آیات:
ـ «أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَحْرُثُونَ * أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ * لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ * إِنَّا لَمُغْرَمُونَ * بَلْ نَحْنُ مَحْرُومُونَ.» [1]
{آيا آنچه را كِشت مى‌كنيد، ملاحظه كرده‌ايد؟ آيا شما آن را [بى‌يارى ما] زراعت مى‌كنيد، يا ماييم كه زراعت مى‌كنيم؟ اگر بخواهيم، قطعاً خاشاكش مى‌گردانيم، پس در افسوس [و تعجّب] مى‌اُفتيد، [و مى‌گوييد:] واقعاً ما زيان زده‌ايم، بلكه ما محروم شدگانيم.}
روایات:
1- الْعِلَلُ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى الْعَلَوِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عِيسَى بْنِ جَعْفَرٍ الْعَلَوِيِّ الْعُمَرِيِّ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع أَنَّ النَّبِيَّ ص قَالَ: مَرَّ أَخِي عِيسَى بِمَدِينَةٍ وَ إِذَا فِي ثِمَارِهَا الدُّودُ فَشَكَوْا إِلَيْهِ مَا بِهِمْ فَقَالَ دَوَاءُ هَذَا مَعَكُمْ وَ لَيْسَ تَعْلَمُونَ أَنْتُمْ قَوْمٌ إِذَا غَرَسْتُمُ الْأَشْجَارَ صَبَبْتُمُ التُّرَابَ ثُمَّ صَبَبْتُمُ الْمَاءَ وَ لَيْسَ هَكَذَا يَجِبُ بَلْ يَنْبَغِي أَنْ تَصُبُّوا الْمَاءَ فِي أُصُولِ الشَّجَرِ ثُمَّ تَصُبُّوا التُّرَابَ لِكَيْلَا يَقَعَ فِيهِ الدُّودُ فَاسْتَأْنَفُوا كَمَا وَصَفَ فَذَهَبَ ذَلِكَ عَنْهُمْ.[2]
پيامبر اكرم صلّی الله علیه و آله فرمودند: برادرم عيسى از شهرى عبور كردند كه در ميوه درختانشان كِرم بود، مردم آن ديار از بودن كرم در ميوه‌ها نزد او شكايت كردند. او گفت: دواي اين آفت نزد خودتان است، حال آنكه شما از آن بى‌اطلاعيد. شما وقتى درختان را مى‌كاريد، ابتدا خاك ريخته و سپس آب مى‌ريزيد، در حالى كه اين صحيح نيست، بلكه سزاوار است اول پاى ريشه درختان آب ريخته، سپس خاك بريزيد تا در ميوه‌ها كرم پيدا نشود. مردم آن شهر، همانطور كه ايشان توضيح داد، درختان را دوباره كاشتند و كرم‌ها از ميوه‌ها زايل گشت.
2- الخصال، الأمالي للصدوق أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْيَقْطِينِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ شُعَيْبٍ عَنِ الْهَيْثَمِ بْنِ أَبِي كَهْمَسٍ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: سِتُّ خِصَالٍ يَنْتَفِعُ بِهَا الْمُؤْمِنُ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهِ وَلَدٌ صَالِحٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ يُقْرَأُ مِنْهُ وَ قَلِيبٌ يَحْفِرُهُ وَ غَرْسٌ يَغْرِسُهُ وَ صَدَقَةُ مَاءٍ يُجْرِيهِ وَ سُنَّةٌ حَسَنَةٌ يُؤْخَذُ بِهَا بَعْدَهُ.[3]
ابوكهمس از امام صادق علیه السّلام روايت كرده است كه ايشان فرمود: شش چيز است كه پس از وفات مؤمن به او نفع مي‌رساند: فرزندى كه براى او طلب آمرزش كند، كتاب يا قرآنى كه پس از او بجاى ماند و خوانده شود، چاهى كه براى بهره بردن مردم از آبش آن را حفر كند، و نهالى كه آن را بكارد، و صدقه آبي كه آن را جاري ساخته است، و سنت حسنه‌اي كه پس از او به كار گرفته شود.
