استغفار

آیات

1. وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ لِيُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحيماً [1]

ما هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر براى اين كه به فرمان خدا، از وى اطاعت شود. و اگر اين مخالفان، هنگامى كه به خود ستم مى‌كردند (و فرمانهاى خدا را زير پا مى‌گذاردند)، به نزد تو مى‌آمدند و از خدا طلب آمرزش مى‌كردند و پيامبر هم براى آنها استغفار مى‌كرد خدا را توبه پذير و مهربان مى‌يافتند.

2. وَ اسْتَغْفِرِ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحيماً [2]

و از خداوند، طلب آمرزش نما! كه خداوند، آمرزنده و مهربان است.

3. وَ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ يَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحيماً [3]

كسى كه كار بدى انجام دهد يا به خود ستم كند، سپس از خداوند طلب آمرزش نمايد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد يافت.

4. وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ [4]

ولى (اى پيامبر!) تا تو در ميان آنها هستى، خداوند آنها را مجازات نخواهد كرد و (نيز) تا استغفار مى‌كنند، خدا عذابشان نمى‌كند.

5. وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُمْ مَتاعاً حَسَناً إِلى‌ أَجَلٍ مُسَمًّى وَ يُؤْتِ كُلَّ ذي فَضْلٍ فَضْلَهُ وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنِّي أَخافُ عَلَيْكُمْ عَذابَ يَوْمٍ كَبيرٍ [5]

و اينكه: از پروردگار خويش آمرزش بطلبيد سپس بسوى او بازگرديد تا شما را تا مدّت معيّنى، (از مواهب زندگى اين جهان،) به خوبى بهره‌مند سازد و به هر صاحب فضيلتى، به مقدار فضيلتش ببخشد! و اگر (از اين فرمان) روى گردان شويد، من بر شما از عذاب روز بزرگى بيمناكم!

6. وَ يا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً وَ يَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلى‌ قُوَّتِكُمْ وَ لا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمينَ [6]

و اى قوم من! از پروردگارتان طلب آمرزش كنيد، سپس به سوى او بازگرديد، تا (باران) آسمان را پى در پى بر شما بفرستد و نيرويى بر نيرويتان بيفزايد! و گنهكارانه، روى (از حق) بر نتابيد!»

7. وَ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي رَحيمٌ وَدُودٌ [7]

از پروردگار خود، آمرزش بطلبيد و به سوى او بازگرديد كه پروردگارم مهربان و دوستدار (بندگان توبه‌كار) است!»

8. فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً [8]

به آنها گفتم: «از پروردگار خويش آمرزش بطلبيد كه او بسيار آمرزنده است ...

9. قالُوا يا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا كُنَّا خاطِئينَ  قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبىّ‌ِ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيم‌ [9]

گفتند: «پدر! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه، كه ما خطاكار بوديم!»

گفت: «بزودى براى شما از پروردگارم آمرزش مى‌طلبم، كه او آمرزنده و مهربان است!»

10. ما كانَ لِلنَّبِيِّ وَ الَّذينَ آمَنُوا أَنْ يَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِكينَ وَ لَوْ كانُوا أُولي‌ قُرْبى‌ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحابُ الْجَحيمِ [10]

براى پيامبر و مؤمنان، شايسته نبود كه براى مشركان (از خداوند) طلب آمرزش كنند، هر چند از نزديكانشان باشند (آن هم) پس از آنكه بر آنها روشن شد كه اين گروه، اهل دوزخند!

11. وَ ما مَنَعَ النَّاسَ أَنْ يُؤْمِنُوا إِذْ جاءَهُمُ الْهُدى‌ وَ يَسْتَغْفِرُوا رَبَّهُمْ إِلاَّ أَنْ تَأْتِيَهُمْ سُنَّةُ الْأَوَّلينَ أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذابُ قُبُلاً [11]

و چيزى مردم را بازنداشت از اينكه- وقتى هدايت به سراغشان آمد- ايمان بياورند و از پروردگارشان طلب آمرزش كنند، جز اينكه (خيره‌سرى كردند گويى مى‌خواستند) سرنوشت پيشينيان براى آنان بيايد، يا عذاب (الهى) در برابرشان قرار گيرد!

12. قالَ يا قَوْمِ لِمَ تَسْتَعْجِلُونَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ لَوْ لا تَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ [12]

 (صالح) گفت: «اى قوم من! چرا براى بدى قبل از نيكى عجله مى‌كنيد (و عذاب الهى را مى‌طلبيد نه رحمت او را)؟! چرا از خداوند تقاضاى آمرزش نمى‌كنيد تا شايد مشمول رحمت (او) شويد؟!»

13. فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَ لِلْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلَّبَكُمْ وَ مَثْواكُمْ [13]

پس بدان كه معبودى جز «اللَّه» نيست و براى گناه خود و مردان و زنان باايمان استغفار كن! و خداوند محل حركت و قرارگاه شما را مى‌داند!

روایات

الکافی

بَابُ الِاسْتِغْفَارِ مِنَ الذَّنْبِ‌

1 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً أُجِّلَ مِنْ غُدْوَةٍ إِلَى اللَّيْلِ فَإِنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ لَمْ يُكْتَبْ عَلَيْه‌ [14]

زراره گويد: شنيدم از حضرت صادق عليه السّلام كه ميفرمود: بنده چون گناهى كند از بامداد تا شب مهلت دارد، پس اگر آمرزش خواست (آن گناه) بر او نوشته نشود.

