آیات
1. وَ الَّذینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِغَیْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبیناً [1]
و آنان كه مردان و زنان باایمان را به خاطر كارى كه انجام ندادهاند آزار مىدهند بار بهتان و گناه آشكارى را به دوش كشیدهاند.
2. فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِیًّا حَتَّى أَنْسَوْكُمْ ذِكْری وَ كُنْتُمْ مِنْهُمْ تَضْحَكُونَ [2]
امّا شما آنها را به باد مسخره گرفتید تا شما را از یاد من غافل كردند و شما به آنان مىخندیدید!
3. یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى أَنْ یَكُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى أَنْ یَكُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإیمانِ وَ مَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ [3]
اى كسانى كه ایمان آوردهاید! نباید گروهى از مردان شما گروه دیگر را مسخره كنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند و نه زنانى زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند و یكدیگر را مورد طعن و عیبجویى قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یكدیگر را یاد نكنید، بسیار بد است كه بر كسى پس از ایمان نام كفرآمیز بگذارید و آنها كه توبه نكنند، ظالم و ستمگرند!
4. الَّذینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعینَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ فِی الصَّدَقاتِ وَ الَّذینَ لا یَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ [4]
آنهایى كه از مؤمنان اطاعت كار، در صدقاتشان عیبجویى مىكنند، و كسانى را كه (براى انفاق در راه خدا) جز به مقدار (ناچیز) توانایى خود دسترسى ندارند، مسخره مىنمایند، خدا آنها را مسخره مىكند (و كیفر استهزاكنندگان را به آنها مىدهد) و براى آنها عذاب دردناكى است.
5. أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فی جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرینَ [5]
(این دستورها براى آن است كه) مبادا كسى روز قیامت بگوید: افسوس بر من از كوتاهیهایى كه در اطاعت فرمان خدا كردم و از مسخرهكنندگان (آیات او) بودم!.
6. وَ لا تُطِعْ كُلَّ حَلاَّفٍ مَهینٍ هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمیمٍ [6]
و از كسى كه بسیار سوگند یاد مىكند و پست است اطاعت مكن! كسى كه بسیار عیبجوست و به سخن چینى آمد و شد مىكند.
7. إِنَّ الَّذِینَ أَجْرَمُواْ كاَنُواْ مِنَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ یَضْحَكُونَ وَ إِذَا مَرُّواْ بهِِمْ یَتَغَامَزُونَ وَ إِذَا انقَلَبُواْ إِلىَ أَهْلِهِمُ انقَلَبُواْ فَكِهِین وَ إِذَا رَأَوْهُمْ قَالُواْ إِنَّ هَؤُلَاءِ لَضَالُّونَ وَ مَا أُرْسِلُواْ عَلَیهِْمْ حَافِظِینَ فَالْیَوْمَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنَ الْكُفَّارِ یَضْحَكُونَ عَلىَ الْأَرَائكِ یَنظُرُون هَلْ ثُوِّبَ الْكُفَّارُ مَا كاَنُواْ یَفْعَلُون [7]
بدكاران (در دنیا) پیوسته به مؤمنان مىخندیدند و هنگامى كه از كنارشان مىگذشتند آنان را با اشاره تمسخر مىكردند و چون به سوى خانواده خود بازمىگشتند مسرور و خندان بودند و هنگامى كه آنها را مىدیدند مىگفتند: اینها گمراهانند! در حالى كه هرگز مأمور مراقبت و متكفّل آنان [مؤمنان] نبودند! ولى امروز مؤمنان به كفار مىخندند در حالى كه بر تختهاى آراسته بهشتى نشسته و (به سرنوشت شوم آنها) مىنگرند! آیا (با این حال) كافران پاداش اعمال خود را گرفتند؟!
8. وَیْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ [8]
واى بر هر عیبجوى مسخرهكنندهاى!
