آیات
1. وَ لا تُطِعْ كُلَّ حَلاَّفٍ مَهینٍ هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمیمٍ [1]
و از كسى كه بسیار سوگند یاد مىكند و پست است اطاعت مكن.
2. مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَةً حَسَنَةً یَكُنْ لَهُ نَصیبٌ مِنْها وَ مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَةً سَیِّئَةً یَكُنْ لَهُ كِفْلٌ مِنْها وَ كانَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَیْءٍ مُقیتاً [2]
كسى كه شفاعت [تشویق و كمك] به كار نیكى كند، نصیبى از آن براى او خواهد بود و كسى كه شفاعت [تشویق و كمك] به كار بدى كند، سهمى از آن خواهد داشت. و خداوند، حسابرس و نگهدار هر چیز است.
روایات
الکافی
بَابُ النَّمِیمَةِ
1 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِشِرَارِكُمْ قَالُوا بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ- قَالَ الْمَشَّاءُونَ بِالنَّمِیمَةِ الْمُفَرِّقُونَ بَیْنَ الْأَحِبَّةِ الْبَاغُونَ لِلْبُرَآءِ الْمَعَایِب [3]
حضرت صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا (ص) (باصحاب) فرمود: آیا شما را ببدترینتان آگاه نكنم؟ عرضكردند: چرا یا رسول اللَّه، فرمود: آنان كه بسخن چینى روند، و میانه دوستان جدائى افكنند، و براى مردمان پاك دامن عیبجوئى كنند.
2 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُوسُفَ بْنِ عَقِیلٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ مُحَرَّمَةٌ الْجَنَّةُ عَلَى الْقَتَّاتِینَ الْمَشَّاءِینَ بِالنَّمِیمَة [4]
حضرت باقر علیه السلام فرمود: بهشت بر دروغپردازان (یا كار آگاهان كه) سخن چینى كنند حرام است.
3 عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع شِرَارُكُمُ الْمَشَّاءُونَ بِالنَّمِیمَةِ- الْمُفَرِّقُونَ بَیْنَ الْأَحِبَّةِ الْمُبْتَغُونَ لِلْبُرَآءِ الْمَعَایِب [5]
حضرت صادق علیه السّلام فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: بدترین شما آن كسانى هستند كه سخن چینى كنند، و میان دوستان جدائى افكنند، و براى پاكدامنان عیب جویند.
شرح
- از مرحوم شهید (ره) در اینجا كلامى نقل كنند و ملخصش اینست كه فرموده: بدان كه سخن چینى در بیشتر كلمات دانشمندان در حكایت كردار بوسیله گفتار بكار رفته ولى باید دانست كه اختصاص بگفتار و كردار ندارد بلكه معناى اعمى است كه شامل غیر كردار و نوشتن و رمز و اشاره نیز مىشود، و تفسیر كاملش اینست كه سخن چینى یعنى افشا كردن رازى كه افشاى آن بد است و موجب ناراحتى مردمان گردد، خواه براى آنكه از او نقل شده بد باشد یا از نظر آنكه براى او نقل شود یا براى شخص ثالثى، و خواه افشاى راز بوسیله گفتن باشد یا بنوشتن یا باشاره یا بسایر اسباب، و خواه آن رازى كه فاش میكند كردار كسى باشد یا گفتارش، و خواه افشاى آن راز عیبى بر آن شخص باشد یا نه، بلكه حقیقت نمامى و سخن چینى افشاى راز و كشف نهانى است كه افشاى آن بد است، و آن گناه است مگر در جاهائى كه افشاى آن براى مسلمانى سودى داشته باشد یا جلوگیرى از معصیتى كند، چنانچه اگر ببیند كسى مال دیگرى را برداشت كه بخاطر حق آن كس كه مالش رفته گواهى دهد، و اما اگر ببیند كسى مال خود را پنهان میكند بازگو كردن آن سخن چینى است.
بحارالأنوار
باب النمیمة و السعایة
1- لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ إِدْرِیسَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ هَاشِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَرْبَعَةٌ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ الْكَاهِنُ وَ الْمُنَافِقُ وَ مُدْمِنُ الْخَمْرِ وَ الْقَتَّاتُ وَ هُوَ النَّمَّامُ [6]
امام صادق علیه السلام فرمود: چهار نفر داخل بهشت نمی شوند: کاهن, منافق, دائم الخمر, و سخن چین.
2- لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْقُرَشِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ عَنِ ابْنِ ظَبْیَانَ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ بَیْنَا مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ ع یُنَاجِی رَبَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِذْ رَأَى رَجُلًا تَحْتَ ظِلِّ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ یَا رَبِّ مَنْ هَذَا الَّذِی قَدْ أَظَلَّهُ عَرْشُكَ فَقَالَ هَذَا كَانَ بَارّاً بِوَالِدَیْهِ وَ لَمْ یَمْشِ بِالنَّمِیمَةِ [7]
هنگامی که موسی با خداوند ارز و نیاز می کرد مردی را در سایه عرش دید پس عرض کرد: ای پروردگارم این کیست که عرش بر او سایه افکنده؟ خداوند فرمود: این کسیست که با پدر و مادرش نیکوکار بود و در پی سخن چینی نیز نبود.
3- لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ الْجَبَّارِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ دَاوُدَ الشَّعِیرِیِّ عَنِ الرَّبِیعِ صَاحِبِ الْمَنْصُورِ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ ع لِلْمَنْصُورِ لَا تَقْبَلْ فِی ذِی رَحِمِكَ وَ أَهْلِ الرِّعَایَةِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِكَ قَوْلَ مَنْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ جَعَلَ مَأْوَاهُ النَّارَ فَإِنَّ النَّمَّامَ شَاهِدُ زُورٍ وَ شَرِیكُ إِبْلِیسَ فِی الْإِغْرَاءِ بَیْنَ النَّاسِ فَقَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ [8]
امام صادق علیه السلام به منصور فرمود: در مورد اقوام و اهل خانه ات سخن کسی را که خداوند بهشت را بر او حرام کرده و دوزخ را جایگاهش ساخته است مپذیر! یعنی سخن چین. چرا که سخن چین شاهد باطلی است و همکار ابلیس است در فریفتن مردم. و خدای متعال فرمود: ای کسانی که ایمان آورده اید اگر فاسقی برای شما خبری آورد پس تحقیق کنید که مبادا از روی ندانستن به گروهی آسیب برسانید و آنگاه از کرده خود پشیمان شوید.
4- لی، [الأمالی للصدوق] فِی مَنَاهِی النَّبِیِّ ص أَنَّهُ نَهَى عَنِ النَّمِیمَةِ وَ الِاسْتِمَاعِ إِلَیْهَا وَ قَالَ لَا یَدْخُلُ الْجَنَّةَ قَتَّاتٌ یَعْنِی نَمَّاماً وَ قَالَ ص یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ حَرَّمْتُ الْجَنَّةَ عَلَى الْمَنَّانِ وَ الْبَخِیلِ وَ الْقَتَّاتِ وَ هُوَ النَّمَّامُ [9]
رسول خدا صلی الله علیه و آله از سخن چینی و گوش دادن به آن نهی کرد و فرمود: هیچ سخن چینی داخل بهشت نشود و فرمود: خداوند عزّ و جلّ مى فرماید: بهشت بر منّت گذار و بخیل و سخن چین حرام است.
5- ل، [الخصال] أَبِی عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ثَلَاثَةٌ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ السَّفَّاكُ لِلدَّمِ وَ شَارِبُ الْخَمْرِ وَ مَشَّاءٌ بِالنَّمِیمَةِ [10]
امام صادق علیه السلام فرمود: سه نفر داخل بهشت نشوند: خونریز, شرابخوار و کسی که برای سخن چینی گام بر می دارد.
6- ل، [الخصال] فِی خَبَرِ وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع أَنَّهُ قَالَ لِأَصْحَابِهِ أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِشِرَارِكُمْ قَالُوا بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الْمَشَّاءُونَ بِالنَّمِیمَةِ الْمُفَرِّقُونَ بَیْنَ الْأَحِبَّةِ الْبَاغُونَ لِلْبِرَاءِ الْعَیْبَ [11]
امام صادق از پدرش از جدش از امام على علیهم السلام : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به اصحابش فرمود : آیا شما را از بدترین افرادتان خبر ندهم؟ عرض كردند : چرا ، اى رسول خدا . فرمود : آنان كه سخن چینى مى كنند ، میان دوستان جدایى مى افكنند، و براى بى گناه عیب مى تراشند.
7- ن، [عیون أخبار الرضا علیه السلام] الْوَرَّاقُ عَنِ الْأَسَدِیِّ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ النَّبِیُّ ص لَمَّا أُسْرِیَ بِی رَأَیْتُ امْرَأَةً رَأْسُهَا رَأْسُ خِنْزِیرٍ وَ بَدَنُهَا بَدَنُ الْحِمَارِ وَ عَلَیْهَا أَلْفُ أَلْفِ لَوْنٍ مِنَ الْعَذَابِ فَسُئِلَ مَا كَانَ عَمَلُهَا فَقَالَ إِنَّهَا كَانَتْ نَمَّامَةً كَذَّابَةً [12]
امام جواد علیه السلام ـ به نقل از پدرانش ـ : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود : شبى كه مرا به معراج بردند زنى را دیدم كه سرش سر خوك بود و بدنش بدن الاغ و گرفتار هزار هزار نوع عذاب بود. سؤال شد: او چه كرده بود؟ فرمود : او سخن چین و دروغ پرداز بود.
8- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ النَّبِیُّ ص الْمُؤْمِنُ غِرٌّ كَرِیمٌ وَ الْفَاجِرُ خَبٌّ لَئِیمٌ وَ خَیْرُ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ كَانَ مَأْلَفَةً لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لَا خَیْرَ فِیمَنْ لَا یُؤْلَفُ وَ لَا یَأْلَفُ قَالَ وَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ شِرَارُ النَّاسِ مَنْ یُبْغِضُ الْمُؤْمِنِینَ وَ تُبْغِضُهُ قُلُوبُهُمْ الْمَشَّاءُونَ بِالنَّمِیمَةِ وَ الْمُفَرِّقُونَ بَیْنَ الْأَحِبَّةِ الْبَاغُونَ لِلْبِرَاءِ الْعَیْبَ أُولَئِكَ لا یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لا یُزَكِّیهِمْ ثُمَّ تَلَا ص هُوَ الَّذِی أَیَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ وَ أَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ [13]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مؤمن سربلند گرانقدر است و بدكار فرومایه پست است. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهترین مؤمنان كسى است كه مؤمنان بدو الفت مى گیرند ، و در كسى كه با دیگران الفت نگیرد و دیگران نیز با او الفت نیابند خیرى نیست. و فرمود: بدترین مردم كسانى هستند كه با مؤمنان دشمنى مىكنند و با دلهاى خود آنها را دشمن مىدارند، آنها در منازل و مجالس راه مىروند و سخن چینى مىكنند، بین دوستان جدائى ایجاد مىنمایند. آنها همواره دنبال عیب مردم هستند، و از اشخاص بدگوئى مىكنند، خداوند هرگز بر آنها نظر محبت ندارد در روز قیامت به آنان توجه نمىكند و آنان را پاك و پاكیزه نمىسازد بعد این آیه شریفه را تلاوت كردند كه " خداوند است که تو را ای پیامبر با یاری خودش و با مؤمنین تأیید کرد و میان دلهای مؤمنان الفت برقرار ساخت. "
9- ع، [علل الشرائع] عَلِیُّ بْنُ حَاتِمٍ عَنْ أَحْمَدَ الْهَمْدَانِیِّ عَنِ الْمُنْذِرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی خَالِدٍ عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ عَذَابُ الْقَبْرِ یَكُونُ مِنَ النَّمِیمَةِ وَ الْبَوْلِ وَ عَزَبِ الرَّجُلِ عَنْ أَهْلِهِ [14]
امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: عذاب قبر ناشی از سخن چینی و [بی مبالاتی نسبت به] بول و کناره گیریِ [زناشویی] مرد از همسرش می باشد.
10- ین، [كتاب حسین بن سعید و النوادر] عُثْمَانُ بْنُ عِیسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَوْحَى إِلَى مُوسَى ع أَنَّ بَعْضَ أَصْحَابِكَ یَنُمُّ عَلَیْكَ فَاحْذَرْهُ فَقَالَ یَا رَبِّ لَا أَعْرِفُهُ فَأَخْبِرْنِی بِهِ حَتَّى أَعْرِفَهُ فَقَالَ یَا مُوسَى عِبْتُ عَلَیْهِ النَّمِیمَةَ وَ تُكَلِّفُنِی أَنْ أَكُونَ نَمَّاماً فَقَالَ یَا رَبِّ وَ كَیْفَ أَصْنَعُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فَرِّقْ أَصْحَابَكَ عَشَرَةً عَشَرَةً ثُمَّ تُقْرِعُ بَیْنَهُمْ فَإِنَّ السَّهْمَ یَقَعُ عَلَى الْعَشَرَةِ الَّتِی هُوَ فِیهِمْ ثُمَّ تُفَرِّقُهُمْ وَ تُقْرِعُ بَیْنَهُمْ فَإِنَّ السَّهْمَ یَقَعُ عَلَیْهِ قَالَ فَلَمَّا رَأَى الرَّجُلُ أَنَّ السِّهَامَ تُقْرَعُ قَامَ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا صَاحِبُكَ لَا وَ اللَّهِ لَا أَعُودُ أَبَداً [15]
امام صادق علیه السلام فرمود: خدای تبارك و تعالى به موسى (ع) وحى كرد كه یكى از یارانت در باره تو سخنچینى كند از او در حذر باش گفت: پروردگارا او را نمىشناسم او را بمن بشناسان فرمود: اى موسى سخنچینى را بر او عیب گرفتم و مرا وامیدارى كه سخن چین شوم؟!، گفت: پروردگارا پس چه كنم؟ فرمود: یارانت را ده ده از هم جدا كن و قرعه بكش هر گروهی که قرعه بر او افتد آن شخص در میان آنها باشد و بر آنها هم قرعه زن که قرعه بر او افتد. و چون آن مرد دید دارند قرعه می زنند برخاست و گفت یا رسول الله منم مقصود تو و بخدا كه هرگز بدان کار باز نگردم.
11- كِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ شَرُّ النَّاسِ الْمُثَلِّثُ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْمُثَلِّثُ قَالَ الَّذِی یَسْعَى بِأَخِیكَ إِلَى السُّلْطَانِ فَیُهْلِكُ نَفْسَهُ وَ یُهْلِكُ أَخَاهُ وَ یُهْلِكُ السُّلْطَانَ[16]
امام صادق علیه السلام ـ به نقل از از پدرانش علیهم السلام ـ : پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود : بدترین مردم مثلِّث است . عرض شد : اى رسول خدا! مثلِّث كیست ؟ حضرت فرمود : كسى كه از برادر خود نزد حاكم سعایت مى كند و در نتیجه ، هم خودش، هم برادرش و هم حاكم را به ورطه هلاكت اندازد.