شرح‌:

پيش از اين در باب كسى كه آهنگ گناه كند در حديث (4) آن باب گذشت و هم چنين در حديث (2) و (3) و (5) و (9) اين باب نيز بيايد كه چون كسى گناهى كند هفت ساعت مهلت دارد و در اين حديث از صبح تا شب مهلتش ذكر شده است و براى جمع ميان دو حديث مجلسى (ره) فرمايد: يعنى باندازه اين مدت، و ممكن است مدت اين مهلت نسبت باشخاص و حالات و گناهان متفاوت باشد يا مقصود از «غدوة» و بامداد پيش از ظهر باشد و مقصود از شب نزديكيهاى شب.

2 عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً أُجِّلَ فِيهَا سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَإِنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَمْ تُكْتَبْ عَلَيْه‌ [15]

حضرت صادق عليه السّلام فرمود: هر كس گناهى كند هفت ساعت از روز در باره آنها باو مهلت دهند پس اگر سه بار گفت: «استغفر اللَّه الذى لا اله الا هو الحى القيوم»آن گناه بر او نوشته نشود.

شرح:‌

مجلسى (ره) گويد: اين ذكر استغفار كه در اين حديث است بيان فرد اكمل است و گر نه ساير اخبار بنحو اطلاق است و ذكر مخصوصى براى استغفار بيان نكرده‌اند.

3 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى جَمِيعاً عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ إِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً أَجَّلَهُ اللَّهُ سَبْعَ سَاعَاتٍ فَإِنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ لَمْ يُكْتَبْ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ وَ إِنْ مَضَتِ السَّاعَاتُ وَ لَمْ يَسْتَغْفِرْ كُتِبَتْ عَلَيْهِ سَيِّئَةٌ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيُذَكَّرُ ذَنْبَهُ بَعْدَ عِشْرِينَ سَنَةً حَتَّى يَسْتَغْفِرَ رَبَّهُ فَيَغْفِرَ لَهُ وَ إِنَّ الْكَافِرَ لَيَنْسَاهُ مِنْ سَاعَتِه‌ [16]

و نيز آن حضرت عليه السّلام فرمود: بنده مؤمن چون گناه كند خداوند او را هفت ساعت مهلت دهد، پس اگر از خدا آمرزش خواست چيزى بر او نوشته نشود و اگر اين ساعتها گذشت و آمرزش نخواست. يك گناه بر او نوشته شود، و همانا مؤمن پس از بيست سال بياد گناهش افتد تا از خدا آمرزش خواهد و خدا گناهش را بيامرزد، و كافر همان ساعت آن را فراموش كند.

4 حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعِينَ مَرَّةً فَقُلْتُ أَ كَانَ يَقُولُ- أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ قَالَ لَا وَ لَكِنْ كَانَ يَقُولُ- أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ قُلْتُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ يَتُوبُ وَ لَا يَعُودُ وَ نَحْنُ نَتُوبُ وَ نَعُودُ فَقَالَ اللَّهُ الْمُسْتَعان‌ [17]

زيد شحام از حضرت صادق عليه السّلام حديث كند كه فرمود: رسول خدا (ص) روزى هفتاد بار بدرگاه خداى عز و جل توبه ميكرد، و من عرضكردم: مى‌فرمود: «استغفر اللَّه و اتوب اليه»فرمود: نه، ولى مى‌فرمود: «أتوب الى اللَّه» عرض كردم: رسول خدا (ص) توبه ميكرد (با اينكه) بازنمى‌گشت و ما توبه كنيم و باز برگرديم؟ فرمود: خدا يار است.

توضيح‌:

مجلسى (ره) گويد: استغفار آن حضرت و ساير ائمه عليهم السّلام بخاطر گناه نبوده است زيرا اماميه اتفاق دارند كه آنان معصومند، اربلى در كتاب كشف الغمه گويد: انبياء چون دلهاشان مستغرق ذكر خدا (و ياد او) است و متوجه كمال و محو جلال اويند و هر نوع اشتغال بخوردنى و نوشيدنى و زناشوئى از مباحات تيرگى در دل آنها آورد و آن را بر خود روا ندانند و از آن حال بسوى خدا استغفار و توبه كنند زيرا همان اشتغال كوچك و مباح را براى خود خطا و گناه دانند و از آن توبه كنند.

5. مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً أُجِّلَ فِيهَا سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَإِنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَمْ تُكْتَبْ عَلَيْه‌ [18]

و نيز آن حضرت عليه السّلام فرمود: هر كه كار بدى (و گناهى) كند تا هفت ساعت از روز مهلت دارد پس اگر (در اين مدت) سه مرتبه گفت: «استغفر اللَّه الذى لا اله الا هو الحى القيوم و اتوب اليه»بر او نوشته نشود.

6. عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُقْبَةَ بَيَّاعِ الْأَكْسِيَةِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُذَكَّرُ بَعْدَ عِشْرِينَ سَنَةً فَيَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِنْهُ فَيَغْفِرُ لَهُ وَ إِنَّمَا يُذَكِّرُهُ لِيَغْفِرَ لَهُ وَ إِنَّ الْكَافِرَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيَنْسَاهُ مِنْ سَاعَتِه‌ [19]

و نيز آن حضرت عليه السّلام فرمود: همانا مؤمن گناهى كند و پس از بيست سال بيادش آيد و از خدا راجع بآن گناه آمرزش خواهد و خداوند برايش بيامرزد، و هر آينه (خداوند) بيادش اندازد تا برايش بيامرزد، و همانا كافر گناهى كند و همان ساعت آن را فراموش كند.

7. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يُقَارِفُ فِي يَوْمِهِ وَ لَيْلَتِهِ أَرْبَعِينَ كَبِيرَةً فَيَقُولُ وَ هُوَ نَادِمٌ- أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ بَدِيعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ‌ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ يَتُوبَ عَلَيَّ إِلَّا غَفَرَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ وَ لَا خَيْرَ فِيمَنْ يُقَارِفُ فِي يَوْمٍ أَكْثَرَ مِنْ أَرْبَعِينَ كَبِيرَة [20]

و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هيچ مؤمنى نيست كه در شبانه روز چهل گناه كبيره كند و با پشيمانى بگويد: «استغفر اللَّه الذى لا اله الا هو الحى القيوم بديع السماوات و الارض ذو الجلال و الاكرام و أسأله أن يصلى على محمد و آل محمد أن يتوب على» جز اينكه خداى عز و جل گناهش را بيامرزد، و كسى كه بيش از چهل گناه كبيره در روز انجام دهد خيرى در او نيست (يعنى ايمان ندارد).