3- معاني الأخبار، الأمالي للصدوق أَبِي [عَنْ عَلِيٍّ ع] عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَيُّ الْمَالِ خَيْرٌ قَالَ زَرْعٌ زَرَعَهُ صَاحِبُهُ وَ أَصْلَحَهُ وَ أَدَّى حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَيُّ الْمَالِ بَعْدَ الزَّرْعِ خَيْرٌ قَالَ رَجُلٌ فِي غَنَمِهِ قَدْ تَبِعَ بِهَا مَوَاضِعَ الْقَطْرِ يُقِيمُ الصَّلَاةَ وَ يُؤْتِي الزَّكَاةَ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَيُّ الْمَالِ بَعْدَ الْغَنَمِ خَيْرٌ قَالَ الْبَقَرُ تَغْدُو بِخَيْرٍ وَ تَرُوحُ بِخَيْرٍ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَيُّ الْمَالِ بَعْدَ الْبَقَرِ خَيْرٌ قَالَ الرَّاسِيَاتُ فِي الْوَحَلِ وَ الْمُطْعِمَاتُ فِي الْمَحْلِ نِعْمَ الشَّيْ‌ءُ النَّخْلُ مَنْ بَاعَهُ فَإِنَّمَا ثَمَنُهُ بِمَنْزِلَةِ رَمَادٍ عَلَى رَأْسِ شَاهِقَةٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ فِي يَوْمٍ عَاصِفٍ إِلَّا أَنْ يُخْلِفَ مَكَانَهُ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَيُّ الْمَالِ بَعْدَ النَّخْلِ خَيْرٌ فَسَكَتَ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ فَأَيْنَ الْإِبِلُ قَالَ فِيهَا الشَّقَاءُ وَ الْجَفَاءُ وَ الْعَنَاءُ وَ بُعْدُ الدَّارِ تَغْدُو مُدْبِرَةً وَ تَرُوحُ مُدْبِرَةً لَا يَأْتِي خَيْرُهَا إِلَّا مِنْ جَانِبِهَا الْأَشْأَمِ أَمَا إِنَّهَا لَا تَعْدَمُ الْأَشْقِيَاءَ الْفَجَرَةَ. [4]
امام صادق علیه السّلام از پدرانش روايت كرده است كه از پيامبر صلّی الله علیه و آله پرسيدند: كدامين مال بهتر است؟ فرمود: زراعتى كه صاحبش آن را بكارد و به اصلاحش بكوشد، و حقش را (زكاتش را) در همان روز درو، پرداخت نمايد. گفتند: يا رسول اللّه! كدامين مال بعد از زراعت بهتر است؟ فرمود: مال كسى كه با گوسفندانش به دنبال محل باران رود و نماز را به پا دارد، و زكات را بپردازد. گفتند: يا رسول اللّه، و كدامين مال بعد از گوسفند بهتر است؟ فرمود: گاوهايى كه هر صبح و عصر خير به‌همراه آورند. گفتند: يا رسول اللّه، پس از گاو كدامين مال بهتر است؟ فرمود: درختي كه ريشه در گل استوار می دارد. و به هنگام قحطي و خشكسالي طعام مي‌دهد. خوب چيزى است نخل، هر كس كه آن را بفروشد، بهايش به‌منزله خاكسترى بر سر قله‌اى است كه باد در روزى طوفانى، بر آن بوزد، مگر آنكه نخل ديگرى را جانشين آن سازد. گفتند: يا رسول اللّه، بعد از نخل كدامين مال بهتر است؟ پس پيامبر صلّی الله علیه و آله سكوت كرد، تا يكى از آن ميان گفت: پس گله شتر چه جايگاهي دارد؟ فرمود: بدبختى و سختى و رنج و دوري از خانه در وجودش نهاده شده است. با روی‌گردانی در صبح و شب حركت مي‌كند و خيرش جز از جانب ناميمون و شوم آن نمي‌آيد (منظور اين است كه شتر را جز از جانب چپش نمي‌دوشند و جانب چپ كنايه از عدم ميمنت است)، ولى با اين وجود، تيره بخت نابكار آن را از دست نمي‌دهد
4- علل الشرائع أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَطِيَّةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّ لِأَنْبِيَائِهِ مِنَ الْأَعْمَالِ الْحَرْثَ وَ الرَّعْيَ لِئَلَّا يَكْرَهُوا شَيْئاً مِنْ قَطْرِ السَّمَاءِ. [5]
امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند عزوجل از ميان پيشه‌ها، كشاورزي و چوپاني را براي انبيايش دوست داشت تا آنان هيچ‌گاه از بارش آسمان كراهت نداشته باشند.
