روایات
1. وَ الْبُدْنَ جَعَلْناها لَكُمْ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فیها خَیْرٌ فَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَیْها صَوافَّ فَإِذا وَجَبَتْ جُنُوبُها فَكُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْقانِعَ وَ الْمُعْتَرَّ كَذلِكَ سَخَّرْناها لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ [1]
و شترهاى چاق و فربه را (در مراسم حج) براى شما از شعائر الهى قرار دادیم در آنها براى شما خیر و بركت است نام خدا را (هنگام قربانى كردن) در حالى كه به صف ایستاده اند بر آنها ببرید و هنگامى كه پهلوهایشان آرام گرفت (و جان دادند)، از گوشت آنها بخورید، و مستمندان قانع و فقیران را نیز از آن اطعام كنید! این گونه ما آنها را مسخّرتان ساختیم، تا شكر خدا را بجا آورید.
روایات
كافی
بَابُ الْقَنَاعَةِ
1 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ عَمْرِو بْنِ هِلَالٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِیَّاكَ أَنْ تُطْمِحَ بَصَرَكَ إِلَى مَنْ فَوْقَكَ فَكَفَى بِمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- لِنَبِیِّهِ ص فَلا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ وَ قَالَ- وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْكَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا فَإِنْ دَخَلَكَ مِنْ ذَلِكَ شَیْ ءٌ فَاذْكُرْ عَیْشَ رَسُولِ اللَّهِ ص فَإِنَّمَا كَانَ قُوتُهُ الشَّعِیرَ وَ حَلْوَاهُ التَّمْرَ وَ وَقُودُهُ السَّعَفَ إِذَا وَجَدَه [2]
عمرو بن هلال گوید: امام باقر علیه السّلام فرمود: مبادا ببالا دست خود چشم بدوزى كه در این باره آنچه خداى عز و جل به پیغمبرش صلى اللَّه علیه و آله فرمود بس است: از مالها و فرزندانشان خوشت نیاید و در شگفت نشوى و فرمود: دیدگان خویش را بآنچیزها كه رونق زندگى دنیاست و بگروهى از ایشان بهره داده ایم نگران مساز، و اگر در باره این موضوع شك و ترددى یافتى، زندگى رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله را بیاد آور كه خوراكش جو و حلوایش خرما و آتش گیره اش شاخ درخت خرما بود اگر پیدا میكرد.
2 الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ جَمِیعاً عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ سَالِمِ بْنِ مُكْرَمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ سَأَلَنَا أَعْطَیْنَاهُ وَ مَنِ اسْتَغْنَى أَغْنَاهُ اللَّه [3]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هر كه از ما سؤال كند باو عطا كنیم و هر كه بى نیازى جوید و سؤال نكند خدا او را بى نیاز سازد.
3 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ رَضِیَ مِنَ اللَّهِ بِالْیَسِیرِ مِنَ الْمَعَاشِ رَضِیَ اللَّهُ مِنْهُ بِالْیَسِیرِ مِنَ الْعَمَل. [4]
امام صادق علیه السّلام فرمود، هر كه بمعاش اندك خدا راضى گردد، خدا هم بعمل اندك او راضى شود.
4 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَكْتُوبٌ فِی التَّوْرَاةِ ابْنَ آدَمَ كُنْ كَیْفَ شِئْتَ كَمَا تَدِینُ تُدَانُ مَنْ رَضِیَ مِنَ اللَّهِ بِالْقَلِیلِ مِنَ الرِّزْقِ قَبِلَ اللَّهُ مِنْهُ الْیَسِیرَ مِنَ الْعَمَلِ وَ مَنْ رَضِیَ بِالْیَسِیرِ مِنَ الْحَلَالِ خَفَّتْ مَئُونَتُهُ وَ زَكَتْ مَكْسَبَتُهُ وَ خَرَجَ مِنْ حَدِّ الْفُجُور [5]
و فرمود: در تورات نوشته است: آدمیزاد! هر گونه خواهى بوده باش كه چنان كه باشى جزا بینى، هر كه بروزى اندك خدا راضى شود، خدا عمل اندك او را بپذیرد، و هر كه بحلال اندك خشنود باشد هزینه اش سبك شود و كسبش پاكیزه گردد و از مرز بدكارى بیرون رود.