8. عَنْهُ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا رَفَعُوهُ قَالُوا قَالَ لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ دَوَاءٌ وَ دَوَاءُ الذُّنُوبِ الِاسْتِغْفَار [21]

جمعى از اصحاب در حديث مرفوعى از معصوم حديث كنند كه فرمود: براى هر چيزى داروئى است، و داروى گناهان آمرزشخواهى و استغفار است.

9. أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى جَمِيعاً عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ إِسْحَاقَ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَفْصٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يُذْنِبُ ذَنْباً إِلَّا أَجَّلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَإِنْ هُوَ تَابَ لَمْ يُكْتَبْ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ وَ إِنْ هُوَ لَمْ يَفْعَلْ كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِ سَيِّئَةً فَأَتَاهُ عَبَّادٌ الْبَصْرِيُّ فَقَالَ لَهُ بَلَغَنَا أَنَّكَ قُلْتَ مَا مِنْ عَبْدٍ يُذْنِبُ ذَنْباً إِلَّا أَجَّلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَقَالَ لَيْسَ هَكَذَا قُلْتُ وَ لَكِنِّي قُلْتُ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ وَ كَذَلِكَ كَانَ قَوْلِي‌ [22]

حفص بن غياث گويد: شنيدم از حضرت صادق عليه السّلام كه ميفرمود: هيچ مؤمنى نيست كه گناهى را مرتكب شود جز اينكه خداى عز و جل هفت ساعت از روز باو مهلت دهد، پس اگر (در اين مدت) توبه كرد چيزى بر او نوشته نشود، و اگر توبه نكرد، خداوند يك گناه بر او بنويسد، پس عباد بصرى نزد آن حضرت آمد و گفت: بما رسيد كه شما فرموده‌ايد: هيچ بنده‌اى نيست كه گناهى كند جز اينكه خداوند هفت ساعت از روز مهلتش دهد؟ فرمود: من چنين نگفتم بلكه من گفتم: هيچ مؤمنى نيست و چنين بوده است گفته من.

شرح‌:

يعنى اين مهلت كه من گفتم مخصوص به مؤمن است و شامل كافر و مخالف نيست.

10 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ غَفَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ وَ لَا خَيْرَ فِي عَبْدٍ يُذْنِبُ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعَمِائَةِ ذَنْب‌ [23]

و نيز حضرت صادق عليه السّلام فرمود: هر كس روزى صد بار بگويد: «استغفر اللَّه»خداى عز و جل براى او هفتصد گناه بيامرزد، و در آن بنده‌اى كه روزى هفتصد گناه كند خيرى نيست.

شرح‌:

مجلسى (ره) گويد: «هفتصد گناه او را مى‌آمرزد» يعنى از گناهانى كه در آن روز كرده است، سپس فرمود. «و خيرى نيست در بنده ...» تا بنده باين كلام مغرور نگردد و روزى هفتصد گناه كند زيرا چنين كسى خيرى در او نيست و موفق باستغفار و توبه نگردد، و گناه در اين حديث شامل صغيره و كبيره و مخلوط از هر دوى آنها گردد.

....

بَابُ الِاسْتِغْفَارِ

1 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَيْرُ الدُّعَاءِ الِاسْتِغْفَار [24]

حضرت صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: بهترين دعا استغفار (و آمرزشخواهى) است.

شرح‌:

مجلسى (ره) گويد: براى آنكه آمرزش مهمترين و بزرگترين خواسته‌هاى (دعاكننده) است، و يا براى آنست كه استغفار وسيله برطرف شدن گناهان شود كه آنها بزرگترين پرده‌ها و حجابهاى مستجاب شدن دعاها است.

2 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ سَيْفٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا أَكْثَرَ الْعَبْدُ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ رُفِعَتْ صَحِيفَتُهُ وَ هِيَ تَتَلَأْلأ [25]

عبيد بن زراره گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر گاه بنده بسيار استغفار كند (و از خداوند آمرزش خواهد) نامه عملش بالا رود در حالى كه ميدرخشد.

3 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يَاسِرٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ مَثَلُ الِاسْتِغْفَارِ مَثَلُ وَرَقٍ عَلَى شَجَرَةٍ تُحَرَّكُ فَيَتَنَاثَرُ وَ الْمُسْتَغْفِرُ مِنْ ذَنْبٍ وَ يَفْعَلُهُ كَالْمُسْتَهْزِئِ بِرَبِّه‌ [26]

حضرت رضا عليه السّلام فرمود: مثل استغفار (و ريختن گناهان بسبب آن) چون برگى است بر درختى كه (در فصل پائيز آن درخت) بجنبد و آن برگ بريزد، و كسى كه از گناهى استغفار كند در حالیکه آن را انجام می دهد مانند كسى است كه پروردگار خود را مسخره كند.

4 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ لَا يَقُومُ مِنْ مَجْلِسٍ وَ إِنْ خَفَّ حَتَّى يَسْتَغْفِرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَمْساً وَ عِشْرِينَ مَرَّة [27]

حضرت صادق عليه السّلام فرمود: كه رسول خدا (ص) را شيوه چنان بود كه از هيچ مجلسى بر نميخواست و گرچه (مدت توقفش در آن) كوتاه بود، تا اينكه بيست و پنج بار بدرگاه خداى عز و جل استغفار ميكرد.

