آیات:
ـ
الَّذينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ كَما يَقُومُ الَّذي
يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا
الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ
جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى
اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ *
يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ
كَفَّارٍ أَثيم[1]
{كسانى كه ربا
مى‌خورند، [از گور] برنمى‌خيزند مگر مانند برخاستن كسى كه شيطان بر اثر تماس،
آشفته‌سرش كرده است. اين بدان سبب است كه آنان گفتند: «داد و ستد صرفاً مانند
رباست.» و حال آنكه خدا داد و ستد را حلال، و ربا را حرام گردانيده است. پس، هر كس
اندرزى از جانب پروردگارش بدو رسيد، و [از رباخوارى] باز ايستاد، آنچه گذشته، از
آنِ اوست، و كارش به خدا واگذار مى‌شود، و كسانى كه [به رباخوارى] باز گردند،
آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود. خدا از [بركتِ] ربا مى‌كاهد، و بر
صدقات مى‌افزايد، و خداوند هيچ ناسپاس گناهكارى را دوست نمى‌دارد.}
ـ
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا
إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ * فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ
اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ لا
تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ[2]
{اى كسانى كه
ايمان آورده‌ايد، از خدا پروا كنيد؛ و اگر مؤمنيد، آنچه از ربا باقى مانده است
واگذاريد. و اگر [چنين] نكرديد، بدانيد به جنگ با خدا و فرستاده وى، برخاسته‌ايد؛
و اگر توبه كنيد، سرمايه‌هاى شما از خودتان است، نه ستم مى‌كنيد و نه ستم
مى‌بينيد.}
ـ يا
أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ
اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ[3]
{اى كسانى كه
ايمان آورده‌ايد، ربا را [با سود] چندين برابر مخوريد، و از خدا پروا كنيد، باشد
كه رستگار شويد.}
ـ
وَ أَخْذِهِمُ الرِّبَوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْه[4]
{و [به سبب]
رباگرفتنشان، با آنكه از آن نهى شده بودند.}
ـ وَ
ما آتَيْتُمْ مِنْ رِباً لِيَرْبُوَا في أَمْوالِ النَّاسِ فَلا يَرْبُوا عِنْدَ
اللَّهِ وَ ما آتَيْتُمْ مِنْ زَكاةٍ تُريدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِكَ هُمُ
الْمُضْعِفُون[5]
{و آنچه [به
قصد] ربا مى‌دهيد تا در اموال مردم سود و افزايش بردارد، نزد خدا فزونى نمى‌گيرد؛
و[لى] آنچه را از زكات ـ در حالى كه خشنودى خدا را خواستاريد ـ داديد، پس آنان
همان فزونى يافتگانند [و مضاعف مى‌شود].}
روایات:
1- نَهْجُ الْبَلَاغَةِ،
قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ النَّبِيُّ ص عِنْدَ ذِكْرِ أَهْلِ الْفِتْنَةِ
فَيَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ بِالنَّبِيذِ وَ السُّحْتَ بِالْهَدِيَّةِ وَ الرِّبَا
بِالْبَيْعِ.[6]
امیر مؤمنان علیه
السلام: پيغمبر در بيان اهل فتنه فرمود: شراب را با نام نبيذ و حرام را با نام
هديه (مقصود رشوه است) و ربا را با نام معامله (خريد و فروش)، حلال مي‌شمارند.
2- الْهِدَايَةُ، لَيْسَ الرِّبَا إِلَّا
فِيمَا يُكَالُ أَوْ يُوزَنُ وَ دِرْهَمٌ رِبًا أَعْظَمُ مِنْ سَبْعِينَ زَنْيَةً
كُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ وَ الرِّبَا رِبَاءَانِ رِبًا يُؤْكَلُ وَ رِبًا لَا
يُؤْكَلُ فَأَمَّا الَّذِي يُؤْكَلُ فَهَدِيَّتُكَ إِلَى الرَّجُلِ تُرِيدُ
الثَّوَابَ أَفْضَلَ مِنْهَا وَ أَمَّا الَّذِي لَا يُؤْكَلُ فَهُوَ أَنْ يَدْفَعَ
الرَّجُلُ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ عَلَى أَنْ يَرُدَّ عَلَيْهِ أَكْثَرَ مِنْهَا
فَهُوَ الرِّبَا الَّذِي نَهَى اللَّهُ عَنْهُ وَ مَنْ أَكَلَ الرِّبَا
بِجَهَالَةٍ وَ هُوَ لَا يَعْلَمُ أَنَّهُ حَرَامٌ فَلَهُ ما سَلَفَ وَ لَا إِثْمَ عَلَيْهِ فِيمَا لَا يَعْلَمُ
وَ مَنْ عَادَ فَأُولَئِكَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ. [7]
ربا تنها در چيزي
كه پيمانه و وزن مي‌شود است و يك درهم ربا، بدتر از هفتاد بار زنا با محارم است.