5 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَرَفَةَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ مَنْ لَمْ یُقْنِعْهُ مِنَ الرِّزْقِ إِلَّا الْكَثِیرُ لَمْ یَكْفِهِ مِنَ الْعَمَلِ إِلَّا الْكَثِیرُ وَ مَنْ كَفَاهُ مِنَ الرِّزْقِ الْقَلِیلُ فَإِنَّهُ یَكْفِیهِ مِنَ الْعَمَلِ الْقَلِیل . [6]
امام رضا علیه السّلام فرمود: كسى كه جز بروزى زیاد قناعت نكند، جز عمل بسیار بسش نباشد و هر كه روزى اندك كفایتش كند، عمل اندك هم كافیش باشد.
6 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ص یَقُولُ ابْنَ آدَمَ إِنْ كُنْتَ تُرِیدُ مِنَ الدُّنْیَا مَا یَكْفِیكَ فَإِنَّ أَیْسَرَ مَا فِیهَا یَكْفِیكَ وَ إِنْ كُنْتَ إِنَّمَا تُرِیدُ مَا لَا یَكْفِیكَ فَإِنَّ كُلَّ مَا فِیهَا لَا یَكْفِیك [7]
امام صادق علیه السّلام فرمود: امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه میفرمود آدمیزاد! اگر از دنیا بقدر كفایت خواهى اندك و سبكتر چیز دنیا كفایتت كند، (چنان كه پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله زندگى میكرد)، و اگر بقدر كفایت نخواهى (و راضى نباشى) هر چه در دنیاست كافیت نباشد. (زیرا، هر كه بامش بیش برفش بیشتر، و هر كه مالش بیش حرصش بیشتر).
7. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَسَدِیِّ عَنْ سَالِمِ بْنِ مُكْرَمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ اشْتَدَّتْ حَالُ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ ص فَقَالَتْ لَهُ امْرَأَتُهُ لَوْ أَتَیْتَ رَسُولَ اللَّهِ ص فَسَأَلْتَهُ فَجَاءَ إِلَى النَّبِیِّ ص فَلَمَّا رَآهُ النَّبِیُّ ص قَالَ مَنْ سَأَلَنَا أَعْطَیْنَاهُ وَ مَنِ اسْتَغْنَى أَغْنَاهُ اللَّهُ فَقَالَ الرَّجُلُ مَا یَعْنِی غَیْرِی فَرَجَعَ إِلَى امْرَأَتِهِ فَأَعْلَمَهَا فَقَالَتْ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص بَشَرٌ فَأَعْلِمْهُ فَأَتَاهُ فَلَمَّا رَآهُ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ مَنْ سَأَلَنَا أَعْطَیْنَاهُ وَ مَنِ اسْتَغْنَى أَغْنَاهُ اللَّهُ حَتَّى فَعَلَ الرَّجُلُ ذَلِكَ ثَلَاثاً ثُمَّ ذَهَبَ الرَّجُلُ فَاسْتَعَارَ مِعْوَلًا ثُمَّ أَتَى الْجَبَلَ فَصَعِدَهُ فَقَطَعَ حَطَباً ثُمَّ جَاءَ بِهِ فَبَاعَهُ بِنِصْفِ مُدٍّ مِنْ دَقِیقٍ فَرَجَعَ بِهِ فَأَكَلَهُ ثُمَّ ذَهَبَ مِنَ الْغَدِ فَجَاءَ بِأَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ فَبَاعَهُ فَلَمْ یَزَلْ یَعْمَلُ وَ یَجْمَعُ حَتَّى اشْتَرَى مِعْوَلًا ثُمَّ جَمَعَ حَتَّى اشْتَرَى بَكْرَیْنِ وَ غُلَاماً ثُمَّ أَثْرَى حَتَّى أَیْسَرَ فَجَاءَ إِلَى النَّبِیِّ ص فَأَعْلَمَهُ كَیْفَ جَاءَ یَسْأَلُهُ وَ كَیْفَ سَمِعَ النَّبِیَّ ص فَقَالَ النَّبِیُّ ص قُلْتُ لَكَ مَنْ سَأَلَنَا أَعْطَیْنَاهُ وَ مَنِ اسْتَغْنَى أَغْنَاهُ اللَّه [8]
امام صادق علیه السّلام فرمود: مردى از اصحاب پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله حال زندگیش سخت شد همسرش گفت: كاش خدمت پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله میرفتى و از او چیزى میخواستى، مرد خدمت پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله آمد و چون حضرت او را دید فرمود: هر كه از ما سؤال كند باو عطا كنیم و هر كه بى نیازى جوید خدایش بى نیاز كند، مرد با خود گفت: مقصودش جز من نیست، پس بسوى همسرش آمد و باو خبر