در لغت : به معنای توقف در جایی است .
در اصطلاح: ماندن سه روز و بیشتر در مسجد به قصد عبادت و بندگی خداوند بزرگ با شرایط خاص .
اعتکاف اثر عمیقی در تصفیه روح و توجه ویژه به پروردگار و پرورش روح تقوا و خویشتن داری از گناه، و همچنین خودشناسی و خداشناسی دارد .
اعتکاف مجموعه ای مرکب از مهم ترین عبادات واجب و مستحب است؛ لذا معجونی است شفا بخش و سازنده؛ هم اثر نماز در آن است که یاد خدا و باز دارندگی از گناهان است و هم نتیجه روزه که سرّی از اسرار الهی است .
1- پیامبر اکرم (ص) :
"هر کس از روی ایمان و حسابگری معتکف شود، گناهان گذشته او بخشیده می شود." و همچون انسانی که تازه از مادر تولد یافته، این نشان می دهد که اعتکاف آن قدر اهمیت دارد که می تواند گناه گذشته انسان را پاک کند . (کنزالعمال جلد 8 حدیث 24007)
2- پیامبر اکرم (ص)
" معتکف گناهان را متوقف نموده و از بین می برد و اجری بسان اجر انجام دهنده تمام کارهای نیک دریافت می دارد." (کنزالعمال جلد 8 حدیث 24012)
3 -امام سجاد علیه السلام :
"من اعتکف عشرا فی رمضان کان کحجتین و عمرتین" هرکس در ماه رمضان ده روز معتکف شود ارزش آن معادل دو حج و عمره می باشد) سفینه البحار، ج 6، ص 334 - وسائل الشیعه، ج 7، ص 413، انتشاراتمکتبه الاسلامی (.
بعضی ازکارهایی که در حج ممنوع است در اعتکاف نیز بایستی ترک شود؛ مانند ترک نگاه به آینه، و عطر زدن و مجادله و... که تمرین دوری از محرمات است و بخشش گناهان را در پی دارد.
اما ادعای فضیلت اعتکاف بر حج ادعا گزافی نیست چرا که در احادیث فضیلت یک اعتکاف در ماه رمضان برابر است با دو حج و دو عمره آنچنان که
مهم ترین ایام برای اعتکاف (ایام البیض)است،البته فضیلت دهه آخر ماه رمضان بیشتر است.
ایام البیض چیست ؟(روزهای سپید)
منظور، سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه قمری است که "شب های مهتاب" دارند. .(فرهنگ معین).
با توجه به اهمیت اعتکاف، لازم است معتکفین به احکام آن نیز آگاهی داشته باشند لذا در اینجا به گزیده ای از احکام اعتکاف می پردازیم.
سوال : شرایط صحت اعتکاف چیست؟
1. معتکف عاقل باشد.
2. با قصد قربت باشد.
3. اعتکاف حداقل سه روز متوالی باشد.
4. از مسجد بدون عذر خارج نشود.
5. در یکی از مساجد چهارگانه و یا مسجد جامع شهر باشد. (مساجد چهار گانه عبارت است از: مسجد الحرام، مسجد نبوی (مدینه)، مسجد کوفه و مسجد بصره)
6. اگر اعتکاف با حق شوهر منافات داشت، با اجازه او باشد.
7. اگر اعتکاف باعث اذیت و آزار پدر و مادر شود، با اجازه آن دو باشد.
سوال : محرمات اعتکاف کدام است؟
محرمات اعتکاف 5 تاست که 3 مورد آن عبارت است از :
1- خرید و فروش غیر ضروری،
2- بوییدن عطر و گیاهان خوشبو به قصد لذت بردن،
3- مجادله به منظور غلبه بر دیگری و اظهار فضل.(اعم از مباحث علمی ،فرهنگی و سیاسی)
سوال : انجام دادن چه کارهایی، اعتکاف را باطل می کند؟
همه مراجع به جز آیه الله شیخ جواد تبریزی
1- هر کاری که مبطل روزه است اعتکاف را باطل می سازد بنابر احتیاط واجب،
2- انجام دادن سایر محرمات اعتکاف نیز مبطل اعتکاف است.
