حکمت 468 نهج البلاغه : راه کشورداری

حکمت 468 نهج البلاغه : راه کشورداری

متن اصلی حکمت 468 نهج البلاغه

موضوع حکمت 468 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 468 نهج البلاغه

468- وَ قَالَ عليه السلام لِزِيَادِ ابْنِ أَبِيهِ وَ قَدِ اسْتَخْلَفَهُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَلَى فَارِسَ وَ أَعْمَالِهَا فِي كَلَامٍ طَوِيلٍ كَانَ بَيْنَهُمَا نَهَاهُ فِيهِ عَنْ تَقْدِيمِ الْخِرَاجِ اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَيْفَ فَإِنَّ الْعَسْفَ يَعُودُ بِالْجَلَاءِ وَ الْحَيْفَ يَدْعُو إِلَى السَّيْفِ

موضوع حکمت 468 نهج البلاغه

راه كشور دارى

(سياسى، نظامى)

ترجمه مرحوم فیض

468- امام عليه السّلام بزياد ابن ابيه فرمود هنگاميكه او را بر فارس و جاهايى كه در قلمرو آن بود جانشين عبد اللّه ابن عبّاس گردانيد در ضمن سخن درازى كه بين ايشان بود و او را در آن سخن از پيش گرفتن ماليات (از رعيّت) نهى نمود: 1 عدل و انصاف را (با رعيّت) بكار بر، و از بيراهه رفتن و ستم بترس، زيرا بيراهه رفتن (بى انصافى) منجرّ به آوارگى (آنان) ميشود، و ظلم و ستم به شمشير (نزاع و زد و خورد بين رعيّت و والى) مى كشاند (يا ستم سبب ميشود كه والى بدست رعيّت كشته شود).

( . ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)، ج 6 ، صفحه ی 1304)

ترجمه مرحوم شهیدی

476 [و چون زياد بن ابيه را به جاى عبد اللّه پسر عباس به فارس و شهرهاى تابع آن حكومت داد، در گفتارى دراز كه او را از گرفتن خراج پيش از رسيدن وقت آن 2 نهى فرمود گفت:] كار به عدالت كن و از ستم و بيداد بپرهيز كه ستم رعيت را به آوارگى وادارد و بيدادگرى شمشير را در ميان آرد.

( . ترجمه نهج البلاغه شهیدی، ص 444)

شرح ابن میثم

448- و قال عليه السّلام لزياد بن أبيه

و قد استخلفه لعبد اللّه بن العباس على فارس و أعمالها، فى كلام- طويل كان بينهما نهاه فيه عن تقدم الخراج- :اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَيْفَ- فَإِنَّ الْعَسْفَ يَعُودُ بِالْجَلَاءِ وَ الْحَيْفَ يَدْعُو إِلَى السَّيْفِ

المعنى

أمره باستعمال العدل و حذّره من حيف الناس و عسفهم و هو حملهم على مكاره. و نفّر عن ذلك بضمير صغراه قوله: فإنّ العسف. إلى آخره: أى يعود بجلاء المعسوف بهم عن أوطانهم، و ظاهر أنّ الظلم معدّ لذلك، أو لقيام السيف على الظالم من غيره. و تقدير الكبرى: و كلّما كان كذلك فيجب اجتنابه.

( . شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 466 و 467)

ترجمه شرح ابن میثم

448- امام (ع) به زياد بن ابيه- وقتى كه او را براى خطّه فارس به جاى عبد اللّه بن عباس تعيين كرد- در ضمن سخنى طولانى كه بين آنها ردّ و بدل شد و امام او را از پيشاپيش گرفتن ماليات نهى كرد، فرمود:

اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَيْفَ- فَإِنَّ الْعَسْفَ يَعُودُ بِالْجَلَاءِ وَ الْحَيْفَ يَدْعُو إِلَى السَّيْفِ

ترجمه

«با عدل و انصاف رفتار كن، و از تندروى و ستم بپرهيز، زيرا كه تند روى منجر به آوارگى مردم، و ستمكارى باعث به كار بردن شمشير مى گردد».

