آیات:
ـ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرام [1]
{پس چون از عرفات کوچ نمودید، خدا را در مشعر الحرام یاد کنید.}
ـ ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ [2]
{پس از همان‌جا که انبوه مردم روانه می‌شوند، شما نیز روانه شوید و از خداوند آمرزش خواهید که خدا آمرزنده مهربان است.}
روایات:
1- الأمالي للصدوق مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع قَالَ: جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْيَهُودِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَسَأَلَهُ أَعْلَمُهُمْ مِنْ مَسَائِلَ فَكَانَ فِيمَا سَأَلَهُ أَخْبِرْنِي لِأَيِّ شَيْ‌ءٍ أَمَرَ اللَّهُ بِالْوُقُوفِ بِعَرَفَاتٍ بَعْدَ الْعَصْرِ قَالَ النَّبِيُّ ص إِنَّ الْعَصْرَ هِيَ السَّاعَةُ الَّتِي عَصَى فِيهَا آدَمُ رَبَّهُ وَ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى أُمَّتِيَ الْوُقُوفَ وَ التَّضَرُّعَ وَ الدُّعَاءَ فِي أَحَبِّ الْمَوَاضِعِ إِلَيْهِ وَ تَكَفَّلَ لَهُمْ بِالْجَنَّةِ وَ السَّاعَةُ الَّتِي يَنْصَرِفُ فِيهَا النَّاسُ هِيَ السَّاعَةُ الَّتِي تَلَقَّى فِيهَا آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ ثُمَّ قَالَ النَّبِيُّ ص وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً إِنَّ لِلَّهِ بَاباً فِي السَّمَاءِ يُقَالُ لَهُ بَابُ الرَّحْمَةِ وَ بَابُ التَّوْبَةِ وَ بَابُ الْحَاجَاتِ وَ بَابَ التَّفَضُّلِ وَ بَابُ الْإِحْسَانِ وَ بَابُ الْجُودِ وَ بَابُ الْكَرَمِ وَ بَابُ الْعَفْوِ وَ لَا يَجْتَمِعُ بِعَرَفَاتٍ أَحَدٌ إِلَّا اسْتَأْهَلَ مِنَ اللَّهِ فِي ذَلِكَ الْوَقْتِ هَذِهِ الْخِصَالَ وَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِائَةَ أَلْفِ مَلَكٍ مَعَ كُلِّ مَلَكٍ مِائَةٌ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ لِلَّهِ رَحْمَةٌ عَلَى أَهْلِ عَرَفَاتٍ يُنْزِلُهَا عَلَى أَهْلِ عَرَفَاتٍ فَإِذَا انْصَرَفُوا أَشْهَدَ اللَّهُ مَلَائِكَتَهُ بِعِتْقِ أَهْلِ عَرَفَاتٍ مِنَ النَّارِ وَ أَوْجَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ وَ نَادَى مُنَادٍ انْصَرِفُوا مَغْفُورِينَ فَقَدْ أَرْضَيْتُمُونِي وَ رَضِيتُ عَنْكُمْ قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ يَا مُحَمَّدُ.[3]
امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود: گروهی از یهود نزد رسول خدا آمدند و عالم‌ترین آنان، سؤالاتی را از آن حضرت پرسید. یکی از سؤالاتی که از پیامبر پرسید این بود: مرا آگاه کن که به چه علتی خداوند پس از خواندن نماز عصر فرمان داده که در عرفات وقوف کنند؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: عصر همان زمانی است که آدم از فرمان خداوند خود نافرمانی کرد و خداوند عز و جل نیز بر امتم وقوف و تضرع و راز ونیاز و دعا کردن را در مکانی که یکی از محبوب‌ترین مکانها نزد اوست، واجب نمود و بهشت را بر آنان ضمانت کرد و زمانی که مردم از آن باز می‌گردند، همان ساعتی است که آدم از پروردگار خویش کلماتی را فرا گرفت و خداوند توبه وی را پذیرفت، زیرا که او توبه پذیر و مهربان است. سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: قسم به کسی که مرا به حق به عنوان بشارت دهنده و بیم دهنده فرستاده است، برای خدا در آسمان دری است که بدان گفته می‌شود: در رحمت، در توبه، در برآورده ساختن نیازها، در لطف و گشایش، در احسان، در بخشش، در کرم، در عفو و بخشش. کسی در عرفات حضور نمی‌یابد مگر این که در آن زمان از خداوند لیاقت و شایستگی داشتن این صفات را نزد خداوند می‌یابد. همانا برای خداوند عز و جل صد هزار فرشته است که به همراه هر فرشته، صد و بیست هزار فرشته است و برای اهل عرفات از جانب خدا رحمتی است که آن را بر اهل عرفات نازل می‌کند و زمانی که از عرفات بازگشتند، خداوند فرشتگان را شاهد می‌گیرد که اهل عرفات را از آتش نجات دهد و بهشت را بر ایشان واجب می‌گرداند و ندا دهنده‌ای فریاد بر آورد: باز گردید در حالی که بخشوده و آمرزیده شده‌اید، مرا خشنود ساختید و من نیز از شما راضی گشتم. آن فرد یهودی گفت: راست گفتی ای محمد.
