حکمت 16 نهج البلاغه : شناخت جايگاه جبر و اختيار

حکمت 16 نهج البلاغه : شناخت جايگاه جبر و اختيار

متن اصلی حکمت 16 نهج البلاغه

موضوع حکمت 16 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 16 نهج البلاغه

16 وَ قَالَ عليه السلام تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِيرِ حَتَّى يَكُونَ الْحَتْفُ فِي التَّدْبِيرِ

موضوع حکمت 16 نهج البلاغه

شناخت جايگاه جبر و اختيار

(اعتقادى، معنوى)

ترجمه مرحوم فیض

16- امام عليه السّلام (در اعتماد نداشتن بتدبير و پايان بينى) فرموده است

1- كارها رام و پيرو احكام قضا و قدر است بطوريكه (گاهى) تباهى در تدبير و پايان بينى مى باشد (چون انسان بمصالح و مفاسد و اسرار و رازهاى قضاء و قدر آگاه نيست نبايستى بتدبير و انديشه خود دلبستگى داشته باشد چه بسا تدبير و انديشه سبب تباهى مى گردد).

( ترجمه وشرح نهج البلاغه(فيض الاسلام)، ج 6 ص 1094)

ترجمه مرحوم شهیدی

16 [و فرمود:] كارها چنان رام تقدير است كه گاه مرگ در تدبير است.

( ترجمه مرحوم شهیدی، ص 363)

شرح ابن میثم

11- و قال عليه السلام

تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِيرِ حَتَّى يَكُونَ الْحَتْفُ فِي التَّدْبِيرِ

المعنى

استعار ذلّ الامور لمطاوعتها للقدر و جريانها على وفق القضاء. و لمّا كان الإنسان جاهلا بأسرارا لقدر جاز أن يكون من غايات مطاوعة الأمور للقدر كون ما يعتقده الإنسان الجاهل مصلحة و يفعله تدبّرا لمنفعة سببا لحتفه و هلاكه. و فيه إيماء إلى وجوب إسناد الامور إلى اللّه و عدم التوكّل على التدبير، و الانقطاع إليه.

( شرح نهج البلاغه ابن میثم ج 5 ص 246و247)

ترجمه شرح ابن میثم

12- «از امام (ع) راجع به سخن پيامبر (ص) غَيِّرُوا الشَّيْبَ وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْيَهُودِ پرسيدند، فرمود: تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِيرِ حَتَّى يَكُونَ الْحَتْفُ فِي التَّدْبِيرِ

لغات

نطاق: لباسى كه هنگام پوشيدن به دليل درازى و پهنا روى زمين كشيده مى شود.

جران البعير: سينه شتر.

ترجمه

«اين سخن را پيامبر (ص) هنگامى فرمود كه مسلمانان اندك بودند، اما اكنون كه اسلام گسترش يافته و پابرجا شده، هر مردى اختيار خودش را دارد».

شرح

پيامبر (ص) در آغاز اسلام، به پير مردان مسلمان دستور مى داد و آنان را وادار مى كرد كه پيرى خود را تغيير دهند، و از ترك آن برحذر مى داشت، به دليل اين كه پيرى شباهت به يهود دارد، زيرا يهوديها اين كار را نمى كردند، اين بود كه به رنگ سياه خضاب مى كردند، و بعضى گفته اند: با حنا خضاب مى كردند. هدف اين بود كه كفّار آنها را با چشم توانمندى و جوانى بنگرند، و از آنها بترسند و طمع بر آنها نكنند. از امام (ع) در زمان خلافتش راجع به آن [خضاب كردن ] پرسيدند، امام (ع) آن را مباح قرار داد نه مستحب، و بر اين مطلب اشاره فرمود كه آن سنّت هنگامى مقرّر شد كه مسلمانان اندك بودند، امّا اكنون كه زيادند و كافران ناتوان شده اند، خضاب كردن مباح است، و عبارت: هر مردى اختيار دارد كنايه از همين است. و لفظ: النّطاق را براى عظمت و گستردگى اسلام، استعاره آورده است و كلمه «ضرب بالجران» استعاره براى پابرجايى و پايدارى دين به لحاظ شباهت آن به شترى است كه روى زانويش نشسته است. كلمه امرؤ مبتدا و ما اختار عطف بر اوست ما مصدريه، و خبر مبتدا محذوف، و در تقدير مقرونان» است مانند اين سخن عربها «كلّ امرء و ضيعته » توفيق از خداست.

( ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 419 و 420)

شرح مرحوم مغنیه

15- تذلّ الامور للمقادير حتّى يكون الحتف في التّدبير.

