تمهيدات سخنراني (موارد 3 و4)

تمهيدات سخنراني (موارد 3 و4)؛-درس سيزدهم

اهداف اين درس

1. آشنايي با دو مورد ديگر از تمهيدات سخنراني (موارد 3 و4)؛
2. شناخت اهميت و فوايد تعيين موضوع، و معيارهاي موضوع مناسب؛
3. پي بردن به اهميت، فوايد و ويژگيهاي عنوان مناسب در سخنراني؛
4. شناخت انواع عناوين.

در درس پيش دو مورد از تمهيدات سخنراني، يعني؛ «مشخص كردن مخاطب» و «مشخص كردن هدف» را توضيح داديم. اينك دو مورد ديگر را در اين درس بيان مي كنيم.

سوم: تعيين موضوع (محور)

شايد برخى بر اين تصور باشند كه تعيين موضوع سخنرانى از پيش، لازم نيست و سخنران مذهبى پس از قرار گرفتن بر عرشه منبر با الهام الهى موضوعى را مطرح مى كند و تأثيرگذارى لازم و مطلوب صورت مى گيرد.

ضمن قبول امدادهاى غيبى و الهامهاى الهى براى برخى افراد و در بعضى موارد، لازم است اين نكته را گوشزد كنيم كه چنين سخنورانى جز در موارد استثنايى مبتلا به پراكنده گويى اند. در نهايت نيز پس از طرح موضوعات متفرق و مختلف، به نياز مخاطب پاسخ نمى دهند؛ به ويژه در شرايط فعلي كه بايد حساب شده در مقابل ترفندهاي دشمنان تبليغ كرد.

البته سخنرانيهاى كشكولى با موضوعات متنوع، اگر داراى يك محور و موضوع اصلى باشند، براى مخاطبان عام مفيدند؛ ولى در همين موارد نيز قابل نقدند و چنانچه در موضوع واحدى متمركز شوند و ديگر شرايط محتوايى را رعايت كنند، تأثيرگذارى علمى و احساسى قوى ترى خواهند داشت.

فوايد تعيين موضوع

تعيين يك موضوع براى سخنرانى، امكان موفقيّت در محورهاي ذيل را افزون تر خواهد كرد:

1. پرورش مطلب؛
2. تفهيم مطلب به مخاطب؛
3. ماندگار شدن بحث؛
4. ارتباط با مخاطبان؛
5. اقناع انديشه و تحريك احساس؛
6. امكان نوآورى و خلّاقيت؛
7. پاسخگويى به نيازها و تمايلات مخاطب؛
8. پرهيز از تكرار مطالب.

معيارهاى موضوع مناسب

موضوع سخنرانى بايد داراى معيارها و شرايط ذيل باشد:

1. مطابق با نياز مخاطب باشد؛
2. داراى اولويت باشد؛
3. ريز و خاص باشد، نه كلى و عام
4. براي مخاطب جذّاب باشد؛
5. مطابق با ظرفيت (گوينده، شنونده، زمان و مقدار ساعت سخنرانى، مكان، و مناسبت) باشد؛
6. از نظر دينى يا كاربرد اجتماعى ارزش تحقيق داشته باشد؛
7. منابع آن در دسترس باشد.

چهارم: تعيين عنوان

عنوان سخنرانى در واقع، تابلو و نشانه سخنرانى است كه محتواى آن را معرفى مى كند. گاهى دلالت عنوان بر معنون به صورت دلالت تطابقى است. در اين صورت، عنوان، همان موضوع يا مترادف موضوع است و گاهى دلالت عنوان بر معنون به دلالت تضمنى يا التزامى است كه در اين صورت، عنوان و موضوع سخنرانى به لحاظ معنا متفاوت خواهند بود.

براي مثال، ممكن است موضوع سخنرانى «محبت در جامعه دينى» باشد و عنوان بحث را «عشق» بگذاريم كه تقريبا با يكديگر مترادف اند و ممكن است موضوع سخنرانى «امر به معروف و نهى از منكر» باشد و عنوان سخنرانى را «مهربانى مدنى» بگذاريم كه لازمه امر به معروف و نهى از منكر است.

اغلب، عنوان سخنراني در ابتداي آن معرفي مي شود و يا حتي ممكن است پيش از شروع سخن در تابلو اعلانات و يا هر جاي ديگري معرفي شده باشد؛ ولي گاهي در اواسط بحث نيز مطرح مي شود كه با توجه به شرايط خاص جلسه و مخاطبان يا موضوع، ممكن است تناسب بيشتري نيز داشته باشد.

اهميت و فوايد عنوان مناسب

عناوين در تبليغات امروزى جهان، بسيار مهم و سرنوشت سازند و بسيارى از فيلمها، نمايشنامه ها، و داستانها، فقط به سبب عنوان جذاب و مناسب، مخاطبان زيادى را به خود جذب كرده اند.