2- تفسير القمي أَبِي عَنِ الْأَصْبَهَانِيِّ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ سُفْيَانَ بْنِ عُيَيْنَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبِي ع بَعْدَ مُنْصَرَفِهِ مِنَ الْمَوْقِفِ فَقَالَ أَ تَرَى يُخَيِّبُ اللَّهُ هَذَا الْخَلْقَ كُلَّهُ فَقَالَ أَبِي ع مَا وَقَفَ بِهَذَا الْمَوْقِفِ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ مُؤْمِنٌ وَ لَا كَافِرٌ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ إِلَّا أَنَّهُمْ فِي مَغْفِرَتِهِمْ عَلَى ثَلَاثِ مَنَازِلَ مُؤْمِنٌ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ أَعْتَقَهُ مِنَ النَّارِ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ وَ مُؤْمِنٌ مِنْهُمْ مَنْ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ قِيلَ لَهُ أَحْسِنْ فِيمَا بَقِيَ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقى الْكَبَائِرَ وَ أَمَّا الْعَامَّةُ فَإِنَّهُمْ يَقُولُونَ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقى الصَّيْدَ أَ فَتَرَى أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى حَرَّمَ الصَّيْدَ بَعْدَ مَا أَحَلَّهُ لِقَوْلِهِ وَ إِذا حَلَلْتُمْ فَاصْطادُوا وَ فِي تَفْسِيرِ الْعَامَّةِ يَقُولُ إِذَا حَلَلْتُمْ فَاتَّقُوا الصَّيْدَ وَ كَافِرٌ وَقَفَ هَذَا الْمَوْقِفَ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ إِنْ تَابَ مِنَ الشِّرْكِ وَ إِنْ لَمْ يَتُبْ وَفَّاهُ اللَّهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيَا وَ لَمْ يَحْرِمْهُ ثَوَابَ هَذَا الْمَوْقِفِ وَ هُوَ قَوْلُهُ مَنْ كانَ يُرِيدُ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِيها وَ هُمْ فِيها لا يُبْخَسُونَ أُولئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فِيها وَ باطِلٌ ما كانُوا يَعْمَلُونَ.[4]
امام صادق علیه السلام فرمود: مردی از پدرم پس از بازگشتن از موقف سؤال کرد: آیا به نظر تو خداوند تمامی این آفریدگان خود را ناامید می‌سازد؟ پدرم فرمود: هیچ یک از مردم از مؤمن گرفته تا کافر در این مکان وقوف نکرد، مگر این که گناهش بخشوده شد، اما آنان در بخشش خود در سه منزل جای می‌گیرند:مؤمنی که خداوند گناهان گذشته و پیش روی وی را بخشوده و از آتش نجات می‌دهد و همان گفته خداوند است که فرمود: «وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّار» [5] {و برخی از آنان می‌گویند: پروردگارا! در این دنیا به ما نیکی و در آخرت نیز نیکی عطا کن و ما را از عذاب آتش دور نگه دار.} و دسته دیگر مؤمنی است که خداوند گناهان گذشته وی را بخشوده است و به وی گفته می‌شود: در عمر باقیمانده‌ات نیکی کن و همان گفته خداوند است که فرمود: «فَمَنْ تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقى» [6] {پس هر که شتاب کند و اعمال را در دو روز انجام دهد،، گناهی بر او نیست و هر که تاخیر کند و اعمال را در سه روز انجام دهد گناهی بر وی نیست. این اختیار برای کسی است که از محرمات پرهیز کرده باشد.} یعنی گناهان بزرگ؛ و اما عامه می‌گویند:{پس هر که شتاب کند و اعمال را در دو روز انجام دهد، گناهی بر او نیست و هر که تاخیر کند و اعمال را در سه روز انجام دهد، گناهی بر وی نیست. این اختیار برای کسی است که از محرمات پرهیز کرده باشد.