حکمت 414 نهج البلاغه : ارزش نیکوکاری

حکمت 414 نهج البلاغه : ارزش نیکوکاری

متن اصلی حکمت 414 نهج البلاغه

موضوع حکمت 414 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 414 نهج البلاغه

414 وَ قَالَ عليه السلام افْعَلُوا الْخَيْرَ وَ لَا تَحْقِرُوا مِنْهُ شَيْئاً فَإِنَّ صَغِيرَهُ كَبِيرٌ وَ قَلِيلَهُ كَثِيرٌ وَ لَا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ إِنَّ أَحَداً أَوْلَى بِفِعْلِ الْخَيْرِ مِنِّي فَيَكُونَ وَ اللَّهِ كَذَلِكَ إِنَّ لِلْخَيْرِ وَ الشَّرِّ أَهْلًا فَمَهْمَا تَرَكْتُمُوهُ مِنْهُمَا كَفَاكُمُوهُ أَهْلُهُ

موضوع حکمت 414 نهج البلاغه

ارزش نيكوكارى

(اخلاقى، تربيتى)

ترجمه مرحوم فیض

414- امام عليه السّلام (در كوچك نشمردن كار خير) فرموده است 1 كار خير را انجام دهيد و اندك آنرا كوچك مشماريد زيرا خرد آن (نزد پروردگار) بزرگ و (پاداش) كم آن بسيار است، 2 و بايد كسى از شما نگويد ديگرى از من بانجام كار نيك سزاوارتر است كه سوگند بخدا ديگرى سزاوارتر و شايسته تر خواهد بود (زيرا) هر يك از خير و شرّ را اهل و دارنده اى است و هر گاه شما يكى از آن دو را رها كنيد اهلش آنرا بجاى شما انجام خواهند داد (و انجام دهنده سزاوار آن است).

( . ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)، ج 6 ، صفحه ی 1284)

ترجمه مرحوم شهیدی

422 [و فرمود:] كار نيك را به جاى آريد و چيزى از آن را خرد مشماريد كه خرد آن بزرگ مقدار است و اندك آن بسيار، و كسى از شما نگويد ديگرى در انجام كار نيك از من سزاوارتر است كه به خدا سوگند، بود كه چنين شود، چه نيك و بد را مردمانى است، هر كدام را وانهاديد اهل آن، كار را به انجام خواهد رسانيد.

( . ترجمه نهج البلاغه شهیدی، ص 437)

شرح ابن میثم

397- و قال عليه السّلام:

افْعَلُوا الْخَيْرَ وَ لَا تَحْقِرُوا مِنْهُ شَيْئاً- فَإِنَّ صَغِيرَهُ كَبِيرٌ وَ قَلِيلَهُ كَثِيرٌ- وَ لَا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ إِنَّ أَحَداً أَوْلَى بِفِعْلِ الْخَيْرِ مِنِّي- فَيَكُونَ وَ اللَّهِ كَذَلِكَ إِنَّ لِلْخَيْرِ وَ الشَّرِّ أَهْلًا فَمَهْمَا تَرَكْتُمُوهُ مِنْهُمَا كَفَاكُمُوهُ أَهْلُهُ

المعنى

أمر بفعل الخير و نهى عن احتقار شي ء منه و إن قلّ، و رغّب فيه بضمير صغراه قوله: فإنّ صغيره كبير و قليله كثير: أى في الاعتبار و بالنسبة إلى من يحتاج إليه. ثمّ نهى أن يقول أحد: إنّ غيره أولى بفعل الخير منه. و هو كناية عن ترك المرء الخير اعتمادا على أنّ غيره بفعله أولى.

و قوله: فيكون و اللّه كذلك. لأنّ ذلك القول من القائل التارك للخير يكون باعثا لمن توسّم فيه فعل ذلك الخير و نسبه إليه. فيصدّق قوله و ظنّه فيه بفعله له. فيكون أولى به منه. و قوله: إنّ للخير و الشر أهلا. إلى آخره.

ترغيب في الخير و تنفير عن الشرّ بذكر أنّ لكلّ منهما أهلا يكتفى فيه إن تركه من ليس أهله فيكون السامعون من أهل الخير يفعله و يترك الشرّ لأهله.

( . شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 447)

ترجمه شرح ابن میثم

397- امام (ع) فرمود:

افْعَلُوا الْخَيْرَ وَ لَا تَحْقِرُوا مِنْهُ شَيْئاً- فَإِنَّ صَغِيرَهُ كَبِيرٌ وَ قَلِيلَهُ كَثِيرٌ- وَ لَا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ إِنَّ أَحَداً أَوْلَى بِفِعْلِ الْخَيْرِ مِنِّي- فَيَكُونَ وَ اللَّهِ كَذَلِكَ إِنَّ لِلْخَيْرِ وَ الشَّرِّ أَهْلًا فَمَهْمَا تَرَكْتُمُوهُ مِنْهُمَا كَفَاكُمُوهُ أَهْلُهُ

ترجمه

«كار خير را انجام دهيد، و كم آن را نيز ناچيز ندانيد، زيرا كوچك آن، بزرگ و كم آن زياد است نبايد كسى از شما بگويد ديگرى از من به انجام كار نيك سزاوارتر است، اگر چنين بگويد به خدا سوگند كه چنان خواهد شد. زيرا هر يك از خير و شر اهلى دارد و هرگاه شما يكى از آنها را ترك گوييد به جاى شما اهلش آن را انجام خواهند داد.»

شرح

امام (ع) دستور به انجام كار نيك داده و از كوچك شمردن آن- هر چند كه اندك باشد- نهى فرموده است و بر اين مطلب وسيله قياس مضمرى واداشته است كه صغراى آن عبارت فانّ صغيره كبير و قليله كثير، است، يعنى در ارزش گذارى و نسبت به آن كسى كه نياز به آن كار خير دارد. آن گاه نهى كرده است از اين كه كسى بگويد: كه ديگرى از وى به كار نيك سزاوارتر است، و اين كنايه از آن است كه شخصى كار را به اين حساب كه ديگرى بر آن سزاوارتر از اوست ترك گويد.

امّا عبارت فيكون و اللّه كذلك زيرا اين سخن گوينده اى كه كار نيك را ترك مى كند، باعث مى شود كه آن شخصى كه اهل خير است آن كار را انجام دهد و كار به او نسبت داده شود.

و جمله: انّ للخير و الشّر اهلا... ترغيب به كار نيك و زنهار از كار بد است با تذكّر اين كه هر كدام از نيك و بد اهلى دارد كه بدان بسنده مى كنند، البتّه وقتى كه نااهل آن را ترك كند و اهل خير از او بشنوند كه او نمى خواهد انجام دهد، آنان كار خير را انجام مى دهند و كار بد را به اهلش وامى گذارند.

( . ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 755 و 756)

شرح مرحوم مغنیه

416- افعلوا الخير و لا تحقروا منه شيئا، فإنّ صغيره كبير، و قليله كثير، و لا يقولنّ أحدكم إنّ أحدا أولى بفعل الخير منّي فيكون و اللّه كذلك. إنّ للخير و الشّرّ أهلا فما تركتموه منهما كفاكموه أهله.

المعنى

كل فعل ينتفع به فاعله و لا يضر أحدا- فهو خير، و أفضل أفراده ما ينفع الآخرين.. و الفرق بين الحق و الخير ان الخير إشباع للرغبة على أساس الحق و العدل، أما الحق فقد يوافق الرغبة، و قد يكون على ضدها. و لذا قيل: الحق مر و ثقيل. و اذا قصد بالعمل النافع وجه اللّه سبحانه فهو خير على خير.

و لما كان الخير عظيما بطبعه كان قليله عظيما و كثيرا. قال سبحانه: فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ- 7 الزلزلة. و تقدم قول الإمام في الحكمة 93: و كيف يقل ما يتقبّل.

(و لا يقولن أحدكم إلخ).. أشار الإمام الى ما هو شائع بيننا من ان أحدنا قد يدعى لكشف ملمة أو قضاء حاجة، فيجيب الداعي بأن فلانا أولى مني بهذا الفعل. قال ابن أبي الحديد بلسان حال الإمام: «فيكون و اللّه كذلك أي ان اللّه سبحانه يوفق فلانا هذا الى الخير دون المدعو اليه». و هكذا كل من يستنكف عن الخير و المعروف يسجل على نفسه انه ليس من الخير في شي ء (إن للخير و الشر أهلا إلخ).. بادر الى عمل الخير تكن من أهله، و دع الشر لمن غضب اللّه عليه، و أعدّ له عذاب الحريق.

( . فی ضلال نهج البلاغه، ج 4، ص 461)

شرح شیخ عباس قمی

81- افعلوا الخير و لا تحقروا منه شيئا، فإنّ صغيره كبير، و قليله كثير، و لا يقولنّ أحدكم: إنّ أحدا أولى بفعل الخير منّي، فيكون و اللّه كذلك.«» القليل من الخير خير من عدم الخير أصلا.

