حکمت 390 نهج البلاغه : راه خوب زیستن

حکمت 390 نهج البلاغه : راه خوب زیستن

متن اصلی حکمت 390 نهج البلاغه

موضوع حکمت 390 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 390 نهج البلاغه

390 وَ قَالَ عليه السلام الْمَنِيَّةُ وَ لَا الدَّنِيَّةُ وَ التَّقَلُّلُ وَ لَا التَّوَسُّلُ وَ مَنْ لَمْ يُعْطَ قَاعِداً لَمْ يُعْطَ قَائِماً وَ الدَّهْرُ يَوْمَانِ يَوْمٌ لَكَ وَ يَوْمٌ عَلَيْكَ فَإِذَا كَانَ لَكَ فَلَا تَبْطَرْ وَ إِذَا كَانَ عَلَيْكَ فَاصْبِرْ

موضوع حکمت 390 نهج البلاغه

راه خوب زيستن

(اخلاقى، اجتماعى)

ترجمه مرحوم فیض

390- امام عليه السّلام (در باره زير بار زور و پستى نرفتن) فرموده است 1- مرگ (براى جوانمرد) برگزيده و نيك است نه پستى و خوارى، 2- و به اندك راضى شدن خوب است نه نزديك رفتن و چاپلوسى كردن (از توانگران) 3- و هر كه باو نشسته داده نشود (بى سعى و كوشش چيزى بدست نياورد) ايستاده هم داده نشود (با تلاش بسيار هم چيزى بدست نخواهد آورد، پس بايد در طلب و خواستن افراط ننمود و مرتكب فعل حرام نشد كه مقدّر خواهد رسيد) 4- و روزگار دو روز است: روزى براى خوشى و كامرانى تو، و روزى براى سختى و ناكاميت، پس روزى كه براى خوشى تو بود در خوشى خود سركشى مكن (ناسپاس مباش) و روزى كه براى سختى تو بود شكيبا باش (بيتابى مكن و خود را پست مساز).

( . ترجمه وشرح نهج البلاغه(فیض الاسلام)، ج 6 ، صفحه ی 1273 و 1274)

ترجمه مرحوم شهیدی

398 [و فرمود:] ناز خود بگذار و كبر از سر به در آر و گور خود را به ياد آر.

( . ترجمه نهج البلاغه شهیدی، ص 432)

شرح ابن میثم

376- و قال عليه السّلام كلمات أربعا:

الْمَنِيَّةُ وَ لَا الدَّنِيَّةُ وَ التَّقَلُّلُ وَ لَا التَّوَسُّلُ وَ مَنْ لَمْ يُعْطَ قَاعِداً لَمْ يُعْطَ قَائِماً وَ الدَّهْرُ يَوْمَانِ يَوْمٌ لَكَ وَ يَوْمٌ عَلَيْكَ- فَإِذَا كَانَ لَكَ فَلَا تَبْطَرْ- وَ إِذَا كَانَ عَلَيْكَ فَاصْبِرْ

إحداها: المنيّة و لا الدنيّة

فالمنيّة مبتدأ دلّ على خبره بقوله: و لا الدنيّة.

أى أسهل من الدنيّة، و يحتمل أن يكون التقدير يحتمل المنيّة و لا يحتمل الدينّة و هى الخسيسة من الأمر ترتكب في طلب الدنيا. و كثير من الكرام يختارون الموت على ذلك.

و الثانية: و التقلّل و لا التوسّل

أى القناعة بالقليل من العيش و التبلّغ به خير من التوسّل إلى أهل الدنيا في طلبها.

الثالثة: و من لم يعط قاعدا لم يعط قائما.

كنّى بالقعود عن الطلب السهل و بالقيام عن الطلب الصعب بتعسّف: أى من لم يرزق بالطلب السهل لم ينفعه التشديد في الطلب. و هذا الحكم أكثرىّ كما هو حكم الخطيب حثّ به على الإجمال في الطلب.

الرابعة: و الدهر يومان يوم لك و يوم عليك فإذا كان لك فلا تبطر و إذا كان عليك فاصبر.

فاليوم الّذي هو زمان الضيق و البلاء يجب فيه الصبر للاستعداد به لقبول رحمة اللّه تعالى كما قال «وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ» الآية.

( . شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 438 و 439)

ترجمه شرح ابن میثم

376- امام (ع) فرمود: (چهار مطلب)

الْمَنِيَّةُ وَ لَا الدَّنِيَّةُ وَ التَّقَلُّلُ وَ لَا التَّوَسُّلُ وَ مَنْ لَمْ يُعْطَ قَاعِداً لَمْ يُعْطَ قَائِماً وَ الدَّهْرُ يَوْمَانِ يَوْمٌ لَكَ وَ يَوْمٌ عَلَيْكَ- فَإِذَا كَانَ لَكَ فَلَا تَبْطَرْ- وَ إِذَا كَانَ عَلَيْكَ فَاصْبِرْ

ترجمه

«چه گوارا است مرگ و چه ناگوار است زبونى به اندك بساز و به توانگران متوسل مشو هر كه را بى كوشش و تلاش ندهند، با تلاش و كوشش هم ندهند، و روزگار دو روز است: روزى با تو، و روزى بر تو. امّا روزى كه با تو است آن روز ناسپاسى نكن، و روزى كه بر تو است شكيبا باش.»

شرح

شرح (چهار مطلب): 1- مرگ سهلتر است از ننگ. المنيّة مبتدا است، و لا الدّنيّة قرينه براى خبر مبتداست، گويا فرموده باشد: المنيّة أسهل من الدّنيه، يعنى [تحمّل ] مرگ آسانتر از ننگ است، و احتمال دارد كه تقدير چنين باشد: يحتمل المنية و لا يحتمل الدّنية، (مرگ قابل تحمل است، امّا ننگ قابل تحمل نيست)، دنيّة يعنى پستى و ننگ نسبت به كارى كه به خاطر به دست آوردن مال و منال دنيا مرتكب مى شوند، كه بسيارى از بزرگواران مرگ را بر آن ترجيح مى دهند.

2- قناعت به اندكى از زندگى و به آن بسنده كردن بهتر است از چاپلوسى و نزديكى به اهل دنيا به خاطر به دست آوردن مال بيشتر.

3- هر كه را نشسته ندهند، ايستاده هم ندهند، نشسته كنايه از طلب بدون تلاش، و ايستاده كنايه از طلب با تلاش و كوشش است. يعنى هر كس را بدون تلاش و كوشش روزى ندهند، تلاش و كوشش او هم بى فايده است، و اين حكم- چنان كه معمول سخن سخنگويان است- در اكثر موارد و صد در صد نيست بلكه بدين وسيله امام (ع) انسان را به كسب معاش از راه درست وادار كرده است.

4- روزگار دو روز است: روزى به سود تو و روزى به زيان تو است، روزى كه به سود تو است، ناسپاسى مكن، و روزى كه به زيان توست شكيبا باش. پس در روزى كه زمان تنگنا و گرفتارى است، شكيبايى براى آمادگى پذيرش رحمت الهى لازم است، چنان كه خداوند فرموده است:« بَشِّرِ الصَّابِرِينَ».

( . ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 741 و 742)

شرح مرحوم مغنیه

394- المنيّة و لا الدّنيّة. و التّقلّل و لا التّوسّل. و من لم يعط قاعدا لم يعط قائما. و الدّهر يومان يوم لك و يوم عليك، فإذا كان لك فلا تبطر، و إذا كان عليك فاصبر.

المعنى

المنيّة: الموت، و الدنيّة: العار، و المعنى: الموت أولى من ركوب العار، و التقلل: الاكتفاء بالقليل، و التوسل الى الناس التقرب اليهم بما يرضيهم و الطلب منهم، و ليس من شك ان القليل مع العفة و الكرامة خير من الكثير مع الدناءة و المذلة (و من لم يعط قاعدا لم يعط قائما) المراد بالقاعد هنا هو الساعي و الطالب برفق، و المراد بالقائم الساعي و الطالب بعنف، و المعنى ارفق في السعي و الطلب، فإن لم تدرك حاجتك من هذه السبيل فإنك لن تدركها من سبيل العنف.

(و الدهر يومان) لونان: شدة و لين، فإن اشتد و قسا فلا تموتن حزنا و أسفا، و إن هان و لان فلا تنتفخ كبرا و عجبا.. و خذ من الضيق و الشدة درسا وعظة تنتفع بها في حياتك، و كن عند السعة و الدعة شاكرا متواضعا، و حذرا من المخبئات و المفاجات.