المعنى

يحذّر الإمام بهذا من المخبآت و المفاجات التي لا تراها العيون، و لا تومئ إليها القرائن من قريب أو بعيد، يحذّر كل إنسان من ذلك كي يحتاط و يحترس.. على ان الوقاية من الهلاك قد تكون هي السبب الموجب له، كالطبيب يصف نوعا من الدواء لمريضه بقصد الشفاء، فيقضي عليه، أو يتحصن الجيش من عدوه في مكان ملغوم، أو يفر من الجهاد طلبا للسلامة فيقع فيما هو أدهى و أمر.

( فی ضلال نهج البلاغه، ج 4 ص 225 و 226)

شرح شیخ عباس قمی

98- تذلّ الأمور للمقادير، حتّى يكون الحتف في التّدبير. قال ابن أبي الحديد: إذا تأملت أحوال العالم وجدت صدق هذه الكلمة ظاهرا، و لو شئنا أن نذكر الكثير من ذلك لذكرنا ما يحتاج في تقييده بالكتابة مثل حجم كتابنا هذا. أي كتاب شرحه على النهج.

ثمّ ذكر قليلا منه، طوينا عن ذكره كشحا.

( شرح حکم نهج البلاغه، ص 85)

شرح منهاج البراعة خویی

الخامسة عشرة من حكمه عليه السّلام

(15) و قال عليه السّلام: تذلّ الامور للمقادير حتّى يكون الحتف في التّدبير.

اللغة

(ذلّ) ذلّا و ذلّا البعير: سهل انقياده (المقدار) جمع مقادير (الحتف) جمع حتوف: الموت- المنجد.

المعنى

الانسان مختار في أعماله و أفعاله، فصار مكلّفا يثاب و يعاقب، و موظفا يستحسن و يعاتب، و لكن أحاط به امور كثيرة لا يقدر على تغييرها و لا يتمكن من تغيير مسيرها، و هو مع ذلك لا يحيط علما و خبرا بما يترتّب على أعماله من نتائج و لا يتيسّر له تدبير كلّ الحوائج، فربما يهرب من عدوّ و يقع في الحبالة، و ربما يتداوى بدواء فيزيده داء، فهو بماله من القدرة و المنعة كالعوبة في يد المقادير و كباحث حتفه بظلفه و إن كان حاذقا في التدبير.

الترجمة

بشر در برابر قضا و قدر چنان منقاد است، كه تدبير خود انسان باعث مرگ او مى شود.

  • قضا و قدر بر امورند حاكم كه تدبير با مرگ گردد ملازم

( منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی) ج 21 ص 31و32)

شرح لاهیجی

(31) و قال (- ع- ) تذلّ الأمور للمقادير حتّى يكون الحتف فى التّدبير يعنى و گفت امير المؤمنين عليه السّلام كه منقاد و رام باشند كارها از براى احكام قضا و قدر تا اين كه حاصل مى شود هلاكت و مرگ در تدبير بجهة باقى ماندن

( شرح نهج البلاغه (لاهیجی) ص 293)

شرح ابن ابی الحدید

17: تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِيرِ حَتَّى يَكُونَ الْحَتْفُ فِي التَّدْبِيرِ إذا تأملت أحوال العالم- وجدت صدق هذه الكلمة ظاهرا- و لو شئنا أن نذكر الكثير من ذلك- لذكرنا ما يحتاج في تقييده بالكتابة- إلى مثل حجم كتابنا هذا- و لكنا نذكر لمحا و نكتا و أطرافا و دررا من القول- . فرش مروان بن محمد و قد لقي عبد الله بن علي أنطاعا- و بسط عليها المال و قال من جاءني برأس فله مائة درهم- فعجزت الحفظة و الحراس عن حمايته- و اشتغلت طائفة من الجند بنهبه- و تهافت الجيش عليه لينتهبوه- فغشيهم عبد الله بن علي بعساكره- فقتل منهم ما لا يحصى و هزم الباقون- . و كسر إبراهيم بن عبد الله بن الحسن بن الحسن- جيش أبي جعفر المنصور بباخمرى- و أمر أصحابه باتباعهم- فحال بينهم و بين أصحاب أبي جعفر ماء ضحضاح- فكره إبراهيم و جيشه خوض ذلك الماء و كان واسعا- فأمر صاحب لوائه أن يتعرج باللواء- على مسناة كانت على ذلك الماء يابسة- فسلكها صاحب اللواء- و هي تفضي بانعراج و انعكاس إلى الأرض اليبس- فلما رأى عسكر أبي جعفر- أن لواء القوم قد تراجع القهقرى ظنوهم منهزمين- فعطفوا عليهم فقتلوا منهم مقتلة عظيمة- و جاء سهم غرب فأصاب إبراهيم فقتله- . و قد دبرت من قبل قريش في حماية العير- بأن نفرت على الصعب و الذلول- لتدفع رسول الله ص عن اللطيمة- فكان هلاكها في تدبيرها- . و كسرت الأنصار يوم أحد- بأن أخرجت النبي ص عن المدينة- ظنا منها أن الظفر و النصرة كانت بذلك- و كان سبب عطبها و ظفر قريش بها- و لو أقامت بين جدران المدينة لم تظفر قريش منها بشي ء- . و دبر أبو مسلم الدولة الهاشمية- و قام بها حتى كان حتفه في تدبيره- . و كذلك جرى لأبي عبد الله المحتسب- مع عبد الله المهدي بالمغرب- . و دبر أبو القاسم بن المسلمة رئيس الرؤساء- في إخراج البساسيري عن العراق حتى كان هلاكه على يده- و كذلك أيضا انعكس عليه تدبيره- في إزالة الدولة البويهية من الدولة السلجوقية- ظنا منه أنه يدفع الشر- بغير الشر فدفع الشر بما هو شر منه-. و أمثال هذا و نظائره أكثر من أن تحصى

