(2)
کلمه اللّه چیست؟
1. نعمت های خداوند. «قل لو کان البحر مداداً لکلمات ربّی لنفد البحر...»(3)
2. سنّت های الهی. «و لقد سبقت کلمتنا لعبادنا المرسلین انّهم لهم المنصورون»(4) و «ولولا کلمه الفصل لقضی بینهم»(5)
3. آفریده های ویژه ی خداوند. «انّما المسیح عیسی ابن مریم رسول اللّه و کلمته»(6)
4. حوادثی که انسان با آنها آزمایش می شود. «و اذا ابتلی ابراهیم ربّه بکلمات»(7)
5. آیات الهی. درباره ی حضرت مریم می خوانیم: «و صدّقت بکلمات ربّها»(8)
6. اسباب پیروزی حقّ بر باطل. «و یرید اللّه ان یحقّ الحق بکلماته و یقطع دابر الکافرین»(9)، «و یمح اللّه الباطل و یحقّ الحق بکلماته»(10)
از جمع مطالب گذشته به دست می آید که مراد از «کلمه» تنها لفظ نیست، بلکه مراد
ص:39
1- 199. کهف، 82.
2- 200. ذیل آیه 27 سوره لقمان.
3- 201. کهف، 109.
4- 202. صافات، 171-172.
5- 203. شوری، 21.
6- 204. نساء، 171.
7- 205. بقره، 124.
8- 206. تحریم، 12.
9- 207. انفال، 7.
10- 208. شوری، 24.
سنّت ها، مخلوقات، اراده و الطاف الهی است که در آفرینش جلوه می کند.
بنابراین، اگر همه ی درختان قلم و همه ی دریاها مرکّب شوند، نمی توانند کلمات الهی را بنویسند، یعنی نمی توانند آفریده های خدا، الطاف الهی و سنّت هایی را که در طول تاریخ برای انسان ها و همه ی موجودات وجود داشته است بنویسند. «واللّه العالم»
در روایت می خوانیم: امام کاظم علیه السلام فرمود: مصداق کلمات اللّه ما هستیم که فضایل ما قابل ادراک و شماره نیست.(1) آری، اولیای خدا از طرف ذات مقدّس او واسطه ی فیض هستند و هر لطف و کمالی، از طریق آن بزرگواران به دیگران می رسد.