سفاهت, حماقت در آیات و روایات اسلامی

سفاهت, حماقت در آیات و روایات اسلامی

آیات

1. وَ مَنْ یَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهیمَ إِلاَّ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَ لَقَدِ اصْطَفَیْناهُ فِی الدُّنْیا وَ إِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحینَ [1]

جز افراد سفیه و نادان، چه كسى از آیین ابراهیم، (با آن پاكى و درخشندگى،) روىگردان خواهد شد؟! ما او را در این جهان برگزیدیم و او در جهان دیگر، از صالحان است

كافی

بَابُ السَّفَهِ

1 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی غُرَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ السَّفَهَ خُلُقُ لَئِیمٍ یَسْتَطِیلُ عَلَى مَنْ هُوَ دُونَهُ وَ یَخْضَعُ لِمَنْ [هُوَ] فَوْقَه [2]

از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده كه فرمود: سفاهت براستى خوى پستى است، صاحب آن بر زیر دستش گردن فرازى كند، و بر بالا دست خود زبونى كند.

شرح

- مجلسى (ره) گوید: سفاهت سبك عقلى و پیشى گرفتن در گفتار و كردار بدون تفكر است، تا آنجا كه گوید: برخى گفتهاند: سفاهت گاهى در برابر حكمتى است كه باعتدال در نیروى عقل حاصل گردد، و این سفاهت خلقى است در نفس كه او را وادار بمسخرگى، و استهزاء و سبكسرى، و بىتابى، و چاپلوسى، و اظهار شادى در وقت ناراحتى دیگران، و حركات ناموزون، و گفتار و كردارهائى كه همانند گفتار و كردار خردمندان نیست دچار كند، و گاهى در برابر بردبارى است كه باعتدال در نیروى غضب بدست آید، و آن خلقى است كه نفس او را وادار بزدن و دشنام دادن و زبرى و تسلط و غلبه بر دیگران و گردن كشى كند و ریشهاش تباهى و فساد در نیروى غضب و میل آن بطرف افراط است سپس گوید: ظاهر اینست كه مقصود از سفاهت همین معناى دوم است كه برابر بردبارى است.

2 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا تَسْفَهُوا فَإِنَّ أَئِمَّتَكُمْ لَیْسُوا بِسُفَهَاءَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ كَافَأَ السَّفِیهَ بِالسَّفَهِ فَقَدْ رَضِیَ بِمَا أَتَى إِلَیْهِ حَیْثُ احْتَذَى مِثَالَه [3]

و نیز حلبى از آن حضرت حدیث كند كه فرمود: سفاهت نكنید زیرا پیشوایان شما سفیه نبودند.

و حضرت صادق علیه السّلام فرموده: هر كس شخص سفیه را با سفاهت مكافات كند، بهر چه بسرش آید تن داده چون بمانند او رفتار كرده.

شرح

- این دستورى است از امام علیه السّلام كه از مكافات سفیه صرف نظر باید كرد، و با آنان چنانچه خداى تعالى فرموده است باید رفتار شود در آنجا كه فرماید و هر گاه نادانان با ایشان سخن گویند سلام گویند همان طور كه مجلسى (ره) فرموده.

3- أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَعْقُوبَ الْهَاشِمِیِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِیَّاكَ وَ مُصَادَقَةَ الْأَحْمَقِ فَإِنَّكَ أَسَرَّ مَا تَكُونُ مِنْ نَاحِیَتِهِ أَقْرَبُ مَا یَكُونُ إِلَى مَسَاءَتِكَ [4]

حضرت صادق علیه السلام فرمود: بپرهیز از دوستى با احمق زیرا كه تو هر چه از جانب او شادتر باشى او ببدى رساندن بتو نزدیك نزدیكتر است (گویا مقصود اینست كه هر چه بدوستى او خوشحالتر باشى خطر زیان رساندن او بواسطه حماقتش بتو نزدیكتر شود).

بحارالأنوار

باب السفیه و السفلة

1- مع، [معانی الأخبار] عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ عَنِ ابْنِ طَرِیفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ ع لِلْحَسَنِ ابْنِهِ ع فِی مَسَائِلِهِ الَّتِی سَأَلَهُ عَنْهَا یَا بُنَیَّ مَا السَّفَهُ فَقَالَ اتِّبَاعُ الدُّنَاةِ وَ مُصَاحَبَةُ الْغُوَاةِ [5]

امام حسن علیه السلام ـ در پاسخ به سؤال : سبكسرى چیست؟ ـ فرمود : دنباله روى از فرومایگان و همنشینى با گمراهان .