5- معاني الأخبار ابْنُ بَشَّارٍ عَنِ الْمُظَفَّرِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْكُوفِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَيْرُ الْمَالِ سِكَّةٌ مَأْبُورَةٌ وَ مُهْرَةٌ مَأْمُورَةٌ. [6]
علي بن الحسين علیه السلام از پدرانش روايت كرده است كه پيامبر صلّی الله علیه و آله فرمود: بهترين مال، نخلستان و مادياني است كه پر زاد و ولد باشد.
6- قرب الإسناد ابْنُ طَرِيفٍ عَنِ ابْنِ عُلْوَانَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِيهِ ع قَالَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع يَقُولُ مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّهُ.[7]
امام صادق علیه السّلام از پدرش روايت كرده است كه امير المؤمنين علی علیه السّلام مى‌فرمود: هركس آب و خاكى در اختيار داشته باشد و فقير شود، خدا او را از رحمت خود دور مي سازد.
7- قرب الإسناد ابْنُ عِيسَى عَنِ الْبَزَنْطِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنْ قَطْعِ السِّدْرِ فَقَالَ سَأَلَنِي رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِكَ عَنْهُ وَ كَتَبْتُ إِلَيْهِ أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ قَطَعَ سِدْرَةً وَ غَرَسَ مَكَانَهُ عِنَباً. [8]
ابن عيسي از بزنطي نقل كرده كه مي‌گفت: از امام رضا علیه السّلام درباره قطع كردن درخت سدر پرسيدم و ايشان فرمودند: يكي از اصحابت نيز اين سؤال را از من پرسيد و من براي او نوشتم كه ابوالحسن درخت سدري را قطع كرد و به جاي آن يك درخت انگور كاشت.
8- علل الشرائع أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْخَزَّازِ عَنْ غِيَاثِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْمَرْأَةَ خُلِقَتْ مِنَ الرَّجُلِ وَ إِنَّمَا هِمَّتُهَا فِي الرِّجَالِ فَأَحِبُّوا نِسَاءَكُمْ وَ إِنَّ الرَّجُلَ خُلِقَ مِنَ الْأَرْضِ وَ إِنَّمَا هِمَّتُهُ فِي الْأَرْضِ.[9]
امام صادق عليه السّلام فرمود: زن از مرد آفريده شده و گرايش او تنها در مردان است، پس زنانتان را دوست بداريد؛ و مرد از زمين آفريده شده و خواست و مطلوب او تنها در زمين است.
9- تفسير العياشي عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْوَاسِطِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ آدَمَ مِنَ الْمَاءِ وَ الطِّينِ فَهِمَّةُ آدَمَ فِي الْمَاءِ وَ الطِّينِ وَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ حَوَّاءَ مِنْ آدَمَ فَهِمَّةُ النِّسَاءِ فِي الرِّجَالِ فَحَصِّنُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ.[10]
امام صادق علیه السّلام فرمود: خداوند آدم را از آب و خاك آفريد و همّ و غمّ و خواست آدم در آب و خاك است؛ و حوا را از آدم آفريد، بنابراين، گرايش و خواست زنان، تنها به مردان است. اى مردان! زنانتان را در خانه نگاه داريد.