5 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ‌ الْمُغِيرَةِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعِينَ مَرَّةً وَ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَبْعِينَ مَرَّةً قَالَ قُلْتُ كَانَ يَقُولُ- أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ قَالَ كَانَ يَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ سَبْعِينَ مَرَّةً وَ يَقُولُ وَ أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ وَ أَتُوبُ إِلَى اللَّهِ سَبْعِينَ مَرَّة [28]

حارث بن مغيره از حضرت صادق عليه السلام حديث كند كه فرمود: شيوه رسول خدا (ص) اين بود كه در هر روز هفتاد بار بدرگاه خداى عز و جل استغفار مى‌كرد، و هفتاد بار توبه ميكرد، گويد: عرضكردم: (يعنى) ميفرمود: «استغفر اللَّه و اتوب اليه»؟ فرمود: هفتاد بار ميفرمود:أستغفر اللَّه، أستغفر اللَّه‌، و هفتاد بار (ديگر) ميفرمود:اتوب الى اللَّه، اتوب الى للَّه‌

6 أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ حُسَيْنِ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الِاسْتِغْفَارُ وَ قَوْلُ- لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ خَيْرُ الْعِبَادَةِ قَالَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ- فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِك‌ [29]

حضرت صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: استغفار و گفتن «لا اله الا اللَّه‌» بهترين عبادتست، خداى عزيز جبار فرموده است: «پس بدان كه نيست معبودى جز خدا، و آمرزش خواه براى گناه خويش» (سوره محمد آيه 19).

بحار الأنوار

باب الاستغفار و فضله و أنواعه

1- لي، [الأمالي للصدوق‌] ابْنُ الْمُغِيرَةِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنِ الصَّادِقِ ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِأَصْحَابِهِ أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِشَيْ‌ءٍ إِنْ أَنْتُمْ فَعَلْتُمُوهُ تَبَاعَدَ الشَّيْطَانُ مِنْكُمْ كَمَا تَبَاعَدَ الْمَشْرِقُ مِنَ الْمَغْرِبِ قَالُوا بَلَى قَالَ الصَّوْمُ يُسَوِّدُ وَجْهَهُ وَ الصَّدَقَةُ تَكْسِرُ ظَهْرَهُ وَ الْحُبُّ فِي اللَّهِ وَ الْمُوَازَرَةُ عَلَى الْعَمَلِ‌     الصَّالِحِ يَقْطَعَانِ دَابِرَهُ وَ الِاسْتِغْفَارُ يَقْطَعُ وَتِينَهُ وَ لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ زَكَاةٌ وَ زَكَاةُ الْأَبْدَانِ الصِّيَامُ [30]

امام صادق عليه السلام ـ به نقل از پدرانش عليهم السلام : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : آيا شما را از چيزى خبر ندهم كه اگر به آن عمل كنيد شيطان از شما دور شود ، چندان كه مشرق از مغرب دور است؟ عرض كردند : چرا . فرمود : روزه روى شيطان را سياه مى كند ، و صدقه پشت او را مى شكند، و دوست داشتن براى خدا و هميارى در كار نيك ريشه او را مى كند، و استغفار شاهرگش را مى زند .

2- ن، [عيون أخبار الرضا عليه السلام‌] بِالْأَسَانِيدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ نِعْمَةً فَلْيَحْمَدِ اللَّهَ وَ مَنِ اسْتَبْطَأَ الرِّزْقَ فَلْيَسْتَغْفِرِ اللَّهَ وَ مَنْ حَزَنَهُ أَمْرٌ فَلْيَقُلْ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ [31]

امام رضا (ع) فرمود كه پيامبر خدا- ص- فرموده: هر كس كه خدا به او نعمتى داده بايد سپاسگزارى كند، و هر كس روزى او كم شود بايد استغفار كند. و هر كس از حادثه‌اى اندوهگين شود، بايد بگويد: لا حول و لا قوة الّا باللَّه.

3- ل، [الخصال‌] عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع قَالَ مَنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ فَلَيْسَ بِمُسْتَكْبِرٍ وَ لَا جَبَّارٍ إِنَّ الْمُسْتَكْبِرَ مَنْ يُصِرُّ عَلَى الذَّنْبِ الَّذِي قَدْ غَلَبَهُ هَوَاهُ فِيهِ وَ آثَرَ دُنْيَاهُ عَلَى آخِرَتِهِ [32]

هر كس بگويد استغفر اللَّه و اتوب اليه بزرگى فروش و ستمگر نيست، بزرگى فروش كسى است كه اصرار بگناه ميورزد و هواى نفسش بر او غالب است و دنياى خود را بر آخرتش مقدم ميدارد.

4- ل، [الخصال‌] عَنْ سَعِيدِ بْنِ عِلَاقَةَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ الِاسْتِغْفَارُ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ [33]

امام على عليه السلام : آمرزش خواهى، روزى را مى افزايد.

5- ل، [الخصال‌] مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يَقْتَرِفُ فِي يَوْمٍ أَوْ لَيْلَةٍ أَرْبَعِينَ كَبِيرَةً فَيَقُولُ وَ هُوَ نَادِمٌ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَي الْقَيُّوم بَدِيعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيَّ إِلَّا غَفَرَهَا اللَّهُ لَهُ ثُمَّ قَالَ‌ وَ لَا خَيْرَ فِيمَنْ يُقَارِفُ فِي كُلِّ يَوْمٍ أَوْ لَيْلَةٍ أَرْبَعِينَ كَبِيرَةً [34]

امام صادق عليه السّلام فرمود: هر مؤمن كه در شبانه روزى به چهل گناه بزرگ آلوده شود و با حالت پشيمانى بگويد استغفر اللَّه الذى لا اله الا هو الحى القيوم بديع السموات و الارض ذا الجلال و الاكرام و أسأله ان يتوب على‌، خداوند او را مى‌آمرزد سپس حضرت فرمود در كسى كه شبانه روزى چهل گناه كبيره مرتكب شود خيرى نيست.