( شرح نهج البلاغة(ابن أبي الحديد)، ج 18 ، صفحه ى 120-121)

شرح نهج البلاغه منظوم

[16] و قال عليه السّلام:

تذلّ الأمور للمقادير حتّى يكون الحتف فى التّدبير.

ترجمه

كارها اسير مقدّرات اند، تا جائى كه مرگ در تدبير واقع مى شود (در امرى كه براى انسان مقدّر شده است تدبير مؤثّر نيست، بسا اشخاص كه براى فرار از تقدير تدبيرها بكار بستند، و همان تدبيرشان تسليم مرگ و تقديرشان كرد).

نظم

  • تمامى كارها در چنگ تقديراسيرند و ندارد سود تدبير
  • هر آنچه بهر انسان حقّ مقدّرنموده بيندش از خير و از شرّ
  • به تقدير خدا هر كس ستيزد بسوى مرگ از مرگ او گريزد
  • ز چنگال قضا و مكر و نيرنگز نادانى هر آن كس در زند چنگ
  • بدست خود براى خود كند چاه بقعر چه زره افتد بناگاه
  • چو اندر دست تقدير اختيار استبگو جانا بتدبيرت چكار است
  • زمام مكر را از كف رها كن حوالت كار خود را با خدا كن

( شرح نهج البلاغه منظوم، ج 9 ص 22)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

 

جدیدترین ها در این موضوع

 اشاره حضرت علی(ع) به معلق بودن زمین در فضا

اشاره حضرت علی(ع) به معلق بودن زمین در فضا

امام على عليه السلام : [خداوند] زمين را ايجاد كرد و آن را نگه داشت، بى آن كه وى را مشغول سازد. و آن را بر جايى بدون قرار استوار كرد و بى هيچ پايه اى بر پايش داشت و بى هيچ ستونى برافراشتش و آن را از كجى و انحراف نگاه داشت و از افتادن و شكافتن آن جلوگيرى كرد .
 نحوه تشکیل جو زمین از دیدگاه مولا علی (ع) در نهج البلاغه

نحوه تشکیل جو زمین از دیدگاه مولا علی (ع) در نهج البلاغه

و آبهای ساکن را به مواج سرکش برگردانید تا آنجا که آبها روی هم قرار گرفتند و چون قله های بلند کوهها بالا آمدند امواج تند کف های برآمده از آبها را در هوای باز و فضای گسترده بالا بردند تا جایی که از آن هفت آسمان پدید آمد.آسمان پایین را چون موج مهار شده و آسمان بالا را مانند سقف استوار قرار داد.
 انسان شناسی

انسان شناسی

آنگاه از روحی که آفرید در آن دمید تا به صورت انسانی زنده درآمد، دارای نیروی اندیشه، که وی را به تلاش اندازد، و دارای افکاری که در دیگر موجودات، تصرّف نماید. به انسان اعضاء و جوار حی بخشید، که در خدمت او باشند، و ابزاری عطا فرمود، که آنها را در زندگی بکار گیرد،
 علي(عليه السّلام) و انسان شناسي قرآني

