آیات
1- أَ وَ كُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَریقٌ مِنْهُمْ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا یُؤْمِنُونَ [1]
آیا هر بار كه با خدا پیمانى بستند گروهى از ایشان پیمان شكنى كردند؟ آرى بیشترشان ایمان نخواهند آورد.
2- فَلَنَأْتِیَنَّكَ بِسِحْرٍ مِثْلِهِ فَاجْعَلْ بَیْنَنا وَ بَیْنَكَ مَوْعِداً لا نُخْلِفُهُ نَحْنُ وَ لا أَنْتَ مَكاناً سُوىً [2]
قطعاً ما هم سحرى همانند آن براى تو خواهیم آورد! هم اكنون (تاریخش را تعیین كن، و) موعدى میان ما و خودت قرار ده كه نه ما و نه تو، از آن تخلّف نكنیم آن هم در مكانى كه نسبت به همه یكسان باشد!
3- فَرَجَعَ مُوسى إِلى قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً قالَ یا قَوْمِ أَ لَمْ یَعِدْكُمْ رَبُّكُمْ وَعْداً حَسَناً أَ فَطالَ عَلَیْكُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدْتُمْ أَنْ یَحِلَّ عَلَیْكُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَخْلَفْتُمْ مَوْعِدی [3]
موسى خشمگین و اندوهناك به سوى قوم خود بازگشت و گفت: اى قوم من! مگر پروردگارتان وعده نیكویى به شما نداد؟! آیا مدّت جدایى من از شما به طول انجامید، یا مىخواستید غضب پروردگارتان بر شما نازل شود كه با وعده من مخالفت كردید؟!
4- وَعْدَ اللَّهِ لا یُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ [4]
این وعدهاى است كه خدا كرده و خداوند هرگز از وعدهاش تخلّف نمىكند ولى بیشتر مردم نمىدانند!
5- یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ [5]
اى كسانى كه ایمان آوردهاید، چرا سخنانى مىگویید كه به كارشان نمىبندید؟
روایات
كافی
بَابُ خُلْفِ الْوَعْدِ
1- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ عِدَةُ الْمُؤْمِنِ أَخَاهُ نَذْرٌ لَا كَفَّارَةَ لَهُ فَمَنْ أَخْلَفَ فَبِخُلْفِ اللَّهِ بَدَأَ وَ لِمَقْتِهِ تَعَرَّضَ وَ ذَلِكَ قَوْلُهُ- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ [6]
هشام بن سالم گوید: از حضرت صادق علیه السلام شنیدم كه میفرمود: وعده مؤمن ببرادر (دینى) خود نذرى است كه كفاره ندارد، پس هر كه بآن وفا نكند بمخالفت وعده با خدا برخاسته و خود را در غضب او انداخته، این است گفتار خداى تعالى كه (فرماید:): اى كسانى كه ایمان آوردهاید چرا گوئید آنچه را نكنید چه دشمنى گرانى است نزد خدا كه بگوئید آنچه را نكنید (سوره صف آیه 2- 3).
2- عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ كانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلْیَفِ إِذَا وَعَد [7]
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا (ص) فرموده: هر كه بخدا و روز جزا ایمان دارد باید بوعده كه میدهد وفا كند.
3- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَسَنِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ یَزِیدَ الصَّائِغِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ عَلَى هَذَا الْأَمْرِ إِنْ حَدَّثَ كَذَبَ وَ إِنْ وَعَدَ أَخْلَفَ وَ إِنِ ائْتُمِنَ خَانَ مَا مَنْزِلَتُهُ قَالَ هِیَ أَدْنَى الْمَنَازِلِ مِنَ الْكُفْرِ وَ لَیْسَ بِكَافِرٍ [8]
یزید صائغ گوید: بامام صادق علیه السّلام عرضكردم: مردیست كه مسلمان و شیعى مذهب است اگر خبر دهد دروغ گوید، و اگر وعده دهد خلف كند و اگر امین شود خیانت كند، او چه منزلتى دارد؟ فرمود: در نزدیكترین منازل كفر است، ولى كافر نیست (نزدیكست كه گناهانش او را بكفر رساند).
