روایات:
1- الکافی، عِدَّةٌ مِنْ
أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ
مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ
اللَّهِ ع يَقُولُ
الْعَامِلُ عَلَى غَيْرِ بَصِيرَةٍ كَالسَّائِرِ عَلَى غَيْرِ الطَّرِيقِ لَا
يَزِيدُهُ سُرْعَةُ السَّيْرِ إِلَّا بُعْداً.[1]
امام صادق علیه
السلام فرمود: عمل کننده بدون بصیرت همچون رونده بر غیر راه است که سرعت سیرش جز
بر دوریش نیفزاید.
2- الکافی، مُحَمَّدُ بْنُ
يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ
عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ حُسَيْنٍ الصَّيْقَلِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ
عَمَلًا إِلَّا بِمَعْرِفَةٍ وَ لَا مَعْرِفَةَ إِلَّا بِعَمَلٍ فَمَنْ عَرَفَ
دَلَّتْهُ الْمَعْرِفَةُ عَلَى الْعَمَلِ وَ مَنْ لَمْ يَعْمَلْ فَلَا مَعْرِفَةَ
لَهُ أَلَا إِنَّ الْإِيمَانَ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ. [2]
امام صادق علیه
السلام فرمود: خداوند عملی را جز با معرفتی قبول نمی‌کند و هیچ معرفتی نیست مگر با
عملی. پس هر کس معرفت یافت آن معرفت او را به عمل رهنمون شود. و کسی که عمل نکرد
پس هیچ معرفتی برایش نیست. آگاه باشید که اجزاء ایمان به یکدیگر وابسته است.
3- الکافی، عَنْهُ عَنْ
أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ
اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ عَمِلَ عَلَى غَيْرِ عِلْمٍ كَانَ مَا يُفْسِدُ
أَكْثَرَ مِمَّا يُصْلِحُ. [3]
رسول خدا صلی الله
علیه و آله فرمود: هر کس بدون علم عمل کند آنچه تباه می‌کند بیش از چیزی است که
اصلاح می‌کند.
4- قرب الإسناد هَارُونُ
عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلَامُ
قَالَ:
إِيَّاكُمْ وَ الْجُهَّالَ مِنَ الْمُتَعَبِّدِينَ وَ الْفُجَّارَ مِنَ
الْعُلَمَاءِ فَإِنَّهُمْ فِتْنَةُ كُلِّ مَفْتُونٍ. [4]
امیر مؤمنان علیه
السلام فرمود: از عابدان جاهل و عالمان فاجر بپرهیزد که اینها فتنه هر قابل فتنه‌ای
هستند.
5- الخصال ابْنُ
الْمُتَوَكِّلِ عَنِ الْحِمْيَرِيِّ عَنِ ابْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ
مَالِكِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنِ الثُّمَالِيِ عَنْ
عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمَا السَّلَامُ قَالَ: لَا حَسَبَ لِقُرَشِيٍّ وَ لَا عَرَبِيٍّ
إِلَّا بِتَوَاضُعٍ وَ لَا كَرَمَ إِلَّا بِتَقْوَى وَ لَا عَمَلَ إِلَّا
بِنِيَّةٍ وَ لَا عِبَادَةَ إِلَّا بِتَفَقُّهٍ أَلَا وَ إِنَّ أَبْغَضَ النَّاسِ
إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ يَقْتَدِي بِسُنَّةِ إِمَامٍ وَ لَا يَقْتَدِي
بِأَعْمَالِهِ. [5]
امام سجاد عليه السّلام فرمود: هيچ شرافتی
براى قريشى و عربى جز تواضع نيست؛ هيچ كرامتى جز تقوا نيست؛ هيچ عملى نیست مگر با
نيت، و هيچ عبادتى نيست مگر با تفقه و آگاهى. آگاه باشيد که مبغوض‌ترين مردم در
نزد خدا، كسى است كه به سنّت یک امام اقتدا می‌كند ولی به اعمالش نه!