علي(عليه السّلام) و انسان شناسي قرآني

طرفداران اين انديشه از گذشته اي دور با روش ها و متدهاي گوناگون در پي شناخت نهاد آدمي هستند. آنها گاه از گزاره هاي ديني مدد مي گيرند و گاه تجربه، عقل و عرفان را به ياري مي طلبند. گروهي از ايشان انسان را ذاتاً خوب معرفي مي کنند و عده اي ذات انسان را بد و شرور نشان مي دهند و بعضي انسان را هم خوب و هم بد مي خوانند.
 انسان شناسی از منظر نهج البلاغه

انسان شناسی از منظر نهج البلاغه

نهج البلاغه یک شاهکار ادبی در تعلیمات اسلامی است که در آن توجه به عزّت و کرامت انسان و سلامت عقل و روان از اهمیت بسزایی برخوردار است. سخنان حکمت آمیز این کتاب که با عقل و اندیشه آدمی سروکار دارند حقایق بسیار متعالی و معانی بسیار ژرفی را در مورد شناخت خدا، انسان، و جهان با فصاحت و بلاغت تمام بیان می کنند و آگاهی های ارزشمندی را در هریک از این زمینه ها ارائه می دهند. خطابه ها احساسات راکد انسان را در جهت ستیز با فساد و تباهی و بی عدالتی بر میانگیزند، و موعظه ها انسان را از خواب غفلت بیدار و خطراتی را که می توانند دل و روان آدمی را ضعیف و بیمار کنند یادآور می شوند.

پر بازدیدترین ها

 اشاره حضرت علی(ع) به معلق بودن زمین در فضا

اشاره حضرت علی(ع) به معلق بودن زمین در فضا

امام على عليه السلام : [خداوند] زمين را ايجاد كرد و آن را نگه داشت، بى آن كه وى را مشغول سازد. و آن را بر جايى بدون قرار استوار كرد و بى هيچ پايه اى بر پايش داشت و بى هيچ ستونى برافراشتش و آن را از كجى و انحراف نگاه داشت و از افتادن و شكافتن آن جلوگيرى كرد .
 انسان شناسی از منظر نهج البلاغه

انسان شناسی از منظر نهج البلاغه

نهج البلاغه یک شاهکار ادبی در تعلیمات اسلامی است که در آن توجه به عزّت و کرامت انسان و سلامت عقل و روان از اهمیت بسزایی برخوردار است. سخنان حکمت آمیز این کتاب که با عقل و اندیشه آدمی سروکار دارند حقایق بسیار متعالی و معانی بسیار ژرفی را در مورد شناخت خدا، انسان، و جهان با فصاحت و بلاغت تمام بیان می کنند و آگاهی های ارزشمندی را در هریک از این زمینه ها ارائه می دهند. خطابه ها احساسات راکد انسان را در جهت ستیز با فساد و تباهی و بی عدالتی بر میانگیزند، و موعظه ها انسان را از خواب غفلت بیدار و خطراتی را که می توانند دل و روان آدمی را ضعیف و بیمار کنند یادآور می شوند.
 علي(عليه السّلام) و انسان شناسي قرآني

علي(عليه السّلام) و انسان شناسي قرآني

طرفداران اين انديشه از گذشته اي دور با روش ها و متدهاي گوناگون در پي شناخت نهاد آدمي هستند. آنها گاه از گزاره هاي ديني مدد مي گيرند و گاه تجربه، عقل و عرفان را به ياري مي طلبند. گروهي از ايشان انسان را ذاتاً خوب معرفي مي کنند و عده اي ذات انسان را بد و شرور نشان مي دهند و بعضي انسان را هم خوب و هم بد مي خوانند.
 انسان شناسی

انسان شناسی

آنگاه از روحی که آفرید در آن دمید تا به صورت انسانی زنده درآمد، دارای نیروی اندیشه، که وی را به تلاش اندازد، و دارای افکاری که در دیگر موجودات، تصرّف نماید. به انسان اعضاء و جوار حی بخشید، که در خدمت او باشند، و ابزاری عطا فرمود، که آنها را در زندگی بکار گیرد،
 مباني فكري، انساني و اجتماعي در نهج البلاغه

مباني فكري، انساني و اجتماعي در نهج البلاغه

به عكس در جوامعي كه انسجام و هستي آنها را بايد پيوند دروني، بدون ارتباط با مبداء و مركز خارجي، تامين و تضمين كند، اولويت با نظام است . تازه آن نظام است كه جا و مكان و موقعيت فرد و جمع را در چهارچوب خود و در قلمرو خود مشخص مي كند . نظام حاكم بر فرد و جمع است و كيفيت و نوع حاكميت نظام بر فرد و بر جمع است كه سرنوشت مساله سابق الذكر، يعني اصالت فرد يا اصالت جمع را مشخص مي كند .
Powered by TayaCMS