|
|
50 وَ قَالَ عليه السلام السَّخَاءُ مَا كَانَ ابْتِدَاءً فَأَمَّا مَا كَانَ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَحَيَاءٌ وَ تَذَمُّمٌ
|
|
|
شناخت جايگاه سخاوت و ايثارگرى
(اخلاقى، اقتصادى، اجتماعى)
|
|
|
50- امام عليه السّلام (در معنى جود) فرموده است
1- جود و بخشش (همراهى كردن به آن كه سزاوار است) آنست كه بى درخواست باشد، و امّا آنچه از روى درخواستست شرمندگى و رميدن از سرزنش است (از خواهنده يا از مردم).
( ترجمه وشرح نهج البلاغه(فيض الاسلام)، ج 6 ص 1112)
|
|
|
53 [و فرمود:] سخاوت بى خواستن بخشيدن است، و آنچه به خواهش بخشند يا از شرم است و يا از بيم سخن زشت شنيدن.
( ترجمه مرحوم شهیدی، ص 369)
|
|
|
46- و قال عليه السّلام:
السَّخَاءُ مَا كَانَ ابْتِدَاءً- فَأَمَّا مَا كَانَ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَحَيَاءٌ وَ تَذَمُّمٌ
اللغة
التذمّم: الاستنكاف.
المعنى
و السخاء: عبارة عن ملكة بذل المال لمن يستحقّه بقدر ما ينبغي ابتداءا عن طيب نفس و حسن المواساة لذوى الحاجة منه و بهذا الرسم يتبيّن أنّ ما كان من البذل عن مسئلة فخارج عن رسم السخاء. و ذكر له سببين: أحدهما: الحياء من السائل أو من الناس فيتكلّف البذل لذلك. الثاني: الاستنكاف ممّا يصدر من السائل من لجاج أو مسبّة بالبخل و نحوه.
( شرح ابن میثم، ج 5 ص 270)
|
|
|
46- امام (ع) فرمود:
السَّخَاءُ مَا كَانَ ابْتِدَاءً- فَأَمَّا مَا كَانَ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَحَيَاءٌ وَ تَذَمُّمٌ
لغات
تذمّم: خوددارى از نكوهش سخاء: ملكه بذل مال به كسى كه مستحق است به مقدارى كه شايسته است، آن هم بدون مقدمه و از روى ميل قلبى و با رعايت برابرى به كسى كه نيازمند آن است.
ترجمه
«سخاوت و بخشندگى آن است كه بى درخواست انجام گيرد، زيرا آنچه به خاطر درخواست باشد، از روى شرم و فرار از نكوهش است».
شرح
با اين تعريف روشن شد، آنچه كه از روى درخواست، بخشش شود، سخاوت نيست و امام (ع) براى اثبات اين مطلب دو دليل ذكر كرده است: 1- شرم از درخواست كننده و يا از مردم، شخص را به بخشش وامى دارد.
2- رهايى از نكوهش درخواست كننده، كه سماجت مى كند و او را بخيل مى خواند و نظير اينها.
( ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 456 و 457)
|
|
|
52- السّخاء ما كان ابتداء، فأمّا ما كان عن مسألة فحياء و تذمّم.
المعنى
التذمم: الفرار من الذم، و التأثم: الفرار من الإثم، و التحرج: الفرار من الحرج أي الشدة و الضيق، و المعنى ان العطاء من غير سؤال كرم و سخاء بالطبع، و هو عن مسألة تكلف و تطبّع لسبب أو لآخر. و في رأينا أن كل عطاء يسد الحاجة و الإعسار فهو خير عند اللّه طبعا كان أم تطبّعا.
( فی ضلال نهج البلاغه، ج 4 ص 248)
|
|
|
140- السّخاء ما كان ابتداء، فإذا كان عن مسألة فحياء و تذمّم. التذمّم: الاستنكاف. و السخاء عبارة عن ملكة بذل المال لمن يستحقّه بقدر ما ينبغي ابتداء عن طيب نفس، و حسن المواساة لذوي الحاجة منه، و بهذا الرسم يتبيّن أنّ ما كان عن مسألة فخارج عن رسم السخاء.
و ذكر عليه السلام له سببين: أحدها: الحياء من السائل، أو من الناس، فيتكلّف البذل لذلك.
الثاني: الاستنكاف ممّا يصدر من السائل من لجاج أو نسبته إلى البخل و نحوه.
و يعجبني في هذا المقام ذكر هذا الشعر:
ما اعتاض باذل وجهه بسؤاله عوضا و لو نال الغنى بسؤال
و إذا النّوال إلى السؤال قرنته
رجح السؤال و خفّ كلّ نوال
( شرح حکم نهج البلاغه، ص119)
|
|
|
الخمسون من حكمه عليه السّلام
(50) و قال عليه السّلام: السّخاء ما كان ابتداء، فأمّا ما كان عن مسألة فحياء و تذمّم.
اللغة
(السخاء): السخاوة: الجود، (تذمّم) منه: استنكف و استحيا- المنجد.
الاعراب
السخاء مبتدأ و ما موصولة و ضمير كان اسم و رابطة، و ابتداء خبر كان من باب المبالغة و من قبيل زيد عدل، و يمكن اعتبار كان تامّة فيكون ابتداء حالا عن ضميره أى السخاء ما وجد مبتدأ به، و ما في الجملة الثانية موصولة و مبتداء، و حياء خبره زيد فيه الفاء باعتبار أن المبتدأ موصول.