 (شرح:)

در بعضى از نسخه‌ها اكثر من اربعين است يعنى كسى كه شبانه روزى بيش از چهل گناه كبيره مرتكب شود خيرى در او نيست

6- ل، [الخصال‌] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع أَكْثِرُوا الِاسْتِغْفَارَ تَجْلِبُوا الرِّزْقَ [35]

امیر مومنان فرمود: استغفار را زیاد کنید, روزی را جلب نمایید!

7- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي‌] بِإِسْنَادِ أَخِي دِعْبِلٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع تَعَطَّرُوا بِالِاسْتِغْفَارِ لَا تَفْضَحْكُمْ رَوَائِحُ الذُّنُوبِ [36]

امام على عليه السلام : با آمرزش خواهى، خود را معطّر كنيد تا بوى گناهان شما را رسوا نكند.

8- مع، [معاني الأخبار] الْعَسْكَرِيُّ عَنْ بَدْرِ بْنِ الْهَيْثَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ مَنْ أُعْطِيَ أَرْبَعاً لَمْ يُحْرَمْ أَرْبَعاً مَنْ أُعْطِيَ الدُّعَاءَ لَمْ يُحْرَمِ الْإِجَابَةَ وَ مَنْ أُعْطِيَ الِاسْتِغْفَارَ لَمْ يُحْرَمِ التَّوْبَةَ وَ مَنْ أُعْطِيَ الشُّكْرَ لَمْ يُحْرَمِ الزِّيَادَةَ وَ مَنْ أُعْطِيَ الصَّبْرَ لَمْ يُحْرَمِ الْأَجْرَ [37]

امام ششم فرمود به كسى كه چهار چيز داده شود از چهار ديگر محروم نيست، به كسى كه توفيق دعا داده شود از استجابت آن محروم نيست به كسى كه توفيق استغفار داده شود، از توبه محروم نيست، بكسى كه توفيق شكر نعمت عطا شود، از فزونى آن باز نماند، به كسى كه صبر و شكيبائى عطا شود از اجر آن محروم نشود.

9- مع، [معاني الأخبار] عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ الطَّبَرِيُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ زَكَرِيَّا عَنْ خِرَاشٍ مَوْلَى أَنَسٍ عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَذِكْرُ اللَّهِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ خَيْرٌ مِنْ حَطْمِ السُّيُوفِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَعْنِي لِمَنْ ذَكَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْغُدُوِّ وَ يَذْكُرُ مَا كَانَ مِنْهُ فِي لَيْلَةٍ مِنْ سُوءِ عَمَلِهِ وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ وَ تَابَ إِلَيْهِ فَإِذَا انْتَشَرَ فِي ابْتِغَاءِ مَا قَسَمَ اللَّهُ لَهُ انْتَشَرَ وَ قَدْ حُطَّتْ عَنْهُ سَيِّئَاتُهُ وَ غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ إِذَا ذَكَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْآصَالِ وَ هِيَ الْعَشِيَّاتُ رَاجَعَ نَفْسَهُ فِيمَا كَانَ مِنْهُ يَوْمَهُ ذَلِكَ مِنْ سَرَفٍ عَلَى نَفْسِهِ وَ إِضَاعَةٍ لِأَمْرِ رَبِّهِ فَإِذَا ذَكَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ تَعَالَى وَ أَنَابَ رَاحَ إِلَى أَهْلِهِ وَ قَدْ غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوبُ يَوْمِهِ وَ إِنَّمَا تُحْمَدُ الشَّهَادَةُ أَيْضاً إِذَا كَانَ مِنْ‌ تَائِبٍ إِلَى اللَّهِ مُسْتَغْفِرٍ مِنْ مَعْصِيَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ [38]

رسول گرامى (ص) فرمود: صبح و شام در ياد خدا بودن بهتر است از اينكه شمشيرها براى جهاد در راه او شكسته شود. يعنى آن كس كه اوّل صبح با ياد خدا حساب نفس خود را مى‌رسد و به خاطر مى‌آورد كارهاى بدى را كه در شب انجام داده، از خدا آمرزش مى‌خواهد و توبه مى‌كند. صبح كه از منزل خارج مى‌شود و از پى كار روزانه‌اش ميرود، گناهانش ريخته و تخلّفاتش بخشيده شده است. كسى كه اوّل شب، خدا را بياد مى‌آورد و براى حسابرسى، به نفس خود مراجعه مى‌كند و متوجه مى‌گردد كه امروز بر خود ستم روا داشته و از فرمان الهى سرپيچى نموده است ذكر حق مى‌گويد، از پيشگاه الهى طلب آمرزش مى‌كند، سپس به خانه و نزد خانواده خود مى‌رود در حالى كه گناهانش بخشيده شده است.

10- مع، [معاني الأخبار] عَبْدُ الْحَمِيدِ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِي يَزِيدَ الْهَرَوِيِّ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ شَبِيبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُنِيبٍ عَنِ السَّرِيِّ بْنِ يَحْيَى عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِي الزُّبَيْرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ تَعَلَّمُوا سَيِّدَ الِاسْتِغْفَارِ اللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّي لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ خَلَقْتَنِي وَ أَنَا عَبْدُكَ وَ أَنَا عَلَى عَهْدِكَ وَ أَبُوءُ بِنِعْمَتِكَ عَلَيَّ وَ أَبُوءُ لَكَ بِذَنْبِي فَاغْفِرْ لِي إِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ [39]

جابر بن عبد اللَّه گويد: پيغمبر خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: بهترين طريق آمرزش خواستن را ياد بگيريد: اين است: (بار خدايا تو پروردگار منى، نيست معبود بر حقّى جز تو، تو مرا آفريده‌اى، و من بنده تو هستم، و بر پيمان تو استوارم، و اقرار به نعمتهايت بر خود، دارم، و به گناه خويش اعتراف دارم پس مرا بيامرز، زيرا جز تو كس ديگرى گناهان را نمى‌آمرزد).