روایات
الکافی
بَابُ مَنْ آذَى الْمُسْلِمِینَ وَ احْتَقَرَهُمْ
1 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِیَأْذَنْ بِحَرْبٍ مِنِّی مَنْ آذَى عَبْدِیَ الْمُؤْمِنَ وَ لْیَأْمَنْ غَضَبِی مَنْ أَكْرَمَ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنَ وَ لَوْ لَمْ یَكُنْ مِنْ خَلْقِی فِی الْأَرْضِ فِیمَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ إِلَّا مُؤْمِنٌ وَاحِدٌ مَعَ إِمَامٍ عَادِلٍ لَاسْتَغْنَیْتُ بِعِبَادَتِهِمَا عَنْ جَمِیعِ مَا خَلَقْتُ فِی أَرْضِی وَ لَقَامَتْ سَبْعُ سَمَاوَاتٍ وَ أَرَضِینَ بِهِمَا وَ لَجَعَلْتُ لَهُمَا مِنْ إِیمَانِهِمَا أُنْساً لَا یَحْتَاجَانِ إِلَى أُنْسِ سِوَاهُمَا [9]
هشام بن سالم گوید: شنیدم حضرت صادق علیه السلام میفرمود: خداى عز و جل فرماید: بجنگ با من اعلان دهد آن كس كه بنده مؤمن مرا بیازارد، و از خشم من آسوده خاطر باشد آن كس كه بنده مؤمن مرا گرامى دارد، و اگر در میانه مشرق و مغرب زمین آفریده از آفریدههایم جز یك مؤمن و یك پیشواى عادل با او نباشد، من بعبادت آن دو از تمامى آنچه در زمینم آفریدم بىنیاز باشم و هر آینه هفت آسمان و هفت زمین بخاطر او بر پا باشند، و براى آن دو از ایمانى كه دارند آرامشى فراهم سازم كه نیازى به آرامش دیگرى نداشته باشند.
شرح
- مجلسى (ره) گوید: مقصود از بىنیازى خداوند بعبادت یكمؤمن و یك امام از عبادت دیگران پذیرفتن عبادت آن دو است و گر نه خداى متعال غنى بالذات است و نیازى بعبادت هیچ كس ندارد، و نیز مقصود از بودن یك مؤمن و یك پیشوا اعم است از اینكه بالفعل آن مؤمن موجود باشد یا بالقوه، زیرا چه بسا پیمبرانى كه مبعوث شدند و تا مدتى كسى بآنها ایمان نیاورد چنانچه در باب كمى عدد مؤمنین گذشت كه حضرت ابراهیم علیه السلام یك تنه عبادت خداى را میكرد و كسى با او نبود تا آنكه خداوند او را باسماعیل و اسحاق مأنوس كرد، و بعضى گفتهاند مقصود بیان حال این امت است پس منافاتى با تنهائى پیمبران گذشته ندارد.
2 عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ مُنْذِرِ بْنِ یَزِیدَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا كَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَى مُنَادٍ أَیْنَ الصُّدُودُ لِأَوْلِیَائِی فَیَقُومُ قَوْمٌ لَیْسَ عَلَى وُجُوهِهِمْ لَحْمٌ فَیُقَالُ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ آذَوُا الْمُؤْمِنِینَ وَ نَصَبُوا لَهُمْ وَ عَانَدُوهُمْ وَ عَنَّفُوهُمْ فِی دِینِهِمْ ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَى جَهَنَّم [10]
مفضل بن عمر گوید: كه حضرت صادق علیه السلام فرمود: چون روز قیامت شود یك منادى ندا كند: كجایند روگردانان از دوستان من؟ پس دسته كه صورت آنها گوشت ندارد برخیزند، پس گفته شود: اینهایند آن كسانى كه مؤمنین را آزردند، و با آنان دشمنى كردند، و عناد ورزیدند، و آنها را در دینشان با درشتى سرزنش كردند، سپس فرمان شود كه آنان را بدوزخ برند.
3 أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى مَنْ أَهَانَ لِی وَلِیّاً فَقَدْ أَرْصَدَ لِمُحَارَبَتِی [11]
از حضرت صادق علیه السلام حدیث شده كه فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: خداى تعالى فرموده است: هر كه بیك دوستى از من اهانت كند، بتحقیق بجنگ با من كمین كرده است.