ربا دو نوع است: نوعي كه خوردنش حلال و نوعي كه خوردنش حرام مي‌باشد: و امّا آنچه
كه خوردنش حلال است، هديه‌‌اي است كه تو به ميل خود به طلبكار مى‌دهى و بيشتر از آن به دنبال ثواب هستي. و امّا ربايى
كه خوردنى نيست (حرام است)، اين است كه شخصى به ديگرى ده درهم دهد تا پس از مدتى
بيش از ده درهم به او باز گرداند و اين ربایي است كه خداوند از آن نهى فرموده است.
هركس از روي جهل ربا بخورد و نداند كه آن حرام است، آنچه گذشته، از آن اوست و
گناهي بر او نيست و كسانى كه باز گردند، اهل آتشند.
3- كِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ
التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ
مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ
الصَّادِقِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنِ النَّبِيِّ ص قَالَ: شَرُّ الْكَسْبِ كَسْبُ
الرِّبَا الْخَبَرَ. [8]
امام صادق علیه
السّلام از پدرانش روايت كرده است كه پيامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: بدترين
كسب‌ها، كسب از راه ربا است.
4- الأمالي للصدوق أَحْمَدُ
بْنُ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ
بْنِ الْمُخْتَارِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: دِرْهَمٌ رِبًا أَعْظَمُ
عِنْدَ اللَّهِ مِنْ ثَلَاثِينَ زَنْيَةً كُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ مِثْلِ
خَالَتِهِ وَ عَمَّتِهِ.[9]
ابو بصير از امام
صادق علیه السّلام روايت كرده است كه فرمود: يك درهم از ربا نزد خداوند متعال،
بزرگتر از سى بار زنا كردن با محارم خود، مثل عمّه و خاله است.
5- فقه الرضا عليه السلام
قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع
دِرْهَمٌ رِبًا أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ أَرْبَعِينَ زَنْيَةً وَ قَالَ السُّحْتُ الرِّبَا.[10]
امام باقر علیه
السّلام فرمود: يك درهم ربا نزد خداوند متعال، بزرگتر از چهل بار زنا كردن است. و
فرمود: سُحت، ربا است.
6- الأمالي للصدوق فِي
مَنَاهِي النَّبِيِّ ص
أَنَّهُ نَهَى عَنْ أَكْلِ الرِّبَا وَ شَهَادَةِ الزُّورِ وَ كِتَابَةِ الرِّبَا. [11]
در مناهی پيامبر
صلّی الله علیه و آله آمده است: ايشان از خوردن ربا و شهادت دروغ و نوشتن ربا نهي
كرده است.
7- وَ قَالَ ص إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ
جَلَّ لَعَنَ آكِلَ الرِّبَا وَ مُوكِلَهُ وَ كَاتِبَهُ وَ شَاهِدَيْهِ.[12]
پيغمبر صلّی الله
علیه و آله فرمود: خداوند عزوجل خورنده ربا و كسي كه مي‌خوراند و نويسنده آن و
آن دو كس كه شاهد آن قرار مي‌گيرند را لعن كرده است.
8- تفسير القمي أَبِي عَنِ
ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ
رَسُولُ اللَّهِ ص
لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ رَأَيْتُ قَوْماً يُرِيدُ أَحَدُهُمْ أَنْ
يَقُومَ فَلَا يَقْدِرُ أَنْ يَقُومَ مِنْ عِظَمِ بَطْنِهِ فَقُلْتُ مَنْ
هَؤُلَاءِ يَا جَبْرَئِيلُ قَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلَّا كَما
يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِ وَ إِذَا هُمْ بِسَبِيلِ آلِ فِرْعَوْنَ
يُعْرَضُونَ عَلَى النَّارِ غُدُوًّا وَ عَشِيًّا يَقُولُونَ رَبَّنَا مَتَى تَقُومُ
السَّاعَةُ. [13]
امام صادق علیه
السّلام فرمود: پيامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: هنگامي كه در شب معراج مرا به
آسمان بردند، مردمى را ديدم كه يكي از آنان به خاطر بزرگى شكمش، هر چه مى‌كرد،
نمى‌توانست از جاى خود برخيزد. به جبرئيل گفتم: اينان چه كساني‌اند؟ جبرئيل پاسخ
داد: اينان رباخوارانند كه برنمى‌خيزند مگر مانند برخاستن كسى كه شيطان بر اثر
تماس، آشفته‌سرش كرده است؛ آنان مانند اطرافيان فرعون، هر صبح و شام بر آتش جهنم
عرضه مى‌شوند و مى‌گويند: پروردگارا! چه وقت قيامت بر پا مى‌شود.