شرح

امام (ع) زياد را به عدالت امر كرده و از ستمكارى بر مردم و بى انصافى برحذر داشته است، يعنى وادار كردن مردم به كارهاى دشوارى كه بر انجام آنها هيچ تمايلى ندارند. امام (ع) از بى عدالتى به وسيله قياس مضمرى برحذر داشته است كه مقدمه صغراى آن فانّ العسف... است يعنى بى عدالتى باعث مى شود، آنان كه مورد ستم قرار گرفته اند وطن خود را رها كنند و بديهى است كه ستمكارى زمينه فرار از وطن را فراهم مى سازد، و يا باعث قيام مردم با شمشير در برابر ستمگر مى گردد، و كبراى مقدر نيز چنين است: و هر چه اين طور باشد، اجتناب از آن لازم است.

( . ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 789 و 790)

شرح مرحوم مغنیه

467- و قال (لزياد بن أبيه، و قد استخلفه لعبد اللّه بن العبّاس على فارس و أعمالها في كلام طويل كان بينهما نهاه فيه عن تقدّم الخراج): استعمل العدل و احذر العسف و الحيف، فإنّ العسف يعود بالجلاء و الحيف يدعو إلى السّيف.

المعنى

عطف الحيف على العسف من باب عطف التفسير، و المراد بالجلاء هجرة أهل البلاد عنها فرارا من البغي و الجور، و المعنى لا تظلم أحدا من الرعية، لأن الظلم يدعو المواطنين الى الثورة أو ترك البلاد، و بالثورة تسفك الدماء، و بالهجرة تخرب البلاد.

( . فی ضلال نهج البلاغه، ج 4، ص 483 و 484)

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

(452) و قال عليه السّلام لزياد بن أبيه- و قد استخلفه لعبد اللَّه بن العبّاس على فارس و أعمالها، في كلام طويل كان بينهما نهاه فيه عن تقديم الخراج: استعمل العدل، و احذر العسف و الحيف، فإنّ العسف يعود بالجلاء و الحيف يدعو إلى السّيف.

اللغة

(العسف) الظلم و العسف في الأصل أن يأخذ المسافر على غير طريق و لا جادّة و لا علم، فنقل إلى الظلم و الجور (حاف) حيفا: جار عليه- المنجد.

المعنى

زياد بن أبيه أحد دهاة عصره الفتاكين و من الّذين خمرت طينتهم بالظلم و الجور، و لعلّ استعماله من قبله عليه السّلام لتوقّع إصلاحه و تأديبه و تقييده باللّطف لعلّه يرجع عن غيّه، و يظهر من كلامه هذا معه عناية أمير المؤمنين عليه السّلام بارشاده و تعليمه و قد شاع العسف و الحيف على أهل فارس من زمن عثمان بوسيلة عمّاله الجائرين، قال في الشرح المعتزلي: و كانت عادة أهل فارس في أيّام عثمان أن يطلب الوالي منهم خراج أملاكهم قبل بيع الثمار على وجه الاستسلاف- إلخ.

أقول: و يظهر من ذلك شدّة العسف و الجور، لأنّ هذا الاستسلاف يضيق المعاش على أهل فارس من وجوه، فانّ أخذ الخراج قبل بيع الثمرة معناه تقويم الثمرة عليهم بأغلى ثمن، ثمّ الضغط عليهم في تسليم الخراج من مالهم فيلجئون إلى بيع الثمرة سلفا بأرخص القيم، أو الاقتراض بالرّبح المجحف، و هذا الضغط يوجب جلائهم عن الأرياف و المزارع فينجرّ إلى الخراب و الدّمار، أو إلجائهم إلى المقاومة و الثورة فينجرّ إلى الحرب و إعمال السيف و القتل و التدمير و لا ينتج إلّا الخراب و نقصان الخراج و كان زياد أخذ أهل فارس على سنّة عمّال عثمان، فنهاه عليه السّلام عن طلب الخراج قبل بيع الثمار، و بيّن له أنّ هذا العسف و الحيف يوجب خراب البلاد و قطع الخراج رأسا للجوء أهلها إلى الجلاء عنها أو القيام بالسيف على وجه الحكومة و الدولة، و هو أكثر فسادا و أخيب مغبّة.