در سخنرانى دينى نيز انتخاب عنوان زيبا و مناسب بسيار اهميت دارد؛ به ويژه در موضوعات تكرارى كه تكرار موضوع، باعث دلزدگي مخاطب مى شود، اگر عناوين، زيبا و جديد انتخاب شود، مخاطب را به وجد مى آورد.

1. سهولت در فهم مخاطب

براى همه مخاطبان، به ويژه مخاطبان عمومى لازم است از عناوين زيبا و قابل فهم استفاده شود. در اين صورت با طرح عنوان، مطالب و محتواى سخنرانى را به راحتى دريافت مي كنند؛ مگر در مورد ايجاد انگيزه با روش ابهامى كه نبايد مخاطبان، متوجه موضوع شوند و لازم است موضوع پس از گذشت مدتى از زمان سخنرانى، روشن شود.[1]

2. جذب مخاطب

پرفروش ترين كتابهاى دنيا آنهايى بوده اند كه عناوين كوتاه و گويا داشته اند. اگر به عناوين فيلمها و مقالات پرخريدار نيز توجه شود، به خوبى روشن مى شود كه عنوان زيبا و جذاب، باعث استقبال عمومى است. سخنرانى دينى هم از اين قاعده مستثنا نيست و عناوين زيبا و گويا، مخاطبان را مجذوب خود مى سازد.

3. معرفى ديدگاه سخنران

اگر عنوان بحث ما «عشق و زيبايى» باشد، معلوم است كه مى خواهيم دربارۀ رابطه عشق و زيبايى بحث كنيم و يا وقتى عنوان بحث ما «لذت و دين» است، بحث درباره رابطه لذت و دين خواهد بود. پس عنوان مناسب مى تواند تا حد زيادي، ديدگاه گوينده را از همان ابتداي سخنراني براي مخاطب روشن سازد.

البته شفافيت و روشن بودن منظور از عنوان در بعضي از موارد مشكل ساز است؛ مثلا اگر سخنران مي خواهد درباره موضوعي سخن بگويد و در آن موضوع، ديدگاه خاصي دارد كه باب طبع مخاطب نيست، ممكن است طرح عنوان گويا در چنين وضعيتي دردسر ساز شود. در اين گونه موارد بايد عناويني را مطرح كرد كه دلالت تطابقي بر معنون نداشته باشند و مخاطب پس از مقدمه چيني لازم و تلطيف فضاي رواني جلسه به موضوع بحث پي ببرد.

4. ماندگارى محتوا و پيام

چنانچه عنوان، زيبا، كوتاه، جذاب و گويا باشد، عامل ماندگارى پيام سخنرانى در ذهن مخاطب است؛ زيرا سخنراني در آن عنوان خلاصه شده است و زيبايي عنوان و جاذبه اش سبب ماندگاري است.

سخنرانيهاى بدون عنوان

عنوان زدن براى سخنرانى در موارد ذيل لازم نيست؛ گرچه ممكن است وجود آن بهتر باشد:

1. جايى كه سخنران، مشهور و مطلوب باشد؛ در چنين مواردي خود سخنران براي مخاطب، اهميت بيشتري دارد تا عنواني كه براي سخنراني مطرح مي كند.
2. موقعيتها و مناسبتهاى ويژه و خاص كه به دليل شرايط خاص سياسي، حماسي و ... كسي در بند عنوان سخنراني نيست.

ويژگيهاى عنوان مناسب

ويژگيهاى لازم براى عنوان مناسب عبارت اند از:

1. قابليت تطبيق با محتواى بحث به دلالت مطابقي، تضمني يا التزامي؛
2. جذّابيت؛
3. زيبايى در تعبير؛
4. مناسب بودن با شأن و وزانت مباحث دينى؛
5. تازگى؛
6. كوتاه بودن.

مناسب ترين عنوان، عنوانى است كه همه ويژگيهاى فوق را داشته باشد. هرچه اين ويژگيها كم تر در عنوان سخنرانى ديده شود، آن را از حدّ مطلوبيت دور مى سازد. در ذيل، چند عنوان را از نظر دارا بودن يا دارا نبودن ويژگيها مرور مى كنيم:

1. چگونه خوش باشيم(براي موضوع راههاي لذت بردن در زندگي) قابل تطبيق، داراى جاذبه براى دبيرستانها، غير زيبا، فاقد وزانت مباحث دينى، فاقد تازگى وكوتاه.
2. خشونت(براي موضوع خشونت در زندگي يا در جامعه) قابل تطبيق، پرجاذبه براى برخى مخاطبان، غير زيبا، داراى وزانت، فاقد تازگى، كوتاه.
3. آيين صفا(براى موضوع راههاى كسب لذت) قابل تطبيق، غير جذّاب، غير زيبا، فاقد وزانت مباحث دينى، تازه وكوتاه.
4. آيين كاميابى(براى موضوع راههاى كسب لذت)قابل تطبيق، جذّاب، زيبا، داراى وزانت، تازه وكوتاه.
5. مهربانى مدنى(براى موضوع امر به معروف و نهى از منكر) قابل تطبيق به دلالت التزامي، داراى جاذبه، زيبا، داراى وزانت مباحث دينى، تازه وكوتاه.