4 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ حَقَّرَ مُؤْمِناً مِسْكِیناً أَوْ غَیْرَ مِسْكِینٍ لَمْ یَزَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَاقِراً لَهُ مَاقِتاً حَتَّى یَرْجِعَ عَنْ مَحْقَرَتِهِ إِیَّاه [12]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: هر كه مؤمنى را خوار شمارد چه (آن مؤمن) مستمند باشد. یا غیر مستمند، پیوسته خداى عز و جل او را خوار و دشمن دارد تا آنگاه كه از خوار شمردن آن مؤمن برگردد.
5 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى یَقُولُ مَنْ أَهَانَ لِی وَلِیّاً فَقَدْ أَرْصَدَ لِمُحَارَبَتِی وَ أَنَا أَسْرَعُ شَیْءٍ إِلَى نُصْرَةِ أَوْلِیَائِی [13]
معلى بن خنیس گوید: شنیدم از حضرت صادق علیه السلام میفرمود: خداى تبارك و تعالى فرماید: هر كه بیكدوست من اهانت كند بجنگ با من كمین كرده، و من بیارى دوستانم از هر چیز شتابانترم.
6 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ نَابَذَنِی مَنْ أَذَلَّ عَبْدِیَ الْمُؤْمِن [14]
و نیز گوید: از آن حضرت شنیدم كه فرمود: رسول خدا (ص) فرمود: خداى عز و جل فرموده: آشكارا بجنگ با من برخاسته آن كس كه بنده مؤمن مرا خوار كند.
7 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْقَمَّاطِ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ لَمَّا أُسْرِیَ بِالنَّبِیِّ ص قَالَ یَا رَبِّ مَا حَالُ الْمُؤْمِنِ عِنْدَكَ- قَالَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ أَهَانَ لِی وَلِیّاً فَقَدْ بَارَزَنِی بِالْمُحَارَبَةِ وَ أَنَا أَسْرَعُ شَیْءٍ إِلَى نُصْرَةِ أَوْلِیَائِی ... [15]
حضرت باقر علیه السلام فرمود: چون پیغمبر (ص) را بآسمان بردند عرضكرد: پروردگارا حال مؤمن نزد تو چگونه است؟ فرمود: اى محمد هر كه بدوستى از من اهانت كند آشكارا بجنگ من آمده و من بیارى دوستانم از هر چیز شتابانترم ...
8 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنِ اسْتَذَلَّ مُؤْمِناً وَ اسْتَحْقَرَهُ لِقِلَّةِ ذَاتِ یَدِهِ وَ لِفَقْرِهِ شَهَرَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَى رُءُوسِ الْخَلَائِق [16]
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر كه مؤمنى را بخاطر ندارى و فقرش پست و كوچك شمارد، خداوند روز قیامت او را در برابر خلائق رسوا كند (و بزشتى شهره سازد).
9 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَقَدْ أَسْرَى رَبِّی بِی فَأَوْحَى إِلَیَّ مِنْ وَرَاءِ الْحِجَابِ مَا أَوْحَى وَ شَافَهَنِی إِلَى أَنْ قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ مَنْ أَذَلَّ لِی وَلِیّاً فَقَدْ أَرْصَدَنِی بِالْمُحَارَبَةِ وَ مَنْ حَارَبَنِی حَارَبْتُهُ قُلْتُ یَا رَبِّ وَ مَنْ وَلِیُّكَ هَذَا فَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّ مَنْ حَارَبَكَ حَارَبْتَهُ قَالَ لِی ذَاكَ مَنْ أَخَذْتُ مِیثَاقَهُ لَكَ وَ لِوَصِیِّكَ وَ لِذُرِّیَّتِكُمَا بِالْوَلَایَة [17]
و از آن حضرت روایت شده كه رسول خدا (ص) فرمود: همانا پروردگار من مرا بآسمان بالا برد، و از پس پرده حجاب بمن وحى كرد آنچه كرد، و بىواسطه با من سخن گفت تا آنكه بمن فرمود: اى محمد هر كه دوستى از من خوار كند بجنگ با من كمین كرده، و آنكه با من جنگ كند با او بجنگم، گفتم: پروردگارا این دوست تو كیست؟ من دانستم كه هر كه با تو بجنگد تو با او بجنگى؟ بمن فرمود: او آن كسى است كه من براى تو و وصیت و فرزندانت بولایت و دوستى از او پیمان گرفتهام.