} یعنی از شکار. آیا نمی‌بینی که خداوند تبارک و تعالی شکار را پس از این که حلال کرده بود حرام کرد؟ چنان که فرمود: «وَ إِذا حَلَلْتُمْ فَاصْطادُوا»{چون از احرام بیرون آمدید شکار کنید.} و طبق تفسیر عامه می‌فرماید: زمانی که از احرام بیرون آمدید از شکار پرهیز کنید. و اما اگر فرد کافری در این موقف بایستد، به عنوان زیبایی حیات دنیا، خداوند در صورتی که از شرک توبه کند، گناهان پیشین او را می‌بخشد و اگر توبه نکند،خداوند در دنیا اجر و پاداش آن را به وی می‌دهد و از ثواب این موقف وی را محروم نمی‌کند و این همان گفته خداوند است که فرمود: «مَنْ كانَ يُرِيدُ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِيها وَ هُمْ فِيها لا يُبْخَسُونَ أُولئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ إِلَّا النَّارُ وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فِيها وَ باطِلٌ ما كانُوا يَعْمَلُون»{کسانی که زیور حیات دنیا و زیور آن را بخواهند، جزای کارهایشان را در آنجا به طور کامل به آنان می‌دهیم و در آنجا به آنان کم داده نخواهد شد. اینان کسانی هستند که در آخرت جز آتش برایشان نخواهد بود و آنچه در آنجا کرده‌اند به هدر رفته و آنچه انجام می‌داده‌اند باطل گردیده است.}
3- قرب الإسناد مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع بِالْمَوْقِفِ عَلَى بَغْلَةٍ رَافِعاً يَدَهُ إِلَى السَّمَاءِ عَنْ يَسَارِهِ وَ إِلَى الْمَوْسِمِ حَتَّى انْصَرَفَ وَ كَانَ فِي مَوْقِفِ النَّبِيِّ ص وَ ظَاهِرُ كَفَّيْهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ هُوَ يَلُوذُ سَاعَةً بَعْدَ سَاعَةٍ بِسَبَّابَتَيْهِ.[7]
حماد بن عیسی نقل کرده است که امام صادق علیه السلام را در موقف دیدم که بر استری سوار بود، در حالی که از سمت چپ خود به سوی موسم، دستان خویش را به سمت آسمان بالا گرفته بود، تا این که بازگشت و در موقف نبی صلی الله علیه و آله بود و پشت دستانش به سوی آسمان بود و لحظه به لحظه انگشتان سبابه‌اش را حرکت می‌داد.
4- قرب الإسناد مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى قَالَ حَدَّثَنِي حَفْصُ بْنُ أَبِي مُحَمَّدٍ مُؤَذِّنُ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع وَ قَدْ حَجَّ وَ وَقَفَ الْمَوْقِفَ فَلَمَّا دَفَعَ النَّاسُ مُنْصَرِفِينَ سَقَطَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَنْ بَغْلَةٍ كَانَ عَلَيْهَا فَعَرَفَهُ الْوَالِي الَّذِي وَقَفَ بِالنَّاسِ تِلْكَ السَّنَةَ وَ هِيَ سَنَةُ أَرْبَعِينَ وَ مِائَةٍ فَوَقَفَ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا تَقِفْ فَإِنَّ الْإِمَامَ إِذَا دَفَعَ بِالنَّاسِ لَمْ يَكُنْ لَهُ أَنْ يَقِفَ وَ كَانَ الَّذِي وَقَفَ بِالنَّاسِ تِلْكَ السَّنَةَ إِسْمَاعِيلُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ.[8]
علی بن یقطین نقل کرده است که امام صادق علیه السلام را دیدم که حج گزارده و در موقف ایستاده بود. زمانی که مردم بازمی‌گشتند، هل دادند و امام صادق از استری که بر آن سوار بود بر زمین افتاد. والی که مردم را در آن سال ـ سال 104 هجری ـ مردم را به موقف آورده بود، امام را شناخت. پس بر بالای سر امام ایستاد و امام خطاب به وی فرمود: نایست، اگر امام توسط مردم هل داده شود،نباید وقوف کند. آن فردی که در آن سال مردم را به موقف آورده بود، اسماعیل بن علی بن عبدالله بن عباس بود.