داد. زن گفت رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله هم بشر است (و از حال تو خبر ندارد) او را آگاه ساز، مرد خدمتش آمد و چون حضرت او را دید فرمود: هر كه از ما سؤال كند باو عطا كنیم و هر كه بى نیازى جوید خدایش بى نیاز كند، و تا سه بار آن مرد چنین كرد. سپس برفت و كلنگى عاریه كرد و بجانب كوهستان شده بالاى كوه رفت و قدرى هیزم برید و بیاورد و به نیم چارك آرد فروخت و آن را بخانه برد و بخورد، فردا هم رفت و هیزم بیشترى آورد و فروخت و همواره كار میكرد و اندوخته مینمود تا خودش كلنگى خرید، باز هم اندوخته كرد تا دو شتر و غلامى خرید و ثروتمند و بى نیاز گشت. آنگاه خدمت پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله آمد و گزارش داد كه چگونه براى سؤال آمد و چه از پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله شنید: پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود، من كه بتو گفتم: هر كه از ما سؤال كند باو عطا كنیم و هر كه بى نیازى جوید خدایش بى نیاز كند.
8. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْفُرَاتِ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَرَادَ أَنْ یَكُونَ أَغْنَى النَّاسِ فَلْیَكُنْ بِمَا فِی یَدِ اللَّهِ أَوْثَقَ مِنْهُ بِمَا فِی یَدِ غَیْرِه [9]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هر كه خواهد بى نیازترین مردم باشد، باید بآنچه در دست خداست اعتمادش بیشتر از آنچه در دست دیگرانست بوده باشد.
9. عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ أَوْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ قَنِعَ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ فَهُوَ مِنْ أَغْنَى النَّاس [10]
امام باقر یا امام صادق علیهما السّلام فرمود: هر كه بآنچه خدا روزیش كند قانع باشد، بى نیازترین مردم است.
10. عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُكَیْرٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ قَالَ شَكَا رَجُلٌ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ یَطْلُبُ فَیُصِیبُ وَ لَا یَقْنَعُ وَ تُنَازِعُهُ نَفْسُهُ إِلَى مَا هُوَ أَكْثَرُ مِنْهُ وَ قَالَ عَلِّمْنِی شَیْئاً أَنْتَفِعْ بِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنْ كَانَ مَا یَكْفِیكَ یُغْنِیكَ فَأَدْنَى مَا فِیهَا یُغْنِیكَ وَ إِنْ كَانَ مَا یَكْفِیكَ لَا یُغْنِیكَ فَكُلُّ مَا فِیهَا لَا یُغْنِیك [11]
مردى بامام صادق علیه السّلام شكایت كرد كه طلب روزى میكند و بدست مى آورد ولى قانع نمیشود و نفسش با او براى بیشتر نزاع میكند. و عرضكرد: بمن چیزى بیاموز كه از آن منتفع شوم، امام فرمود: اگر اندازه كفایت بى نیازت كند، كمتر چیز دنیا (خوراك سیركننده و جامه ساتر) بى نیازت كند، و اگر اندازه كفایت بى نیازت نكند، هر چه در دنیا هست بى نیازت نكند (چنان كه تشبیه دنیا به كرم ابریشم و آب دریا و در سابق بیان شد).
11. عَنْهُ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع مَنْ رَضِیَ مِنَ الدُّنْیَا بِمَا یُجْزِیهِ كَانَ أَیْسَرُ مَا فِیهَا یَكْفِیهِ وَ مَنْ لَمْ یَرْضَ مِنَ الدُّنْیَا بِمَا یُجْزِیهِ لَمْ یَكُنْ فِیهَا شَیْ ءٌ یَكْفِیه [12]
امیر المؤمنین علیه السّلام فرمود: هر كه از دنیا بمقدارى كه بسش باشد، راضى شود، كمترین چیز دنیا كفایتش كند و هر كه باندازه اى كه بسش باشد راضى نشود، چیزى از دنیا كفایتش نكند.