4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِیهِ كَانَ مُنَافِقاً- وَ إِنْ صَامَ وَ صَلَّى وَ زَعَمَ أَنَّهُ مُسْلِمٌ مَنْ إِذَا ائْتُمِنَ خَانَ وَ إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ وَ إِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ فِی كِتَابِهِ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْخائِنِینَ وَ قَالَ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَیْهِ إِنْ كانَ مِنَ الْكاذِبِینَ وَ فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ اذْكُرْ فِی الْكِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ كانَ رَسُولًا نَبِیًّا [9]
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: سه صفت است كه هر كه داشته باشد منافق است، اگر چه اهل نماز و روزه باشد و خود را مسلمان پندارد: 1- كسى كه چون امانت بدو سپارند خیانت كند 2- چون خبرى دهد دروغ گوید 3- هر گاه وعده دهد خلف كند، خداى عز و جل در كتابش فرموده است: خدا خیانتكاران را دوست ندارد و فرموده: لعنت خدا بر او اگر از دروغگویان باشد و فرموده: اسماعیل را در كتاب یاد كن، همانا او درست وعده و رسول و پیغمبر بود.
بحارالانوار
1- ل، [الخصال] أَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ بَكْرٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَغْدَادِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ عَامَلَ النَّاسَ فَلَمْ یَظْلِمْهُمْ وَ حَدَّثَهُمْ فَلَمْ یَكْذِبْهُمْ وَ وَعَدَهُمْ فَلَمْ یُخْلِفْهُمْ فَهُوَ مِمَّنْ كَمَلَتْ مُرُوءَتُهُ وَ ظَهَرَتْ عَدَالَتُهُ وَ وَجَبَتْ أُخُوَّتُهُ وَ حَرُمَتْ غِیبَتُهُ [10]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هركه در رفتار خود با مردم به ایشان ستم نكند و هرگاه با آنان سخن بگوید، دروغ نگوید و چون وعده شان دهد، خلف وعده نكند، انسانیتش كامل و عدالتش آشكار و دوستیش لازم و غیبتش حرام است.
2- ل، [الخصال] أَبِی عَنِ الْكَمَنْدَانِیِّ عَنِ ابْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِیهِ أَوْجَبْنَ لَهُ أَرْبَعاً عَلَى النَّاسِ مَنْ إِذَا حَدَّثَهُمْ لَمْ یَكْذِبْهُمْ وَ إِذَا خَالَطَهُمْ لَمْ یَظْلِمْهُمْ وَ إِذَا وَعَدَهُمْ لَمْ یُخْلِفْهُمْ وَجَبَ أَنْ تَظْهَرَ فِی النَّاسِ عَدَالَتُهُ وَ تَظْهَرَ فِیهِمْ مُرُوءَتُهُ وَ أَنْ تَحْرُمَ عَلَیْهِمْ غِیبَتُهُ وَ أَنْ تُحِبَّ عَلَیْهِمْ أُخُوَّتُه [11]
امام صادق علیه السلام : سه چیز است كه هر كس دارا باشد، آن سه، چهار وظیفه را در قبال او بر مردم واجب گردانند: كسى كه هرگاه با مردم سخن گوید به ایشان دروغ نگوید و هرگاه با آنان بیامیزد در حقّشان ستم نكند و هرگاه و عده اى به آنان دهد خلف وعده نكند، واجب است كه عدالت او در میان مردم آشكار شود و مروّتش در میان آنان هویدا گردد و غیبت از او برایشان حرام باشد و برادریش بر آنها لازم آید.
3- ل، [الخصال] الْعَسْكَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ یَحْیَى بْنِ حَاتِمٍ عَنْ یَزِیدَ بْنِ هَارُونَ عَنْ شُعْبَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُرَّةَ عَنْ مَسْرُوقٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِیهِ فَهُوَ مُنَافِقٌ وَ إِنْ كَانَتْ فِیهِ وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِیهِ خَصْلَةٌ مِنَ النِّفَاقِ حَتَّى یَدَعَهَا مَنْ إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ وَ إِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ وَ إِذَا عَاهَدَ غَدَرَ وَ إِذَا خَاصَمَ فَجَرَ [12]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چهار خصلت است كه در هر كه باشند منافق است و اگر یكى از آنها در او باشد یك خصلت نفاق در او وجود دارد تا اینكه آن را رها كند : كسى كه هرگاه سخن گوید دروغ گوید و هرگاه وعده دهد خُلفِ وعده كند و هرگاه پیمان بندد پیمان شكنى كند و هرگاه ستیزه كند از حق تجاوز نماید.
4- نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا دِینَ لِمَنْ لَا عَهْدَ لَهُ [13]
امام صادق علیه السلام : كسى كه پایبند عهد و پیمان نیست دین ندارد .
5- ف، [تحف العقول] نهج، [نهج البلاغة] فِی وَصِیَّتِهِ ع لِلْأَشْتَرِ وَ إِیَّاكَ وَ الْمَنَّ عَلَى رَعِیَّتِكَ بِإِحْسَانِكَ أَوِ التَّزَیُّدَ فِیمَا كَانَ مِنْ فِعْلِكَ أَوْ أَنْ تَعِدَهُمْ فَتُتْبِعَ مَوْعِدَكَ بِخُلْفِكَ فَإِنَّ الْمَنَّ یُبْطِلُ الْإِحْسَانَ وَ التَّزَیُّدَ یَذْهَبُ بِنُورِ الْحَقِّ وَ الْخُلْفَ یُوجِبُ الْمَقْتَ عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ النَّاسِ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ وَ قَالَ ع الْوَفَاءُ لِأَهْلِ الْغَدْرِ غَدْرٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ الْغَدْرُ بِأَهْلِ الْغَدْرِ وَفَاءٌ عِنْدَ اللَّهِ [14]
امام على علیه السلام ـ در فرمان استاندارى مصر به مالك اشتر ـ نوشت: مبادا به خاطر خدماتت، بر رعیّت خود منّت گذارى یا كارهاى خود را بیش از آنچه هست جلوه دهى یا به مردم وعده دهى و به وعده ات عمل نكنى؛ زیرا منّت نهادن، احسان را بى اجر مى كند و بزرگ جلوه دادن كارهایى كه مى كنى، نور حق (حقیقت) را مى برد و به كار نبستن وعده، باعث خشم خدا و مردم مى شود. خداوند متعال مى فرماید: نزد خداوند بسیار مبغوض است كه چیزى بگویید و به آن عمل نكنید.
و فرمود: امام على علیه السلام : وفادارى با پیمان شكنان، نزد خدا پیمان شكنى به شمار است و پیمان شكنى با پیمان شكنان وفادارى است در نزد خدا.
6- مِشْكَاةُ الْأَنْوَارِ، عَنِ الرِّضَا ع قَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ نَرَى مَا وَعَدْنَا عَلَیْنَا دَیْناً كَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ ص
وَ قَالَ النَّبِیُّ ص تَقْبَلُوا لِی سِتَّ خِصَالٍ أَتَقَبَّلُ لَكُمُ الْجَنَّةَ إِذَا حَدَّثْتُمْ فَلَا تَكْذِبُوا وَ إِذَا وَعَدْتُمْ فَلَا تُخْلِفُوا وَ إِذَا اؤْتُمِنْتُمْ فَلَا تَخُونُوا وَ غُضُّوا أَبْصَارَكُمْ وَ احْفَظُوا فُرُوجَكُمْ وَ كُفُّوا أَیْدِیَكُمْ وَ أَلْسِنَتَكُمْ [15]
امام رضا علیه السلام : ما خاندانى هستیم كه وعده خود را دَینى بر گردن خویش مى بینیم، چنان كه رسول خدا صلى الله علیه و آله چنین كرد.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود : شش چیز را براى من به عهده گیرید، من براى شما بهشت را به عهده مى گیرم: هرگاه سخن گفتید دروغ مگویید، هر گاه وعده دادید خلف وعده نكنید، هرگاه امین تان دانستند خیانت نورزید، چشمانتان را [از حرام ]فرو بندید، شهوت خویش را از حرام حفظ كنید، و دست و زبان خود را نگه دارید.