5- قرب الإسناد مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ: دَعَا النَّبِيُّ ص يَوْمَ عَرَفَةَ حِينَ غَابَتِ الشَّمْسُ فَكَانَ آخِرَ كَلَامِهِ هَذَا الدُّعَاءُ وَ هَمَلَتْ عَيْنَاهُ بِالْبُكَاءِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفَقْرِ وَ مِنْ تَشَتُّتِ الْأُمُورِ وَ مِنْ شَرِّ مَا يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ أَصْبَحَ ذُلِّي مُسْتَجِيراً بِعِزِّكَ وَ أَصْبَحَ وَجْهِيَ الْفَانِي مُسْتَجِيراً بِوَجْهِكَ الْبَاقِي يَا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ وَ أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَى وَ أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ جَلِّلْنِي بِرَحْمَتِكَ وَ أَلْبِسْنِي عَافِيَتَكَ وَ اصْرِفْ عَنِّي شَرَّ جَمِيعِ خَلْقِكَ.[9]
امام صادق علیه السلام از پدر خویش نقل کرده است که فرمود: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله روز عرفه، زمانی که خورشید غروب کرد، دعا کرد و آخرین کلام وی این دعا بود، در حالی که چشمانش از فرط گریه خیس شده بود: «خدایا! از فقر و تنگدستی، درهم ریختگی امور و از شر آنچه که در شب و روز روی می‌دهد به تو پناه می‌برم. ذلت و خواری من به عزت و شکوه تو و وجه فانی من به چهره باقی تو پناه آورده. ای برترین کسی که از تو درخواست کنند و بخشنده‌ترین کسی که می‌بخشد و مهربان‌ترین کسی که از او طلب رحمت می‌شود، مرا زیر پوشش رحمتت قرار بده و لباس عافیت خود را بر من بپوشان و از من شر تمامی آفریدگانت را دفع کن.»
6- قرب الإسناد مُحَمَّدُ بْنُ عِيسَى عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ مُؤَذِّنِ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ قَالَ: كُنَّا نَرْوِي أَنَّهُ يَقِفُ لِلنَّاسِ فِي سَنَةِ أَرْبَعِينَ وَ مِائَةٍ خَيْرُ النَّاسِ فَحَجَجْتُ فِي تِلْكَ السَّنَةِ فَإِذَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ وَاقِفٌ قَالَ فَدَخَلَنَا مِنْ ذَلِكَ غَمٌّ شَدِيدٌ لِمَا كُنَّا نَرْوِيهِ فَلَمْ نَلْبَثْ إِذَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَاقِفٌ عَلَى بَغْلَةٍ لَهُ فَرَجَعْتُ أُبَشِّرُ أَصْحَابَنَا وَ رَجَعْتُ فَقُلْنَا هَذَا خَيْرُ النَّاسِ الَّذِي كُنَّا نَرْوِيهِ فَلَمَّا أَمْسَيْنَا قَالَ إِسْمَاعِيلُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ مَا تَقُولُ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ سَقَطَ الْقُرْصُ فَدَفَعَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع بَغْلَتَهُ وَ قَالَ لَهُ نَعَمْ وَ دَفَعَ إِسْمَاعِيلُ بْنُ عَلِيٍّ دَابَّتَهُ عَلَى أَثَرِهِ فَسَارَا غَيْرَ بَعِيدٍ حَتَّى سَقَطَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ بَغْلِهِ أَوْ بَغْلَتِهِ فَوَقَفَ إِسْمَاعِيلُ عَلَيْهِ حَتَّى رَكِبَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَيْهِ فَقَالَ إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا دَفَعَ لَمْ يَكُنْ لَهُ أَنْ يَقِفَ إِلَّا بِالْمُزْدَلِفَةِ فَلَمْ يَزَلْ إِسْمَاعِيلُ يَتَقَصَّدُ حَتَّى رَكِبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ لَحِقَ بِهِ.[10]
علی بن یقطین نقل کرده است: برای ما روایت شده بود که در سال صد و چهل هجری، بهترین فرد مردم رابه موقف می‌آورد. در آن سال به حج رفتم اما به ناگاه دیدم که اسماعیل بن علی بن عبدالله بن عباس ایستاده است. گفت: بدین خاطر غمی شدید بر ما وارد شد، به خاطر آنچه که به ما روایت شده بود. طولی نکشید که امام صادق علیه السلام سوار بر استر خود ظاهر شد، پس بازگشتم تا به یارانم مژده دهم و سپس گفتیم: این بهترین کسی است که از او برای ما روایت شد. زمانی که شب شد و بر امام وارد شدیم، اسماعیل به امام صادق علیه السلام عرض کرد: چه می‌گویی ای ابا عبدالله، قرص ماه پایین آمد. امام صادق علیه السلام استر خویش را راند و به او گفت: آری. و به دنبال ایشان اسماعیل بن علی نیز مرکب خویش را راند و هنوز دور نشده بودند که امام صادق علیه السلام از استر نر یا ماده خویش بر زمین افتاد و اسماعیل بالای سر وی ایستاد تا این که سوار شد و امام سرش را به سوی وی بالا گرفت و فرمود: همانا اگر امام توسط مردم هل داده شود، نباید جز در مزدلفه وقوف کند. پس اسماعیل بدان سمت توجه داشت تا این که امام صادق بر استر خود سوار شد و به وی پیوست.
