آیات:
وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَ سَعى فِي خَرابِها أُولئِكَ ما كانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوها إِلَّا خائِفِينَ لَهُمْ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ
و كيست بيدادگرتر از آن كس كه نگذارد در مساجد خدا، نام وى برده شود، و در ويرانى آنها بكوشد؟ آنان حق ندارند جز ترسان و لرزان در آن [مسجد]ها درآيند. در اين دنيا ايشان را خوارى، و در آخرت عذابى بزرگ است.
قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَ أَقيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصينَ لَهُ الدِّينَ كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُون
بگو: «پروردگارم به دادگرى فرمان داده است، و [اينكه] در هر مسجدى روى خود را مستقيم [به سوى قبله] كنيد، و در حالى كه دين خود را براى او خالص گردانيدهايد وى را بخوانيد، همان گونه كه شما را پديد آورد [به سوى او] برمىگرديد.»
ما كانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَنْ يَعْمُرُوا مَساجِدَ اللَّهِ شاهِدِينَ عَلى أَنْفُسِهِمْ بِالْكُفْرِ أُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ وَ فِي النَّارِ هُمْ خالِدُونَ إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ لَمْ يَخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسى أُولئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِينَ أَ جَعَلْتُمْ سِقايَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ
مشركان را نرسد كه مساجد خدا را آباد كنند، در حالى كه به كفر خويش شهادت مىدهند. آنانند كه اعمالشان به هدر رفته و خود در آتش جاودانند.
مساجد خدا را تنها كسانى آباد مىكنند كه به خدا و روز بازپسين ايمان آورده و نماز برپا داشته و زكات داده و جز از خدا نترسيدهاند، پس اميد است كه اينان از راهيافتگان باشند.
آيا سيراب ساختن حاجيان و آباد كردن مسجد الحرام را همانند [كار] كسى پنداشتهايد كه به خدا و روز بازپسين ايمان آورده و در راه خدا جهاد مىكند؟ [نه، اين دو] نزد خدا يكسان نيستند، و خدا بيدادگران را هدايت نخواهد كرد.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ بَعْدَ عامِهِمْ هذا
اى كسانى كه ايمان آوردهايد، حقيقت اين است كه مشركان ناپاكند، پس نبايد از سال آينده به مسجدالحرام نزديك شوند
وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ كُفْراً وَ تَفْرِيقاً بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنا إِلَّا الْحُسْنى وَ اللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ لا تَقُمْ فِيهِ أَبَداً لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجالٌ يُحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ
و آنهايى كه مسجدى اختيار كردند كه مايه زيان و كفر و پراكندگى ميان مؤمنان است، و [نيز] كمينگاهى است براى كسى كه قبلاً با خدا و پيامبر او به جنگ برخاسته بود، و سخت سوگند ياد مىكنند كه جز نيكى قصدى نداشتيم. و[لى] خدا گواهى مىدهد كه آنان قطعاً دروغگو هستند.
هرگز در آن جا مايست، چرا كه مسجدى كه از روز نخستين بر پايه تقوا بنا شده، سزاوارتر است كه در آن [به نماز] ايستى. [و] در آن، مردانىاند كه دوست دارند خود را پاك سازند، و خدا كسانى را كه خواهان پاكىاند دوست مىدارد.
وَ أَوْحَيْنا إِلى مُوسى وَ أَخيهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِكُما بِمِصْرَ بُيُوتاً وَ اجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنينَ
و به موسى و برادرش وحى كرديم كه شما دو تن براى قوم خود در مصر خانههايى ترتيب دهيد و سراهايتان را رو به روى هم قرار دهيد و نماز برپا داريد و مؤمنان را مژده ده.
وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِيَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيراً
وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ ِ أَحَدا
روایات:
1. مجالس شیخ: زُرَيق بن زُبَیر خُلقانی گفت: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: مساجد از کسانی که همسایه مسجد هستند و در مسجد حاضر نمیشوند، به خدای تعالی شکایت کردند؛ خداوند عزوجل به آنها وحی فرمود: به عزّت و جلالم قسم هیچ نمازی را از آنها قبول نمیکنم و عدالت ایشان را در میان مردم ظاهر نمیسازم و رحمتم به آنها نمیرسد و در بهشت در جوار من نخواهند بود. [1]
2. أعلام الدین: ابوسعید خدری گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در دنیا میهمان باشید و مساجد را خانه خود سازید، و دلهایتان را به رقیق بودن عادت دهید، و زیاد تفکّر نمایید و از خشیت خدا زیاد بگریید، و مرگ و هول و هراس پس از مرگ و قیامت را مدّ نظر داشته باشید؛ [در این دنیا] خانههایی میسازید که در آن سکونت نمیکنید و چیزهایی جمع میکنید که خودتان از آن نمیخورید، پس از خدایی بترسید که به سوی او بازمیگردید. [2]
3. مجالس صدوق: اصبغ بن نباته از امیرمؤمنان علیه السلام روایت کرد که فرمود: کسی که به مسجد رفت و آمد کند به یکی از این هشت چیز خواهد رسید: برادر مؤمنى كه در راه خدا به او فايده رساند؛ دانشی خوب و دلپسند و نوین؛ آیهای محکم؛ رحمتى كه انتظار آن را داشته؛ گفتاری که او را از گمراهی باز دارد؛ سخنی بشنود كه راه هدایت را به او نشان دهد و یا گناهی را از ترس یا حیا ترک نماید. [3]
4. علل الشرائع: طلحة بن زید از امام صادق از پدرش علیه السلام روایت کرد که علی علیه السلام هرجا «محاریب» (محرابها) میدید میشکست و میفرمود: گویی اینها مذابح یهودیان است. [4]
5. قرب الاسناد: ابوالبَختَری از امام صادق علیه السلام از پدرش علیه السلام روایت کرد که علی علیه السلام فرمود: کسی که همسایه مسجد است اگر در حالی که بیکار و سالم است نماز واجبش را در مسجد نخواند، نماز ندارد. [5]
6. عدّة الداعی: معاویة بن عمّار از امام صادق علیه السلام روایت کرد و گفت: آن حضرت هرگاه حاجتی داشت آن را هنگام زوال خورشید طلب میکرد، و پیش از دعا کردن چیزی صدقه میداد، مقداری عطر میبویید و به مسجد میرفت و برای هر حاجتی که داشت دعا میکرد. [6]
7. ثواب الاعمال: از ابوهریره و عبدالله بن عباس نقل شده که روایت کردند: پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبهای طولانی فرمود: کسی که به یکی از مساجد خداوند برود، به ازای هر گامی که برمیدارد تا زمانی که به منزل خود بازگردد ده حسنه دارد و ده گناهش پاک میگردد، و ده درجه مقامش بالاتر میرود.
و کسی که در دنیا مسجدی بسازد خداوند به اندازه هر وَجَب آن ـ یا گفت: به اندازه هر ذراع از آن ـ مسافت چهل هزار هزار (چهل میلیون) سال راه، شهری از طلا و نقره، دُرّ و یاقوت، زمرّد و زبرجد و لؤلؤ به او میدهد که در هر شهری چهل هزار هزار کاخ دارد و در هر کاخ چهل هزار هزار خانه است که در هر خانهای چهل هزار هزار اتاق دارد، و در هر اتاقی چهل هزار هزار تخت، و بر روی هر تختی همسری از حورالعین است، و در هر اتاقی چهل هزار هزار غلام و چهل هزار هزار کنیز است، و در هر اتاق چهل هزار هزار سفره و بر هر سفره چهل هزار هزار طبق غذا، و در هر طبق چهل هزار هزار رنگ غذاست که خداوند به ولیّ خود چنان قدرتی میدهد که در یک روز از همه آن همسران و همه آن غذاها و همه نوشیدنیها بهرهمند میگردد. [7]
8. مجالس شیخ: ای ابوذر، خوشا به حال صاحبان پرچم در روز قیامت، پرچمهایشان را به دست گرفته و از مردم به سوی بهشت جلو میافتند، آگاه باش که آنان کسانی هستند که در سحرها و دیگر اوقات به سوی مساجد سبقت میجستند.
