درس بيستم
قسم با دو انگيزه مطرح مىشود: 1. براى دفع ضرر و اتهام; 2 . براى جلب منفعت. اما قسمهاى
قرآنى، براى دو انگيزه فوق نيست. بلكه براى تأكيد بر موضوعات مطرح شده در آيات است.
قسم اقسام بسيارى دارد: قسم به خدا، معصومان، قرآن و مقدسات ديگر، ولى آن قسمى كه داراى
احكام ويژه است، قسم به اسم جلاله است. و قسم به غير از اسم جلاله اگر دروغ باشد، گناه
است ولى كفاره ندارد.
قسم داراى چند شرط است:
- كسى كه قسم مىخورد، بايد بالغ و عاقل باشد و از روى قصد و اختيار قسم بخورد.
- كارى كه برايش قسم مىخورد، نبايد حرام و مكروه باشد.
- بايد به يكى از نامهاى خداوند قسم بخورد كه بر غير ذات مقدّس او اطلاق نمىشود; مانند
«خدا» و «الله».
- بايد قسم را بر زبان بياورد و اگر بنويسد، يا در قلبش بگذراند، صحيح نيست، ولى شخص
لال اگر با اشاره قسم بخورد، صحيح است.
- عمل كردن به قسم ممكن باشد. [1]
اگر كسى قسم بخورد كه كارى را انجام دهد يا ترك كند، چنانچه به عمد مخالفت كند، بايد
كفّاره بدهد; يعنى به ترتيب يكى از كفّارههاى زير را بر عهده گيرد:
- ده فقير را سير كند.
- ده فقير را بپوشاند.
- كسى كه نمىتواند يكى از كارهاى بالا را انجام دهد، بايد سه روز روزه بگيرد. [2]
در موارد زير عمل نكردن به قسم كفاره ندارد:
- از روى فراموشى به قسم عمل نكند.
- از روى ناچارى به قسم عمل نكند.
- مجبورش كنند كه به قسم عمل نكند.
اگر پدر از قسم خوردن فرزند جلوگيرى كند يا شوهر از قسم خوردن زن جلوگيرى نمايد، قسم
آنان صحيح نيست. [3]
اگر انسان از روى فراموشى يا ناچارى به قسم خود عمل نكند، كفاره بر او واجب نيست و
همچنين است اگر مجبورش كنند كه به قسم عمل ننمايد. [4]
كسى كه قسم مىخورد، اگر حرف او راست باشد قسم خوردن او مكروه است و اگر دروغ باشد حرام
و از گناهان بزرگ مىباشد. ولى اگر براى اين كه خودش يا مسلمان ديگرى را از شر ظالمى
نجات دهد، قسم دروغ بخورد اشكال ندارد بلكه گاهى واجب مىشود. و اين جور قسم خوردن غير
از قسمى است كه در مسائل پيش گفته شد. [5]