( . فی ضلال نهج البلاغه، ج 4، ص 449)

شرح شیخ عباس قمی

324- المنيّة و لا الدّنيّة، و التّقلّل و لا التّوسّل.«» أي المنيّة أسهل من الدنيّة، أي الخسيسة من الأمر ترتكب في طلب الدنيا. و هذا كما قال الحسين عليه السلام:

الموت أولى من ركوب العار و العار أولى من دخول النّار

«» و معنى الفقرة الثانية أنّ القناعة بالقليل من العيش و التبلّغ به خير من التوسل إلى أهل الدنيا في طلبها. قال الشاعر:

أقسم باللّه لمصّ النّوى و شرب ماء القلب المالحه

«» أحسن بالإنسان من ذلّه

و من سؤال الأوجه الكالحه

فاستغن باللّه تكن ذا غنى مغتبطا بالصفقة الرابحه

فالزهد عزّ و التّقى سؤدد

و ذلّة النفس لها فاضحه

كم سالم صيح به بغتة و قائل عهدي به البارحه

أمسى و أمست عنده قينة

و أصبحت تندبه نائحه

طوبى لمن كانت موازينه يوم يلاقي ربّه راجحه

( . شرح حکم نهج البلاغه، ص239)

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

(430) و قال (- ع- ) المنيّة و لا الدّنيّة و التّقلّل و لا التّوسّل و من لم يعط قاعدا لم يعط قائما و الدّهر يومان يوم لك و يوم عليك فاذا كان لك فلا تبطر و اذا كان عليك فاصبر يعنى و گفت (- ع- ) كه واقعشود مرگ يعنى بر كسى و واقع نشود دنائت و پستى يعنى از براى كسى و واقع شود كمى روزى و واقع نشود توسّل جستن بخلق و كسى كه داده نشود باو مال دنيا در حالتى كه عاجز و ناتوان از كسب و تحصيلست داده نمى شود باو در حالتى كه قادر و توانا بر كسب و تحصيل است و روزگار دو روز است روز پست از براى نفع تو روزى است بر ضرر تو پس هر گاه باشد از براى نفع تو پس بى نهايت خوشوقت مباش و هر گاه باشد بر ضرر تو پس صبر و شكيبائى پيش گير كه منفعت در انست

( . شرح نهج البلاغه نواب لاهیجی، ص 328)

شرح ابن ابی الحدید

404:الْمَنِيَّةُ وَ لَا الدَّنِيَّةُ وَ التَّقَلُّلُ وَ لَا التَّوَسُّلُ قد تقدم من كلامنا في هذا الباب شي ء كثير- و قال الشاعر

أقسم بالله لمص النوى و شرب ماء القلب المالحه

أحسن بالإنسان من ذله

و من سؤال الأوجه الكالحه

فاستغن بالله تكن ذا غنى مغتبطا بالصفقة الرابحه

فالزهد عز و التقى سؤدد

و ذلة النفس لها فاضحه

كم سالم صحيح به بغتة و قائل عهدي به البارحه

أمسى و أمست عنده قينة

و أصبحت تندبه نائحه

طوبى لمن كانت موازينه يوم يلاقي ربه راجحه

- . و قال أيضا

لمص الثماد و خرط القتاد و شرب الأجاج أوان الظمإ

على المرء أهون من أن يرى

ذليلا لخلق إذا أعدما

و خير لعينيك من منظر إلى ما بأيدي اللئام العمى

- . قلت لحاه الله هلا قال بأيدي الرجال

( . شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) ج 19، ص 362)

405: مَنْ لَمْ يُعْطَ قَاعِداً لَمْ يُعْطَ قَائِماً مراده أن الرزق قد قسمه الله تعالى- فمن لم يرزقه قاعدا لم يجب عليه القيام و الحركة- . و قد جاء

في الحديث أنه ص ناول أعرابيا تمرة و قال له- خذها فلو لم تأتها لأتتك

- . و قال الشاعر

جرى قلم القضاء بما يكون فسيان التحرك و السكون

جنون منك أن تسعى لرزق

و يرزق في غشاوته الجنين

( . شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید) ج 19، ص 363)

شرح نهج البلاغه منظوم

[389] و قال عليه السّلام:

المنيّة و لا الدّنيّة، و التّقلّل و لا التّوسّل، و من لّم يعط قاعدا لّم يعط قائما، و الدّهر يومان: يوم لّك و يوم عليك، فإذا كان لك فلا تبطر، و إذا كان عليك فاصبر

ترجمه

براى مرد مرگ از خوارى بهتر، بكم ساختن بهتر تا دست توسّل (بدامن هر ناكس) دراز كردن، آنكه را نشسته چيزش ندهند ايستاده هم ندهند، روزگار دو روز بيش نيست: يا بسود و يا بزيان تو است، روزى كه بسود تو است عنان بازكش (و بسركشى مگر اى) روزى كه بزيان تو است شكيب را پيشه گير (كه پس از شدّت فرج مى رسد).