تبصره : به رساله ایشان مراجعه شود .
سوال : اعتکاف واجب است یا مستحب؟
همه مراجع: اعتکاف در اصل، یک عمل مستحبی است؛ ولی ممکن است به سببی - مانند نذر، عهد یا قسم - واجب شود. به عنوان مثال انسان نذر می کند یا با خدای خود عهد می بندد که اگر در فلان کار، موفق شد، یا از فلان بیماری شفا پیدا کرد، چند روز در مسجد معتکف شود.(العروه الوثقی، ج 2، الاعتکاف)
سوال : آیا در هر زمان که بخواهیم می توانیم، معتکف شویم یا زمان خاص دارد؟
همه مراجع: در هر زمان که روزه صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است. اعتکاف زمان خاصی ندارد؛ ولی بهترین زمان برای انجام آن، ماه مبارک رمضان به ویژه دهه آخر آن است.(العروه الوثقی، ج 2، الاعتکاف)
سوال : آیا روزه های قضا که بر عهده داریم، می توانیم در اعتکاف بگیریم؟
همه مراجع: آری، جایز است.(العروه الوثقی، کتاب الاعتکاف، م 4)
سوال : آیا اعتکاف فرزند بدون اجازه پدر صحیح است یا خیر؟
همه مراجع:
اگر باعث اذیت و آزار والدین نباشد، نیاز به اجازه نیست و اعتکاف صحیح است.
تعلیقات علی العروه، ج 1، احکام الاعتکاف، م 9
سوال : آیا زن برای رفتن به اعتکاف، نیاز به اجازه شوهر دارد و اگر بدون اجازه برود، آیا اعتکافش صحیح است؟
همه مراجع
زن باید با اجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد چنانچه باعث تضییع حق (زناشویی) او شود بنابر احتیاط واجب اعتکافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، اعتکافش صحیح است.
مسجد جامع
سوال : منظور از مسجد جامع چیست؟
همه مراجع: مسجد جامع مسجدی است که اقشار مختلف مردم، در آن شرکت می کنند و اختصاص به محله یا صنف خاصی ندارد.
سوال : با توجّه به اینکه اعتکاف باید در مسجد جامع شهر باشد، آیا جایز است در مسجد دانشگاه اعتکاف را به قصد رجا انجام داد؟
الله خامنه ای : اعتکاف در غیر مسجد جامع (اعم از مسجد دانشگاه و محله) به قصد رجا ء صحیح است.
سوال : گفت وگو با تلفن همراه در مسجد، در موارد غیرضروری و مکرر، چه صورت دارد؟
همه مراجع: اشکال ندارد.
سوال : آیا جایز است در اعتکاف، دروس خود را مباحثه کرد؟
همه مراجع به جز آیت الله تبریزی : درس خواندن، حل مسائل و مباحثه - به ویژه در امور دینی - بسیار کار پسندیده ای است؛ ولی اگر مباحثه و مجادله به منظور غلبه بر دیگری و اظهار فضل باشد، حرام است اعتکاف را نیز باطل می سازد. معیار تشخیص آن، قصد و نیت شخص است. (تعلیقات علی العروه، ج 2)
سوال : آیا قطع اعتکاف گناه دارد؟
همه مراجع: اگر اعتکاف واجب باشد ( که به علت نذر،عهد و یا قسم واجب شده ) و یا دو روز اعتکاف مستحبی را گذرانده باشد و بخواهد اعتکاف را به هم بزند، معصیت کرده است. (العروه الوثقی، شرائط الاعتکاف، م 39)
سوال : آیا معتکف می تواند به هنگام نیت اعتکاف، شرط کند که هر زمان خواست (هر چند بدون عذر)، از اعتکاف خارج شود؟
همه مراجع به جزآیات عظام بهجت،صافی،فاضل،نوری : می تواند شرط کند که اگر عذر عرفی یا شرعی برایش پیدا شد، بتواند از اعتکاف خارج شود؛ولی بدون عذر جایز نیست. (امام، تعلیقات علی العروه، الاعتکاف، م 40)
سوال : در چه مواردی می توان از مسجد خارج شد؟
همه مراجع: خارج شدن از مسجد جایز نیست؛ مگر به جهت ضرورت عقلی ، عرفی و شرعی؛ مانند: مراجعه به پزشک در موارد اضطرار، رفتن به دستشویی (ضرورت عقلی)، عیادت بیمار، تشییع جنازه مرده (ضرورت عرفی)، غسل و وضوی واجب (ضرورت شرعی). (تعلیقات علی العروه، ج 1 الاعتکاف، م 30)
سوال : آیا در ایام اعتکاف، رفتن به کلاس و شرکت در درس ها جایز است؟
همه مراجع: خروج از مسجد و شرکت در کلاس های درسی، اشکال دارد.