9- تفسير القمي يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا
وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ
قَالَ قِيلَ لِلصَّادِقِ ع قَدْ نَرَى الرَّجُلَ يُرْبِي وَ مَالُهُ يَكْثُرُ
فَقَالَ يَمْحَقُ اللَّهُ دِينَهُ وَ إِنْ كَانَ مَالُهُ يَكْثُرُ. [14]
درباره سخن
خداوند: «يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ» {خدا از [بركتِ] ربا
مى‌كاهد، و بر صدقات مى‌افزايد.} علي بن ابراهيم گويد: به امام علیه السّلام گفته
شد: مردي را مي‌بينيم كه ربا مي‌كند و مالش زياد مي‌شود، ايشان فرمود: خداوند از
دين او مي‌كاهد، هر چند مالش افزايش يابد.
10- تفسير القمي أَبِي عَنِ
ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: دِرْهَمٌ رِبًا أَعْظَمُ
عِنْدَ اللَّهِ مِنْ سَبْعِينَ زَنْيَةً بِذَاتِ مَحْرَمٍ فِي بَيْتِ اللَّهِ
الْحَرَامِ وَ قَالَ الرِّبَا
سَبْعُونَ جُزْءاً أَيْسَرُهُ أَنْ يَنْكِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ فِي بَيْتِ اللَّهِ
الْحَرَامِ.[15]
امام صادق علیه
السّلام فرمود: يك درهم ربا نزد خداوند، بزرگتر از هفتاد بار زنا كردن با محرمي در
خانه خداست. و فرمود: ربا هفتاد جزء دارد، ساده‌ترين جزء آن، بدان مى‌ماند كه كسى
در خانه خدا با مادر خود درآميزد.
11- فقه الرضا عليه السلام
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا خَلَقَ اللَّهُ حَلَالًا وَ لَا حَرَاماً إِلَّا وَ
لَهُ حُدُودٌ كَحُدُودِ الدَّارِ فَمَا كَانَ مِنْ حُدُودِ الدَّارِ فَهُوَ مِنَ
الدَّارِ حَتَّى أَرْشُ الْخَدْشِ فَمَا سِوَاهُ وَ الْجَلْدَةِ وَ نِصْفِ
الْجَلْدَةِ وَ إِنَّ رَجُلًا أَرْبَى دَهْراً مِنَ الدَّهْرِ فَخَرَجَ قَاصِداً
أَبَا جَعْفَرٍ ع فَسَأَلَهُ عَنْ ذَلِكَ فَقَالَ لَهُ مَخْرَجُكَ مِنْ كِتَابِ
اللَّهِ يَقُولُ اللَّهُ فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ
ما سَلَفَ وَ
الْمَوْعِظَةُ هِيَ التَّوْبَةُ فَجَهْلُهُ بِتَحْرِيمِهِ ثُمَّ مَعْرِفَتُهُ بِهِ
فَمَا مَضَى فَحَلَالٌ وَ مَا بَقِيَ فَلْيَحْفَظْ. [16]
امام صادق علیه
السّلام فرمود: خداوند هيچ حلال و حرامى نيافريده، مگر اينكه براى آن حدودى چون
حدود خانه وجود دارد. پس هر چه متعلق به حدود خانه مي‌باشد، از خانه است؛ حتي
ارش يك خراش و غير از آن و يك تازيانه و
نصف تازيانه.
شخصى از راه ربا
اموال بسيارى به دست آورده بود، پس قاصدي نزد امام باقر علیه السّلام فرستاد و از
ايشان درباره اين امر سؤال كرد. امام به وى فرمود: راه نجات تو در اين آيه قرآن
است:{پس، هر كس، اندرزى از جانب پروردگارش بدو رسيد، و [از رباخوارى] باز ايستاد،
آنچه گذشته، از آنِ اوست.}[17]
مقصود از موعظه، توبه است. پس در صورتي كه كسي اطلاعي از حرام بودن ربا نداشته
باشد و بعدا به آن آگاه شود، آنچه گذشته، بر او حلال است و بايد از آينده خود را
حفظ كند.