10- تفسير العياشي عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي يَعْفُورٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَنْ زَرَعَ حِنْطَةً فِي أَرْضٍ فَلَمْ يَزْكُ زَرْعُهُ أَوْ خَرَجَ زَرْعُهُ كَثِيرَ الشَّعِيرِ فَبِظُلْمٍ عَمِلَهُ فِي مِلْكِ رَقَبَةِ الْأَرْضِ أَوْ بِظُلْمٍ لِمُزَارِعِهِ وَ أَكَرَتِهِ لِأَنَّ اللَّهَ يَقُولُ فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِينَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَيْهِمْ طَيِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ يَعْنِي لُحُومَ الْإِبِلِ وَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ وَ قَالَ إِنَّ إِسْرَائِيلَ كَانَ إِذَا أَكَلَ مِنْ لَحْمِ الْبَقَرِ هَيَّجَ عَلَيْهِ وَجَعَ الْخَاصِرَةِ فَحَرَّمَ عَلَى نَفْسِهِ لَحْمَ الْإِبِلِ وَ ذَلِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ يُنْزَلَ التَّوْرَاةُ فَلَمَّا أُنْزِلَتِ التَّوْرَاةُ لَمْ يُحَرِّمْهُ وَ لَمْ يَأْكُلْهُ.[11]
ابن ابى يعفور نقل كرده است: از امام صادق علیه السّلام شنيدم كه مي‌فرمود: هر كس دانه گندمى در زميني بكارد و آن رشد نكرده و فزوني نيابد يا محصول آن جو فراوان با خود بياورد، نتيجه ستم او در مالك شدن آن زمين و يا ظلم در حق كشاورزان و كارگرانش بوده است. زيرا خداوند مى‌فرمايد: {پس به سزاى ستمى كه از يهوديان سر زد و به سبب آنكه بسيار از راه خدا باز داشتند، چيزهاى پاكيزه‌اى را كه بر آنان حلال شده بود، حرام گردانيديم} [12] يعني گوشت شتر، گاو و گوسفند. و ايشان فرمود: اسرائيل هرگاه گوشت گاو مي‌خورد، درد تهیگاهش شدت مى‌يافت و او گوشت شتر را بر خود حرام كرد، و اين امر پيش از نزول تورات بود، و چون تورات نازل شد، آن را حرام نكرد، اما اسرائيل از آن نمي‌خورد.
11- تفسير العياشي عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِيفٍ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ قَالَ الزَّارِعُونَ.[13]
امام صادق علیه السّلام درباره سخن خدای عز و جل: {و مؤمنان بايد تنها بر خدا توكل كنند.} [14] فرمود: منظور از مؤمنان در اين آيه، كشاورزان است.
12- مكارم الأخلاق عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَزْرَعَ زَرْعاً فَخُذْ قَبْضَةً مِنَ الْبَذْرِ بِيَدِكَ ثُمَّ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَ قُلْ أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ حَرْثاً مُبَارَكاً وَ ارْزُقْنَا فِيهِ السَّلَامَةَ وَ التَّمَامَ وَ اجْعَلْهُ حَبّاً مُتَرَاكِباً وَ لَا تَحْرِمْنِي خَيْرَ مَا أَبْتَغِي وَ لَا تَفْتِنِّي بِمَا مَتَّعْتَنِي بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ ثُمَّ ابْذُرِ الْقَبْضَةَ الَّتِي فِي يَدِكَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.[15]
از امام باقر علیه السّلام روايت شده است: هنگامى كه تصميم به کشت و زرع گرفتى، مشتى از بذر بردار، سپس رو به قبله بايست و سه مرتبه بگو: {آيا شما آن را [بى‌يارى ما] زراعت مى‌كنيد، يا ماييم كه زراعت مى‌كنيم؟} سپس بگو: «خدايا، آن را كشتى با بركت قرار ده و به وسيله آن به ما سلامتى و بى‌نيازى عنايت فرما و آن را دانه‌هاى متراكم و انباشته قرار بده و مرا از خير آنچه مى‌جويم محروم نكن و به آنچه مرا از آن بهره‌مند مى‌سازى، آزمايش نكن. به حق محمد و خاندان پاك و پاكيزه‌اش.» سپس آنچه در مشت دارى، بپاش، انشاءا...