ای ابوذر، خانه خود را گور نساز و بعضی از نمازهایت را در آن بخوان تا گورت را نورانی سازد.
ای ابوذر، برتریِ نماز نافله در پنهانی نسبت به آشکارا مانند برتریِ نماز واجب بر نافله است.
ای ابوذر، کلمه طیّبه، صدقه است، و هر گامی به سوی نماز برمیداری صدقه است.
ای ابوذر، کسی که منادیِ خدا (مؤذن) را پاسخ گويد و مساجد را به خوبی آباد سازد پاداشش از سوی خداوند، بهشت است. گفتم: پدر و مادرم فدايت ای رسول الله؛ چگونه مساجد را آباد كند؟ فرمود: صدا در آن بلند نشود، در باطل فرو نرود، و در آن خريد و فروش ننمايد، و تا در مساجد هستی لغو را ترك کن، و اگر نكردی در قيامت فقط خود را سرزنش کن.
ای ابوذر، تا در مسجد نشستهاى خداوند به ازای هر نفَسى که میکِشی، درجهاى در بهشت به تو عنايت مىدهد، و فرشتگان با تو به نماز مىايستند، و به هر نفَسى ده حسنه برايت نوشته میشود و ده گناه از تو محو مىگردد.
ای ابوذر، وضوی كامل و خوب گرفتن در سختیها از کفارههای گناهان است، و نیز بسيار به مساجد رفتن، که همه اینها رباط و ارتباط است.
ای ابوذر، خدای تعالی ميفرمايد: محبوبترين بندگان نزد من كسانىاند كه به خاطر جلال با یکدیگر دوستی میکنند، دلشان با مساجد گره خورده، و نيمههاى شب به استغفار مشغولند، اينها کسانیاند كه اگر بخواهم بر اهل زمين عذابی فرستم، به ياد آنها عقوبت را از اهل زمین برمىگردانم.
ای ابوذر، هر نشستنى در مسجد بيهوده و لغو است مگر براى سه چيز: نماز خواندن، ذكر خدای تعالی یا پرسشهای علمی. [8]
9. مکارم الاخلاق: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: فضیلت نماز خواندن زن به تنهایی در خانه خود، مانند فضیلت نماز جماعت او به اندازه بیست و پنج درجه است. [9]
10. النهایة: یونس بن ظَبیان از امام صادق علیه السلام روایت کرد که فرمود: بهترین مساجد برای زنانتان، خانهها هستند. [10]
11. الهدایه: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در تورات نوشته شده که خانههای من در زمین مساجد هستند، پس خوشا به حال بندهای که در خانه خود طهارت گیرد آنگاه مرا در خانهام دیدار نماید، آگاه باشید بر عهده زیارت شونده است تا زیارت کننده خود را گرامی بدارد، کسانی را که در تاریکیها به سوی مساجد حرکت میکنند بشارت بده به نوری درخشان در روز قیامت. [11]
12. کَشف الغُمّه: ابوهاشم جعفری گفت: خدمت امام حسن عسکری علیه السلام بودم که فرمود: آنگاه که قائم قیام کند دستور دهد تا منارهها و «مقاصیر»ی را که در مساجد است ویران سازند. پیش خودم گفتم: این کار چه معنایی دارد؟! پس آن حضرت رو به من کرد و فرمود: معنای این کار آن است که مناره و «مقصوره» از ابتدا نبوده و بعداً بدعت شده است، و هیچ پیامبر و حجّتی آن را بنا نکرد. [12]
13. از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده که فرمود: کسی که یک شب چراغی وارد مسجد کند خداوند گناهان هفتاد سالش را بیامرزد و عبادت یک سال را برایش بنویسد و نزد خدا شهری دارد، واگر بیش از یک شب چراغ بیاورد به ازای هر شب که بر آن بیفزاید ثواب یک پیامبر را دارد، پس چون به ده شب رسد، هیچ کس نتواند مقدار ثوابی را که نزد خداوند دارد توصیف کند، و اگر یک ماه این کار را کرد خداوند بدنش را بر آتش حرام گرداند. [13]
14. دعائم الاسلام: از امام صادق از پدرش از پدرانش علیهم السلام از علی علیه السلام روایت شده که فرمود: نماز همسایه مسجد جز در مسجد قبول نیست مگر اینکه عُذر، یا مرضی داشته باشد. گفتند: ای امیر مؤمنان، همسایه مسجد کیست؟ فرمود: کسی که ندا را بشنود. [14]