12- أَبِي قَالَ وَ قَالَ
أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع
لَا يَكُونُ الرِّبَا إِلَّا فِيمَا يُوزَنُ أَوْ يُكَالُ وَ مَنْ أَكَلَهُ
جَاهِلًا بِتَحْرِيمِ اللَّهِ لَهُ لَمْ يَكُنْ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ. [18]
امام صادق علیه
السّلام فرمود: ربا تنها در چيزي كه پيمانه و وزن مي‌شود است و هركس از روي جهل به
حرمت آن، آن را بخورد، گناهي بر او نيست.
13- روضة الواعظين قَالَ
أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع مَعَاشِرَ النَّاسِ الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ وَ
اللَّهِ لَلرِّبَا فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ أَخْفَى مِنْ دَبِيبِ النَّمْلِ عَلَى
الصَّفَا. [19]
اميرالمؤمنين
علیه السّلام فرمود: اى مردم! نخست فقه بياموزيد و سپس تجارت كنيد. سوگند به خدا
كه ربا در ميان اين امت، پوشيده‌تر از حركت مورچه بر سنگ است.
14- وَ قَالَ ع مَنْ لَمْ يَتَفَقَّهْ
فِي دِينِهِ ثُمَّ اتَّجَرَ ارْتَطَمَ فِي الرِّبَا ثُمَّ ارْتَطَمَ.[20]
و فرمود: هر كس
احكام دينى خود را نياموزد و به تجارت و داد و ستد بپردازد، پي‌در پي گرفتار ربا
مي‌شود.
15- تفسير القمي يا أَيُّهَا الَّذِينَ
آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ
مُؤْمِنِينَ
فَإِنَّهُ كَانَ سَبَبُ نُزُولِهَا أَنَّهُ لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ
الرِّبا
الْآيَةَ فَقَامَ خَالِدُ بْنُ الْوَلِيدِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ يَا
رَسُولَ اللَّهِ ص رَبَا أَبِي فِي ثَقِيفٍ وَ قَدْ أَوْصَانِي عِنْدَ مَوْتِهِ
بِأَخْذِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا
ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا
فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ قَالَ مَنْ أَخَذَ الرِّبَا وَجَبَ عَلَيْهِ
الْقَتْلُ وَ كُلُّ مَنْ أَرْبَى وَجَبَ عَلَيْهِ الْقَتْلُ.[21]
دليل نزول اين
آيه: {اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از خدا پروا كنيد؛ و اگر مؤمنيد، آنچه از ربا
باقى مانده است واگذاريد.} اين بود كه هنگامي که آيه: {الذين يأكلون الربوا} نازل
شد، خالد بن وليد به سوي رسول خدا رفت و گفت: يا رسول الله! پدرم در ثقيف ربا
گرفت و هنگام مرگش مرا به گرفتن آن وصيت
نمود، پس خداوند متعال آيه: {اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از خدا پروا كنيد؛ و
اگر مؤمنيد، آنچه از ربا باقى مانده است واگذاريد، و اگر [چنين] نكرديد، بدانيد
به جنگ با خدا و فرستاده وى، برخاسته‌ايد.} را نازل كرد. پيامبر صلّی الله علیه و
آله فرمود: هر كس ربا بگيرد، كشتن او واجب است و هر كسي كه ربا دهد، كشتن او واجب مي‌گردد.
16- قرب الإسناد عَلِيٌّ عَنْ
أَخِيهِ ع قَالَ:
سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَى سَمْناً فَفَضَلَ لَهُ فَضْلٌ أَ يَحِلُّ لَهُ
أَنْ يَأْخُذَ مَكَانَهُ رِطْلًا أَوْ رِطْلَيْنِ زَيْتاً قَالَ إِذَا اخْتَلَفَا
أَوْ تَرَاضَيَا فَلَا بَأْسَ.[22]
على بن جعفر گويد:
از برادرم موسى بن جعفر علیه السّلام سؤال كردم: شخصى روغن كره مى‌خرد، سپس آن را
مقداری زياد مى‌کند، آيا مى‌تواند به جاى آن، يك رطل يا دو رطل روغن زيتون
بگيرد؟ فرمود: در صورتى كه دو نوع باشد و دو طرف راضى باشند، اشكالي ندارد.
17- الخصال ابْنُ الْوَلِيدِ
عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ الْجَامُورَانِيِّ عَنِ
اللُّؤْلُؤِيِّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ يُوسُفَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ زِيَادٍ
الْعَطَّارِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع ثَلَاثَةٌ فِي حِرْزِ اللَّهِ عَزَّ وَ
جَلَّ إِلَى أَنْ يَفْرُغَ اللَّهُ مِنَ الْحِسَابِ رَجُلٌ لَمْ يَهُمَّ بِزِنًا
قَطُّ وَ رَجُلٌ لَمْ يَشُبْ مَالَهُ بِرِبًا قَطُّ وَ رَجُلٌ لَمْ يَسْعَ
فِيهِمَا قَطُّ.[23]
امام صادق علیه
السّلام فرمود: سه كس در پناه خداى عزوجل باشند تا خداوند از حساب مردم فارغ شود:
كسي كه هرگز زنا نكرده باشد، كسي كه هرگز مالش را به ربا نياميخته و كسي كه در
اين دو (زنا و ربا) كوششى نكرده است.
