1- مكارم الأخلاق عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: لَا تَتَسَرَّحْ فِي الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ يُرِقُّ الشَّعْرَ.[1]
امام صادق علیه السّلام فرمود: در حمام شانه نزن كه مو را سست كند.
2- مكارم الأخلاق عَنْ يَزِيدَ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْمَشْطُ يَنْفِي الْفَقْرَ. [2]
امام صادق علیه السّلام فرمود: شانه زدن فقر را ببَرد و درد را نابود كند.
3- مكارم الأخلاق عَنْهُ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْمَشْطُ يَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ الدُّهْنُ يَذْهَبُ بِالْبُؤْسِ. [3]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: شانه وبا را ببَرد وروغن، سختى را.
4- مكارم الأخلاق وَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِمْرَارُ الْمُشْطِ عَلَى صَدْرِكَ يُذْهِبُ بِالْهَمِّ. [4]
امام صادق علیه السّلام فرمود: كشيدن شانه به سينه اندوه را ببَرد.
5- مكارم الأخلاق عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الْعَاجِ قَالَ لَا بَأْسَ بِهِ وَ إِنَّ لِي مِنْهُ لَمُشْطاً. [5]
ابن سليمان گفت: از امام باقر علیه السّلام درباره عاج پرسيدم. فرمود: باكى ندارد و من هم يك شانه از عاج دارم.
6- مكارم الأخلاق عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْوَلِيدِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ عِظَامِ الْفِيلِ مَدَاهِنِهَا وَ أَمْشَاطِهَا قَالَ لَا بَأْسَ.[6]
و قاسم بن وليد گفت: از امام صادق علیه السّلام از استخوان فيل پرسيدم كه جا روغنى يا شانه باشد. فرمود: باكى ندارد.
7- مكارم الأخلاق وَ عَنْهُ ع أَنَّهُ كَرِهَ أَنْ يُدْهَنَ فِي مُدْهُنَةِ فِضَّةٍ أَوْ مُدْهُنٍ مُفَضَّضٍ وَ الْمُشْطُ كَذَلِكَ. [7]
امام صادق علیه السلام بد مي داشت روغن و عطر در روغن‌دان نقره يا نقره‌كوب باشد يا شانه چنان باشد.
8- مكارم الأخلاق وَ عَنِ الصَّادِقِ ع مِنْ كِتَابِ النَّجَاةِ قَالَ: إِذَا أَرَادَ أَحَدُكُمْ الِامْتِشَاطَ فَلْيَأْخُذِ الْمُشْطَ بِيَدِهِ الْيُمْنَى وَ هُوَ جَالِسٌ وَ لْيَضَعْهُ عَلَى أُمِّ رَأْسِهِ ثُمَّ يُسَرِّحُ مُقَدَّمَ رَأْسِهِ وَ يَقُولُ اللَّهُمَّ حَسِّنْ شَعْرِي وَ بَشَرِي وَ طَيِّبْهُمَا وَ اصْرِفْ عَنِّي الْوَبَاءَ ثُمَّ يُسَرِّحُ مُؤَخَّرَ رَأْسِهِ ثُمَّ يَقُولُ اللَّهُمَّ لَا تَرُدَّنِي عَلَى عَقِبِي وَ اصْرِفْ عَنِّي كَيْدَ الشَّيْطَانِ وَ لَا تُمَكِّنْهُ مِنْ قِيَادِي فَيَرُدَّنِي عَلَى عَقِبِي ثُمَّ يُسَرِّحُ عَلَى حَاجِبَيْهِ وَ يَقُولُ اللَّهُمَّ زَيِّنِّي بِزِينَةِ الْهُدَى ثُمَّ يُسَرِّحُ الشَّعْرَ مِنْ فَوْقُ ثُمَّ يَمُرُّ الْمُشْطَ عَلَى صَدْرِهِ وَ يَقُولُ فِي الْحَالَيْنِ مَعاً اللَّهُمَّ سَرِّحْ عَنِّي الْغُمُومَ وَ الْهُمُومَ وَ وَحْشَةَ الصُّدُورِ وَ وَسْوَسَةَ الشَّيْطَانِ ثُمَّ يَشْتَغِلُ بِتَسْرِيحِ الشَّعْرِ وَ يَبْتَدِئُ بِهِ مِنْ أَسْفَلَ وَ يَقْرَأُ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ. جمال الأسبوع مُرْسَلًا مِثْلَهُ وَ زَادَ فِي آخِرِهِ وَ رُوِيَ يَقْرَأُ وَ الْعَادِيَاتِ أَيْضاً.[8]