الترجمة

بزياد بن أبيه كه بجاى عبد اللَّه بن عباسش بر فارس و توابع آن حكمرانش كرده بود در ضمن سخن طولانى وى را از پيش گرفتن خراج نهي كرد و چنين فرمود: عدالت را بكار بند و از زورگوئي و خلاف حق حذر كن، زيرا زورگوئي مايه جلاء از وطن و كوچيدنست، و ستم و خلاف حق مايه بروز شورش و تيغ كشيدن.

( . منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج 21، ص 541 و 542)

شرح لاهیجی

(504) و قال (- ع- ) لزياد بن ابيه و قد استخلفه لعبد اللّه بن العبّاس على فارس و اعمالها فى كلام طويل كان بينهما نهاه فيه عن تقديم الخراج استعمل العدل و احذر العسف و الحيف يعود بالجلاء و الحيف يدعوا الى السّيف يعنى و گفت (- ع- ) بزياد پسر پدر خود و حال آن كه خليفه و جانشين ساخته بود او را از براى عبد اللّه پسر عبّاس بر ملك فارس و كارهاى آنجا در اثناء كلام درازى كه بود در ميان ايشان كه نهى ميكرد در ان كلام او را از پيش گرفتن خراج كه بكار دار عدالت را و حذر كن از بى راهى و ميل كردن از حقّ پس بتحقيق كه بيراهى عايد مى سازد جلا و فرار از وطن را و ميل و عدل از حقّ مى خواند كشته شدن بشمشير را

( . شرح نهج البلاغه نواب لاهیجی، ص 333)

شرح ابن ابی الحدید

484:وَ قَالَ ع لِزِيَادِ بْنِ أَبِيهِ- وَ قَدِ اسْتَخْلَفَهُ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَلَى فَارِسَ وَ أَعْمَالِهَا- فِي كَلَامٍ طَوِيلٍ كَانَ بَيْنَهُمَا نَهَاهُ فِيهِ عَنْ تَقْدِيمِ الْخَرَاجِ- . اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَيْفَ- فَإِنَّ الْعَسْفَ يَعُودُ بِالْجَلَاءِ وَ الْحَيْفَ يَدْعُو إِلَى السَّيْفِ

قد سبق الكلام في العدل و الجور- و كانت عادة أهل فارس في أيام عثمان- أن يطلب الوالي منهم خراج أملاكهم- قبل بيع الثمار على وجه الاستسلاف- أو لأنهم كانوا يظنون أن أول السنة القمرية- هو مبتدأ وجوب الخراج- حملا للخراج التابع لسنة الشمس على الحقوق الهلالية- التابعة لسنة القمر- كأجرة العقار و جوالي أهل الذمة- فكان ذلك يجحف بالناس و يدعو إلى عسفهم و حيفهم- . و قد غلط في هذا المعنى جماعة من الملوك- في كثير من الأعصار- و لم يعلموا فرق ما بين السنتين- ثم تنبه له قوم من أذكياء الناس- فكبسوا و جعلوا السنين واحدة- ثم أهمل الناس الكبس- و انفرج ما بين السنة القمرية و السنة الخراجية- التي هي سنة الشمس انفراجا كثيرا- . و استقصاء القول في ذلك لا يليق بهذا الموضع- لأنه خارج عن فن الأدب- الذي هو موضوع كتابنا هذا

( . شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) ج 20، ص 245)

شرح نهج البلاغه منظوم

[466] و قال عليه السّلام:

لزياد ابن أبيه- و قد استخلفه لعبد اللّه ابن العبّاس على فارس و أعمالها، فى كلام طويل كان بينهما، نهاه فيه عن تقديم الخراج- : استعمل العدل و احذر العسف و الحيف فإنّ العسف يعود بالجلاء، و الحيف يدعو إلى السّيف.