7- قرب الإسناد ابْنُ عِيسَى عَنِ الْبَزَنْطِيِّ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ كَانَ أَبُو جَعْفَرٍ ع يَقُولُ مَا مِنْ بَرٍّ وَ لَا فَاجِرٍ يَقِفُ بِجِبَالِ عَرَفَاتٍ فَيَدْعُو اللَّهَ إِلَّا اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ أَمَّا الْبَرُّ فَفِي حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَمَّا الْفَاجِرُ فَفِي أَمْرِ الدُّنْيَا. [11]
امام رضا علیه السلام نقل کرده است که امام باقر علیه السلام می‌فرمود: هیچ نیكوكار و بدكارى در كوههاى عرفات دعا نمى‌كند مگر اینكه خدا دعایش را مى‌پذیرد. دعاى نیكوكاران را در حوائج دنیا و آخرت و دعاى بدكاران را در كار دنیا مى‌پذیرد.
8- الخصال الْمُظَفَّرُ الْعَلَوِيُّ عَنِ ابْنِ الْعَيَّاشِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الطَّيَالِسِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْأَزْدِيِّ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَقَدْ نَظَرَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع يَوْمَ عَرَفَةَ إِلَى قَوْمٍ يَسْأَلُونَ النَّاسَ فَقَالَ وَيْحَكُمْ أَ غَيْرَ اللَّهِ تَسْأَلُونَ فِي مِثْلِ هَذَا الْيَوْمِ إِنَّهُ لَيُرْجَى فِي هَذَا الْيَوْمِ لِمَا فِي بُطُونِ الْحَبَالَى أَنْ يَكُونَ سَعِيداً. [12]
امام باقر علیه السلام فرمود: همانا علی بن الحسین علیه السلام در روز عرفه به قومی که از مردم درخواست کمک می‌کردند، نگریست و فرمود: وای برشما! آیا درچنین روزی از غیر خدا درخواست می‌کنید؟ همانا در چنین روزی امید می رود حتی جنین بانوان حامله از رحمت الهی برخوردار گردیده و خوشبخت گردند.