نظم

  • براى مرد باشد مرگ و مردناز آن بهتر كه خود را خوار كردن
  • چو آيد پيش روز ذلّ و خوارىچه خوش چيزيست مرگ و رستگارى
  • بچيز كم بساز و خود مكن پستز خود كفچه مكن پيش خسان دست
  • بكن سختى بآسانى تحمّلبهر ناكس مزن دست توسّل
  • نشد گر چيزى از بهرت مقدّرز تقديرات يزدانى مكش سر
  • كه گر ايستاده باشى يا نشينىجز از سهم خودت را رو نه بينى
  • جهان بهر جوانمردان دو روز استبيك روزش بساز و يك بسوز است
  • بيك روزش بدستش بهره و سودبيك روزش بچشمش آتش و دود
  • بيك روزش غمين با سوك و طيش استبيك روزش قرين با سور و عيش است
  • در آن روزى كه گيتى دارد اقبالنبايد سركشى را كرد دنبال
  • باد بار آن زمان كانديشه داردخوش آن كو صبر كار و پيشه دارد
  • بكشتى شكيب اركس نشيندزيان ز امواج اين دريا نبيند

( . شرح نهج البلاغه منظوم، ج 10، صفحه ی 174 و 175)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

 

جدیدترین ها در این موضوع

 چگونگی آغاز خلقت در نهج البلاغه

چگونگی آغاز خلقت در نهج البلاغه

«در این هنگام انبوه متراکمی از آب سر به بالا کشید و کف بر آورد، خداوند سبحان آن کف را در فضایی باز و تهی بالا برد و آسمان های هفت گانه را ساخت » از جملات امیر المؤمنین در این خطبه روشن می شود که ماده بنیادین خلقت آب بوده ، البته این آب همین آب معمولی در طبیعت که از دو عنصر اکسیژن و هیدروژن است نمی باشد و برخی نیز بر این اعتقاد هستند که مراد از آب همین آب معمولی می باشد و 98 درصد حیات از آب و 2 درصد از عناصر دیگر است.
No image

شگفتی های آفرینش در نهج البلاغه

امیرمؤمنان علیه السلام در خطبه ای درباره آفرینش آسمان و شگفتی های آن می فرماید: «خداوند، فضای باز و پستی و بلندی و فاصله های وسیع آسمان ها را بدون این که بر چیزی تکیه کند، نظام بخشید و شکاف های آن را به هم آورد... و آفتاب را نشانه روشنی بخش روز، و ماه را با نوری کمرنگ برای تاریکی شب ها قرار داد. بعد آن دو را در مسیر حرکت خویش به حرکت درآورد و حرکت آن دو را دقیق اندازه گیری کرد تا در درجات تعیین شده حرکت کنند که بین شب و روز تفاوت باشد و قابل تشخیص شود و با رفت و آمد آن ها، شماره سال ها و اندازه گیری زمان ممکن باشد.
آفرينش جهان در نـهج البلاغه

آفرينش جهان در نـهج البلاغه

دقت و تأمل در سخنان حضرت على(ع) نشان ميدهد كه جهان دو انفجار گونه ى متفاوت را تجربه كرده است. انفجار نخست فضا و زمان و ماده را بوجود آورده است و انفجار دوم در ظرف فضا صورت گرفته و ماده را تحريك نموده است. سپس حباب ها بر خواسته و هفت آسمان را بوجود آورده اند. در پى چنين توضيحاتى خواننده ى محترم بايد بداند كه نويسنده در اين مجموعه تلاش نموده است كه با بهره گرفتن از منابع مختلف درك جديدى را از سخنان امام على(ع) در باره ى خلقت جهان كه در خطبه ى اول آمده است، ارائه دهد.
No image

چگونگی و مراحل آفرینش جهان در قرآن و نهج البلاغه

پژوهش حاضر با عنوان چگونگی و مراحل آفرینش جهان، در پی آن است که آیات آفرینش جهان را در تفاسیر معاصر شیعه (المیزان و نمونه ) مورد بررسی قرار داده و در میان آنها حقایق ناب قرآنی را در زمینه های مبدا خلقت جهان، دوره های آفرینش وغیره روشن و آشکار سازد. برای این منظور مقدمه به تبین و پیشینۀ موضوع اختصاص یافته است و در قسمت­های بعد برخی از واژگان مفهوم شناسی شده و دیدگاه علامه طباطبایی و آیت ا... مکارم در پیدایش جهان تبیین شده است.
 آغاز سخن درباره آفرینش جهان(نهج‌البلاغه)