توضیح
- مجلسى (ره) گوید: مقصود از حجاب و پرده همان حجاب معنوى است كه امكان بنده خدا و ممكن بودن اوست كه مانع از درك حقیقت ربوبیت است، و بعضى گفتهاند: مقصود از حجاب فرشته است، و مقصود از مشافهه بدون وساطت فرشته است.
10 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنِ اسْتَذَلَّ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنَ فَقَدْ بَارَزَنِی بِالْمُحَارَبَةِ وَ مَا تَرَدَّدْتُ فِی شَیْءٍ أَنَا فَاعِلُهُ كَتَرَدُّدِی فِی عَبْدِیَ الْمُؤْمِنِ إِنِّی أُحِبُّ لِقَاءَهُ فَیَكْرَهُ الْمَوْتَ فَأَصْرِفُهُ عَنْهُ- وَ إِنَّهُ لَیَدْعُونِی فِی الْأَمْرِ فَأَسْتَجِیبُ لَهُ بِمَا هُوَ خَیْرٌ لَه [18]
و نیز از آن حضرت روایت شده كه رسول خدا (ص) فرمود: خداى عز و جل فرموده است: هر كه بنده مؤمن مرا خوار پندارد بجنگ آشكار با من برخاسته، و من تردید نكنم در كارى كه انجام دهم مانند تردیدى كه در باره بنده مؤمن دارم، زیرا من دیدار او را دوست دارم و او از مرگ كراهت دارد پس من مرگ را از او بگردانم، و بدرستى كه او مرا در كارى میخواند و من برایش اجابت كنم بچیزى كه بهتر است براى او (از آنچه خواسته بود).
شرح
- یعنى در برابر دعایش آنچه بصلاح او است باو دهم و همین است معناى اجابت دعا نه اینكه عطاى خداوند مطابق خواسته او باشد، زیرا بنده هر چه خواهد براى خیر خود خواهد منتهى گاهى در تشخیص خطا مكند و آخر كار میفهمد كه آنچه خداوند باو داده خیر بوده نه آنچه خودش خواسته بود. و معناى آن جمله كه فرماید: و من تردید نكنم ... در ذیل حدیث 8 گذشت مراجعه شود.
بحارالأنوار
باب من أذل مؤمنا أو أهانه أو حقره أو استهزأ به أو طعن علیه أو رد قوله و النهی عن التنابز بالألقاب
1- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْغَضَائِرِیُّ عَنِ التَّلَّعُكْبَرِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ الْمَالِكِیِّ عَنِ الْیَقْطِینِیِّ عَنْ یَحْیَى بْنِ زَكَرِیَّا بْنِ بِشْرٍ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْمُؤْمِنَ مِنْ عَظَمَةِ جَلَالِهِ وَ قُدْرَتِهِ فَمَنْ طَعَنَ عَلَیْهِ أَوْ رَدَّ عَلَیْهِ قَوْلَهُ فَقَدْ رَدَّ عَلَى اللَّهِ [19]
2- مع، [معانی الأخبار] لی، [الأمالی للصدوق] عَنِ الصَّادِقِ ع عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ أَذَلُّ النَّاسِ مَنْ أَهَانَ النَّاسَ [20]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خوارترین مردم كسى است كه مردمان را خُرد و خوار شمارد.
3- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] عَنْ أَبِی قِلَابَةَ عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ مَنْ أَذَلَّ مُؤْمِناً أَذَلَّهُ اللَّهُ [21]
و فرمود: هر کس مومنی را خوار کند خداوند خوارش سازد.