6- الأمالي للشيخ الطوسي
ابْنُ الصَّلْتِ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ
أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى الضَّبِّيِّ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِي
الصَّلْتِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ
ص لَا قَوْلَ إِلَّا
بِعَمَلٍ وَ لَا قَوْلَ وَ عَمَلٌ إِلَّا بِنِيَّةٍ وَ لَا قَوْلَ وَ عَمَلٌ وَ
نِيَّةٌ إِلَّا بِإِصَابَةِ السُّنَّةِ. [6]
تنوير
لا قول أي لا ينفع قول و اعتقاد نفعا كاملا إلا بانضمام العمل إليه و لا ينفعان
أيضا إلا إذا كانا لله من غير شوب رياء و غرض فاسد و لا تنفع هذه الثلاثة أيضا إلا
إذا كانت موافقة للسنة و لا يكون العمل مبتدعا.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هیچ
گفتار [و اعتقاد]ى جز با عمل نيست، و هیچ گفتار [و اعتقاد] و عملی جز با نيّت
نيست، و هیچ گفتار [و اعتقاد] و عمل و نيّتی جز با مطابقت با سنت نيست.
توضيح علامه مجلسی: گفتار و اعتقاد
منفعت كامل ندارد، مگر اينكه با عمل همراه شود و آن دو نيز منفعت ندارد، مگر زمانى
كه براى رضاى خدا و بدون ريا و غرض فاسد انجام گيرد و آن سه فايده ندارد، مگر آنكه
موافق سنت باشد و از روى بدعت انجام نشود.
7- المجالس للمفيد أَحْمَدُ
بْنُ الْوَلِيدِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ
بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ عَمَّنْ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع
قَالَ:
الْعَامِلُ عَلَى غَيْرِ بَصِيرَةٍ كَالسَّائِرِ عَلَى السَّرَابِ بِقِيعَةٍ لَا
يَزِيدُ سُرْعَةُ سَيْرِهِ إِلَّا بُعْداً. [7]
امام صادق عليه السّلام فرمود: عمل كننده
بدون بصیرت، مانند رونده به دنبال سراب است كه هر قدر به سرعت رود، از هدفش دورتر
مى‌شود.
8- الإختصاص قَالَ أَمِيرُ
الْمُؤْمِنِينَ ع
الْمُتَعَبِّدُ عَلَى غَيْرِ فِقْهٍ كَحِمَارِ الطَّاحُونَةِ يَدُورُ وَ لَا
يَبْرَحُ وَ رَكْعَتَانِ مِنْ عَالِمٍ خَيْرٌ مِنْ سَبْعِينَ رَكْعَةً مِنْ
جَاهِلٍ لِأَنَّ الْعَالِمَ تَأْتِيهِ الْفِتْنَةُ فَيَخْرُجُ مِنْهَا بِعِلْمِهِ
وَ تَأْتِي الْجَاهِلَ فَتَنْسِفُهُ نَسْفاً وَ قَلِيلُ الْعَمَلِ مَعَ كَثِيرِ
الْعِلْمِ خَيْرٌ مِنْ كَثِيرِ الْعَمَلِ مَعَ قَلِيلِ الْعِلْمِ وَ الشَّكِّ وَ
الشُّبْهَةِ. [8]
امیر مؤمنان عليه السّلام فرمود: عابد
بدون فقه [و آگاهی]، مانند الاغ آسياب است كه مى‌چرخد، ولى از جايش دور نمى‌شود.
دو ركعت نماز عالم بهتر از هفتاد ركعت جاهل است، زیرا اگر فتنه‌ای رو کند عالم با
علم خودش از آن بیرون می‌آید، ولى جاهل به راحتی در آن افتد. و کسی که عملش اندک و
علمش زیاد است بهتر از کسی است که عملش زیاد و علمش اندک است و دچار شك و شبهه
است.