از امام صادق علیه السّلام روایت است: وقتی كسى خواهد شانه بزند، آن را به دست راست گيرد و نشسته باشد پس آن را بر فرق سر نهد و بگويد: خدایا! مو و پوستم را زيبا كن و پاك كن و وبا را از من بگردان. آنگاه جلوی سر را شانه كند و گويد: خدایا مو و پوستم را زیبا و پاک گردان و وبا را از من دور کن. آنگاه پشت سر را شانه زند و گوید: خدایا! مرا به عقب مبر و نيرنگ شيطان را از من بگردان و او را توان مده كه مرا به عقب ببرد. سپس دو ابرو را شانه كشد و گويد: خدایا! مرا به هدايت زيور كن. سپس مو را از بالا شانه زند و در آخر شانه را به سينه كشد و در هر دو حال گويد: خدایا! از من غم و اندوه و هراس دل و وسوسه شيطان را بزدا. آنگاه به شانه زدن مو پردازد و از پایین آغاز کند و «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» بخواند.
جمال الأسبوع این روایت را روایت کرده و به آخرش افزوده و روایت شده «وَ الْعادِياتِ» را نیز بخواند.
9- مكارم الأخلاق عَنْ يَحْيَى بْنِ حَمَّادٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ يَحْيَى قَالَ: تَلَبَّسَ الرِّضَا ع يَوْماً لِلرُّكُوبِ إِلَى بَابِ الْمَأْمُونِ وَ كُنْتُ فِي حَرَسِهِ فَدَعَا بِالْمُشْطِ وَ جَعَلَ يَمْشُطُ ثُمَّ قَالَ يَا سُلَيْمَانُ أَخْبَرَنِي أَبِي عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ مَنْ أَمَرَّ الْمُشْطَ عَلَى رَأْسِهِ وَ لِحْيَتِهِ وَ صَدْرِهِ سَبْعَ مَرَّاتٍ لَمْ يُقَارِبْهُ دَاءٌ أَبَداً. [9]
سليمان بن يحيى گفت: من از زمره محافظان امام رضا علیه السّلام بودم روزی حضرت جامه پوشيد تا نزد مأمون رود پس شانه خواست و شانه زد و به من فرمود: پدرم از پدرانش تا رسول خدا صلی الله علیه و آله به من خبر داده‌اند كه فرمود: هر كه شانه را تا هفت بار بر سر و ريش و سینه خود مرور دهد، هیچگاه دردى بدو نزديك نشود.
10- مكارم الأخلاق مِنْ طِبِّ الْأَئِمَّةِ رُوِيَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْعَسْكَرِيِّ ع أَنَّهُ قَالَ: التَّسْرِيحُ بِمُشْطِ الْعَاجِ يُنْبِتُ الشَّعْرَ فِي الرَّأْسِ وَ يَطْرُدُ الدُّودَ مِنَ الدِّمَاغِ وَ يُطْفِئُ الْمِرَارَ وَ يُنَقِّي اللِّثَةَ وَ الْعُمُورَ. [10]
امام حسن عسكرى علیه السّلام فرمود: شانه زدن با شانه عاج، موى سر را بپروراند، كرم مغز را بميراند، صفراء را فرو نشاند و لثه و گوشت زائدش را پاك كند.