بَابُ الْكَفَافِ
12. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ مِنْ أَغْبَطِ أَوْلِیَائِی عِنْدِی رَجُلًا خَفِیفَ الْحَالِ ذَا حَظٍّ مِنْ صَلَاةٍ أَحْسَنَ عِبَادَةَ رَبِّهِ بِالْغَیْبِ وَ كَانَ غَامِضاً فِی النَّاسِ جُعِلَ رِزْقُهُ كَفَافاً فَصَبَرَ عَلَیْهِ عَجِلَتْ مَنِیَّتُهُ فَقَلَّ تُرَاثُهُ وَ قَلَّتْ بَوَاكِیه [13]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: خداى عز و جل فرماید: رشك آورترین دوستانم نزد من مرد سبك حال است كه (قیود و تشریفات ندارد) بهره ئى از نماز دارد، عبادت پروردگارش را نهان و باطن نیكو انجام میدهد، در میان مردم گمنام بوده، روزیش را بقدر كفاف قرار داده و بر آن صبر نموده مرگش زود برسد، میراثش اندك و گریه كنندگانش اندك باشند.
13. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص طُوبَى لِمَنْ أَسْلَمَ وَ كَانَ عَیْشُهُ كَفَافا [14]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود خوشا حال آنكه مسلمان باشد و زندگیش بقدر كفاف.
14. النَّوْفَلِیُّ عَنِ السَّكُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص اللَّهُمَّ ارْزُقْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ مَنْ أَحَبَّ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ الْعَفَافَ وَ الْكَفَافَ وَ ارْزُقْ مَنْ أَبْغَضَ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ الْمَالَ وَ الْوَلَد [15]
و فرمود: بار خدایا به محمد و آل محمد و دوستان آنها پاكدامنى و بمقدار كفاف روزى كن و بدشمنان محمد و آل محمد، مال و فرزند روزى كن.
15. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیِّ رَفَعَهُ إِلَى عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ص قَالَ مَرَّ رَسُولُ اللَّهِ ص بِرَاعِی إِبِلٍ فَبَعَثَ یَسْتَسْقِیهِ فَقَالَ أَمَّا مَا فِی ضُرُوعِهَا فَصَبُوحُ الْحَیِ وَ أَمَّا مَا فِی آنِیَتِنَا فَغَبُوقُهُمْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- اللَّهُمَّ أَكْثِرْ مَالَهُ وَ وُلْدَهُ ثُمَّ مَرَّ بِرَاعِی غَنَمٍ فَبَعَثَ إِلَیْهِ یَسْتَسْقِیهِ فَحَلَبَ لَهُ مَا فِی ضُرُوعِهَا وَ أَكْفَأَ مَا فِی إِنَائِهِ فِی إِنَاءِ- رَسُولِ اللَّهِ ص وَ بَعَثَ إِلَیْهِ بِشَاةٍ وَ قَالَ هَذَا مَا عِنْدَنَا وَ إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ نَزِیدَكَ زِدْنَاكَ قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص- اللَّهُمَّ ارْزُقْهُ الْكَفَافَ فَقَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ یَا رَسُولَ اللَّهِ دَعَوْتَ لِلَّذِی رَدَّكَ بِدُعَاءٍ عَامَّتُنَا نُحِبُّهُ وَ دَعَوْتَ لِلَّذِی أَسْعَفَكَ بِحَاجَتِكَ بِدُعَاءٍ كُلُّنَا نَكْرَهُهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ مَا قَلَّ وَ كَفَى خَیْرٌ مِمَّا كَثُرَ وَ أَلْهَى اللَّهُمَّ ارْزُقْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ الْكَفَاف [16]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله به شترچرانى گذر كرد و كسى را فرستاد تا از او شیر بخواهد شتربان گفت: آنچه در پستان شترانست صبحانه قبیله است و آنچه در ظرفهاست شام ایشانست، رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: خدایا مال و فرزندانش را زیاد كن.
سپس به گوسفندچرانى گذر كرد و كس فرستاد تا از او شیر بگیرد، چوپان گوسفندها را دوشید و هر چه در ظرف داشت، در ظرف پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله ریخت و گوسفندى هم براى حضرت فرستاد و عرضكرد همین اندازه نزد ما بود، اگر بیشتر هم بخواهید بشما میدهم.