قوله: «و لا يقولنّ» إلى آخره كناية عن ترك المرء الخير اعتمادا على أنّ غيره بفعله أولى، مثل ردّ السائل عن الباب و إحالته إلى آخر بقوله: اذهب إلى فلان، فهو أولى بأن يتصدّق عليك منّي.

«فيكون و اللّه كذلك» أي أنّ اللّه يوفّق ذلك الشخص الذي أحيل السائل عليه، فيصدّق عليه، فتكون كلمة ذلك الإنسان الأوّل قد صادف قدرا و قضاء، و وقع الأمر بموجبها

( . شرح حکم نهج البلاغه، . ص73 و 74)

شرح منهاج البراعة خویی

(401) و قال عليه السّلام: افعلوا الخير و لا تحقروا منه شيئا فإنّ صغيره كبير و قليله كثير، و لا يقولنّ أحدكم إنّ أحدا أولى بفعل الخير منّي فيكون و اللَّه كذلك، إنّ للخير و الشّرّ أهلا فمهما تركتموه منهما كفاكموه أهله.

المعنى

الخير عمل للّه أو لخلق اللَّه فيما يفيدهم و يرضيهم، و رضا اللَّه مكنون في كلّ أعمال الخير صغيرها و كبيرها، كما أنّ رضا الناس و فائدتهم مكنونة في أىّ خير فربما يحتاج أحد إلى شربة ماء لرفع عطشه أو دواء يسير لبرء مرضه، فيكتسب حياته و صحّته من هذا الخير القليل، فقال عليه السّلام: لا تتركوا أىّ خير تقدرون عليه و إن كان في نظركم قليلا، فترى ما كينه عظيمة لها أجزاء كثيرة بين صغيرة و كبيرة، فيكون تأثير أصغرها في عملها و تحركها كتأثير أكبرها، فأىّ عمل خير في المجتمع البشرى كجزء من الخير الشامل الكلّي، و لا ينبغي أن يترك لحقارته و عدم الاعتناء اليه، مضافا إلى أنّ البحر يتكوّن من اجتماع قطرات المطر فلو أنّ كلّ أحد يعمل بالخير الذي يتيسّر له، يجتمع من هذه الأعمال و الخيرات القليلة شطوط و أنهار من الخير فتصير بحرا زخّارا، و بهذا الاعتبار يقول عليه السّلام (فانّ صغيره كبير) إلخ.

و حذّر عن إحالة عمل الخير إلى الغير و احتساب الخير أولى به من نفسه فانّ ذلك يوجب تقديمه على نفسه و عزل نفسه عن أهل الخير، و كفى به خزيا و خسارا.

الترجمة

فرمود كار خوب بكنيد و هيچ خوبى را خرد نشماريد، زيرا خردش بزرگ است و اندكش بسيار، مبادا أحدى از شماها بگويد ديگر بدين كار خير از من شايسته تر است كه بخدا چنين خواهد شد، راستى كه براى خوبى و بدى اهلى است هر كدام را شما وانهيد اهلش آنرا انجام دهد و شما را كفايت كند.

( . منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج 21، ص 501 و 502)

شرح لاهیجی

(452) و قال (- ع- ) افعلوا الخير و لا تحقروا منه شيئا فانّ صغيره كبير و قليله كثير و لا يقولنّ احدكم انّ احدا اولى بفعل الخير منّى فيكون و اللّه كذلك انّ للخير و الشّرّ اهلا فهما تركتموه منهما كفاكموه اهله يعنى و گفت (- ع- ) كه بكنيد كار خير را و حقير مشماريد چيزى از كار خير را زيرا كه بتحقيق كه كوچك او بزرگست در اجر و اندك او بسيار است در ثواب و بايد نگويد كسى از شما كه كسى ديگر شايسته تر است بكردن كار خير از من كه اگر گفتيد پس مى گردد سوگند بخدا ديگرى شايسته بفعل خير و تو ناشايسته بتحقيق كه باشند از براى خير و شرّ كسانى كه شايسته بفعل ان باشند پس هر كدام از خير و شرّ را كه ترك كرديد شما انرا كفايت خواهند كرد از شما در ان اهلش و كسان شايسته اش يعنى هر گاه تو بكنى خير را ديگرى خواهد كرد پس تو بكن و شرّ را هر گاه تو نكنى ديگرى خواهد كرد پس تو مكن

( . شرح نهج البلاغه نواب لاهیجی، ص 329 و 330)