سوال : آیا نیابت اعتکاف از طرف عده ای از اموات صحیح است؟
همه مراجع: خیر، به نیابت از چند نفر مرده صحیح نیست؛ ولی می تواند ثواب آن را به روح آنان هدیه کند. (العروه الوثقی، ج 2، الاعتکاف، م 3)
سوال : کسی که نذر کرده ایام البیض (روزهای سیزدهم تا پانزدهم) ماه رجب را اعتکاف کند، چنانچه در این ایام بیمار شود، تکلیف چیست؟
همه مراجع: اگر نذرش به سال خاصی تعیین شده - چنانچه به واسطه بیماری نتواند روزه بگیرد یا در اعتکاف شرکت کند - تکلیف از او ساقط است و کفاره هم ندارد؛ ولی اگر برای نذرش سال تعیین نشده، می تواند در سال های بعد اعتکاف کند.
سوال : استفاده از افطاری و سحری معتکفان، برای دیگران چه حکمی دارد؟
همه مراجع: بدون اجازه دهندگان، جایز نیست. (دفتر: همه)
سوال : اگر محتلم شویم، غسل را در داخل مسجد انجام دهیم؟
همه مراجع (به جز صافی): اگر معتکف محتلم شود و غسل کردن در مسجد به جهت توقف یا نجس کردن مسجد ممکن نباشد، واجب است از مسجد خارج شود.
سوال : چنانچه اعتکاف مستحبی را به جهتی به هم بزند، آیا قضای آن واجب می شود؟
همه مراجع (به جز تبریزی، سیستانی و وحید): اگر بعد از روز دوم باطل کند، باید قضای آن را به جا آورد.
تبصره. قضای اعتکاف مانند اصل اعتکاف است. بنابراین باید شرایط آن را رعایت کند و حداقل سه روز متوالی روزه بگیرد.
کسی به درستی نمی داند که این عبادت، از چه زمانی آغاز و کیفیت اجزا و شرایط آن در بدو شکل گیری چه چیزهایی بوده است.
با توجه به آیه 125 سوره بقره، می توان نتیجه گرفت که اعتکاف عملی بوده که در شریعت ابراهیم از مناسک و عبادات الهی محسوب می شده. و پیروان ایشان به این عمل مبادرت می ورزیدند و لذا ابراهیم و اسماعیل (ع) از طرف خداوند موظف شده بودند تا محیط لازم را برای برپایی این مراسم مهیا سازند. واگذاری این مسؤولیت خطیر به آنها، گواه بزرگی بر اهمیت عباداتی چون حج، اعتکاف و نماز در پیشگاه خداوند است.
با آن که مسؤولیت سنگین رهبری و هدایت امت را به دوش داشت، برای مدت زمانی آنان را ترک و برای خلوت با محبوب خویش به خلوتگاه کوه طور شتافت. او در پاسخ به پرسش خداوند که فرمود: چرا قوم خود را رها کردی و با عجله به سوی ما شتافتی؟ عرض کرد: پروردگارا! به سوی تو آمدم تا از من راضی شوی (طه :83و84) .