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: خدایا او را بقدر كفاف روزى ده، یكى از اصحاب عرضكرد:
یا رسول اللَّه! براى كسى كه ردت كرد، دعائى فرمودى كه همه ما آن را دوست داریم و براى كسى كه حاجتت را روا كرد دعائى فرمودى كه همه ما ناخوش داریم.
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: آنچه كم باشد و كفایت كند، بهتر است از زیادى كه دل را مشغول دارد بار خدایا بمحمد و آل محمد بقدر كفاف روزى كن.
16. عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ یَحْزَنُ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنُ إِنْ قَتَّرْتُ عَلَیْهِ وَ ذَلِكَ أَقْرَبُ لَهُ مِنِّی وَ یَفْرَحُ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنُ إِنْ وَسَّعْتُ عَلَیْهِ وَ ذَلِكَ أَبْعَدُ لَهُ مِنِّی [17]
امام صادق علیه السّلام فرمود: خداى عز و جل میفرماید: اگر بر بنده مؤمنم تنگ گیرم، غمگین شود در صورتى كه این تنگى او را بمن نزدیكتر سازد و اگر بر بنده مؤمنم وسعت دهم شادمان گردد، در صورتى كه آن وسعت او را از من دورتر كند.
17. الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ مِنْ أَغْبَطِ أَوْلِیَائِی عِنْدِی عَبْداً مُؤْمِناً ذَا حَظٍّ مِنْ صَلَاحٍ أَحْسَنَ عِبَادَةَ رَبِّهِ وَ عَبَدَ اللَّهَ فِی السَّرِیرَةِ وَ كَانَ غَامِضاً فِی النَّاسِ فَلَمْ یُشَرْ إِلَیْهِ بِالْأَصَابِعِ وَ كَانَ رِزْقُهُ كَفَافاً فَصَبَرَ عَلَیْهِ فَعُجِّلَتْ بِهِ الْمَنِیَّةُ فَقَلَّ تُرَاثُهُ وَ قَلَّتْ بَوَاكِیه [18]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: خداى عز و جل فرماید: رشك آورترین دوستانم نزد من بنده مؤمنى است كه بهره ئى از شایستگى دارد، عبادت پروردگارش را نیكو انجام داده، و خدا را در نهان عبادت كرده، و در میان مردم گمنام است و با- انگشت باو اشاره نمیشود، (مشهور و معروف نیست) روزیش بقدر كفاف است و بر آن صبر میكند، مرگش زود رسیده، میراثش كم و گریه كنندگانش كم اند.
18- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ لِحُمْرَانَ بْنِ أَعْیَنَ یَا حُمْرَانُ انْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ دُونَكَ فِی الْمَقْدُرَةِ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَكَ فِی الْمَقْدُرَةِ فَإِنَّ ذَلِكَ أَقْنَعُ لَكَ بِمَا قُسِمَ لَكَ وَ أَحْرَى أَنْ تَسْتَوْجِبَ الزِّیَادَةَ مِنْ رَبِّك [19]
از امام صادق علیه السّلام شنیدم كه به حمران بن اعین مى فرمود: اى حمران! به كسى بنگر كه در قدرت، دون توست، و به كسى منگر كه در قدرت، فوق توست كه این شیوه براى تو در آنچه روزیت شده قانع كننده تر است و شایسته است كه تو را سزاوار نعمت بیشترى از سوى پروردگارت گرداند.
19- عَنْهُ وَ عَنْ غَیْرِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ لِرَجُلٍ اقْنَعْ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَكَ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَا عِنْدَ غَیْرِكَ وَ لَا تَتَمَنَّ مَا لَسْتَ نَائِلَهُ فَإِنَّهُ مَنْ قَنِعَ شَبِعَ وَ مَنْ لَمْ یَقْنَعْ لَمْ یَشْبَعْ وَ خُذْ حَظَّكَ مِنْ آخِرَتِك [20]
امام صادق علیه السّلام به مردى فرمود: بدان چه خدا روزیت كرده خشنود باش و به آنچه نزد دیگران است چشم مدوز و آرزوى آنچه را از دسترس تو بیرون است مكن زیرا هر كه قناعت ورزید سیر گشت و هر كه قناعت نورزید روى سیرى ندید، پس بهره خویش را از آخرت طلب كن.