4- صحیفة الرضا: عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنِ اسْتَذَلَّ مُؤْمِناً أَوْ حَقَّرَهُ لِفَقْرِهِ وَ قِلَّةِ ذَاتِ یَدِهِ شَهَرَهُ اللَّه یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ یَفْضَحُهُ [22]
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر كس مرد یا زن مؤمنى را، به سبب تهیدستى یا كم بضاعتى، خوار و حقیر شمارد، خداوند متعال در روز رستاخیز او را انگشت نما و سپس رسوایش كند .
5- ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] بِالْإِسْنَادِ إِلَى دَارِمٍ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَذَلَّ مُؤْمِناً أَوْ حَقَّرَهُ لِفَقْرِهِ وَ قِلَّةِ ذَاتِ یَدِهِ شَهَرَهُ اللَّهُ عَلَى جِسْرِ جَهَنَّمَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ [23]
و فرمود: هر کس مومنی را خوار کند و یا به سبب تهیدستی و کم بضاعتی حقیر سازد خداوند در روز رستاخیز او را روی پل جهنم انگشت نما سازد.
6- ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لَا تُحَقِّرُوا ضُعَفَاءَ إِخْوَانِكُمْ فَإِنَّهُ مَنِ احْتَقَرَ مُؤْمِناً لَمْ یَجْمَعِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بَیْنَهُمَا فِی الْجَنَّةِ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ قَالَ ع الْمُؤْمِنُ لَا یَغُشُّ أَخَاهُ وَ لَا یَخُونُهُ وَ لَا یَخْذُلُهُ وَ لَا یَتَّهِمُهُ وَ لَا یَقُولُ لَهُ أَنَا مِنْكَ بَرِیءٌ [24]
امیر مؤمنان (ع) فرمود: برادران ناتوان خود را حقیر نشمارید كه هر كه مؤمنى را حقیر شمارد خدا عز و جل آن دو را در بهشت همراه نكند مگر او توبه كند. و فرمود: مومن برادرش را فریب ندهد و به او خیانت نکند و تنهایش نگذارد و تهمتش نزند و به او نگوید: از تو بیزارم.
7- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] الْغَضَائِرِیُّ عَنِ الصَّدُوقِ عَنِ الْعَسْكَرِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْكَرِیمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی سَلَمَةَ عَنْ أَبِی عُمَرَ الصَّنْعَانِیِّ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ رُبَّ أَشْعَثَ أَغْبَرَ ذِی طِمْرَیْنِ مُدْقِعٍ بِالْأَبْوَابِ لَوْ أَقْسَمَ عَلَى اللَّهِ لَأَبَرَّهُ [25]
رسول خدا (ص) فرمود: بسا ژولیده خاكسار دوره گرد بر در خانهها كه اگر خدا را قسم دهد حاجت او را برآورده كند.
8- ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْبَیْهَقِیُّ عَنِ الصَّوْلِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى بْنِ أَبِی عَبَّادٍ عَنْ عَمِّهِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَوْماً یُنْشِدُ شِعْراً فَقُلْتُ لِمَنْ هَذَا أَعَزَّ اللَّهُ الْأَمِیرَ فَقَالَ لِعِرَاقِیٍّ لَكُمْ قُلْتُ أَنْشَدَنِیهِ أَبُو الْعَتَاهِیَةِ لِنَفْسِهِ فَقَالَ هَاتِ اسْمَهُ وَ دَعْ عَنْكَ هَذَا إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى یَقُولُ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ وَ لَعَلَّ الرَّجُلَ یَكْرَهُ هَذَا [26]
عموی محمد بن یحیى گوید: امام رضا (ع) روزى شعرى خواند گفتم: خدا عزت دهد امیر را این شعر از كیست؟ فرمود: از یك عراقى. گفتم: ابو عتاهیه آن را به عنوان سروده خودش براى من خواند. فرمود: نامش را بگو و این تعبیر را واگذار كه خدا سبحانه و تعالى میفرماید: یكدیگر را با لقب بد نخوانید و شاید كه آن مرد بدش آید از این لقب.