11- ثو، [ثواب الأعمال‌] ابْنُ الْوَلِيدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنِ الصَّادِقِ ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِكُلِّ دَاءٍ دَوَاءٌ وَ دَوَاءُ الذُّنُوبِ الِاسْتِغْفَارُ [40]

رسول خدا فرمود: برای هر دردی دوایی است و دوای گناهان استغفار است.

12- ثو، [ثواب الأعمال‌] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عُبَيْسِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ سَلَّامٍ الْخَيَّاطِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ حِينَ يَنَامُ بَاتَ وَ قَدْ تَحَاتُّ الذُّنُوبُ كُلُّهَا عَنْهُ كَمَا تَتَحَاتُّ الْوَرَقُ مِنَ الشَّجَرِ وَ يُصْبِحُ وَ لَيْسَ عَلَيْهِ ذَنْبٌ [41]

امام صادق عليه السّلام فرمود: كسى كه به هنگام خواب صد بار از خداوند طلب آمرزش كند، در حالى شب را به پايان مى‌رساند كه تمام گناهان او- مانند برگ از درخت- فرو مى‌ريزد و صبح برمى‌خيزد در حالى كه گناهى ندارد.

13- ثو، [ثواب الأعمال‌] مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ بَقَّاحٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجُعْفِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ الِاسْتِغْفَارُ لَكُمْ حِصْنَيْنِ حَصِينَيْنِ مِنَ الْعَذَابِ فَمَضَى أَكْبَرُ الْحِصْنَيْنِ وَ بَقِيَ الِاسْتِغْفَارُ فَأَكْثِرُوا مِنْهُ فَإِنَّهُ مَمْحَاةٌ لِلذُّنُوبِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ‌ [42]

از امام محمد باقر عليه السّلام شنيدم كه فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم فرمود: «بودن من در ميان شما و استغفار براى شما (طلب آمرزش از خداوند) به منزله دو دژ محكمى است كه شما را از عذاب در امان مى‌دارد» سپس امام باقر عليه السّلام ادامه دادند كه: دژ بزرگتر از ميان شما رفت (اشاره به رحلت رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم دارد) و فقط استغفار باقى مانده است، پس بسيار طلب آمرزش كنيد زيرا گناهان شما را پاك مى‌كند؛ خداوند عز و جل (در سوره انفال، آيه 33) مى‌فرمايد: «تا هنگامى كه تو (اى رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم) در ميان آنان هستى، خدا آنان را عذاب نمى‌كند، و تا هنگامى كه استغفار مى‌كنند خدا آنان را عذاب نخواهد كرد».

 14- ثو، [ثواب الأعمال‌] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ النَّهْدِيِّ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ سَهْلٍ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي ع عَلِّمْنِي شَيْئاً إِذَا أَنَا قُلْتُهُ كُنْتُ مَعَكُمْ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ قَالَ فَكَتَبَ بِخَطِّهِ أَعْرِفُهُ أَكْثِرْ مِنْ تِلَاوَةِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ وَ رَطِّبْ شَفَتَيْكَ بِالِاسْتِغْفَارِ [43]

اسماعيل بن سهل مى‌گويد كه: به حضرت جواد الائمه عليه السّلام نامه‌اى نوشتم كه چيزى به من بياموز كه اگر آن را بخوانم، در دنيا و آخرت با شما باشم، راوى مى‌گويد: حضرت با دستخط مبارك خود- كه با آن آشنا بودم- مرقوم فرموده بود: سوره إِنَّا أَنْزَلْناهُ را بسيار تلاوت كن، و لبهاى خود را به ذكر استغفار طراوت بخش‌.

15- ثو، [ثواب الأعمال‌] أَبِي عَنِ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ هَارُونَ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص طُوبَى لِمَنْ وَجَدَ فِي صَحِيفَةِ عَمَلِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تَحْتَ كُلِّ ذَنْبٍ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ [44]

رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم فرمود: خوشا به حال كسى كه در روز قيامت در نامه عملش زير هر گناهى يك «استغفر اللَّه» ثبت شده باشد.

16- ثو، [ثواب الأعمال‌] مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ السِّنْدِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَهْلٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ مَنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ بَعْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ سَبْعِينَ مَرَّةً غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ لَوْ عَمِلَ ذَلِكَ الْيَوْمَ أَكْثَرَ مِنْ سَبْعِينَ أَلْفَ ذَنْبٍ وَ مَنْ عَمِلَ أَكْثَرَ مِنْ سَبْعِينَ أَلْفَ ذَنْبٍ فَلَا خَيْرَ فِيهِ [45]

جابر جعفى از امام محمد باقر عليه السّلام، روايت كرده است كه فرمود: كسى كه پس از نماز صبح هفتاد بار استغفار كند، خداوند او را مى‌آمرزد هر چند كه در آن روز هفتاد هزار گناه كرده باشد (به گناهان بيشمارى آلوده شده باشد)، و كسى كه بيش از هفتاد هزار گناه از او سر بزند (نشانه عاقبت به) خيرى در او نخواهد بود.