9- نهج البلاغة قَالَ
أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فَلْيَصْدُقْ رَائِدٌ أَهْلَهُ وَ لْيُحْضِرْ عَقْلَهُ وَ
لْيَكُنْ مِنْ أَبْنَاءِ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ مِنْهَا قَدِمَ وَ إِلَيْهَا
يَنْقَلِبُ فَالنَّاظِرُ بِالْقَلْبِ الْعَامِلُ بِالْبَصَرِ يَكُونُ مُبْتَدَأَ
عَمَلِهِ أَنْ يَعْلَمَ أَ عَمَلُهُ عَلَيْهِ أَمْ لَهُ فَإِنْ كَانَ لَهُ مَضَى
فِيهِ وَ إِنْ كَانَ عَلَيْهِ وَقَفَ عَنْهُ فَإِنَّ الْعَامِلَ بِغَيْرِ عِلْمٍ
كَالسَّائِرِ عَلَى غَيْرِ طَرِيقٍ فَلَا يَزِيدُهُ بُعْدُهُ عَنِ الطَّرِيقِ
إِلَّا بُعْداً مِنْ حَاجَتِهِ وَ الْعَامِلُ بِالْعِلْمِ كَالسَّائِرِ عَلَى
الطَّرِيقِ الْوَاضِحِ فَلْيَنْظُرْ نَاظِرٌ أَ سَائِرٌ هُوَ أَمْ رَاجِعٌ. [9]
امير مؤمنان عليه السّلام فرمود: امام
و رهنماى مردم بايد به مردم راست بگويد، و راه خرد پيمايد و از فرزندان آخرت باشد
كه از آنجا آمده و بدان جا خواهد رفت.
پس
آن كه با چشم دل بنگرد و با ديده درون كار كند، آغاز كارش آن است كه بينديشد: آيا
عمل او به سود او است يا زيان او؟ اگر به سود اوست ادامه دهد و و اگر زيانبار است،
توقف كند، زيرا عمل كننده بدون آگاهى، چون رونده‌اى است كه بيراهه مى‌رود. پس هر
چه شتاب كند از هدفش دورتر مى‌ماند. و عمل كننده از روى آگاهى، چون رونده‌اى بر
راه راست است. پس بيننده بايد به درستى بنگرد که آيا رونده به جلو است يا واپس‌گرا...
10- كَنْزُ الْكَرَاجُكِيِّ،
قَالَ الصَّادِقُ ع
أَحْسِنُوا النَّظَرَ فِيمَا لَا يَسَعُكُمْ جَهْلُهُ وَ انْصَحُوا لِأَنْفُسِكُمْ
وَ جَاهِدُوهَا فِي طَلَبِ مَعْرِفَةِ مَا
لَا عُذْرَ لَكُمْ فِي جَهْلِهِ فَإِنَّ لِدِينِ اللَّهِ أَرْكَاناً لَا يَنْفَعُ
مَنْ جَهِلَهَا شِدَّةُ اجْتِهَادِهِ فِي طَلَبِ ظَاهِرِ عِبَادَتِهِ وَ لَا
يَضُرُّ مَنْ عَرَفَهَا فَدَانَ بِهَا حُسْنُ اقْتِصَادِهِ وَ لَا سَبِيلَ
لِأَحَدٍ إِلَى ذَلِكَ إِلَّا بِعَوْنٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. [10]
امام
صادق عليه السّلام فرمود: در چيزى كه در ندانستنش مجاز نيستید، نيك بنگريد و خودتان
را پند دهيد، و در طلب معرفت چيزى كه براى شما در نداستنش عذرى نيست، با نفس
مبارزه كنيد، زيرا دين خدا اركانى دارد، كسي كه آنها را نمى‌داند، كوشش زياد او در
جستجوى ظاهر عبادتش فايده نمى‌دهد، و كسي كه آن اركان را مى‌داند ضرر نمى‌كند و به
سبب آنها، به بهترين ميانه‌روى مى‌رسد، و هیچ کس به این توفیق راه ندارد مگر به
كمك خداى عزّوجلّ.