(2)
کلمه ی «ضلالت» حدود دویست مرتبه در قرآن آمده است که گاهی در مورد تحیّر بکار رفته، «و وَجدَک ضالاً»(3) وگاهی به معنای ضایع شدن است، «اضلّ أعمالهم»(4) ولی اغلب به معنای گمراهی است که همراه با تعبیرات گوناگونی نظیر: «ضلال مبین»(5)، «ضلال بعید»(6)، «ضلال کبیر»(7) به چشم می خورد.
در قرآن افرادی به عنوان گمراه معرّفی شده اند، از جمله:
1. کسانی که ایمان خود را به کفر تبدیل کردند. «من یَتبدّل الکفر بالایمان فقد ضلّ سواء السبیل»(8)
2. مشرکان. «و من یشرک باللَّه فقد ضل ضلالا بعیدا»(9)
3. کفار. «و من یکفر باللَّه... فقد ضلّ»(10)
4. عصیان گران. «و من یعص اللَّه و رسوله فقد ضل»(11)
5. ستمگران. «بل الظّالمون فی ضلال مبین»(12)
6. مسلمانانی که کفّار را سرپرست و دوست خود گرفتند، «لاتتّخذوا عدوی و عدوکم اولیاء...
ص:391
1- 2569. مائده، 77.
2- 2570. ذیل آیه 7 سوره حمد.
3- 2571. ضحی، 7.
4- 2572. محمّد، 1.
5- 2573. آل عمران، 164.
6- 2574. ق، 27.
7- 2575. ملک، 90.
8- 2576. بقره، 108.
9- 2577. نساء، 116.
10- 2578. نساء، 136.
11- 2579. احزاب، 36.
12- 2580. لقمان، 11.
و من یفعله منکم فقد ضل سواء السّبیل»(1)
7. کسانی که مردم را از راه خدا باز می دارند. «الذّین یستحبّون الحیاه الدّنیا علی الاخره و یصدّون عن سبیل اللّه... أولئک فی ضلال بعید»(2)
8. کسانی که به خدا یا رسول خدا توهین می کنند.
9. آنان که حقّ را کتمان می کنند.
10. کسانی که از رحمت خدا مأیوسند.
در قرآن نام برخی به عنوان گمراه کننده آمده است، از قبیل: ابلیس، فرعون، سامری، دوست بد، رؤسا ونیاکان منحرف.
گمراهان، خود بستر وزمینه ی انحراف را فراهم و گمراه کنندگان، از این بسترها و شرایط آماده، استفاده می کنند. بسترهای انحراف در قرآن عبارتند از:
1. هوسها. «اتّخذ الهه هَواه واضلّه اللَّه»(3)
2. بت ها. «جعلوا لِلّه انداداً لِیضلّوا عن سبیله»(4)
3. گناهان. «وما یضلّ به الا الفاسقین»(5)
4. پذیرش ولایت باطل. «انّه من تولاّه فانّه یضلّه»(6)
5. جهل و نادانی. «و ان کنتم من قبله لمن الضّالّین»(7)