13- مَجَالِسُ الشَّيْخِ، مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاشَانِيِّ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْمَدَائِنِيِّ عَنْ سُلَيْمَانَ الْجَعْفَرِيِّ عَنِ الرِّضَا ع عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع يَقُولُ مَا أَزْرَعُ الزَّرْعَ لِطَلَبِ الْفَضْلِ فِيهِ وَ مَا أَزْرَعُهُ إِلَّا لِيَتَنَاوَلَهُ الْفَقِيرُ وَ ذُو الْحَاجَةِ وَ لِيَتَنَاوَلَ مِنْهُ الْقُنْبُرَةُ خَاصَّةً مِنَ الطَّيْرِ. [16]
امام سجاد علیه السّلام فرمود: كشت را براى درآمد بيشتر نمى‌كارم، بلكه براى آن مى‌كارم تا فقير و نيازمند از آن بهره‌مند شوند و پرندگان از آن تغذيه كنند.
14- عِدَّةُ الدَّاعِي، رُقْيَةُ الدُّودِ الَّذِي يَأْكُلُ الْمَبَاطِخَ وَ الزَّرْعَ يُكْتَبُ عَلَى أَرْبَعِ قَصَبَاتٍ وَ يُجْعَلُ عَلَى أَرْبَعِ قَصَبَاتٍ فِي أَرْبَعِ جَوَانِبِ الْمَبْطَخَةِ وَ الزَّرْعِ أَيُّهَا الدَّوَابُّ وَ الْهَوَامُّ وَ الْحَيَوَانَاتُ اخْرُجُوا مِنْ هَذِهِ الْأَرْضِ وَ الزَّرْعِ إِلَى الْخَرَابِ كَمَا خَرَجَ ابْنُ مَتَّى مِنْ بَطْنِ الْحُوتِ وَ إِنْ لَمْ تَخْرُجُوا أُرْسِلَتْ عَلَيْكُمْ شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ هُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُوا فَمَاتُوا اخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجِيمٌ فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً يَتَرَقَّبُ سُبْحانَ الَّذِي أَسْرى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَها لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا عَشِيَّةً أَوْ ضُحاها فَأَخْرَجْناهُمْ مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ وَ زُرُوعٍ وَ مَقامٍ كَرِيمٍ وَ نَعْمَةٍ كانُوا فِيها فاكِهِينَ فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما كانُوا مُنْظَرِينَ فَاهْبِطْ مِنْها فَما يَكُونُ لَكَ أَنْ تَتَكَبَّرَ فِيها فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً فَلَنَأْتِيَنَّهُمْ بِجُنُودٍ لا قِبَلَ لَهُمْ بِها وَ لَنُخْرِجَنَّهُمْ مِنْها أَذِلَّةً وَ هُمْ صاغِرُونَ.[17]