11- مكارم الأخلاق مِنْ طِبِّ الْأَئِمَّةِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى ع قَالَ: لَا تَمْتَشِطْ مِنْ قِيَامٍ فَإِنَّهُ يُورِثُ الضَّعْفَ فِي الْقَلْبِ وَ امْتَشِطْ وَ أَنْتَ جَالِسٌ فَإِنَّهُ يُقَوِّي الْقَلْبَ وَ يَمْخَجُ الْجِلْدَةَ. [11]
امام كاظم علیه السّلام فرمود: ايستاده شانه مزن كه دل را سست كند و نشسته شانه كن كه دل را نيرو دهد و پوست را بجنباند
12- مكارم الأخلاق مِنْ طِبِّ الْأَئِمَّةِ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: تَسْرِيحُ الرَّأْسِ يَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ تَسْرِيحُ الْحَاجِبَيْنِ أَمَانٌ مِنَ الْجُذَامِ وَ تَسْرِيحُ الْعَارِضَيْنِ يَشُدُّ الْأَضْرَاسَ. [12]
امام صادق علیه السّلام فرمود: شانه زدنِ سر، بلغم را قطع کند، و شانه زدن دو ابرو، امان است از جذام و شانه‌زدن موی دو طرف ریش، دندان‌ها را سخت كند.
13- مكارم الأخلاق وَ رُوِيَ أَنَّهُ قَالَ: إِذَا سَرَّحْتَ لِحْيَتَكَ فَاضْرِبْ بِالْمُشْطِ مِنْ تَحْتُ إِلَى فَوْقُ أَرْبَعِينَ مَرَّةً وَ اقْرَأْ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ مِنْ فَوْقُ إِلَى تَحْتُ سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ اقْرَأْ وَ الْعادِياتِ ضَبْحاً ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ سَرِّحْ عَنِّي الْهُمُومَ وَ الْغُمُومَ وَ وَحْشَةَ الصُّدُورِ وَ وَسْوَسَةَ الشَّيْطَانِ.[13]
از امام صاق علیه السلام روايت است: چون ريش را شانه زنى، شانه را چهل بار از پایین به بالا بکش و «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْر» را بخوان و هفت بار از بالا به پایین بکش و «وَ الْعادِياتِ ضَبْحاً» را بخوان. سپس بگو: خدایا! از من هر اندوه و غم و هراس دل و وسوسه شيطان را بزدا.
14- الأمان، من لا يحضر الفقيه رُوِيَ أَنَّهُ يَقُولُ عِنْدَ تَسْرِيحِ لِحْيَتِهِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَلْبِسْنِي جَمَالًا فِي خَلْقِكَ وَ زِينَةً فِي عِبَادِكَ وَ حَسِّنْ شَعْرِي وَ بَشَرِي وَ لَا تَبْتَلِيَنِّي بِالنِّفَاقِ وَ ارْزُقْنِي الْمَهَابَةَ بَيْنَ بَرِيَّتِكَ وَ الرَّحْمَةَ مِنْ عِبَادِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.[14]
امام صادق علیه السلام هنگام شانه زدن ريش خود مي گفت: اللهم صل على محمد و آل محمد. خدایا زيبایی در میان مردم و زينت در بندگانت را به من بپوشان ، و مو و پوستم را نیکو ساز و مرا به نفاق گرفتارم مكن، و هيبت در ميان آفريدگانت و رحمت از بندگانت را به من روزى كن، ای مهربانترین مهربانان.
15- كِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنِ النَّبِيِّ ص قَالَ: الشَّعْرُ الْحَسَنُ مِنْ كِسْوَةِ اللَّهِ فَأَكْرِمُوهُ. [15]
امام صادق از پدرانش علیهم السّلام تا پيغمبر صلی الله علیه و آله روایت می کند كه فرمود: موى خوب يك جامه خدایی است؛ آن را گرامى داريد.
16- تفسير العياشي عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ‌قَوْلِهِ تَعَالَى خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ هُوَ الْمَشْطُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةٍ فَرِيضَةٍ وَ نَافِلَةٍ. [16]
ابى بصير گفت: از امام صادق علیه السّلام درباره این فرمایش خداى تعالى پرسيدم: {جامه خود را در هر نمازى برگيريد.} فرمود: شانه زدن در هر نماز واجب و مستحب.