ترجمه

هنگامى كه آن حضرت زياد بن ابيه را بر استان فارس فرمانروائى داده و او را جانشين عبد اللّه عبّاس گردانيدند، در ضمن سخن طولانى كه ميان ايشان بود و او را در آن سخن از پيش از سر رسيد ماليات گرفتن نهى مى فرمود فرمودند: عدل و انصاف را بكار بند و از ستمگرى و بيراهه رفتن بترس، چرا كه بيرون شدن از راه انسان را به آوارگى مى كشاند و از داد به بيداد گرائيدن شخص را بسوى شمشير برّان مى كشاند (رعيّت از جورش بجان آمده بروى بشوراند، و سر از تنش برگيرند).

نظم

  • چو عزل از فارس آمد ابن عبّاسبنا شد تا زياد آنجا دهد پاس
  • امير المؤمنين (ع) درياى دانشوصيّت كرد و كرد اينسان سفارش
  • اگر در شهر و ور كس در دهات استز ما برگردن وى ماليات است
  • رعيّت را ز دولت دل مرنجانخراج از وى به پيش از وقت مستان
  • مكن بر زير دستان جور و اجحافبر آنان روبراه عدل و انصاف
  • ز راه داد اگر بيراهه رفتىبناحق چهره حق را نهفتى
  • ستم را داشتى بر خلق معمولبجمع مال گشتى گرم و مشغول
  • بچنگ مردمان بيچاره گردىز كاخ و مال و جاه اواره گردى
  • چو در دلها فزودى التهابىشود بر پا بناگه انقلابى
  • بحلقت تيغ و دشنه تيز گرددتنت از نيش خنجر ريز گردد
  • لذا اطراف كار خويش واپاىستم منماى و راه كين مپيماى

( . شرح نهج البلاغه منظوم، ج 10، صفحه ی 240 - 242)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

 

جدیدترین ها در این موضوع

 اشاره حضرت علی(ع) به معلق بودن زمین در فضا

اشاره حضرت علی(ع) به معلق بودن زمین در فضا

امام على عليه السلام : [خداوند] زمين را ايجاد كرد و آن را نگه داشت، بى آن كه وى را مشغول سازد. و آن را بر جايى بدون قرار استوار كرد و بى هيچ پايه اى بر پايش داشت و بى هيچ ستونى برافراشتش و آن را از كجى و انحراف نگاه داشت و از افتادن و شكافتن آن جلوگيرى كرد .
 نحوه تشکیل جو زمین از دیدگاه مولا علی (ع) در نهج البلاغه

نحوه تشکیل جو زمین از دیدگاه مولا علی (ع) در نهج البلاغه

و آبهای ساکن را به مواج سرکش برگردانید تا آنجا که آبها روی هم قرار گرفتند و چون قله های بلند کوهها بالا آمدند امواج تند کف های برآمده از آبها را در هوای باز و فضای گسترده بالا بردند تا جایی که از آن هفت آسمان پدید آمد.آسمان پایین را چون موج مهار شده و آسمان بالا را مانند سقف استوار قرار داد.
 انسان شناسی

انسان شناسی

آنگاه از روحی که آفرید در آن دمید تا به صورت انسانی زنده درآمد، دارای نیروی اندیشه، که وی را به تلاش اندازد، و دارای افکاری که در دیگر موجودات، تصرّف نماید. به انسان اعضاء و جوار حی بخشید، که در خدمت او باشند، و ابزاری عطا فرمود، که آنها را در زندگی بکار گیرد،
 علي(عليه السّلام) و انسان شناسي قرآني

علي(عليه السّلام) و انسان شناسي قرآني

طرفداران اين انديشه از گذشته اي دور با روش ها و متدهاي گوناگون در پي شناخت نهاد آدمي هستند. آنها گاه از گزاره هاي ديني مدد مي گيرند و گاه تجربه، عقل و عرفان را به ياري مي طلبند. گروهي از ايشان انسان را ذاتاً خوب معرفي مي کنند و عده اي ذات انسان را بد و شرور نشان مي دهند و بعضي انسان را هم خوب و هم بد مي خوانند.
 انسان شناسی از منظر نهج البلاغه