براى دفع كرم‌هايى كه خربزه و زراعت را مى‌خورد، بر روى چهار نى [يا چهار تكه كاغذ] دعاى زير نوشته شود و در چهار گوشه مزرعه بر روى چهار نى قرار داده شود. دعا اين است: اى كرم‌ها، اى حشرات و حيوانات، از اين زمين و از اين كشتزار به خرابه‌ها رويد، همان‌گونه كه يونس از شكم ماهى خارج شد. اگر بيرون نرويد، {بر سر شما شراره‌هايى از [نوع] تفته آهن و مس مى‌فرستم و [از كسى] يارى نتوانيد طلبيد.}، {آيا از [حال] كسانى كه از بيم مرگ از خانه‌هاى خود خارج شدند، و هزاران تن بودند، خبر نيافتى؟ پس خداوند به آنان گفت: بميريد.} پس مردند، از مزرعه {بيرون شو كه تو رانده‌شده‌اى}، {پس ترسان و نگران از آنجا بيرون رفت.}، {منزّه است آن [خدايى] كه بنده‌اش را شبانگاهى از مسجد الحرام به سوى مسجد الأقصى حركت داد.}، {روزى كه آن را [قيامت را] مى‌بينند، گويى كه آنان جز شبى يا روزى درنگ نكرده‌اند.}، {سرانجام، ما آنان را از باغستانها و چشمه‌سارها و كشتزارها و جايگاه‌هاى پرناز و نعمت و نعمت‌هايى كه در آن شادمان و خندان بودند، بيرون كرديم.}، {و آسمان و زمين بر آنان زارى نكردند و مهلت نيافتند.}، {از آن [مقام] فرو شو، تو را نرسد كه در آن [جايگاه] تكبّر نمايى.}، {پس بيرون شو كه تو از خوارشدگانى.}،{ نكوهيده و رانده، از آن [مقام] بيرون شو}، {كه قطعاً سپاهيانى بر [سرِ] ايشان مى‌آوريم كه در برابر آنها تاب ايستادگى نداشته باشند و از آن [ديار] به خوارى و زبونى بيرونشان مى‌كنيم.}
15- تَوْحِيدُ الْمُفَضَّلِ، بِرِوَايَةِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْهُ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: فَاعتَبِرْ بِمَا تَرَى مِنْ ضُرُوبِ الْمَآرِبِ فِي صَغِيرِ الْخَلْقِ وَ كَبِيرِهِ وَ بِمَا لَهُ قِيمَةٌ وَ مَا لَا قِيمَةَ لَهُ وَ أَخَسُّ مِنْ هَذَا وَ أَحْقَرُهُ الزِّبْلُ وَ الْعَذِرَةُ الَّتِي اجْتَمَعَتْ فِيهَا الخَسَاسَةُ وَ النَّجَاسَةُ مَعاً وَ مَوْقِعُهَا مِنَ الزُّرُوعِ وَ الْبُقُولِ وَ الْخُضَرِ أَجْمَعُ الْمَوْقِعِ الَّذِي لَا يَعْدِلُهُ شَيْ‌ءٌ حَتَّى إِنَّ كُلَّ شَيْ‌ءٍ مِنَ الْخُضْرَةِ لَا يَصْلُحُ وَ لَا يَزْكُو إِلَّا بِالزِّبْلِ وَ السَّمَادِ الَّذِي يَسْتَقْذِرُهُ النَّاسُ وَ يَكْرَهُونَ الدُّنُوَّ مِنْهُ الْخَبَرَ. [18]
امام صادق علیه السّلام فرمود: پند و عبرت بگير از انواع خواسته‌ها و آرزوهايي كه در مخلوقات كوچك و بزرگ مشاهده مى‌كنى و [عبرت گير] از چيزهاى ارزشمند و بى‌ارزش. پست‌ترين و بى‌ارزش‌ترين آنها سرگين و مدفوعى است كه فرومايگى و نجاست با هم در آن جمع شده است. با اين حال جايگاه آن نسبت به كشت‌ها و سبزى‌ها و گياهان، جايگاهى است كه هيچ چيز جايگزين آن نمى‌شود؛ به طورى كه هيچ يك از گياهان، بدون سرگين و كود حيوانى، سبز نمى‌شود و رشد نمى‌كند. همان مدفوعاتى كه انسان آنها را پليد مى‌شمارد و از نزديك شدن به آنها كراهت دارد.