آغاز سخن درباره آفرینش جهان(نهج‌البلاغه)

کوتاه سخن این که افعال خداوند از افعال بندگان به کلّى جداست زیرا او با علم به مصالح و مفاسد اشیا و آگاهى بر نظام احسن آفرینش و قدرت تامّ و کاملى که بر همه چیز دارد، با قاطعیّت اراده مى کند و بدون هیچ تزلزل و تردید و اندیشه و تجربه، موجودات را لباس وجود مى پوشاند. هم در آغاز آفرینش چنین است و هم در ادامه آفرینش.

پر بازدیدترین ها

No image

شگفتی های آفرینش در نهج البلاغه

امیرمؤمنان علیه السلام در خطبه ای درباره آفرینش آسمان و شگفتی های آن می فرماید: «خداوند، فضای باز و پستی و بلندی و فاصله های وسیع آسمان ها را بدون این که بر چیزی تکیه کند، نظام بخشید و شکاف های آن را به هم آورد... و آفتاب را نشانه روشنی بخش روز، و ماه را با نوری کمرنگ برای تاریکی شب ها قرار داد. بعد آن دو را در مسیر حرکت خویش به حرکت درآورد و حرکت آن دو را دقیق اندازه گیری کرد تا در درجات تعیین شده حرکت کنند که بین شب و روز تفاوت باشد و قابل تشخیص شود و با رفت و آمد آن ها، شماره سال ها و اندازه گیری زمان ممکن باشد.
 چگونگی آغاز خلقت در نهج البلاغه

چگونگی آغاز خلقت در نهج البلاغه

«در این هنگام انبوه متراکمی از آب سر به بالا کشید و کف بر آورد، خداوند سبحان آن کف را در فضایی باز و تهی بالا برد و آسمان های هفت گانه را ساخت » از جملات امیر المؤمنین در این خطبه روشن می شود که ماده بنیادین خلقت آب بوده ، البته این آب همین آب معمولی در طبیعت که از دو عنصر اکسیژن و هیدروژن است نمی باشد و برخی نیز بر این اعتقاد هستند که مراد از آب همین آب معمولی می باشد و 98 درصد حیات از آب و 2 درصد از عناصر دیگر است.
 دنیاشناسی در نهج البلاغه

دنیاشناسی در نهج البلاغه

امیرمؤمنان علیه السلام به خانه یکی از یاران خویش به نام علاءبن زیاد وارد شد. وقتی خانه بسیار پر زرق و برق او را دید، فرمود: «با این خانه وسیع در دنیا چه می کنی، در حالی که در آخرت به آن نیازمندتری. آری، اگر بخواهی می توانی با همین خانه به آخرت برسی! اگر در این خانه بزرگ از مهمانان پذیرایی کنی، به خویشاوندان با نیکوکاری بپیوندی
خلقت مورچه از نظر نهج البلاغه

خلقت مورچه از نظر نهج البلاغه

منظور از این جمله که در انبار نگهداری می نماید این است که مورچه دانه را به درون خاک می برد به طور طبیعی دانه پس از مدتی رویش می کند و از خاک سر برمی آورد اما مورچه برای جلوگیری از این امر همه دانه ها را به دو نیم تقسیم می کند و مانع از بین رفتن روزیش می شود.
آفرينش جهان در نـهج البلاغه

آفرينش جهان در نـهج البلاغه

دقت و تأمل در سخنان حضرت على(ع) نشان ميدهد كه جهان دو انفجار گونه ى متفاوت را تجربه كرده است. انفجار نخست فضا و زمان و ماده را بوجود آورده است و انفجار دوم در ظرف فضا صورت گرفته و ماده را تحريك نموده است. سپس حباب ها بر خواسته و هفت آسمان را بوجود آورده اند. در پى چنين توضيحاتى خواننده ى محترم بايد بداند كه نويسنده در اين مجموعه تلاش نموده است كه با بهره گرفتن از منابع مختلف درك جديدى را از سخنان امام على(ع) در باره ى خلقت جهان كه در خطبه ى اول آمده است، ارائه دهد.
Powered by TayaCMS