17- تفسير العياشي عَنْ عَمَّارٍ النَّوْفَلِيِّ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع يَقُولُ الْمَشْطُ يَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ قَالَ وَ كَانَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مُشْطٌ فِي الْمَسْجِدِ يَتَمَشَّطُ بِهِ إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ.[17]
امام كاظم علیه السّلام فرمود: شانه وبا را از بین می برد. فرمود: ابی عبد الله (امام صادق علیه السّلام) شانه‌اى در مسجد داشت كه چون نمازش تمام مي شد، با آن شانه مي زد.
18- مكارم الأخلاق كَانَ النَّبِيُّ ص يَتَمَشَّطُ وَ يُرَجِّلُ رَأْسَهُ بِالْمِدْرَى وَ تُرَجِّلُهُ نِسَاؤُهُ وَ تَتَفَقَّدُ نِسَاؤُهُ تَسْرِيحَهُ إِذَا سَرَّحَ رَأْسَهُ وَ لِحْيَتَهُ فَيَأْخُذْنَ الْمُشَاطَةَ فَيُقَالُ إِنَّ الشَّعْرَ الَّذِي فِي أَيْدِي النَّاسِ مِنْ تِلْكَ الْمُشَاطَاتِ فَأَمَّا مَا حَلَقَ فِي حَجَّتِهِ وَ عُمْرَتِهِ فَإِنَّ جَبْرَئِيلَ كَانَ يَنْزِلُ فَيَأْخُذُهُ فَيَعْرُجُ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ لَرُبَّمَا سَرَّحَ لِحْيَتَهُ فِي الْيَوْمِ مَرَّتَيْنِ وَ كَانَ ص يَضَعُ الْمُشْطَ تَحْتَ وَسَادَتِهِ إِذَا امْتَشَطَ بِهِ وَ يَقُولُ إِنَّ الْمَشْطَ يَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ كَانَ ص يُسَرِّحُ تَحْتَ لِحْيَتِهِ أَرْبَعِينَ مَرَّةً وَ مِنْ فَوْقِهَا سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ يَقُولُ إِنَّهُ يَزِيدُ فِي الذِّهْنِ وَ يَقْطَعُ الْبَلْغَمَ. [18]
شيوه پيغمبر صلی الله علیه و آله این بود كه شانه مي زد و با مدرى (قطعه چوبی که پنجه دارد، شبیه چنگال) سرش را مرتب مي كرد، و زنانش موی او را شانه می کردند و زنان او هنگام شانه كردن سر و ريشش، او را مى‌پاییدند که اگر مویی ريزش مي كرد، آن را برمي‌داشتند. و گفته شده مویی كه از پیغمبر در دست مردم است، از همان است. و اما موى سرش را كه در حج و عمره تراشيد جبرئيل آمد و آن را برگرفت و به آسمان برد. و بسا در روز دو بار ريشش را شانه مي زد و شانه را زير جانمازش مى‌نهاد و مي فرمود: همانا شانه وبا را مي برد. و شانه را از زير ريش چهل بار مى‌كشيد و از روی آن هفت بار، و مي فرمود: این کار قوه ذهن را می افزايد و بلغم را می برد.
19- مكارم الأخلاق قَالَ الصَّادِقُ ع فِي‌قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ تَمَشَّطُوا فَإِنَّ الْمَشْطَ يَجْلِبُ الرِّزْقَ وَ يُحَسِّنُ الشَّعْرَ وَ يُنْجِزُ الْحَاجَةَ وَ يَزِيدُ فِي الصُّلْبِ وَ يَقْطَعُ الْبَلْغَمَ. [19]
امام صادق علیه السّلام در تفسير قول خدا عزوجل: «خذوا زينتكم عند كل مسجد.» {جامه خود را در هر نمازى برگيريد.} فرمود: شانه زنيد كه شانه روزى را می افزاید، مو را زيبا می كند، حاجت را روا می كند، صلب مردان را می‌افزايد و بلغم را می بَرَد.