16- إِخْتِيَارُ ابْنِ الْبَاقِي، مَنْ غَرَسَ غَرْساً يَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ الْبَاعِثِ الْوَارِثِ فَإِنَّهُ يَأْكُلُ مِنْ أَثْمَارِهَا. [19]
هركس نهالي را در روز چهارشنبه بكارد، و بگوید: سبحان الله الباعث الوارث، از میوه آن خواهد خورد.
17- كِتَابُ الْغَايَاتِ، لِلشَّيْخِ جَعْفَرِ بْنِ أَحْمَدَ الْقُمِّيِّ رَحِمَهُ اللَّهُ تَعَالَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ وَ أَنَا عِنْدَهُ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَسْمَعُ قَوْماً يَقُولُونَ إِنَّ الزِّرَاعَةَ مَكْرُوهَةٌ فَقَالَ ع ازْرَعُوا وَ اغْرِسُوا وَ اللَّهِ مَا عَمِلَ النَّاسُ عَمَلًا أَجَلَّ وَ لَا أَطْيَبَ مِنْهُ وَ اللَّهِ لَيَزْرَعُنَّ الزَّرْعَ وَ لَيَغْرِسُنَّ الْغَرْسَ بَعْدَ خُرُوجِ الدَّجَّالِ.[20]
مردی از امام صادق علیه السلام پرسيد: فدايتان شوم! از قومي شنيدم كه مي‌گفتند: زراعت مكروه است. حضرت فرمود: زراعت كنيد و درخت بكاريد. به خدا سوگند! مردم كارى حلال‌تر و پاكيزه‌تر از آن انجام نمى‌دهند و بعد از خروج دجّال، قطعا کشت زیادی خواهد شد و درخت زیادی کاشته خواهد شد.
18- وَ مِنْهُ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ: مَا فِي الْأَعْمَالِ شَيْ‌ءٌ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنَ الزِّرَاعَةِ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِيّاً إِلَّا زَرَّاعاً إِلَّا إِدْرِيسَ فَإِنَّهُ كَانَ خَيَّاطاً. [21]
امام صادق علیه السّلام فرمود: در ميان پيشه‌ها، كاري محبوب‌تر از كشاورزي در نزد خداوند تعالي نيست و خداوند هر پيامبري را كه مبعوث كرد، كشاورز بود، البته به جز حضرت ادريس كه خياط بود.
19- وَ مِنْهُ، قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع كَانَ أَبِي يَقُولُ خَيْرُ الْأَعْمَالِ زَرْعٌ يَزْرَعُهُ فَيَأْكُلُ مِنْهُ الْبَرُّ وَ الْفَاجِرُ أَمَّا الْبَرُّ فَمَا أَكَلَ مِنْهُ وَ شَرِبَ يَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ أَمَّا الْفَاجِرُ فَمَا أَكَلَ مِنْهُ مِنْ شَيْ‌ءٍ يَلْعَنُهُ وَ تَأْكُلُ مِنْهُ السِّبَاعُ وَ الطَّيْرُ. [22]
امام سجّاد علیه السّلام فرمود: نيكوترين كارها كاشتن كشت است، كه نيكوكار و بدكار از آن مى خورند؛ اما نيكوكار، آنچه را كه از آن مي‌خورد و مي‌آشامد، برایش طلب استغفار مي‌كند. و بدكار، آنچه را كه از آن مي‌خورد، او را لعنت مي‌كند.
20- دَلَائِلُ الطَّبَرِيِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ جَدِّي أَنَّ بَائِعَ الضَّيْعَةِ مَمْحُوقٌ وَ مُشْتَرِيَهَا مَرْزُوقٌ.[23]
امام موسي بن جعفر علیه السّلام روايت شده كه فرمود: پدرم برايم از جدم نقل مي‌كرد كه برای فروشنده ملك زراعي [خير و بركت] از بين مي‌رود و برای خريدار آن، بركت و روزي فزوني مي‌يابد.