شرح ابن ابی الحدید

430 وَ قَالَ ع : فْعَلُوا الْخَيْرَ وَ لَا تَحْقِرُوا مِنْهُ شَيْئاً- فَإِنَّ صَغِيرَهُ كَبِيرٌ وَ قَلِيلَهُ كَثِيرٌ- وَ لَا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ إِنَّ أَحَداً أَوْلَى بِفِعْلِ الْخَيْرِ مِنِّي- فَيَكُونَ وَ اللَّهِ كَذَلِكَ القليل من الخير خير من عدم الخير أصلا- . قال ع- لا يقولن أحدكم إن فلانا أولى بفعل الخير مني- فيكون و الله كذلك- مثاله قوم موسرون في محلة واحدة- قصد واحدا منهم سائل فرده و قال له- اذهب إلى فلان فهو أولى بأن يتصدق عليك مني- فإن هذه الكلمة تقال دائما- نهى ع عن قولها و قال- فيكون و الله كذلك- أي إن الله تعالى يوفق ذلك الشخص- الذي أحيل ذلك السائل عليه و ييسر الصدقة عليه- و يقوي دواعيه إليها- فيفعلها فتكون كلمة ذلك الإنسان الأول- قد صادفت قدرا و قضاء و وقع الأمر بموجبها

( . شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) ج 20، ص 66)

شرح نهج البلاغه منظوم

[413] و قال عليه السّلام:

افعلوا الخير و لا تحقروا منه شيئا فإنّ صغيره كبير وّ قليله كثير، وّ لا يقولنّ أحدكم إنّ أحدا أولى بفعل الخير منّى فيكون و اللّه كذلك، إنّ للخير و الشّرّ أهلا فمهما تركتموه منهما كفاكموه أهله.

ترجمه

كارهاى نيك را بجاى آوريد، و آنها را (اگر چه كوچك) كوچك مشماريد كه كار نيك كوچكش بزرگ و كمش بسيار است، نكند كه يكى از شما بگويد در انجام كار خير ديگرى بر من مقدّم است، كه اگر گفت بخدا قسم كه همين طور خواهد شد (و گوى نيكى را ديگرى از ميدان بدر خواهد برد) زيرا براى كار نيك و يا بد اهلى است هر گاه شما آن را واگذاريد، و ديگرى آن را بجاى آرد (آن گاه نكوهش از آن شما و ستايش از آن ديگرى خواهد بود).

نظم

  • نكو كارى اگر كم بود و كوچكنبايد ديد آن را خوار و اندك
  • چو كار خير و نيكت كار باشداگر كم باشد آن بسيار باشد
  • بكار خير اگر كم گر شد اقدامكشاند سوى بسيارت سرانجام
  • عمل كوچك گر از بهر خدا شدبدنيا قرنها آن پا بجا شد
  • بناى پير زن بر پا ز كسرا استعدالت را سمر بنگر بدنيا است
  • بگاه امر خير و كار نيكونبايد از شما تابد از آن رو
  • بگويد ديگرى در امر اين كارز من پيش است و ميباشد سزاوار
  • بآن قدرى كه در تن تاب و توششبود بايد كند در خير كوشش
  • كر او از كار نيكو روى تابدسعادت را دگر كس نيك يابد
  • برخ در از نكوئيها گشايدز ميدان گوى را نيكو ربايد
  • بهر كارى خدا اهلى معيّننموده گر يكى زان گشت تن زن
  • دگر كس تا كه يابد نيك فرجامبه نيكوئى دهد آن كار انجام
  • نداريد ار شما با آن عنايتنمايد ديگرى آن را كفايت

( . شرح نهج البلاغه منظوم، ج 10، صفحه ی 198 و 199)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

 

جدیدترین ها در این موضوع

No image

چگونه در مهمانی‌ها رفتار کنیم؟

رعایت آداب مهمانی می‌تواند روابط برادرانه میان مۆمنان را مستحکم‌تر ساخته و در رشد تعالی اجتماع تأثیر بسزایی داشته باشد.
No image

نقش ابراز علاقه و معاشرت درست در اسلام

نسان علاقه دارد كه مورد علاقه و محبت دیگران باشد. اگر آن‏ دوستداران، محبت‏خود را آشكار كنند، محبوب هم به محبان‏ علاقه‏ مند مى‏ شود و این محبت دو جانبه، زندگیها را از صفا و صمیمیت‏ بیشترى برخوردار مى‏سازد. ما اگر بدانیم كه خدا دوستمان دارد، ما هم‏خدا را بیشتر دوست‏خواهیم داشت. اگر بدانیم و بفهمیم كه رسول‏ خدا(ص) و اهل بیت(ع) به ما شیعیان عنایت و محبت دارند و این ‏علاقه را بارها نشان داده و اظهار كرده‏اند، محبت عترت در دل ما بیشترخواهد شد.
No image