20- مكارم الأخلاق وَ قَالَ الصَّادِقُ ع مَشْطُ الرَّأْسِ يَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ مَشْطُ اللِّحْيَةِ يَشُدُّ الْأَضْرَاسَ. [20]
امام صادق علیه السّلام فرمود: شانه کردن سر، وبا را می برد، و شانه کردن ريش، دندان‌ها را محکم می كند.
21- مكارم الأخلاق قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع إِذَا سَرَّحْتَ لِحْيَتَكَ وَ رَأْسَكَ فَأَمِرَّ الْمُشْطَ عَلَى صَدْرِكَ فَإِنَّهُ يَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ الْوَبَاءِ. [21]
امام كاظم علیه السّلام فرمود: چون ريش و سرت را شانه زدى، شانه را به سينه بكش كه اندوه و وبا را می برد.
22- مكارم الأخلاق وَ قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ سَرَّحَ لِحْيَتَهُ سَبْعِينَ مَرَّةً وَ عَدَّهَا مَرَّةً مَرَّةً لَمْ يَقْرَبْهُ الشَّيْطَانُ أَرْبَعِينَ يَوْماً. [22]
امام صادق علیه السّلام فرمود: هر كه ريشش را هفتاد بار شانه زند و هر بار بشمارد، تا چهل روز شيطان به او نزديك نشود.
23- مكارم الأخلاق وَ قَالَ ص مَنِ امْتَشَطَ قَائِماً رَكِبَتْهُ الدَّيْنُ. [23]
امام صادق علیه السّلام فرمود: هر كس ايستاده شانه زند، به قرض دچار شود.
24- مكارم الأخلاق وَ قَالَ الصَّادِقُ ع الْمَشْطُ يَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ هُوَ الْحُمَّى وَ قَالَ لَا بَأْسَ بِأَمْشَاطِ الْعَاجِ وَ الْمَكَاحِلِ وَ الْمَدَاهِنِ مِنْهُ.[24]
امام صادق علیه السّلام فرمود: شانه وبا را می برد و آن تب است. و فرمود: شانه و سرمه‌دان و روغن‌دان از جنس عاج اشکالی ندارد.
25- الخصال عَنْ سَعِيدِ بْنِ عِلَاقَةَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ: التَّمَشُّطُ مِنْ قِيَامٍ يُورِثُ الْفَقْرَ. [25]
امير مؤمنان علیه السّلام فرمود: ايستاده شانه زدن فقر می آورد.
26- طب الأئمة عليهم السلام عَنْ تَمِيمِ بْنِ أَحْمَدَ الصَّيْرَفِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ وَ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَيْسٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع تَسْرِيحُ الْعَارِضَيْنِ يَشُدُّ الْأَضْرَاسَ وَ تَسْرِيحُ اللِّحْيَةِ يَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ تَسْرِيحُ الذُّؤَابَتَيْنِ يَذْهَبُ بِبَلَابِلِ الصَّدْرِ وَ تَسْرِيحُ الرَّأْسِ يَقْطَعُ الْبَلْغَمَ.[26]
امام صادق علیه السّلام فرمود: شانه زدن گونه‌ها، دندان‌ها را سخت می كند؛ شانه زدن ريش، وبا را می برد؛ شانه زدن گيسوها، وسوسه‌هاى دل را می‌برد؛ و شانه زدنِ سر، بلغم را می برد.
27- طب الأئمة عليهم السلام عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: كَثْرَةُ التَّمَشُّطِ تَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ تَسْرِيحُ الرَّأْسِ يَقْطَعُ الرُّطُوبَةَ وَ يَذْهَبُ بِأَصْلِهِ.[27]
امام باقر علیه السّلام فرمود: شانه زدن زیاد، بلغم را بِبرد و شانه بر سر زدن، رطوبت را بِبَرد و ريشه‌كن كُنَد.