(عتاهیه بمعنى احمق یا شیداست. ابو العتاهیه شیفته كنیز مهدى عباسى بوده و او این لقب را باو داده و بدان معروف شده نام او اسماعیل بن قاسم بوده )
9- ل، [الخصال] الْعَطَّارُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الرَّازِیِّ عَنِ ابْنِ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ عَنْ یَحْیَى الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا یَطْمَعَنَّ الْمُسْتَهْزِئُ بِالنَّاسِ فِی صِدْقِ الْمَوَدَّةِ [27]
امام صادق علیه السلام : كسى كه مردم را مسخره مى كند ، نباید به دوستى خالصانه آنها چشم امید بندد.
10- فس، [تفسیر القمی] یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى أَنْ یَكُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى أَنْ یَكُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِی صَفِیَّةَ بِنْتِ حُیَیِّ بْنِ أَخْطَبَ وَ كَانَتْ زَوْجَةَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ ذَلِكَ أَنَّ عَائِشَةَ وَ حَفْصَةَ كَانَتَا تُؤْذِیَانِهَا وَ تَشْتِمَانِ وَ تَقُولَانِ لَهَا یَا بِنْتَ الْیَهُودِیَّةِ فَشَكَتْ ذَلِكَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ لَهَا أَ لَا تُجِیبِینَهُمَا فَقَالَتْ مَا ذَا یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ قُولِی أَبِی هَارُونُ نَبِیُّ اللَّهِ وَ عَمِّی مُوسَى كَلِیمُ اللَّهِ وَ زَوْجِی مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ فَمَا تُنْكِرَانِ مِنِّی فَقَالَتْ لَهُمَا فَقَالَتَا هَذَا عَلَّمَكِ رَسُولُ اللَّهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِی ذَلِكَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى أَنْ یَكُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ إِلَى قَوْلِهِ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمانِ [28]
آیه 10 و 11 سوره الحجرات که می فرماید: " ای كسانى كه ایمان آوردید قومى قوم دیگر را مسخره نكند و نه زنانى زنان دیگر را بسا كه بهتر از آنها باشند " درباره صفیه دختر حیى بن اخطب نازل شده كه همسر رسول خدا (ص) بوده و عایشه و حفصه او را آزار میكردند و دشنام میدادند و باو میگفتند: اى یهودىزاده و او به پیغمبر (ص) شكایت كرد و آن حضرت باو فرمود: آیا بآنها پاسخ نمیدهى؟ گفت: چه پاسخى یا رسول الله؟ فرمود: بگو پدرم هارون پیغمبر است و عمویم موسى كلیم الله، و شوهرم محمد رسول الله! پس چه چیزی را در من منکر می شوید. و این را بآن دو تا گفت و گفتند این را رسول خدا (ص) بتو آموخته و خدا این آیه را در باره آنها نازل كرد كه دنبالش فرمود: و لقب بد بهم نپرانید چه بد است نام ناشایسته پس از ایمان.
11- مِشْكَاةُ الْأَنْوَارِ، وَ قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ حَقَّرَ مُؤْمِناً لِقِلَّةِ مَالِهِ حَقَّرَهُ اللَّهُ فَلَمْ یَزَلْ عِنْدَ اللَّهِ مَحْقُوراً حَتَّى یَتُوبَ مِمَّا صَنَعَ وَ قَالَ ع إِنَّهُمْ مُبَاهُونَ بِأَكْفَائِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ [29]
امام صادق (ع) فرمود: هر كه مؤمنى را براى كمى مالش حقیر شمارد خدایش حقیر شمارد، و پیوسته نزد خدا حقیر است تا از كار خود توبه كند و فرمود: آنها بهمگنان خود مىبالند در روز قیامت.
12- ثو، [ثواب الأعمال] ابْنُ الْمُتَوَكِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ الْمُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِیَأْذَنْ بِحَرْبٍ مِنِّی مَنْ أَذَلَّ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنَ وَ لْیَأْمَنْ غَضَبِی مَنْ أَكْرَمَ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنَ [30]
امام صادق علیه السلام فرمود: خدای بلند مرتبه فرمود: کسی که بنده مومن مرا خوار کند باید آماده جنگ با من باشد. و کسی که بنده مومن مرا گرامی دارد باید از غضبم ایمن باشد.