9- معاني الأخبار بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْحُسَيْنِ عَنِ النَّضْرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَاشِمٍ عَمَّنْ رَوَى عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلَهُ الْأَبْرَشُ الْكَلْبِيُّ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع بِمَا قِيلَ لَكَ فَقَالَ قَالُوا الشَّاهِدُ يَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ الْمَشْهُودُ يَوْمُ عَرَفَةَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع لَيْسَ كَمَا قِيلَ لَكَ الشَّاهِدُ يَوْمُ عَرَفَةَ وَ الْمَشْهُودُ يَوْمُ الْقِيَامَةِ أَ مَا تَقْرَأُ الْقُرْآنَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ ذلِكَ يَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ وَ ذلِكَ يَوْمٌ مَشْهُودٌ. [13]
ابرش کلبی از امام باقر علیه السلام درباره این سخن خداوند عز و جل که فرمود: «وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُود» [14] {و قسم به گواه و مورد گواهی.} سؤال کرد. امام فرمود: به تو چه گفته شده؟ ابرش گفت: گفته‌اند: {شاهد} روز جمعه و {مشهود} روز عرفه است. امام باقر فرمود: این چنین که به تو گفته‌اند نیست. {شاهد} روز عرفه و{مشهود}روز قیامت است. آیا در قرآن نمی‌خوانی که خداوند عز و جل فرمود: «ذلک یوم مجموع له الناس و ذلک یوم مشهود» [15] ،{آن روز روزی است که مردم را برای آن گرد می‌آورند و آن روز روزی است که جملگی در آن حاضر شوند.}
10- علل الشرائع حَمْزَةُ الْعَلَوِيُّ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ عَرَفَاتٍ لِمَ سُمِّيَ عَرَفَاتٍ فَقَالَ إِنَّ جَبْرَئِيلَ ع خَرَجَ بِإِبْرَاهِيمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ يَوْمَ عَرَفَةَ فَلَمَّا زَالَتِ الشَّمْسُ قَالَ لَهُ جَبْرَئِيلُ ع يَا إِبْرَاهِيمُ اعْتَرِفْ بِذَنْبِكَ وَ اعْرِفْ مَنَاسِكَكَ فَسُمِّيَتْ عَرَفَاتٍ لِقَوْلِ جَبْرَئِيلَ ع لَهُ اعْتَرِفْ فَاعْتَرَفَ.[16]
معاویة بن عمار نقل کرده است که از امام صادق علیه السلام سؤال کردم که چرا عرفات را عرفات نام نهاده‌اند؟ ایشان فرمود: جبرئیل روز عرفه ابراهیم را بیرون آورد و زمانی که ظهر شد، جبرئیل به وی گفت: ای ابراهیم! به گناهت اعتراف کن و مناسک خود را بشناس. پس به دلیل این گفته جبرئیل که گفت: اعتراف کن و ابراهیم اعتراف کرد، عرفات نام گرفت.
11- ثواب الأعمال ابْنُ الْمُتَوَكِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِيِّ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ الْحَاجُّ إِذَا دَخَلَ مَكَّةَ وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَكَيْنِ يَحْفَظَانِ عَلَيْهِ طَوَافَهُ وَ صَلَاتَهُ وَ سَعْيَهُ فَإِذَا وَقَفَ بِعَرَفَةَ ضَرَبَا عَلَى مَنْكِبِهِ الْأَيْمَنِ ثُمَّ قَالا أَمَّا مَا مَضَى فَقَدْ كُفِيتَهُ فَانْظُرْ كَيْفَ تَكُونُ فِيمَا تَسْتَقْبِلُ.[17]
امام صادق علیه السلام فرمود: هنگامى که حج گزار وارد مکه شود، خداوند عزوجل دو فرشته را وکیل مى‌کند که براى او طواف، نماز و سعی‌اش را بنویسند و هنگامى که در عرفات وقوف کند، بر شانه راست او زده و سپس مى‌گویند: گناهان گذشته‌ات بخشیده شد، بنگر که در آینده چگونه خواهى بود.
12- ثواب الأعمال ابْنُ الْوَلِيدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ: كَانَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِذَا كَانَ يَوْمُ عَرَفَةَ لَمْ يَرُدَّ سَائِلًا. [18]
عبدالله بن سلیمان نقل کرده است که وقتی روز عرفه فرا می‌رسید، امام باقر علیه السلام هیچ گدا و فقیری را رد نمی‌کرد
13- المحاسن يَحْيَى بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع أَ مَا عَلِمْتَ إِذَا كَانَ عَشِيَّةُ عَرَفَةَ يَنْزِلُ اللَّهُ فِي مَلَائِكَةٍ إِلَى سَمَاءِ الدُّنْيَا ثُمَّ يَقُولُ انْظُرُوا إِلَى عِبَادِي أَتَوْنِي شُعْثاً غُبْراً أَرْسَلْتُ إِلَيْهِمْ رَسُولًا مِنْ وَرَاءَ وَرَاءَ فَسَأَلُونِي وَ دَعَوْنِي أُشْهِدُكُمْ أَنَّهُ حَقٌّ عَلَيَّ أَنْ أُجِيبَهُمُ الْيَوْمَ قَدْ شَفَّعْتُ مُحْسِنَهُمْ فِي مُسِيئِهِمْ وَ قَدْ تَقَبَّلْتُ مِنْ مُحْسِنِهِمْ فَأَفِيضُوا مَغْفُوراً لَكُمْ ثُمَّ يَأْمُرُ مَلَكَيْنِ فَيَقُومَانِ بِالْمَأْزِمَيْنِ هَذَا مِنْ هَذَا الْجَانِبِ وَ هَذَا مِنْ هَذَا الْجَانِبِ فَيَقُولَانِ اللَّهُمَّ سَلِّمْ سَلِّمْ فَمَا يَكَادُ يُرَى مِنْ صَرِيعٍ وَ لَا كَسِيرٍ. [19]