18- الخصال فِيمَا أَوْصَى بِهِ
النَّبِيُّ ص عَلِيّاً يَا عَلِيُّ الرِّبَا سَبْعُونَ جُزْءاً فَأَيْسَرُهَا
مِثْلُ أَنْ يَنْكِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ فِي بَيْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ يَا
عَلِيُّ دِرْهَمٌ رِبًا أَعْظَمُ مِنْ سَبْعِينَ زَنْيَةً كُلُّهَا بِذَاتِ
مَحْرَمٍ فِي بَيْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ.[24]
در توصيه‌هاي
پيامبر صلّی الله علیه و آله [به امام على] آمده است: اى على! ربا هفتاد جزء
دارد، ساده‌ترين جزء آن، بدان مى‌ماند كه كسى در خانه خدا با مادر خود درآميزد.
اى على! يك درهم ربا نزد خداوند، بزرگتر از هفتاد بار زنا كردن با محرمي در خانه
خداست.
19- علل الشرائع ن، عيون
أخبار الرضا عليه السلام فِي عِلَلِ بْنِ سِنَانٍ أَنَّهُ كَتَبَ الرِّضَا ع إِلَيْهِ عِلَّةُ
تَحْرِيمِ الرِّبَا إِنَّمَا نَهَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ لِمَا فِيهِ
مِنْ فَسَادِ الْأَمْوَالِ لِأَنَّ الْإِنْسَانَ إِذَا اشْتَرَى الدِّرْهَمَ
بِالدِّرْهَمَيْنِ كَانَ ثَمَنُ الدِّرْهَمِ دِرْهَماً وَ ثَمَنُ الْآخَرِ
بَاطِلًا فَبَيْعُ الرِّبَا وَ شِرَاؤُهُ وَكْسٌ عَلَى كُلِّ حَالٍ عَلَى
الْمُشْتَرِي وَ عَلَى الْبَائِعِ فَحَظَرَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَى
الْعِبَادِ الرِّبَا لِعِلَّةِ فَسَادِ الْأَمْوَالِ كَمَا حَظَرَ عَلَى
السَّفِيهِ أَنْ يُدْفَعَ إِلَيْهِ مَالُهُ لِمَا يُتَخَوَّفُ عَلَيْهِ مِنْ إِفْسَادِهِ
حَتَّى يُؤْنَسَ مِنْهُ رُشْداً فَلِهَذِهِ الْعِلَّةِ حَرَّمَ اللَّهُ الرِّبَا
وَ بَيْعَ الدِّرْهَمِ بِالدِّرْهَمَيْنِ يَداً بِيَدٍ وَ عِلَّةُ تَحْرِيمِ
الرِّبَا بَعْدَ الْبَيِّنَةِ لِمَا فِيهِ مِنَ الِاسْتِخْفَافِ بِالْحَرَامِ
الْمُحَرَّمِ وَ هِيَ كَبِيرَةٌ بَعْدَ الْبَيَانِ وَ تَحْرِيمِ اللَّهِ عَزَّ وَ
جَلَّ لَهَا وَ لَمْ يَكُنْ ذَلِكَ مِنْهُ إِلَّا اسْتِخْفَافاً بِالْمُحَرَّمِ وَ
الْحَرَامِ وَ الِاسْتِخْفَافُ بِذَلِكَ دُخُولٌ فِي الْكُفْرِ وَ الْعِلَّةُ فِي
تَحْرِيمِ الرِّبَا بِالنَّسِيئَةِ لِعِلَّةِ ذَهَابِ الْمَعْرُوفِ وَ تَلَفِ
الْأَمْوَالِ وَ رَغْبَةِ النَّاسِ فِي الرِّبْحِ وَ تَرْكِهِمُ الْقَرْضَ وَ
صَنَائِعَ الْمَعْرُوفِ وَ لِمَا فِي ذَلِكَ مِنَ الْفَسَادِ وَ الظُّلْمِ وَ
فَنَاءِ الْأَمْوَالِ.[25]
امام رضا علیه
السّلام [در پاسخ به پرسش‌هاى] محمد بن سنان نوشت: دليل حرام بودن ربا: خداوند
به دليل تباهى اموال از ربا نهى كرده است؛ زيرا هنگامى كه انسان يك درهم را به دو
درهم بخرد، بهاى يك درهم، يك درهم مي‌باشد و بهاى درهم ديگر باطل است. پس در هر
حال، خريد و فروش ربوى موجب ضرر و زيان خريدار و فروشنده است. بنابراين خداوند عز
و جل ربا را به دليل تباهى اموال، بر بندگان حرام ساخت، همان‌گونه كه پرداخت اموال
سفيه را تا هنگام رسيدن وى به مرحله فهم و شعور ممنوع كرده است؛ زيرا از تباه كردن
مال توسط وى بيمناك است. پس به اين دليل است كه خداوند ربا را حرام كرده و معامله
ربوى، معامله نقدي يك درهم به دو درهم است.