17- ثو، [ثواب الأعمال‌] أَبِي عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَلِيٍّ اللَّهَبِيِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ فِي نُورِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ مَنْ كَانَ عِصْمَةُ أَمْرِهِ شَهَادَةَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّي رَسُولُ اللَّهِ وَ مَنْ إِذَا أَصَابَتْهُ مُصِيبَةٌ قَالَ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ وَ مَنْ إِذَا أَصَابَ خَيْراً قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ مَنْ إِذَا أَصَابَ خَطِيئَةً قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ [46]

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : چهار چيز است كه هر كس آنها را داشته باشد در نور اعظم خداوند [غرق] است : گواهى دادن به اين كه معبودى جز خدا نيست، و اينكه من فرستاده خدا هستم، و كسى كه چون مصيبتى به او رسد ، گويد : ما از خداييم و به سوى او بر مى گرديم ؛ و كسى كه هرگاه كار خيرى انجام دهد ، گويد : سپاس و ستايش خدا را كه پروردگار جهانيان است . و كسى كه هرگاه گناهى كند ، گويد : از خداوند آمرزش مى خواهم و به درگاه او توبه مى كنم .

18- سن، [المحاسن‌] النَّوْفَلِيُّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ ظَهَرَتْ عَلَيْهِ النِّعْمَةُ فَلْيُكْثِرِ الْحَمْدَ لِلَّهِ وَ مَنْ كَثُرَتْ هَمُّهُ فَعَلَيْهِ بِالِاسْتِغْفَارِ وَ مَنْ أَلَحَّ عَلَيْهِ الْفَقْرُ فَلْيُكْثِرْ مِنْ قَوْلِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ يَنْفِي اللَّهُ عَنْهُ الْفَقْرَ [47]

امام صادق عليه السّلام مى‌فرمايد: هر كه نعمتى بر او رخ نمود بسيار بگويد «الحمد للَّه»، و هر كه را هم حزن بسيار بدو روى آورد بايد طلب آمرزش كند، و هر كه فقر و تهيدستى گريبانش گرفت بسيار بگويد: «لا حول و لا قوّة إلّا باللَّه العلىّ العظيم» كه اين فقر را از او بزدايد.

19- سن، [المحاسن‌] النَّوْفَلِيُّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ وَ خَيْرُ الدُّعَاءِ الِاسْتِغْفَارُ ثُمَّ تَلَا النَّبِيُّ ص فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ‌ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ‌ [48]

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : برترين عبادت گفتن ذِكر «لا اله الاّ اللّه و لا حول و لا قوّة الاّ باللّه » و بهترين دعا ، استغفار است . پيامبر صلى الله عليه و آله سپس اين آيه را تلاوت فرمود : «بدان كه خدايى جز اللّه نيست و از گناهت آمرزش بخواه».

20- شي، [تفسير العياشي‌] عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ الْمَكْفُوفِ كَتَبَ إِلَيْهِ فِي كِتَابٍ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا حَدُّ الِاسْتِغْفَارِ الَّذِي وُعِدَ عَلَيْهِ نُوحٌ وَ الِاسْتِغْفَارِ الَّذِي لَا يُعَذَّبُ قَائِلُهُ فَكَتَبَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ الِاسْتِغْفَارُ أَلْفٌ [49]

یکی از اصحاب برای امام علیه السلام نامه نوشت و پرسید: مقدار استغفاری که به نوح وعده داده شد و مقدار استغفاری که گوینده اش عذاب نمی شود چقدر است؟ امام در پاسخ نوشت: استغفارِ هزار مرتبه است.

21- جع، [جامع الأخبار] وَ قَالَ النَّبِيُّ ص مَنْ أَكْثَرَ الِاسْتِغْفَارَ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْ كُلِ‌ هَمٍّ فَرَجاً وَ مِنْ كُلِّ ضِيقٍ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ‌

وَ قَالَ النَّبِيُّ ص مَا أَصَرَّ مَنِ اسْتَغْفَرَ وَ إِنْ عَادَ فِي الْيَوْمِ سَبْعِينَ مَرَّةً

 وَ قَالَ ع إِنَّهُ لَيُغَانُ عَلَى قَلْبِي حَتَّى أَسْتَغْفِرُ فِي الْيَوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ ظَلَمَ أَحَداً فَفَاتَهُ فَلْيَسْتَغْفِرِ اللَّهَ لَهُ فَإِنَّهُ كَفَّارَةٌ

 وَ قَالَ ع كَفَّارَةُ الِاغْتِيَابِ أَنْ تَسْتَغْفِرَ لِمَنِ اغْتَبْتَهُ [50]

رسول خدا فرمود: هر كه بسيار استغفر اللَّه بگويد بگرداند خدا از براى او از هر غم گشايشى و از هر تنگى راه خلاصى و روزى دهد او را از جايى كه گمان ندارد.

و فرمود:اصرار بر گناه نکرده کسی که استغفار کند حتی اگر هفتاد بار در آن روز به آن گناه بازگردد!

و فرمود:گاه قلبم را غبارى مى گيرد و من روزى هفتاد مرتبه از درگاه خدا آمرزش مى طلبم.

و فرمود: هر کس به دیگری ظلم نمود و از دستش رفت ( مظلوم فوت نمود) پس برای او استغفار کند که کفاره گناهش می شود.