امام صادق علیه السلام فرمود: علی بن الحسین علیه السلام فرمود: آیا ندانستی که در غروب روز عرفه خداوند با فرشتگان به آسمان دنیا فرود می‌آید و سپس می‌فرماید: «به بندگانم بنگرید! ژولیده و غبار آلوده نزد من آمده‌اند، به سوی آنها رسولی از پشتِ پشت فرستادم، از من می‌خواهند و مرا می‌خوانند. من شما را شاهد می‌گیرم که بر من سزاست که امروز پاسخشان را بدهم، بدکارانشان را به خاطر نیکوکارانشان بخشیدم و از نیکوکارانشان پذیرفتم، پس روانه شوید در حالی که آمرزیده‌اید.» سپس به دو فرشته فرمان می‌دهد که در مأزمین بایستند، یکی از این طرف و دیگری از آن طرف و می‌گویند: خدایا! به سلامت دار به سلامت دار. پس تقریبا هیچ بر زمین افتاده و ـ دست و پاـ شکسته‌ای دیده نمی‌شود
14- المحاسن ابْنُ فَضَّالٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ مَرَّ بِالْمَأْزِمَيْنِ وَ لَيْسَ فِي قَلْبِهِ كِبْرٌ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ قُلْتُ مَا الْكِبْرُ قَالَ يَغْمِصُ النَّاسَ وَ يَسْفَهُ الْحَقَّ وَ قَالَ وَ مَلَكَانِ مُوَكَّلَانِ بِالْمَأْزِمَيْنِ يَقُولَانِ رَبِّ سَلِّمْ سَلِّمْ.[20]
راوی از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود: هر کس که از مأزمین عبور کند و در دلش کبر و غروری نباشد، خداوند وی را می‌آمرزد. گفتم: منظور از کبر چیست؟ فرمود: این که مردم را خوار و تحقیر می‌کند و حق را نادیده می‌گیرد. و فرمود: دو فرشته‌ای که در مأزمین بر وی گمارده شده‌اند می‌گویند: خدایا! به سلامت دار، به سلامت دار
15- تفسير العياشي عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفاضَ النَّاسُ قَالَ أُولَئِكَ قُرَيْشٌ كَانُوا يَقُولُونَ نَحْنُ أَوْلَى النَّاسِ بِالْبَيْتِ وَ لَا يُفِيضُونَ إِلَّا مِنَ الْمُزْدَلِفَةِ فَأَمَرَهُمُ اللَّهُ أَنْ يُفِيضُوا مِنْ عَرَفَةَ. [21]
زید شحام نقل کرده است که از امام صادق علیه السلام درباره این سخن خداوند که فرمود: «ثمّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفاضَ النَّاس» [22] {پس از همان جا که انبوه مردم روانه شوند، شما نیز روانه شوید.} سؤال کردم. فرمود: آنان قریش بودند که می‌گفتند: ما نسبت به خانه خدا از دیگر مردم سزاوارتریم و تنها از مزدلفه روانه می‌شدند، سپس خداوند دستور داد که از عرفه روانه شوند.
16- تفسير العياشي عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ عَشِيَّةَ عَرَفَةَ. [23]
زراره نقل کرده است که از امام باقر علیه السلام درباره این گفته خداوند متعال که فرمود: «خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ» [24] {زینت خود را پیش هر مسجدی برگیرید.} سؤال کردم. فرمود: شامگاه عرفه است
17- عُدَّةُ الدَّاعِي، رُوِيَ أَنَّ مِنَ الذُّنُوبِ مَا لَا يُغْفَرُ إِلَّا بِعَرَفَةَ وَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ.[25]
روایت شده است که برخی از گناهان هستند که تنها در عرفات و مشعر الحرام بخشوده می‌شوند. خداوند تبارک و تعالی فرمود: «فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرام»{پس وقتی که از عرفات روانه شدید، خداوند را در مشعر الحرام یاد کنید.}
18- وَ رُوِيَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: مَا وَقَفَ أَحَدٌ بِتِلْكَ الْجِبَالِ إِلَّا اسْتُجِيبَ لَهُ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَيُسْتَجَابُ لَهُمْ فِي آخِرَتِهِمْ وَ أَمَّا الْكُفَّارُ فَيُسْتَجَابُ لَهُمْ فِي دُنْيَاهُمْ.[26]
امام رضا علیه السلام فرمود: هیچ کسی در آن کوه‌ها وقوف نکرد مگر این که دعایش مستجاب شد، اما برای مؤمنان،در آخرتشان و برای کفار در دنیایشان مستجاب می‌شود.