2- ل، [الخصال] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنِ السَّیَّارِیِّ رَفَعَهُ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ السَّفِلَةِ فَقَالَ مَنْ یَشْرَبُ الْخَمْرَ وَ یَضْرِبُ بِالطُّنْبُورِ [6]

امام صادق علیه السلام ـ در پاسخ به سؤال از فرومایه ـ فرمود : كسى كه شراب مى خورد و تنبور مى زند .

3- ل، [الخصال] ابْنُ الْمُتَوَكِّلِ عَنِ الْحِمْیَرِیِّ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ ذَرِیحٍ الْمُحَارِبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ثَلَاثَةٌ إِنْ لَمْ تَظْلِمْهُمْ ظَلَمُوكَ السَّفِلَةُ وَ زَوْجَتُكَ وَ خَادِمُكَ [7]

رسول خدا فرمود: سه نفر هستند که اگر به آنها ظلم هم نکنی به تو ظلم کنند: انسان فرومایه, همسرت و خادمت.

4- ل، [الخصال] أَبِی عَنِ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ مُوسَى بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِی عَلِیِّ بْنِ رَاشِدٍ رَفَعَهُ إِلَى الصَّادِقِ ع أَنَّهُ قَالَ خَمْسٌ هُنَّ كَمَا أَقُولُ لَیْسَتْ لِبَخِیلٍ رَاحَةٌ وَ لَا لِحَسُودٍ لَذَّةٌ وَ لَا لِمَلُولٍ وَفَاءٌ وَ لَا لِكَذَّابٍ مُرُوَّةٌ وَ لَا یَسُودُ سَفِیهٌ [8]

امام صادق علیه السلام : شما را از پنج واقعیت آگاه مى سازم : بخیل را آسایش نباشد و حسود را خوشى و شاهان را وفادارى و دروغگو را مردانگى و نادان را ریاست و سرورى.

5- مع، [معانی الأخبار] عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ مَنْ لَمْ یُبَالِ مَا قَالَ وَ مَا قِیلَ لَهُ فَهُوَ شِرْكُ شَیْطَانٍ [9]

امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که اعتنا ندارد خود چه می گوید و دیگران به او چه می گویند, شرک شیطان است.(شیطان در نطفه اش دخالت کرده!)

6- ل، [الخصال] الْأَرْبَعُمِائَةِ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع احْذَرُوا السَّفِلَةَ فَإِنَّ السَّفِلَةَ مَنْ لَا یَخَافُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِمْ قَتَلَةُ الْأَنْبِیَاءِ وَ فِیهِمْ أَعْدَاؤُنَا [10]

امام على علیه السلام : از فرومایه حذر كنید ؛ زیرا فرومایه كسى است كه از خداوند عزّ و جلّ نمى ترسد . قاتلان پیامبران و دشمنان ما در میان همین جماعتند .

7- ف، [تحف العقول] عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الثَّالِثِ ع قَالَ مَنْ هَانَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ فَلَا تَأْمَنْ شَرَّهُ [11]

امام هادى علیه السلام : هر كه براى خود ارزشى قائل نباشد، از شرّش ایمن مباش.

8- سر، [السرائر] أَبُو عَبْدِ اللَّهِ السَّیَّارِیُّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى عُمَرَ فَقَالَ إِنَّ امْرَأَتَهُ نَازَعَتْهُ فَقَالَتْ لَهُ یَا سَفِلَةُ فَقَالَ لَهَا إِنْ كَانَ سَفِلَةً فَهِیَ طَالِقٌ فَقَالَ إِنْ كُنْتَ مِمَّنْ یَتَّبِعُ الْقُصَّاصَ وَ یَمْشِی فِی غَیْرِ حَاجَةٍ وَ یَأْتِی أَبْوَابَ السَّلَاطِینِ فَقَدْ بَانَتْ مِنْكَ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لَیْسَ كَمَا قَالَ فَأَتَى عُمَرَ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ ایتِهِ فَاسْمَعْ مَا یُفْتِیكَ بِهِ فَأَتَاهُ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِنْ كُنْتَ مِمَّنْ لَا یُبَالِی بِمَا قَالَ وَ لَا مَا قِیلَ لَكَ فَأَنْتَ سَفِلَةٌ وَ إِلَّا فَلَا شَیْءَ عَلَیْكَ [12]

مردى نزد عمر آمد و گفت: زنش با او دعوا کرده و به او گفته: اى پست! عمر جوابش داد كه اگر پست باشی او طالق است. عمر گفت: اگر دنبال قصه گوها می روی و ولگردى می کنی و به در خانه شاهان می روی زنت مطلقه شده. امیر مؤمنان فرمود: چنان نیست كه عمر گفته و عمر به مرد گفت: برو نزد على (ع) و هر چه بتو فتوى داد بشنو و عمل كن .مرد نزد آن حضرت آمد و فرمودش اگر كسى باشى كه باك ندارد چه گوید و چه در باره او گویند پستى و گر نه بر تو چیزى نباشد.