و علت حرام بودن
ربا پس از بيان دلايل قاطع، كوچك شمردن حرامى است كه ممنوع شده و مبادرت انسان به
ربا پس از بيان دلايل و حرام شدن از جانب خداوند، گناهي كبيره است و او دليلي جز
كوچك شمردن عمل حرامى كه ممنوع شده است ندارد؛ و كوچك شمردن عمل حرام، وارد شدن در
كفر است. دليل حرام شدن ربا در معامله نسيه اين است كه آن موجب از بين رفتن نيكى
و تلف شدن اموال و نيز روي آوردن مردم به سود و ترك قرض دادن و اعمال نيك است و
همچنين به اين خاطر كه در آن (ربا)، تباهى و ظلم و نابودى اموال است.
20- علل الشرائع عَلِيُّ بْنُ
أَحْمَدَ عَنِ الْأَسَدِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي بَشِيرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ
الْعَبَّاسِ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ
قَالَ:
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ عِلَّةِ تَحْرِيمِ الرِّبَا قَالَ إِنَّهُ
لَوْ كَانَ الرِّبَا حَلَالًا لَتَرَكَ النَّاسُ التِّجَارَاتِ وَ مَا
يَحْتَاجُونَ إِلَيْهِ فَحَرَّمَ اللَّهُ الرِّبَا لِتَفِرَّ النَّاسُ عَنِ
الْحَرَامِ إِلَى التِّجَارَاتِ وَ إِلَى الْبَيْعِ وَ الشِّرَاءِ فَيَتَّصِلَ
ذَلِكَ بَيْنَهُمْ فِي الْقَرْضِ.[26]
هشام بن حكم
گويد: از امام صادق علیه السّلام درباره علت حرام بودن ربا پرسيدم، ايشان
فرمود: اگر ربا حلال مى‌بود، مردم تجارت و كارهاي مورد نياز خود را رها مى‌كردند
از اين رو خداوند ربا را حرام ساخت، تا مردم از حرام بگريزند و به كسب و كار و
خريد و فروش روي بياورند و تجارت به واسطه قرض در ميان آنان تداوم يابد.
21- علل الشرائع عَلِيُّ بْنُ
حَاتِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ عُبَيْدٍ عَنِ ابْنِ
أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ
عَزَّ وَ جَلَّ الرِّبَا لِئَلَّا يَمْتَنِعُوا مِنِ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ.[27]
امام صادق علیه
السّلام فرمود: خداوند بزرگ ربا را حرام كرد تا مردم از انجام كار نيك خوددارى
نكنند.
22- علل الشرائع عَلِيُّ بْنُ
حَاتِمٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ جَمِيلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ النَّهِيكِيِّ عَنْ
عَلِيٍّ الطَّاطَرِيِّ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ
زُرَارَةَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنَّمَا حُرِّمَ الرِّبَا لِئَلَّا يَذْهَبَ
الْمَعْرُوفُ.[28]
امام باقر علیه
السّلام فرمود: ربا حرام شد تا كار نيك از ميان نرود.
23- معاني الأخبار
الْقَطَّانُ عَنِ ابْنِ زَكَرِيَّا الْقَطَّانِ عَنِ ابْنِ حَبِيبٍ عَنِ ابْنِ
بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ
اللَّهِ ع مَا مَعْنَى قَوْلِ الْمُصَلِّي فِي تَشَهُّدِهِ لِلَّهِ مَا طَابَ وَ
طَهُرَ وَ مَا خَبُثَ فَلِغَيْرِهِ قَالَ مَا طَابَ وَ طَهُرَ كَسْبُ الْحَلَالِ
مِنَ الرِّزْقِ وَ مَا خَبُثَ فَالرِّبَا. [29]
عبدالله بن فضل
گويد: از امام صادق علیه السّلام پرسيدم: معناى اين سخن نمازگزار در تشهدش چيست؟
«آنچه حلال و پاك است از خداست و آنچه پليد و ناپاك است از سوى غير خداست.» امام
فرمود: مقصود از آنچه پاك و حلال است، درآمد حلال از روزي است و منظور از پليد و
ناپاك، [مال به دست آمده از] رباست.