19- وَ نَظَرَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع يَوْمَ عَرَفَةَ إِلَى رِجَالٍ يَسْأَلُونَ فَقَالَ هَؤُلَاءِ شِرَارُ مَنْ خَلَقَ اللَّهُ النَّاسُ مُقْبِلُونَ عَلَى اللَّهِ وَ هُمْ مُقْبِلُونَ عَلَى النَّاسِ.[27]
امام سجاد علیه السلام در روز عرفه به مردانی که دست نیاز به سوی دیگران دراز می‌کردند فرمود: اینان بدترین آفریدگان خدایند، مردم به خدا روی آورده و اینان به مردم روی آورده‌اند.
20- كِتَابُ زَيْدٍ النَّرْسِيِّ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَزْيَدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَا أَحَدٌ يَنْقَلِبُ مِنَ الْمَوْقِفِ مِنْ بَرِّ النَّاسِ وَ فَاجِرِهِمْ مُؤْمِنِهِمْ وَ كَافِرِهِمْ إِلَّا بِرَحْمَةٍ وَ مَغْفِرَةٍ يُغْفَرُ لِلْكَافِرِ مَا عَمِلَ فِي سَنَتِهِ وَ لَا يُغْفَرُ لَهُ مَا قَبْلَهُ وَ لَا مَا يَفْعَلُ بَعْدَ ذَلِكَ وَ يُغْفَرُ لِلْمُؤْمِنِ مِنْ شِيعَتِنَا جَمِيعُ مَا عَمِلَ فِي عُمُرِهِ وَ جَمِيعُ مَا يَعْمَلُهُ فِي سَنَتِهِ بَعْدَ مَا يَنْصَرِفُ إِلَى أَهْلِهِ مِنْ يَوْمِ يَدْخُلُ إِلَى أَهْلِهِ سَنَتَهُ وَ يُقَالُ لَهُ بَعْدَ ذَلِكَ قَدْ غُفِرَ لَكَ وَ طَهُرْتَ مِنَ الدَّنَسِ فَاسْتَقْبِلْ وَ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ وَ حَاجٌّ غُفِرَ لَهُ مَا عَمِلَ فِي عُمُرِهِ وَ لَا يُكْتَبُ عَلَيْهِ سَيِّئَةٌ فِيمَا يَسْتَأْنِفُ وَ ذَلِكَ أَنْ تُدْرِكَهُ الْعِصْمَةُ مِنَ اللَّهِ فَلَا يَأْتِيَ بِكَبِيرَةٍ أَبَداً فَمَا دُونَ الْكَبَائِرِ مَغْفُورٌ لَهُ.[28]
امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ کس را از میان مردم از نیکوکاران و ستمکاران گرفته،تا مؤمنان و کافران ندیده‌ام که جز با رحمت و مغفرت خداوند از موقف بازگردند. بر کافر آنچه که در آن سال انجام داده بخشوده می‌شود، و اعمال پیشین و آنچه که بعد انجام می‌دهد بخشوده نمی‌شود. و برای مؤمنان پیرو ما، تمامی آنچه که در مدت زمان عمر خود انجام داده و تمامی اعمالی را که در انجام حج پس از بازگشت به نزد خانواده خود انجام می‌دهد، یعنی از روزی که در همان سال نزد آنان می‌رود بخشوده می‌شود. سپس به او گفته می‌شود: آمرزیده شدی و از آلودگی پاک و مبرا شدی، پس رو کن و عمل را از سر گیر. و گناهانی را حج گزار در طی مدت عمرش مرتکب شده بر او بخشوده شد و در اعمالی که از سر می‌گیرد گناهی نوشته نمی‌شود و این بدین خاطر است که عصمت خداوند به وی رسیده، بدین خاطر هرگز گناه کبیره‌ای مرتکب نمی‌شود، و آن دسته از گناهان که کبیره نیستند آمرزیده می‌شود.