15. دعائم الاسلام: از علی علیه السلام روایت است که فرمود: از بلندکردن صدا، خرید و فروش و حمل سلاح در مساجدتان خودداری کنید و در هفت روز هفته در مساجد چراغ روشن نمایید و در آن محلّ طهارت قرار دهید. [15]
16. کتاب زید النرسی: محمّد بن مُنکَدِر گفت: امام باقر علیه السلام را در شبی بسیار تاریک دیدم که به سوی مسجد میرفت، من تند حرکت کردم و به طرف او دویدم، سلام کردم، سلامم را جواب داد و فرمود: ای محمد بن مُنکدِر، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسانی را که همیشه در تاریکی شب به سوی مساجد میروند به نوری درخشان در روز قیامت بشارت ده.
و نیز از همان: گفت: شنیدم که امام ابوالحسن علیه السلام از قول پدرش حدیث میگفت که ایشان فرمود: بهشت و حور بس مشتاق کسانی هستند که مساجد را جاروب میکنند و آشغالهای آن را برمیدارند. [16]
17. مجالس صدوق: سَلّام بن غانم از امام جعفر صادق علیه السلام از پدرانش علیهم السلام روایت کرد که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که مسجدی را تمیز کند، خداوند برایش پاداش آزاد کردن یک بنده را مینویسد و هر کس هرچیز که چشمی را میآزارد از آن بیرون ببرد، خداوند عزوجل برایش دو نصیب از رحمت خود مینویسد. [17]
18. مجالس صدوق: مَسعدة بن صدقه از امام صادق از پدرانش علیهم السلام روایت کرد که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند تبارک و تعالی هرگاه ببیند اهل محلهای در گناهان زیادهروی کردهاند و بین آنها سه نفر مؤمن هست، جل جلاله و تقدّست اسماؤه آنها را ندا میدهد: ای اهل معصیت من؛ اگر نبودند مؤمنانی که به خاطر جَلال و عظمتِ من یکدیگر را دوست دارند و با نماز خود زمین و مساجدم را آباد میسازند، و سحرگاهان از بیم من استغفار میکنند، بدون هیچ مبالات و اهمّیتی، عذابم را بر شما فرومیفرستادم. [18]
19. مجالس صدوق: مُرازم از امام صادق علیه السلام روایت میکند که فرمود: بر شما باد به رفتن به مساجد که مساجد خانههای خدا در زمینند، و کسی که با طهارت به مساجد برود خداوند او را از گناهان پاک گرداند و او را جزء زائران خودش مینویسد، پس نماز و دعای خود در مساجد را زیاد کنید و در جاهای مختلف مساجد نماز بخوانید، زیرا هر مکانی در روز قیامت برای کسی که روی آن نماز خوانده است شهادت میدهد. [19]
20. مجالس صدوق: عبدالحمید بن ابوالدیلم از امام موسی بن جعفر از پدرش از پدرانش علیهم السلام روایت کرد که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که در روز پنجشنبه و شب جمعه مسجدی را جارو کند و خاکهای ریزی را که در چشم میرود از آن خارج کند، آمرزیده میشود. [20]
21. قرب الاسناد: مَسعدة بن صدقة از امام صادق علیه السلام از پدرش علیه السلام روایت کرد که حسن بن علی علیه السلام فرمود: هر كس بر رفت و آمد به مساجد مداومت داشته باشد، حداقل به يكى از هفت چيز مىرسد: برادرى که در راه خدا از او استفاده بَرد، يا دانشى جديد، یا رحمتی که در انتظار آن است، یا آیهای محکم از قرآن که به راه هدایت رهنمونش دارد، یا به گمانم فرمود: سخن صحیح یا هدایتی که او را از هلاکت باز دارد، و یا اینکه از روی حیا یا تقوی گناهی را ترک مینماید. [21]
22. مجالس ابن شيخ: رسول خدا صلّي الله عليه و آله فرمود: مسجد يكي از بازارهای آخرت است كه مهمان نوازیش مغفرت و ارمغانش بهشت است.