20- عنه علیه السلام : إنَّ فیما نَزَلَ بهِ الوَحیُ مِن السماءِ : لو أنَّ لاِبنِ آدمَ وَادِیَینِ یَسیلانِ ذَهَبا و فِضَّةً لاَبتَغى إلَیهِما ثالِثا ! یا بنَ آدمَ ، إنّما بَطنُكَ بَحرٌ مِنَ البُحورِ و وادٍ مِن الأودِیَةِ لا یَملَؤهُ شیءٌ إلاّ التُّرابُ ![21]
امام صادق علیه السلام : از جمله وحیهاى آسمانى این بود: اگر براى آدمیزاد دو رودخانه طلا و نقره جریان یابد باز خواهان سوّمى است! اى آدمیزاد! شكم تو، در حقیقت، دریایى و درّه اى است كه آنها را چیزى جز خاك پر نمى كند.
بحار الأنوار
1. نهج، [نهج البلاغة] قَالَ ع الْقَنَاعَةُ مَالٌ لَا یَنْفَدُ [22]
امیر مومنان علیه السلام فرمود: قناعت، ثروتى تمام ناشدنى است .
2. وَ قَالَ ع كَفَى بِالْقَنَاعَةِ مُلْكاً وَ بِحُسْنِ الْخُلُقِ نَعِیماً وَ سُئِلَ ع عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً فَقَالَ هِیَ الْقَنَاعَةُ [23]
امام على علیه السلام ـ در پاسخ به پرسش از آیه فلنحیینّه حیاة طیّبة ـ فرمود : مقصود، قناعت است.
3. مع، [معانی الأخبار] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ ص لِجَبْرَئِیلَ مَا تَفْسِیرُ الْقَنَاعَةِ قَالَ تَقْنَعُ بِمَا تُصِیبُ مِنَ الدُّنْیَا تَقْنَعُ بِالْقَلِیلِ وَ تَشْكُرُ الْیَسِیرَ [24]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله از جبرئیل سؤال كردند قناعت چیست جبرئیل گفت: هر چه از دنیا به تو مى رسد قانع باش و به كم قناعت كن و سپاسگزار باش.
4. لی، [الأمالی للصدوق ] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ هَاشِمٍ عَنِ ابْنِ مَرَّارٍ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ خَمْسٌ مَنْ لَمْ تَكُنْ فِیهِ لَمْ یَتَهَنَّ بِالْعَیْشِ الصِّحَّةُ وَ الْأَمْنُ وَ الْغِنَى وَ الْقَنَاعَةُ وَ الْأَنِیسُ الْمُوَافِقُ [25]
امام صادق علیه السلام : پنج چیز است كه هر كس آنها را نداشته باشد، زندگیش گوارا نیست : تندرستى، امنیّت، توانگرى، قناعت و همدمِ سازگار.
5. ل، [الخصال ] عَنِ الْفَامِیِّ عَنِ ابْنِ بُطَّةَ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ حُرِمَ الْحَرِیصُ خَصْلَتَیْنِ وَ لَزِمَتْهُ خَصْلَتَانِ حُرِمَ الْقَنَاعَةَ فَافْتَقَدَ الرَّاحَةَ وَ حُرِمَ الرِّضَا فَافْتَقَدَ الْیَقِینَ [26]
امام صادق علیه السلام : آزمند از دو خصلت محروم شده و در نتیجه دو خصلت همراه او شده اند: از قناعت محروم است و در نتیجه آسایش را از دست داده است ، از رضایت محروم است و در نتیجه یقین را از كف داده است.
6- نهج البلاغه: الإمامُ علیٌّ علیه السلام ـ لمّا سُئلَ عن قولِهِ تعالى : فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبةً : هِی القَناعَةُ [27]
امام على علیه السلام ـ در پاسخ به پرسش از آیه پس او را به حیاتی پاک زنده می کنیم ـ فرمود: مقصود، قناعت است.
7- عنه علیه السلام : أشكَرُ الناسِ أقنَعُهُم ، و أكفَرُهُم لِلنِّعَمِ أجشَعُهُم. [28]
امام على علیه السلام:شاكرترین مردم، قانع ترین آنهاست و نا سپاس ترین آنان از نعمتها، آزمندترین آنها.
8- عنه علیه السلام : كفى بالقَناعَةِ مُلكا ، و بِحُسنِ الخُلقِ نَعیما [29]
امام على علیه السلام : آدمى را مُلكِ قناعت و نعمتِ خوى نیك، بس است.