9- سر، [السرائر] مِنْ جَامِعِ الْبَزَنْطِیِّ قَالَ سُئِلَ أَبُو الْحَسَنِ ع عَنِ السَّفِلَةِ فَقَالَ السَّفِلَةُ الَّذِی یَأْكُلُ فِی الْأَسْوَاقِ [13]

امام كاظم علیه السلام ـ در پاسخ به سؤال درباره انسان فرومایه ـ فرمود : كسى است كه در كوچه و بازار چیز مى خورد.

10- ختص، [الإختصاص] عَنِ الصَّدُوقِ عَنِ ابْنِ الْمُتَوَكِّلِ عَنْ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْبَزَنْطِیِّ عَنْ عَبْدِ الْكَرِیمِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: ...قال عیسى علیه السلام ـ لَمّا سئلَ عنِ الأحمَقِ ـ : المُعجَبُ برأیهِ و نَفْسِهِ ، الّذی یَرى الفَضلَ كُلَّهُ لَه لا علَیهِ ، و یُوجِبُ الحقَّ كُلَّهُ لنَفْسِهِ و لا یُوجِبُ علَیها حقّا ، فذاكَ الأحمَقُ الّذی لا حِیلةَ فی مُداواتِه .[14]

عیسى علیه السلام ـ در پاسخ به این سؤال كه احمق كیست ؟ ـ فرمود : خود رأى خودپسند ، كسى كه هرچه فضیلت است از آن خود مى داند و براى دیگران، بر خود هیچ فضیلتى قائل نیست، همه حقوق را براى خود مى داند و هیچ حقّى براى دیگران بر خود قائل نیست. این است آن احمقى كه چاره اى براى درمان او وجود ندارد.

11- ل، [الخصال] وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : الأحمَقُ إنِ اسْتُنبِهَ بجَمیلٍ غَفَلَ ، و إن اسْتُنْزِلَ عن حَسَنٍ نَزَلَ ، و إن حُمِلَ على جَهْلٍ جَهِلَ ، و إنْ حَدّثَ كَذبَ ، لا یَفْقَهُ ، و إنْ فُقِّهَ لا یَتَفَقّه [15]

امام على علیه السلام : احمق را اگر به كار خوبى متوجّه كنى، غافل مى شود ، اگر بخواهى از نیكى دست بكشد، دست مى كشد ، اگر به نادانى وادارش كنى، در پى نادانى مى رود ، چون سخن گوید، دروغ به زبان آورد ، فهم ندارد و اگر هم به او تفهیم كنى، نمى فهمد .

12- نهج البلاغه: عنه علیه السلام : مَن نَظرَ فی عُیوبِ النّاسِ فأنْكَرها ثُمّ رَضِیَها لِنَفْسِهِ فذلكَ الأحمَقُ بعَینِهِ .[16]

امام على علیه السلام : كسى كه عیبهاى دیگران را ببیند و آنها را زشت شمارد اما همان عیبها را در خود بپسندد، احمق واقعى است .

13- عنه علیه السلام : عَدُوٌّ عاقِلٌ خَیرٌ مِن صَدیقٍ أحمَقَ [17]

امام على علیه السلام : دشمنِ دانا، بهتر از دوستِ نادان است .

14- تحف العقول: عنه علیه السلام : النَّظَرُ إلى الأحمَقِ یُسْخِنُ العَینَ [18]

امام على علیه السلام : نگاه كردن به احمق روشنى چشم را مى برد.