انواع عناوين

از جهات مختلفى مى توان به دسته بندى عناوين پرداخت:

1. كوتاه يا بلند بودن

برخى عناوين، كوتاه و برخى، بلند هستند. به صورت طبيعى، عناوين كوتاه تر براى سخنرانى مناسب ترند. برخى از اهل ذوق مى گويند در صورتى كه تعداد كلمات عنوان - چه در گفتار و چه در نوشتار - از سه كلمه بيشتر نباشد، از جاذبه بيشترى برخوردار است.

عناوينى مانند: آيين زندگى، آيين زمامدارى، مهرورزى و خشونت، اسلام دين زندگى و... كوتاه، و عناوينى مثل: راههاى كسب لذت از ديدگاه انديشمندان اسلامى، آثار و بركات تقوا در سيره و سخن معصومان علیهم السلام و... بلند هستند.

2. مبهم يا صريح بودن

بعضى عناوين با صراحت، بيانگر محتوا و موضوع سخنرانى هستند و هيچ ابهامى براى مخاطب باقى نمى گذارند؛ مانند: ولايتعهدى امام رضا علیه السلام ، راز طول عمر امام زمان علیه السلام ، وظايف منتظران در دوران غيبت، انتظار سازنده و...، و برخى ديگر از عناوين، مبهم اند و مخاطب نمى تواند با نگاه اوليه، محتوا و موضوع سخنرانى را تشخيص دهد؛ مانند: «آفتاب در حجاب» براى موضوع حضرت زينب سلام الله علیها ، «كشتى پهلو گرفته» براى موضوع حضرت زهرا سلام الله علیها ، «خورشيد شرق» براى موضوع حضرت رضا علیه السلام و «مفرد مذكر غايب» براى موضوع امام زمان علیه السلام .

عناوين مبهم براى مخاطبان هوشمند و به ويژه غير داوطلب مناسب تر است و در اكثر موارد باعث جذب آنان مى شود.

3. علمى يا ادبى بودن

عناوين علمى، همانند عناوين پايان نامه ها و كتابهاى علمى هستند و براى سخنرانيهايى به كار مى آيند كه هدف از آنها بيشتر، اقناع انديشه است؛ مانند:

- زن در تفكر امام خمينى ؛

- علل روانى عقب افتادگى كشورهاى اسلامى در انديشه امام خمينى ؛

- راههاى ايجاد محبّت در خانه؛

- عوامل ايجاد حيا در زندگى؛

- راههاى پايدارى توبه.

عناوين ادبى آنهايى هستند كه با دست مايه هاى ادبى ساخته شده اند و مخاطبان نو جو و زيباطلب را جذب مى كنند و براى بحثهاى احساسى تر مناسب ترند؛ مانند:

- خون خدا؛

- كشتى پهلو گرفته ؛

- ياس كبود.

پرسش نامه

1. تعيين موضوع سخنراني، پيش از رفتن به منبر چه ضرورتي دارد؟
2. فوايد تعيين يك موضوع و محور براي سخنراني را بنويسيد.
3. معيارهاي موضوع مناسب كدام اند؟
4. منظور از عنوان سخنراني چيست و چه تفاوتي با موضوع سخنراني دارد؟
5. فوايد عنوان مناسب را بنويسيد.
6. آيا هميشه گويا بودن عنوان، مطلوب است؟
7. در چه مواردي عنوان زدن براي سخنراني لازم نيست؟
8. ويژگيهاي عنوان مناسب را با ذكر چند مثال به صورت تطبيقي بيان كنيد.
9. انواع عناوين را نام ببريد و هر يك را توضيح دهيد.

تمرين

1.با توجه به آنچه در اين درس آموخته ايد، ده موضوع مناسب سخنراني را انتخاب كنيد و براي هر موضوع، سه عنوان مناسب بزنيد.

2. در جمع دوستان و يا در صورت امكان در كلاس درس، بعضي موضوعات و عناوين تهيه شده را به بحث بگذاريد و با راهنمايي استاد خود، آنها را ارزيابي كنيد.

---

[1]. ايجاد انگيزه با روش ابهامي را در فصل ششم توضيح خواهيم داد.