9- عنه علیه السلام : القَناعَةُ سَیفٌ لا یَنبُو [30]
امام على علیه السلام : قناعت، شمشیرى است كه كُند نمى شود.
10- الإمامُ الحسنُ علیه السلام : اعلمْ أنَّ مُروَّةَ القَناعَةِ و الرِّضا أكثرُ مِن مُرُوّةِ الإعطاءِ [31]
امام حسن علیه السلام : بدان كه مردانگى قناعت و خرسندى، بیشتر از مردانگى داد و دهش است.
11- بحار الأنوار : أوحَى اللّه ُ تعالى إلى داوودَ علیه السلام : وَضَعتُ الغِنى فی القَناعَةِ و هُم یَطلُبُونَهُ فی كَثرَةِ المالِ فلا یَجِدُونَهُ [32]
خداوند متعال به داوود علیه السلام وحى كرد: من توانگرى را در قناعت نهاده ام، اما مردم آن را در فراوانى مال مى جویند؛ از این رو نمى یابندش.
12- عن أمیرالمؤمنین علیه السلام: طَلَبتُ الغِنى فما وَجَدتُ إلاّ بالقَناعَةِ ، علَیكُم بالقَناعَةِ تَستَغنُوا [33]
امام على علیه السلام : توانگرى را جستم و آن را جز در قناعت نیافتم. قانع باشید تا توانگر شوید.
13- الإمامُ الباقرُ علیه السلام : انزِلْ ساحَةَ القَناعَةِ باتِّقاءِ الحِرصِ ، و ادفَعْ عَظیمَ الحِرصِ بِإیثارِ القَناعَةِ [34]
امام باقر علیه السلام : با پرهیز از حرص، در آستانِ قناعت بار افكن و با برگزیدن قناعت، كوه حرص را پس بزن.
14- رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : اِقنَعْ بما اُوتِیتَهُ یَخِفَّ علَیكَ الحِسابُ . [35]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به آنچه داده شده اى قانع باش، تا حسابت سبك شود.
15- عنه علیه السلام ـ مِن وَصیَّتِهِ لابنِهِ الحُسَینِ علیه السلام ـ : لا مالَ أذهَبُ بالفاقَةِ مِن الرِّضا بالقُوتِ ، و مَنِ اقتَصَرَ على بُلغَةِ الكَفافِ تَعَجَّلَ الراحَةَ و تَبَوَّأ خَفضَ الدَّعَةِ [36]
امام على علیه السلام ـ در بخشى از سفارش خود به فرزند بزرگوارش حسین علیه السلام ـ فرمود : هیچ ثروتى فقر زداتر از خشنودى به قُوت، نیست و هر كه به كفافِ زندگى بسنده كند، بزودى به آسایش دست یابد و زندگى آسوده و مرفّهى به دست آورد.
16- الإمامُ الحسینُ علیه السلام : القُنوعُ راحَةُ الأبدانِ [37]
امام حسین علیه السلام : قناعت، مایه آسایش تن است.
17- الإمامُ الرِّضا علیه السلام ـ لمّا سُئلَ عَنِ القَناعَةِ ـ : القَناعَةُ تَجتَمِعُ إلى صیانَةِ النفسِ و عِزِّ القَدرِ ، و طَرحِ مُؤَنِ (مَؤونَة) الاستِكثارِ ، و التَّعبُّدِ لأهلِ الدنیا ، و لا یَسلُكُ طَریقَ القَناعَةِ إلاّ رجُلانِ : إمّا مُتَعَلِّلٌ (مُتَعبِّدٌ) یُریدُ أجرَ الآخِرَةِ ، أو كریمٌ مُتَنزِّهٌ عَن لِئامِ الناسِ . [38]
امام رضا علیه السلام ـ در پاسخ به سؤال از قناعت ـ فرمود : قناعت، باعث خویشتندارى و ارجمندى و آسوده شدن از زحمت فزون خواهى و بندگى در برابر دنیا پرستان است. راه قناعت را جز دو كس نپیماید: یا عبادت پیشه اى كه خواهان مزدِ آخرت است، یا بزرگوارى كه از مردمان فرومایه دورى مى كند.
18- الإمامُ علیٌّ علیه السلام : مَن لم یُقنِعْهُ الیسیرُ لم یَنفَعْهُ الكَثیرُ .[39]
امام على علیه السلام : كسى كه اندك قانعش نكند، مال بسیار سودش ندهد.