24- تفسير العياشي عَنْ
شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ آكِلُ الرِّبَا لَا
يَخْرُجُ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يَتَخَبَّطَهُ الشَّيْطَانُ.[30]
امام صادق علیه
السّلام فرمود: ربا خوار از دنيا بيرون نمى‌رود، تا اينكه شيطان او را آشفته و
سردرگم سازد.
25- السرائر مِنْ كِتَابِ
الْمَسَائِلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ وَ مُوسَى
بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ عِيسَى
عَنْ طَاهِرٍ قَالَ:
كَتَبْتُ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ ع أَسْأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُعْطِي الرَّجُلَ
مَالًا يَبِيعُهُ بِهِ شَيْئاً بِعِشْرِينَ دِرْهَماً ثُمَّ يَحُولُ عَلَيْهِ
الْحَوْلُ فَلَا يَكُونُ عِنْدَهُ شَيْ‌ءٌ فَيَبِيعُهُ شَيْئاً آخَرَ فَأَجَابَنِي
مَا يُبَايِعُهُ النَّاسُ حَلَالٌ وَ مَا لَمْ يُبَايِعُوهُ فَرِبًا. [31]
طاهر گويد: به
امام هادى علیه السّلام نامه‌اي نوشتم و از ايشان پرسيدم: شخصى مالى به ديگرى
مى‌دهد، به اين صورت كه جنسى را به بيست درهم به وى مى‌فروشد. سپس مدت تعيين شده
فرامى‌رسد و بدهكار قدرت پرداخت ندارد؛ از اين رو جنس ديگرى به او مى‌فروشد.امام
پاسخ داد: آنچه مردم معامله مى‌كنند، حلال است و آنچه معامله نمى‌كنند، رباست.
26- الخرائج و الجرائح قَالَ
أَبُو هَاشِمٍ
أَدْخَلْتُ الْحَجَّاجَ بْنَ سُفْيَانَ الْعَبْدِيَّ عَلَى أَبِي مُحَمَّدٍ ع
فَسَأَلَهُ الْمُبَايَعَةَ قَالَ رُبَّمَا بَايَعْتُ النَّاسَ فَتَوَضَّعْتُهُمُ
الْمُوَاضَعَةَ إِلَى الْأَصْلِ قَالَ لَا بَأْسَ الدِّينَارُ بِالدِّينَارَيْنِ
بَيْنَهُمَا خَرَزَةٌ فَقُلْتُ فِي نَفْسِي هَذَا شِبْهُ مَا يَفْعَلُهُ
الْمُرْبِيُونَ فَالْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ إِنَّمَا الرِّبَا الْحَرَامُ مَا
قُصِدَ بِهِ الْحَرَامُ فَإِذَا جَاوَزَ حُدُودَ الرِّبَا وَ زُوِيَ عَنْهُ فَلَا
بَأْسَ الدِّينَارُ بِالدِّينَارَيْنِ يَداً بِيَدٍ وَ يُكْرَهُ أَنْ لَا يَكُونَ
بَيْنَهُمَا شَيْ‌ءٌ يُوقَعُ عَلَيْهِ الْبَيْعُ.[32]
ابو هاشم گويد:
حجاج بن سفيان عبدى را نزد امام حسن عسكرى علیه السّلام بردم. او درباره
معامله از امام سؤال كرد و گفت: گاهى با مردم معامله مى‌كنم و مواضعه به اصل می‌کنم
ـ يك برابر از آنها مى‌كاهم ـ. امام فرمود: معامله يك دينار به دو دينار كه
ميانشان مهره‌اى (يعني كالايي براي معامله) باشد، اشكال ندارد.
با خود گفتم: اين
مانند كارى است كه رباخواران انجام مى‌دهند. امام نگاهى به من كرد و فرمود: رباى
حرام چيزى است كه با آن حرام قصد شود. پس وقتى از محدوده ربا بگذرد و از آن جدا
شود، معامله نقدى دينار به دو دينار اشكال ندارد و در صورتى كه در ميانشان چيزى
نباشد كه معامله بر آن انجام گيرد، ناپسند است.