13- ثو، [ثواب الأعمال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْكُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ وَ جَلَالِ كِبْرِیَائِهِ فَمَنْ طَعَنَ عَلَیْهِمْ أَوْ رَدَّ عَلَیْهِمْ قَوْلَهُمْ فَقَدْ رَدَّ عَلَى اللَّهِ فِی عَرْشِهِ وَ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْءٍ إِنَّمَا هُوَ شِرْكُ شَیْطَانٍ [31]
امام صادق علیه السلام فرمود: خدای عز و جل مؤمنان را از نور عظمت و جلال كبریائیش آفریده و هر كس بدانها سركوفت زند یا گفته و عقیده آنها را رد كند بر خدا رد كرده در عرش او، و نزد خدا بچیزى شمرده نشود، همانا كه او شرك شیطانست.
14- ثو، [ثواب الأعمال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ رِبْعِیٍّ عَنِ الْفُضَیْلِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا مِنْ إِنْسَانٍ یَطْعُنُ فِی عَیْنِ مُؤْمِنٍ إِلَّا مَاتَ بِشَرِّ مِیتَةٍ وَ كَانَ یَتَمَنَّى أَنْ یَرْجِعَ إِلَى خَیْرٍ [32]
امام باقر علیه السلام : هیچ انسانى نیست كه پیش روى مؤمنى از او بد گوید و طعنه زند، مگر این كه به بدترین شكل بمیرد و سزاوار است كه روى خیر و سعادت را نبیند.
15- سن، [المحاسن] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ إِذَا قَالَ الْمُؤْمِنُ لِأَخِیهِ أُفٍّ خَرَجَ مِنْ وَلَایَتِهِ وَ إِذَا قَالَ أَنْتَ عَدُوِّی كَفَرَ أَحَدُهُمَا وَ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْ مُؤْمِنٍ عَمَلًا وَ هُوَ یُضْمِرُ عَلَى الْمُؤْمِنِ سُوءاً [33]
چون مؤمن به برادرش اف گوید از دوستى و ولایت او بدر آید، و چون گوید: تو دشمن منى یكى از آنها كافر باشد، و خدا عمل كسى را نپذیرد كه بد كردن بمؤمن را در دل دارد.
16- سن، [المحاسن] أَبِی عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَقَدْ أُسْرِیَ بِی فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیَّ مِنْ وَرَاءِ الْحِجَابِ مَا أَوْحَى وَ شَافَهَنِی مِنْ دُونِهِ بِمَا شَافَهَنِی فَكَانَ فِیمَا شَافَهَنِی أَنْ قَالَ یَا مُحَمَّدُ مَنْ آذَى لِی وَلِیّاً فَقَدْ أَرْصَدَنِی بِالْمُحَارَبَةِ وَ مَنْ حَارَبَنِی حَارَبْتُهُ قَالَ فَقُلْتُ یَا رَبِّ وَ مَنْ وَلِیُّكَ هَذَا فَقَدْ عَلِمْتُ أَنَّهُ مَنْ حَارَبَكَ حَارَبْتَهُ فَقَالَ ذَاكَ مَنْ أَخَذْتُ مِیثَاقَهُ لَكَ وَ لِوَصِیِّكَ وَ لِوَرَثَتِكُمَا بِالْوَلَایَةِ [34]
رسول خدا (ص) فرمود: مرا بمعراج بردند و خدا بمن وحى كرد آنچه وحى كرد، و با من گفتگو كرد آنچه باید و در ضمن آن فرمود: اى محمد هر كه دوست مرا آزار كند بجنگ با من كمین كرده و هر كه با من بجنگد با او بجنگم گوید (ص) گفتم: پروردگارا این دوست تو كیست كه در باره او جنگ كنى با كسى كه با او جنگ كند؟ فرمود: او كسى است كه از او پیمان گرفتم براى تو و براى وصى تو و وارثان شما بولایت و پیروى.