انسان شناسی از منظر نهج البلاغه

نهج البلاغه یک شاهکار ادبی در تعلیمات اسلامی است که در آن توجه به عزّت و کرامت انسان و سلامت عقل و روان از اهمیت بسزایی برخوردار است. سخنان حکمت آمیز این کتاب که با عقل و اندیشه آدمی سروکار دارند حقایق بسیار متعالی و معانی بسیار ژرفی را در مورد شناخت خدا، انسان، و جهان با فصاحت و بلاغت تمام بیان می کنند و آگاهی های ارزشمندی را در هریک از این زمینه ها ارائه می دهند. خطابه ها احساسات راکد انسان را در جهت ستیز با فساد و تباهی و بی عدالتی بر میانگیزند، و موعظه ها انسان را از خواب غفلت بیدار و خطراتی را که می توانند دل و روان آدمی را ضعیف و بیمار کنند یادآور می شوند.

پر بازدیدترین ها

 اشاره حضرت علی(ع) به معلق بودن زمین در فضا

اشاره حضرت علی(ع) به معلق بودن زمین در فضا

امام على عليه السلام : [خداوند] زمين را ايجاد كرد و آن را نگه داشت، بى آن كه وى را مشغول سازد. و آن را بر جايى بدون قرار استوار كرد و بى هيچ پايه اى بر پايش داشت و بى هيچ ستونى برافراشتش و آن را از كجى و انحراف نگاه داشت و از افتادن و شكافتن آن جلوگيرى كرد .
 انسان شناسی

انسان شناسی

آنگاه از روحی که آفرید در آن دمید تا به صورت انسانی زنده درآمد، دارای نیروی اندیشه، که وی را به تلاش اندازد، و دارای افکاری که در دیگر موجودات، تصرّف نماید. به انسان اعضاء و جوار حی بخشید، که در خدمت او باشند، و ابزاری عطا فرمود، که آنها را در زندگی بکار گیرد،
 نحوه تشکیل جو زمین از دیدگاه مولا علی (ع) در نهج البلاغه

نحوه تشکیل جو زمین از دیدگاه مولا علی (ع) در نهج البلاغه

و آبهای ساکن را به مواج سرکش برگردانید تا آنجا که آبها روی هم قرار گرفتند و چون قله های بلند کوهها بالا آمدند امواج تند کف های برآمده از آبها را در هوای باز و فضای گسترده بالا بردند تا جایی که از آن هفت آسمان پدید آمد.آسمان پایین را چون موج مهار شده و آسمان بالا را مانند سقف استوار قرار داد.
 انسان شناسی از منظر نهج البلاغه

انسان شناسی از منظر نهج البلاغه

نهج البلاغه یک شاهکار ادبی در تعلیمات اسلامی است که در آن توجه به عزّت و کرامت انسان و سلامت عقل و روان از اهمیت بسزایی برخوردار است. سخنان حکمت آمیز این کتاب که با عقل و اندیشه آدمی سروکار دارند حقایق بسیار متعالی و معانی بسیار ژرفی را در مورد شناخت خدا، انسان، و جهان با فصاحت و بلاغت تمام بیان می کنند و آگاهی های ارزشمندی را در هریک از این زمینه ها ارائه می دهند. خطابه ها احساسات راکد انسان را در جهت ستیز با فساد و تباهی و بی عدالتی بر میانگیزند، و موعظه ها انسان را از خواب غفلت بیدار و خطراتی را که می توانند دل و روان آدمی را ضعیف و بیمار کنند یادآور می شوند.
 مباني فكري، انساني و اجتماعي در نهج البلاغه

مباني فكري، انساني و اجتماعي در نهج البلاغه

به عكس در جوامعي كه انسجام و هستي آنها را بايد پيوند دروني، بدون ارتباط با مبداء و مركز خارجي، تامين و تضمين كند، اولويت با نظام است . تازه آن نظام است كه جا و مكان و موقعيت فرد و جمع را در چهارچوب خود و در قلمرو خود مشخص مي كند . نظام حاكم بر فرد و جمع است و كيفيت و نوع حاكميت نظام بر فرد و بر جمع است كه سرنوشت مساله سابق الذكر، يعني اصالت فرد يا اصالت جمع را مشخص مي كند .
Powered by TayaCMS