27- فقه الرضا عليه السلام اعْلَمْ يَرْحَمُكَ
اللَّهُ أَنَّ الرِّبَا حَرَامٌ سُحْتٌ مِنَ الْكَبَائِرِ وَ مِمَّا قَدْ وَعَدَ
اللَّهُ عَلَيْهِ النَّارَ فَنَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْهَا وَ هُوَ مُحَرَّمٌ عَلَى
لِسَانِ كُلِّ نَبِيٍّ وَ فِي كُلِّ كِتَابٍ وَ قَدْ أَرْوِي عَنِ الْعَالِمِ ع
أَنَّهُ قَالَ إِنَّمَا حَرَّمَ اللَّهُ الرِّبَا لِئَلَّا يَتَمَانَعَ النَّاسُ
الْمَعْرُوفَ.[33]
رحمت خدا بر تو
باد، بدان كه ربا، حرام و پليد و از گناهان كبيره است و از گناهاني است كه خداوند،
آن را به آتش وعده داده است؛ پس، از آن به خداوند پناه مى‌بريم، ربا از زبان هر
پيامبر و در هر كتاب آسمانى، حرام شده است.
و از امام موسي بن
جعفر علیه السّلام روايت شده كه فرمود: خداوند ربا را حرام كرد تا مردم از كار نيك
خوددارى نكنند.
28- تفسير العياشي عَنْ
مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ
مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ قَالَ الْمَوْعِظَةُ
التَّوْبَةُ. [34]
امام صادق علیه
السّلام درباره سخن خداوند متعال:{پس، هر كس، اندرزى از جانب پروردگارش بدو رسيد،
و [از رباخوارى] باز ايستاد، آنچه گذشته، از آن اوست و كارش به خدا واگذار
مى‌شود.}[35]
فرمود: مقصود از موعظه، توبه است.
29- تفسير العياشي عَنْ
مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ ع وَ قَدْ عَمِلَ
بِالرِّبَا حَتَّى كَثُرَ مَالُهُ بَعْدَ أَنْ سَأَلَ غَيْرَهُ مِنَ الْفُقَهَاءِ
فَقَالُوا لَهُ لَيْسَ يُقْبَلُ مِنْكَ شَيْ‌ءٌ إِلَّا أَنْ تَرُدَّهُ إِلَى
أَصْحَابِهِ فَلَمَّا قَصَّ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ
مَخْرَجُكَ فِي كِتَابِ اللَّهِ قَوْلُهُ فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ
ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَ الْمَوْعِظَةُ التَّوْبَةُ. [36]
شخصى از راه
رباخوارى اموال بسيارى به دست آورده بود. آن‌گاه از فقيهان در اين باره سؤال كرد و
آنان گفتند: هيچ عملي از تو پذيرفته نمي‌شود، مگر آنكه اموال را به صاحبانشان
بازگردانى. اين شخص زماني كه ماجرا را براي امام باقر علیه السّلام بازگو كرد.
امام به وى فرمود: راه نجات تو در اين آيه قرآن است: {پس، هركس اندرزى از جانب
پروردگارش بدو رسيد، و [از رباخوارى] باز ايستاد، آنچه گذشته، از آن اوست و كارش
به خدا واگذار مى‌شود} مقصود از موعظه، توبه است.
30- تفسير العياشي عَنْ أَبِي
عَمْرٍو الزُّبَيْرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ التَّوْبَةَ مُطَهِّرَةٌ مِنْ دَنَسِ
الْخَطِيئَةِ قَالَ يا
أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا
إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ إِلَى قَوْلِهِ تَظْلِمُونَ فَهَذَا مَا دَعَا اللَّهُ إِلَيْهِ عِبَادَهُ مِنَ
التَّوْبَةِ وَ وَعَدَ عَلَيْهَا مِنْ ثَوَابِهِ فَمَنْ خَالَفَ مَا أَمَرَهُ
اللَّهُ بِهِ مِنَ التَّوْبَةِ سَخِطَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ كَانَتِ النَّارُ
أَوْلَى بِهِ وَ أَحَقَ.[37]
امام صادق علیه السّلام روايت كرده است كه فرمود: توبه،
[گنهكار را] از پليدي گناه پاك مي‌گرداند. خداوند متعال فرمود: {اى كسانى كه ايمان
آورده‌ايد، از خدا پروا كنيد؛ و اگر مؤمنيد، آنچه از ربا باقى مانده است واگذاريد
. . . و اگر توبه كنيد، سرمايه‌هاى شما از خودتان است، نه ستم مي‌كنيد و نه ستم
مى‌بينيد.}[38]
در اين آيه، خداوند بندگانش را به توبه دعوت نموده و آنان را به ثواب آن وعده داده
است، پس هركس از توبه كه خداوند به آن امر كرده، سرپيچي كند، گرفتار خشم خداوند مي‌شود
و آتش براي او سزاوارتر و شايسته‌تر است.