و فرمود: كفاره غيبت آنست كه استغفر الله گوئى از براى آن كس كه غيبت كردى او را

22- دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِيِّ، قَالَ النَّبِيُّ ص عَوِّدُوا أَلْسِنَتَكُمُ الِاسْتِغْفَارَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَمْ يُعَلِّمْكُمُ الِاسْتِغْفَارَ إِلَّا وَ هُوَ يُرِيدُ أَنْ يَغْفِرَ لَكُمْ

 وَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع الْعَجَبُ مِمَّنْ يَهْلِكُ وَ الْمَنْجَاةُ مَعَهُ قِيلَ وَ مَا هِيَ قَالَ الِاسْتِغْفَارُ

 وَ عَنْ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ ص قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَا ابْنَ آدَمَ مَا دَعَوْتَنِي وَ رَجَوْتَنِي أَغْفِرُ لَكَ عَلَى مَا كَانَ فِيكَ وَ إِنْ أَتَيْتَنِي بِقَرَارِ الْأَرْضِ خَطِيئَةً أَتَيْتُكَ بِقَرَارِهَا مَغْفِرَةً مَا لَمْ تُشْرِكْ بِي وَ إِنْ أَخْطَأْتَ حَتَّى بَلَغَ خَطَايَاكَ عَنَانَ السَّمَاءِ ثُمَّ اسْتَغْفَرْتَنِي غَفَرْتُ لَكَ

 وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الرَّيَّانِ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ الثَّالِثِ ع أَسْأَلُهُ أَنْ‌ يُعَلِّمَنِي دُعَاءً لِلشَّدَائِدِ وَ النَّوَازِلِ وَ الْمُهِمَّاتِ وَ أَنْ يَخُصَّنِي كَمَا خَصَّ آبَاؤُهُ مَوَالِيَهُمْ فَكَتَبَ إِلَيَّ الْزَمِ الِاسْتِغْفَارَ

وَ قَالَ النَّبِيُّ ص مَنْ لَزِمَ الِاسْتِغْفَارَ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْ كُلِّ هَمٍّ فَرَجاً وَ مِنْ كُلِّ ضِيقٍ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ‌ [51]

از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: زبانتان را به استغفار عادت دهید. چرا که خداوند استغفار را به شما یاد نداد مگر برای آنکه شما را بیامرزد.

و امیرمؤمنان غلیه السلام فرمود: عجب دارم از کسی که هلاک می شود در حالیکه وسیله نجات همراهش است! پرسیدند و آن چیست؟ فرمود: استغفار!

و از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده: که خداوند می فرماید: ای فرزند آدم مادام که از من طلب بخشش کنی و به من امیدوار باشی تو را می آمرزم. و اگر به اندازه وسعت زمین خطا بیاوری من به اندازه آن آمرزش می آورم. و اگر آنقدر خطا کنی که خطاهایت به آسمان برسد سپس استغفار کنی تو را می آمرزم.

و یکی از اصحاب به امام هادی علیه السلام نوشت: از شما می خواهم به من لطفی خاص بفرمایید و دعایی برای امور مهم و سختیها به من تعلیم فرمایید. امام فرمود: ملازم استغفار باش!

و از رسول خدا روایت شده است که هر کس مداومت بر استغفار کند خدا از هر ناراحتی برایش گشایشی و از هر تنگی برایش راه گریزی قرار دهد و او را از راهی که گمان ندارد روزی دهد.

23- نهج، [نهج البلاغة] قَالَ ع عَجِبْتُ لِمَنْ يَقْنَطُ وَ مَعَهُ الِاسْتِغْفَارُ [52]

امام على عليه السلام : در شگفتم از كسى كه استغفار را دارد و با اين حال نوميد مى شود.

24- عُدَّةُ الدَّاعِي، رَوَى السَّكُونِيُّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَيْرُ الدُّعَاءِ الِاسْتِغْفَارُ

 وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ لِلْقُلُوبِ صَدَأً كَصَدَإِ النُّحَاسِ فَاجْلُوهَا بِالِاسْتِغْفَارِ

وَ رَوَى زُرَارَةُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا أَكْثَرَ الْعَبْدُ الِاسْتِغْفَارَ رُفِعَتْ صَحِيفَتُهُ وَ هِيَ تَتَلَأْلَأُ [53]

از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده است که فرمود: بهترین دعا استغفار است.

و فرمود: دلها زنگار می گیرند همچون زنگار مس پس آنها را با استغفار جلا دهید.

25- نهج البلاغه : وَ قَالَ ع لِقَائِلٍ قَالَ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ أَ تَدْرِي مَا الِاسْتِغْفَارُ- [إِنَّ لِلِاسْتِغْفَارِ دَرَجَةَ الْعِلِّيِّينَ الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَةُ الْعِلِّيِّينَ وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَى سِتَّةِ مَعَانٍ أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَى مَا مَضَى وَ الثَّانِي الْعَزْمُ عَلَى تَرْكِ الْعَوْدِ إِلَيْهِ أَبَداً وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّيَ إِلَى الْمَخْلُوقِينَ حُقُوقَهُمْ حَتَّى تَلْقَى اللَّهَ [عَزَّ وَ جَلَّ أَمْلَسَ لَيْسَ عَلَيْكَ تَبِعَةٌ وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى كُلِّ فَرِيضَةٍ عَلَيْكَ ضَيَّعْتَهَا فَتُؤَدِّيَ حَقَّهَا وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَى اللَّحْمِ الَّذِي نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ فَتُذِيبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ وَ يَنْشَأَ بَيْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِيدٌ وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِيقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَةِ كَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَةَ الْمَعْصِيَةِ فَعِنْدَ ذَلِكَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّه[54]

امیر مؤمنان به كسى كه در محضر او أستغفر اللّه گفت فرمود: مادر بر تو ببايد گريست مى‌دانى استغفار چيست؟ استغفار درجت بلند رتبگان است و شش معنى براى آن است: نخست پشيمانى بر آنچه گذشت، و دوم عزم بر ترك بازگشت، و سوم آن كه حقوق مردم را به آنان بپردازى چنانكه خدا را پاك ديدار كنى و خود را از گناه تهى سازى، و چهارم اين كه حقّ هر واجبى را كه ضايع ساخته‌اى ادا سازى و پنجم اين كه گوشتى را كه از حرام روييده است، با اندوهها آب كنى چندان كه پوست به استخوان چسبد و ميان آن دو گوشتى تازه رويد، و ششم آن كه درد طاعت را به تن بچشانى، چنانكه شيرينى معصيت را بدان چشاندى آن گاه أستغفر اللّه گفتن توانى.