اخلاق معاشرت اجتماعی، نمونه ای از سبک زندگی اسلامی

نمونه های بسیاری از سیره ی ائمه ی معصوم علیهم السلام درباره ی تشویق و تحریض مؤمنان به دوستی و برادری با هم، ایجاد پیوند برادری و دوستی بین آنها، اصلاح اختلافات و رفع کدورت ها گزارش شده است.
No image

اخلاق معاشرت و ارتباط با خویشاوندان در اسلام

سنّتِ «صله رحم»، از نیکوترین برنامه های دینی در حیطه معاشرت است. گرچه شکل نوین زندگی و مشغله های زندگیهای امروزی، گاهی فرصت این برنامه را از انسانها گرفته است، ولی حفظ ارزشهای دینی و سنّتهای سودمند و ریشه دار دینی، از عوامل تحکیم رابطه ها در خانواده ها است. بویژه در مناسبتهای ملّی، در اعیاد و وفیات و آغاز سال جدید، فرصت طبیعی و مناسبی برای عمل به این «سنّت دینی» است.
No image

تحلیل یافته‌های الگوی دینی رفتارها در خانواده و نقش رسانه ملی

آنچه از امور فطری در بحث تربیت مورد نظر است و مبنای تربیت مطرح می‌شود، امور فطری در زمینه خواست‌ها و گرایش‌هاست. البته باید توجه داشت آن دسته از خواست‌های فطری مبنای تربیت قرار می‌گیرد که ویژه انسان است و امتیاز او بر حیوان به شمار می‌آید، نه آن بخش از خواست‌ها و گرایش‌ها که میان هر دو مشترک است؛ زیرا در این بخش، انسان مانند حیوان برای شکوفاسازی نیازی به تربیت ندارد.

پر بازدیدترین ها

No image

چگونه در مهمانی‌ها رفتار کنیم؟

رعایت آداب مهمانی می‌تواند روابط برادرانه میان مۆمنان را مستحکم‌تر ساخته و در رشد تعالی اجتماع تأثیر بسزایی داشته باشد.
No image

الگوی دینی رفتارها در خانواده و نقش رسانه ملی (2)

غریزه قدرت، محرک زندگی انسانی است که از سه نوع جنسی، گرسنگی و ارتباطی تشکیل می‌شود. غریزه جنسی، مهم‌ترین غریزه زندگی است؛ زیرا از اول یا زن با «هویت زنانه» یا مرد با «هویت مردانه» به دنیا می‌آید.
No image

چگونه خانواده ای سالم داشته باشیم؟ (1)

خانواده مانند یک سیستم است و در عین حال که یک سیستم است، خود زیر سیستم یک نظام اجتماعی هم است و تحت تأثیر مسائل مختلف جامعه، مسائل اجتماعی - اقتصادی و ارتباطات و سایر مسائل قرار دارد. امروزه خانواده‌ها با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند که برخلاف توانایی و حتی آمادگی آن است. این مشکلات می تواند اثرات مخربی بر روی بهداشت روانی خانواده‌ها داشته باشد. سلامت روان یک از مهم ترین عوامل در ارتقاء و تکامل انسانها محسوب می‌شود.
No image

خوش خلقی و نقش آن در خانواده

انسان نیاز دارد به اینکه دیگران برای او قدر و منزلتی قائل باشند و قدرش را نیز بدانند. اهمیتی که شخص به این موضوع می دهد، در کنش های درونی و جنبه های تحریکی ارگانیسم و در رفتار او اثر فراوان می گذارد. از سوی دیگر، نیاز به قدردانی دیگران و نیاز به قدردانی خویشتن در رفتار و کردار آدمی موثر است
No image

تحلیل یافته‌های الگوی دینی رفتارها در خانواده و نقش رسانه ملی

آنچه از امور فطری در بحث تربیت مورد نظر است و مبنای تربیت مطرح می‌شود، امور فطری در زمینه خواست‌ها و گرایش‌هاست. البته باید توجه داشت آن دسته از خواست‌های فطری مبنای تربیت قرار می‌گیرد که ویژه انسان است و امتیاز او بر حیوان به شمار می‌آید، نه آن بخش از خواست‌ها و گرایش‌ها که میان هر دو مشترک است؛ زیرا در این بخش، انسان مانند حیوان برای شکوفاسازی نیازی به تربیت ندارد.
Powered by TayaCMS