15- ما، [الأمالی للشیخ الطوسی] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ عَنْ رَجَاءِ بْنِ یَحْیَى عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَال الإمامُ زینُ العابدینَ علیه السلام ـ فی وصیّتهِ لابنهِ الباقرِ علیه السلام ـ : إیّاكَ یا بُنیَّ أنْ تُصاحِبَ الأحمَقَ أو تُخالِطَهُ ، و اهْجُرْهُ و لا تُحادِثْهُ ؛ فإنّ الأحمَقَ هُجْنَةٌ غائبا كانَ أو حاضِرا ، إنْ تَكَلَّم فضَحَهُ حُمقُهُ ، و إنْ سَكَتَ قَصُرَ بهِ عِیُّهُ ، و إنْ عَمِلَ أفسَدَ ، و إنِ اسْتُرعِیَ أضاعَ . لا عِلمُهُ مِن نَفْسِهِ یُغْنیهِ ، و لا عِلمُ غَیرهِ یَنْفَعُهُ ، و لا یُطیعُ ناصِحَهُ ، و لا یَستریحُ مقارِنُهُ ، تَوَدُّ اُمُّهُ أنّها ثَكَلَتْهُ ، و امْرَأتُهُ أنّها فَقَدتْهُ ، و جارُهُ بُعدَ دارِهِ ، و جَلیسُهُ الوَحْدةَ مِن مُجالَسَتِهِ . إنْ كانَ أصْغَرَ مَن فی المَجلِسِ أعْنى مَن فَوقَهُ ، و إنْ كانَ أكْبَرَهُم أفْسَدَ مَن دُونَهُ [19]

امام زین العابدین علیه السلام ـ در سفارش به فرزند بزرگوار خود حضرت باقر علیه السلام ـ فرمود : فرزندم ! از همنشینى یا رفت و آمد با احمق بپرهیز و از او دورى كن و با وى همسخن مشو ؛ زیرا آدم احمق، غایب باشد یا حاضر ، پست و فرومایه است ؛ هرگاه زبان به سخن گشاید حماقتش او را رسوا كند و هرگاه خاموش شود به دلیل ناتوانى در سخن گفتن باشد ، اگر كارى كند خرابى به بار آورد و چون مسؤولیتى به عهده گیرد آن را تباه سازد ، نه علم خودش به كار او مى آید و نه دانش دیگران سودش مى رساند ، به سخن خیرخواه خود گوش نمى دهد، و همنشینش از دست او آسوده نیست ، مادرش آرزوى مرگ او را دارد و همسرش آرزوى از دست دادن او را و همسایه اش آرزوى رفتن از همسایگى اش را و همنشینش آرزوى خلاصى از همنشینى او را. اگر در مجلسى كمترین فرد مجلس باشد بالاتر از خود را به رنج افكند و اگر بالاترین فرد باشد فرو دستان خود را به فساد و تباهى كشاند

16- لی، [الأمالی للصدوق] ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ ابْنِ مَتِّیلٍ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ یُونُسَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنِ الصَّادِقِ ع :... مَن لَم یَجْتَنِبْ مُصادقَةَ الأحمَقِ أوْشَكَ أنْ یَتَخلّقَ بأخْلاقِهِ [20]

امام صادق علیه السلام : هركه از دوستى با احمق دورى نكند بزودى خلق و خوى او را به خود گیرد .


[1] البقرة : 130

[2] الكافی ج2 ص322

[3] همان

[4] همان, ص642

[5] همان

[6] همان, ص300

[7] همان

[8] همان

[9] همان

[10] همان

[11] همان

[12] همان

[13] همان, ص301

[14] بحار الانوار, ج69, ص320

[15] همان, ج67, ص9

[16] همان, ج72, ص49

[17] همان, ج75, ص12

[18] همان, ص53

[19] همان, ج71, ص197

[20] همان, ص190

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

جدیدترین ها در این موضوع

No image

طمع در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد طمع بیان شده است آورده شده.
No image

ریاست طلبی در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد ریاست طلبی بیان شده است آورده شده.
No image

حب دنیا در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد حب دنیا بیان شده است آورده شده.
No image

عصبیت در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد عصبیت بیان شده است آورده شده.
No image

کبر , فخر در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد کبر , فخر بیان شده است آورده شده.

پر بازدیدترین ها

No image

حرص در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد حرص بیان شده است آورده شده.
No image

سفاهت, حماقت در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد سفاهت, حماقت بیان شده است آورده شده.
No image

تفکر در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد تفکر بیان شده است آورده شده.
No image

دور اندیشی, ترک عجله و لجاجت در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد دور اندیشی, ترک عجله و لجاجت بیان شده است آورده شده.
No image

آرزوی طولانی داشتن در آیات و روایات اسلامی

در متن ذیل تعدادی از روایاتی که از معصومین علیهم السلام در مورد آرزوی طولانی داشتن بیان شده است آورده شده.
Powered by TayaCMS