ أَلَا إِنَّ عَمَلَ أَهْلِ النَّارِ كَلِمَةٌ سَهْلَاءُ بِشَهْوَةٍ أَلَا رُبَّ شَهْوَةِ سَاعَةٍ أَوْرَثَتْ حُزْناً طَوِیلًا یَوْمَ الْقِیَامَةِ
وَ قَالَ سُوَیْدُ بْنُ غَفَلَةَ دَخَلْتُ عَلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع بَعْدَ مَا بُویِعَ بِالْخِلَافَةِ وَ هُوَ جَالِسٌ عَلَى حَصِیرٍ صَغِیرٍ وَ لَیْسَ فِی الْبَیْتِ غَیْرُهُ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ بِیَدِكَ بَیْتُ الْمَالِ وَ لَسْتُ أَرَى فِی بَیْتِكَ شَیْئاً مِمَّا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ الْبَیْتُ فَقَالَ ع یَا ابْنَ غَفَلَةَ إِنَّ اللَّبِیبَ لَا یَتَأَثَّثُ فِی دَارِ النُّقْلَةِ وَ لَنَا دَارُ أَمْنٍ قَدْ نَقَلْنَا إِلَیْهَا خَیْرَ مَتَاعِنَا وَ إِنَّا عَنْ قَلِیلٍ إِلَیْهَا صَائِرُونَ وَ كَانَ ع إِذَا أَرَادَ أَنْ یَكْتَسِیَ دَخَلَ السُّوقَ فَیَشْتَرِی الثَّوْبَیْنِ فَیُخَیِّرُ قَنْبَراً أَجْوَدَهُمَا وَ یَلْبَسُ الْآخَرَ ثُمَّ یَأْتِی النَّجَّارَ فَیَمُدُّ لَهُ إِحْدَى كُمَّیْهِ وَ یَقُولُ خُذْهُ بِقَدُّومِكَ وَ یَقُولُ هَذِهِ تُخْرَجُ فِی مَصْلَحَةٍ أُخْرَى وَ یُبْقِی الْكُمَّ الْأُخْرَى بِحَالِهَا وَ یَقُولُ هَذِهِ تَأْخُذُ فِیهَا مِنَ السُّوقِ لِلْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ ع
وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا تَعَبَّدُوا لِلَّهِ بِشَیْ ءٍ مِثْلِ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا
وَ قَالَ عِیسَى ع لِلْحَوَارِیِّینَ ارْضَوْا بِدَنِیِّ الدُّنْیَا مَعَ سَلَامَةِ دِینِكُمْ كَمَا رَضِیَ أَهْلُ الدُّنْیَا بِدَنِیِّ الدِّینِ مَعَ سَلَامَةِ دُنْیَاهُمْ وَ تَحَبَّبُوا إِلَى اللَّهِ بِالْبُعْدِ مِنْهُمْ وَ أَرْضُوا اللَّهَ فِی سَخَطِهِمْ فَقَالُوا فَمَنْ نُجَالِسُ یَا رُوحَ اللَّهِ قَالَ مَنْ یُذَكِّرُكُمُ اللَّهَ رُؤْیَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی عِلْمِكُمْ مَنْطِقُهُ وَ یُرَغِّبُكُمْ فِی الْآخِرَةِ عَمَلُهُ [60]
در كتاب عدّة الدّاعى نقل شده كه حضرت نوح علیه السّلام 2500 سال عمر كرد و در این مدت خانه اى براى خود نساخت و هر روز صبح كه میشد میگفت معلوم نیست بشب برسم و شب كه میشد میگفت معلوم نیست تا صبح زنده بمانم و پیامبر ما هم صلّى اللَّه علیه و آله چنین بود. از دنیا رحلت فرمود و یك خشت بالاى خشت ننهاد. و اما حضرت ابراهیم علیه السّلام لباسش از پشم معمولى و خوراكش نان جو بود. و حضرت یحیى علیه السّلام لباسش را از برگ خرما و خوراكش را از برگهاى درختان تهیه میكرد.
و حضرت سلیمان علیه السّلام با آن قدرت و سلطنت و ثروتى كه داشت لباس موئى در بر میكرد و شبها هنگامى كه تاریكى آن فراگیر میشد دست خود را بر گردن بسته و بقیام در عبادت بحال گریه شب زنده دارى مینمود و خوراكش برگهاى ریز و شكوفه هاى خرما بود كه با دست خود تهیه میكرد.
روایت شده كه پیامبر ما صلى اللَّه علیه و آله یكى از روزها گرسنه شد و سنگى را بر شكمش بست، و بعد فرمود: به افرادى كه به نفس خود احترام مى كنند و خود را براى آن پست كرده اند، و بسا كسانى كه بدنهاى آن ها پوشیده و در نعمت و رفاه بسر مى برنددر حالى كه روز قیامت برهنه و گرسنه خواهند بود
چه بسا افرادى كه در نعمت فرو رفته اند و از خدا و رسول استفاده مى كنند در حالى كه روز قیامت هیچ بهره اى نخواهند داشت، آگاه باشید كه اعمال بهشتیان در جاى بالائى قرار دارد، و كارهاى اهل دوزخ در جاى پستى قرار گرفته، و بدانید كه شهوت یك ساعت، اندوهى طولانى را در قیامت خواهد آورد.
سوید بن غفله گوید: خدمت على علیه السّلام رسیدم بعد از اینكه بر خلافت استقرار پیدا كرده بود، امام علیه السّلام روى حصیر كوچكى نشسته بود و در اطاق جز آن حصیر فرش دیگرى نبود، عرض كردم یا امیر المؤمنین بیت المال در دست شما مى باشد و من در اینجا از احتیاجات منزل چیزى مشاهده نمى كنم.
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: اى فرزند غفله مرد عاقل از خانه اى كه منتقل خواهد شد و بجاى دیگرى خواهد رفت توجه نمى كند و اثاث و متاعى براى آن فراهم نمى سازد، ما خانه و محل آسایش دیگرى داریم كه بزودى به آنجا انتقال مكان خواهیم كرد.
على علیه السّلام هنگامى كه مى خواست خود را بپوشاند وارد بازار مى شد و دو جامه مى خرید، بهترش را به قنبر مى داد و دیگرى را خود در بر مى كرد، بعد نزد نجار مى رفت و آستین ها را مى كشید و مى گفت زیادى ها را قطع كنید كه در جایى دیگر مصرف خواهد شد، حسن و حسین علیهما السّلام از آن براى بازار كیسه درست خواهند كرد.
رسول اكرم صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هیچ كس خداوند را مانند زهد در دنیا عبادت و پرستش نكرده است.
عیسى علیه السلام به حواریین فرمود: به پست دنیا قانع شوید با سلامت در دین، چنان كه اهل دنیا به كم دین با سلامت دنیا قانع شدند، و با دورى از ایشان دوستى خدا را بجویید و خداى را با خشم ایشان راضى كنید. پرسیدند اى روح خدا! با كه همنشینى كنیم فرمود: كسى كه دیدنش خداى را به یادتان آورد و سخنش بر علم شما بیافزاید و عملش شما را بر آخرت ترغیب كند.