بیت المقدس از مکانهایی بود که همواره عده زیادی از انسانها، برای اعتکاف در آن گرد می آمدند و به راز و نیاز با پروردگار خویش مشغول می شدند. بزرگ این گروه، حضرت زکریا (ع) بود و از جمله کسانی که در امر اعتکاف سرپرستی می نمود حضرت مریم (ع) است. قرآن در این باره می فرماید ؛ کفالت او (مریم) را زکریا بر عهده گرفت و هر زمان که به محل عبادت او می رفت برای او غذایی مهیا می دید (عمران:37) ."
از قرآن مجید (مریم:16و 17) استفاده می شود که حضرت مریم (ع) آنگاه که به افتخار ملاقات با فرشته الهی نایل آمد از مردم بریده بود و در خلوت به سر می برد.علامه طباطبائی می فرماید: گویا مقصود از دوری مریم از مردم، بریدن از آنان و روی آوردن به اعتکاف برای عبادت بوده است.
همواره در مسجد بیت المقدّس معتکف میشد. گاه یکسال، گاه دو سال، گاه یک ماه و گاه دوماه و گاه کمتر و بیشتر از این مدّت طول میکشید. و در مدّت اعتکاف مشغول عبادت بود، و آب وغذا برایش می آوردند تا از مسجد خارج نشود ".
طبق روایات اهل سنت، در دوران جاهلیت هم عملی به عنوان اعتکاف در میان مردم رایج بوده است و مردم توسط این عمل به خدای خود تقرب می جسته اند.اجداد پیامبر اسلام (ص) از پیروان دین حنیف به شمار می روند. اعتکاف در غارها و بیابانها و کوهها، به عده ای از این حنفاء نسبت داده شده است. آنان در جاهای خلوتی که از مردم دور بود به اعتکاف پرداخته و خود را در آن محبوس می کردند و جز برای نیازهای شدید و ضروری، از آن خارج نمی شدند و در آن اماکن به عبادت و تأمل و تفکر در هستی پرداخته و در جستجوی راستی و حقیقت بودند. آنها در آن اماکن خاموش و آرام مثل غار حراء، به عبادت مشغول می شدند.
پیامبر (ص) نیز مانند خود بر دین حنیف یعنی دین حضرت ابراهیم (ع) بود و عبادات متداول آن دین و از جمله اعتکاف را برپا می داشت. قبل از بعثت حضرت محمد (ص) نیز غار حراء محل عبادت و راز و نیاز بود، حضرت رسول اکرم (ص) نیز به اعتکاف در آن مکان مشغول می شدند و در اندیشه سرنوشت بشریت فرو می رفتند.
(سنن الکبری جلد4 صفحه 76)
در خصوص واژه اعتکاف، درقرآن مجید ماده عکف 9مرتبه تکرار شده که دو مورد آن مربوط به موضوع اعتکاف است و درآیه های 125و 187سوره مبارکه بقره آمده است.خداوند متعال می فرماید: و ما به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه مرا برای طواف کنندگان و معتکفان و رکوع کنندگان و سجده کنندگان از هرگونه آلودگی تطهیر کنند." :( آیه 125، سوره بقره)
در مراسم اعتکاف، به ویژه در اعمال ام داوود در ایام البیض، سفارش به خواندن سوره و آیات مخصوصی
نماز جماعت،نماز شب ،نمازهای مستحبی روزانه و مخصوص ماه رجب،دعای ام داوود،زیارت امام حسین (ع)، قرائت قرآن کریم که از جمله آنها، صد مرتبه حمد و توحید، ده مرتبه آیهالکرسی، .توبه و استغفار،و رعایت احکام و حرمت مسجد قرائت سوره های انعام، بنی اسرائیل، کهف، لقمان، یس، صافات، فصلت، شورا، دخان، فتح، واقعه، ملک، قلم و انشقاق تا آخر قرآن .
منبع: mahdi.cc