17- ین، [كتاب حسین بن سعید و النوادر] ابْنُ مَحْبُوبٍ عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ وَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَا إِنَّ أَبَا ذَرٍّ عَیَّرَ رَجُلًا عَلَى عَهْدِ النَّبِیِّ ص بِأُمِّهِ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ السَّوْدَاءِ وَ كَانَتْ أُمُّهُ سَوْدَاءَ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص تُعَیِّرُهُ بِأُمِّهِ یَا بَا ذَرٍّ قَالَ فَلَمْ یَزَلْ أَبُو ذَرٍّ یُمَرِّغُ وَجْهَهُ فِی التُّرَابِ وَ رَأْسَهُ حَتَّى رَضِیَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَنْهُ [35]
فرمودند: ابا ذر در زمان پیغمبر مردى را سرزنش كرد به او گفت اى زاده سیاه و مادر او سیاه بوده، و رسول خدا (ص) به ا باذر فرمود: اى ابا ذر او را بمادرش سرزنش كردى ه! ابو ذر پیوسته روى و سر را به خاك غلطاند تا رسول خدا (ص) از او راضى شد.
18- الدُّرَّةُ الْبَاهِرَةُ، الْهُزْءُ فُكَاهَةُ السُّفَهَاءِ وَ صِنَاعَةُ الْجُهَّالِ [36]
مسخره كردن شوخی كمخردان و كار جاهلان است.
19- كَنْزُ الْكَرَاجُكِیِّ، رُوِیَ عَنْ أَحَدِ الْأَئِمَّةِ أَنَّهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ كَتَمَ ثَلَاثَةً فِی ثَلَاثَةٍ كَتَمَ رِضَاهُ فِی طَاعَتِهِ وَ كَتَمَ سَخَطَهُ فِی مَعْصِیَتِهِ وَ كَتَمَ وَلِیَّهُ فِی خَلْقِهِ فَلَا یَسْتَخِفَّنَّ أَحَدُكُمْ شَیْئاً مِنَ الطَّاعَاتِ فَإِنَّهُ لَا یَدْرِی فِی أَیِّهَا رِضَا اللَّهِ وَ لَا یَسْتَقِلَّنَّ أَحَدُكُمْ شَیْئاً مِنَ الْمَعَاصِی فَإِنَّهُ لَا یَدْرِی فِی أَیِّهَا سَخَطُ اللَّهِ وَ لَا یَزْرَأَنَّ أَحَدُكُمْ بِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ فَإِنَّهُ لَا یَدْرِی أَیُّهُمْ وَلِیُّ اللَّهِ [37]
رسول خدا (ص) فرموده: راستى خدا عز و جل سه چیز را در سه چیز نهان داشته؛ رضاى خود را در طاعتش و خشمش را در نافرمانیش و دوستش را در میان خلقش؛ كسى طاعتى را كم نگیرد كه بسا نداند رضاى خدا در كدام طاعت است، و هیچ كس گناهى را كم نشمارد چه كه نداند خشم خدا در كدام گناه است، و هیچ كس از شماها هیچ مومنی را کوچک نشمارد چه كه نداند كدامشان دوست خدایند.
20- صح، [صحیفة الرضا علیه السلام] عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ ع سَأَلَ رَبَّهُ وَ رَفَعَ یَدَیْهِ فَقَالَ یَا رَبِّ أَیْنَ ذَهَبْتُ أُوذِیتُ فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَیْهِ یَا مُوسَى إِنَّ فِی عَسْكَرِكَ غَمَّازاً فَقَالَ یَا رَبِّ دُلَّنِی عَلَیْهِ فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَیْهِ أَنِّی أَبْغَضُ الْغَمَّازَ فَكَیْفَ أَغْمِزُ [38]
موسى بن عمران دستهایش را بلند كرد و از خداى خویش درخواست كرد و فرمود: خداى من هر کجا میروم اذیت می شوم. در این حال خداى متعال وحى فرمود، اى موسى! همانا در میان لشكریان تو سخن چینى وجود دارد، موسى گفت: خداى من او را به من معرفى كن. خداى تعالى به او وحى كرد: هر آینه من سخن چینى و سخن چینى را دوست نمىدارم، با این حال چگونه خود سخن چینى كنم؟!