المعنى
حقيقة الجود و السخاء بذل بلا عوض و لا رياء، فاذا كان للمبذول عوض و لو حكما لا يسمّى سخاء وجودا، فاذا سبقه السؤال يصير عوضا عنه و ثمنا لما بذله السائل من وجهه و عرضه طى سؤاله، أو عوضا عما يطرأ على ردّ السائل من الذمّ و المنقصة.
و إذا النوال إلى السئوال قرنته رجح السؤال و خفّ كلّ نوال
الترجمة
بخشش آنست كه آغاز شود، و آنچه بدنبال خواهش است شرم و آبرو نگهداريست.
- بخشش آنست كه بى گفت و تقاضا باشد ورنه خود در عوض عرض تمنّا باشد
( منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی) ج 21 ص92و93)
|
|
|
(74) و قال عليه السّلام السّخاء ما كان ابتداء فامّا ما كان عن مسئلة فحياء و تذمّم يعنى و گفت عليه السّلام كه سخاوت ان بخششى است كه باشد پيش از سؤال سائل و امّا ان بخششى كه باشد بعد از سؤال سائل پس ان شرم كردن از سائل است و استنكاف از ملامت مردم است نه سخاوت
( شرح نهج البلاغه (لاهیجی) ص 296)
|
|
|
51: السَّخَاءُ مَا كَانَ ابْتِدَاءً- فَإِذَا كَانَ عَنْ مَسْأَلَةٍ فَحَيَاءٌ وَ تَذَمُّمٌ يعجبني في هذا المعنى قول ابن حيوس-
إني دعوت ندى الكرام فلم يجب فلأشكرن ندى أجاب و ما دعي
و من العجائب و العجائب جمة
شكر بطي ء عن ندى المتسرع
- . و قال آخر-
ما اعتاض باذل وجهه بسؤاله عوضا و لو نال الغنى بسؤال
و إذا النوال إلى السؤال قرنته
رجح السؤال و خف كل نوال
( شرح نهج البلاغة(ابن أبي الحديد)، ج 18 ، صفحه ى 184)
|
|
|
[50] و قال عليه السّلام:
السّخاء ما كان ابتداء، فأمّا ما كان عن مّسألة فحياء و تذمّم.
ترجمه
بخشش آنست كه پيش از پرستش و درخواست باشد، و گرنه پس از سؤال از شرم سائل و سرزنش مردم است
نظم
- به پيش از پرسش از مرد با ذلاگر مردى دهد چيزى بسائل
- جوانمردان بدان گويند بخششكه بخشد مرد پيش آنرا ز پرسش
- بخواهش و ركه سائل كرد درخواستز كس زرّ و ز عرض و آبرو كاست
- اگر مشتى ز زر بخشنده بخشودبسائل باز بخشايش نفرمود
- پس از پرسش اگر گوهر بدو دادهمان قدر و بهاى آبرو داد
- شه دين اين سخن آن روز فرمودكه نامّ و هم نشانى از سخا بود
- جوانمردى كسى را گر پريشان بديدى فهم كردى علّت آن
- بدون شرم از عرض سؤالشبه بخشش دست زد بخشود مالش
- و ليكن هست اندر دوره ما سخاوت همچنان اكسير و عنقا
- چو گوهر اشك اگر سائل بريزدبرفع حاجتش كس برنخيزد
- همه مردم گدا طبع و بخيل اند بحال عزّ همه خوار و ذليل اند
- ره و رسم جوانمردى ندانندشكم از هم چو سگ بر مى درانند
- شده كم از ميانه رحم و انصاف بجايش گشته رايج جور و اجحاف
- چو گربه دزدشان دأب است و ديدنز مال بينوايان فكر بردن
- ز سرقت اغنيا را گونه گلگون فقيران را برخ از ديدگان خون
- غنى را مطبخش پردود و پر دمفقيران را نباشد نان فراهم
- ز پر خوارى غنى شب در عذاب است فقير و گرسنه در رنج و تاب است
- غنى در سفره اش مرغ است و ماهى استفقير از ضعف رويش در سياهى است
- برآرد ز استين دست نيازش فقيرى كى غنى بخشد و غاربش
- براى يك درم اين گر بميردمر آن نامرد دست از آن نگيرد
- خدايا گر به تيغ فقر آماج كنى كس را مكن بر خلق محتاج
- كه اين از خلق كردن چيز خواهشبجان آتش زند در جسم كاهش
- بود فرخنده و خوشحال آن مرد كه دست از كيسه بر بخشش برآورد
- بمحتاجان گهر بخشود و نان دادتن افسرده را جان و روان داد
- براى بعد مردن گنج اندوخت لب سائل بدرهم مهر زد دوخت
- مهيّا كرد او از جود و بخششبدينارى سپر در پيش آتش
- لسان مهر با يك گرده نان كشيد او خلق را در بند احسان
- بكوزه گر چو خضر آب بقا داشتبكام تشنگان زان جرعه ها داشت
- بمحتاجان چو باران بهارى هميشه آب فيضش بود جارى
- تو (انصاری) بکن بر طبق اخباربقدر وسعتت بر مردم ايثار
- خدا مرد سخى را دوست دارد به سختيهاش كى در مى گذارد
- براه جود آن جاهل كه سالكبه از عالم كه با بخل است و ممسك
- سخى دون حساب اندر بهشت است بدوزخ آن بخيش حال زشت است
- ز قصر معن و جعفر زد فلك پىطى و طور ما ملك حاتم طى
- ولى تا شمس در گردون روانست ز نام اين سه در گيتى نشان است
( شرح نهج البلاغه منظوم، ج 9 ص60-62)
|
|
|