نيز از مجالس ابن شيخ: امام باقر عليه السلام به نقل از پدرانش روايت كرد: رسول خدا صلّي الله عليه و آله از جبرئيل سؤال فرمود: چه مكاني نزد خداوند محبوبتر است؟ جبرئيل پاسخ گفت: مساجد، و مجبوبترين فرد از اهالي مسجد نزد خداوند كسي است كه زودتر از سايرين در آن وارد مي شود و ديرتر از آنها آنجا را ترك ميكند. دوباره سوال فرمود: كدام مكان نزد خداوند منفورتر است؟ جبرئيل پاسخ داد: بازار، و منفورترين اهل بازار نزد خداوند كسي است كه زودتر از ديگران در آن داخل ميشود و ديرتر از آنها آنجا را ترك مي كند.
و نيز از مجالس ابن شيخ: رسول خدا صلّي الله عليه و آله فرمود: كسي كه مسجدي بنا سازد هر چند به اندازه آشيانه مرغ سنگخواره باشد، خداوند در بهشت برايش خانهاي ميسازد. [22]
23. ثواب الاعمال: امام صادق عليه السلام فرمود: هر كس به سوي مسجد گام بردارد بر هيچ چیز تَر و خشكي پا نميگذارد مگر اينكه زمين تا هفت زمين ديگر او را مدح و ثنا ميگويد. [23]
24. ثواب الاعمال: رسول خدا صلّي الله عليه و آله و سلم فرمود: خداوند تبارك و تعالي فرمود: آگاه باشيد كه مساجد خانههاي من بر روي زمين است، و همان گونه كه ستاره براي زمينيان ميدرخشد، مساجد نیز براي اهل آسمان ميتابد، خوشا به سعادت كسي كه مساجد خانه او است، و خوشا به حال بندهاي كه در خانه خود وضو ميسازد سپس مرا در خانهام زيارت ميكند، به هوش باشيد كه تكريم و احترام زيارت كننده بر زيارت شونده بايسته است، اي پيامبر كساني را كه در تاريكيها به سوي مساجد من گام برميدارند به نوري تابناك در روز قيامت بشارت ده. [24]
25. مجالس صدوق: در مناهي رسول الله صلّي الله عليه و آله آمده است كه فرمود: مساجد را در مسير خود قرار ندهيد، مگر اينكه دو ركعت نماز در آن به پا داريد. [25]
26. خصال و معاني الاخبار: ابوذر (ره) فرمود: بر رسول خدا صلّي الله عليه و آله وارد شدم در حالی كه به تنهايي در مسجد نشسته بود، تنهايياش را مغتنم شمردم، پس خطاب به من فرمود: اي ابوذر براي مسجد تحيتي است، عرض كردم تحيتش چيست؟ پاسخ گفت دو ركعت نمازي كه به جاي ميآوري... [26]
27. مكارم الاخلاق: در مسجد ننشين مگر اين كه دو ركعت نماز تحيت در آن بخواني، و در صورتي كه دو ركعت نماز صبح را نخوانده باشي، اداي آن تو را از نماز تحيت بي نياز ميسازد. [27]