تفاوت اخلاقی مردان و زنان
برخی از نیکوترین خلق و خوی زنان ، زشت ترین
اخلاق مردان است ، مانند ،تکبّر ، ترس ، بخل ؛ هرگاه زنی متکبّر باشد
بیگانه را به حریم خود راه نمی دهد ، و اگر بخیل باشد اموال خود و شوهرش را
حفظ می کند ، و چون ترسان باشد از هر چیزی که به آبروی او زیان رساند
فاصله می گیرد .
امیر مؤمنان در حکمت 234 نهج البلاغه به بیان برخی از تفاوت های اخلاقی
مردان و زنان پرداخته و صفاتی چند را به عنوان برخی از نیکوترین خلق و خوی
زنان معرفی می کند .
«خِیارُ خِصالِ النِّساءِ شرارُ خِصالِ الرِّجال : الزَّهو ،
والجُبن وَ البُخل ؛ فَاذا کانَتِ المرأَة مَزهُوَّةً لم تمَکِّن من
نَفسِها ، وَ اذا کانت بَخیلةً ، حَفِظت مالَها و مالَ بَعلِها ، وَ إذا
کانت جَبانَةً فَرِقَت من کُّل شی ءٍ یَعرِضُ لَها.» ؛
برخی از نیکوترین خلق و خوی زنان ، زشت ترین اخلاق مردان است ، مانند
،تکبّر ، ترس ، بخل ؛ هرگاه زنی متکبّر باشد بیگانه را به حریم خود راه نمی
دهد ، و اگر بخیل باشد اموال خود و شوهرش را حفظ می کند ، و چون ترسان
باشد از هر چیزی که به آبروی او زیان رساند فاصله می گیرد . (نهج البلاغه محمد دشتی / حکمت 234 )
اما در اینجا این سوال پیش می آید که مگر نه این است که تکبّر و ترس و بخل
از صفات نکوهیده هستند پس چگونه است که این صفات می توانند نیکوترین خوی
زنان باشد ؟ آیا مدل اخلاقی زن و مرد متفاوت است ؟
آنچه جزو اصول اخلاقی است معین است امّا باید میان اخلاق و رفتار تمایز
قایل شویم . خلق ساختار کلی روح انسان را شامل می شود و رفتار بازتاب این
ساختار است امّا این رفتار با توجه به شرایط از انسان صادر می گردد .
تکبر:
تکبر یک خوی ناشایست است اما روایت داریم که امیر مومنان در جنگ خندق بعد
از آنکه عمرو را کشت ، وقتی از میدان به طرف مسلمین می آمد قدم ها را آهسته
بر می داشت و خودش را خیلی رشید گرفته بود و متکبّرانه می آمد ، پیغمبر
اکرم (ص) فرمودند : این نوع راه رفتنی است که خداوند جز در این موقع آن را
مغبوض می دارد .
تکبر زن مطلقاً خوب نیست بلکه بسته به شرایط نیکوست و آن شرایط قرار گرفتن
در مقابل مرد نامحرم است . این تکبّر باعث ایجاد یک حریم برای زن . یک دور
باش برای مرد است.
جبن :
زن
جبن نیز از جمله صفات نکوهیده است اما برای زن در شرایط خاص از جمله
نیکوترین صفات است و آن زمانی است که عفّت یک زن به خطر می افتد . شجاعت
برای زن خوب است و این شجاعت جزء اصول اخلاقی پسندیده است اما به بهانه
شجاع بودن خود را به ورطه ایی انداختن که امکان خدشه دار شدن عفّت زن وجود
دارد امری نامعقول است . شجاعت یعنی فداکاری و اگر در این مرحله شجاعت به
خرج دهی در حقیقت خیانت به امانت کرده ایی زیرا عفّت یک نوع امانت نزد زن
است . بنابراین حضرت توصیه می کنند که زن باید محتاط باشد یعنی رفتارش
جبانانه باشد و آن هم هنگامی است که عفّت زن در خطر است .
بخل :
مقصود از بخل در این حدیث بخل در مال شخصی نیست . بخل به معنای آن صفت
نفسانی که خُلق است نیز نیست بلکه به معنای ( رفتار ممسکانه ) است نه از
مال خود بلکه از مال شوهر و این اختصاص به زن ندارد و در غیر زن نیز هست
.حضرت امیر اول جواد و بخشنده بود بعد ممسک ، بخشنده از مال خود و ممسک در
مالی که عهده دار آن بود .
نتیجه :
این صفاتی راکه حضرت برای زنان به عنوان نیکوترین صفات برشمرده ، نمی توان
از زمره خُلقیات دانست، بلکه مقصود حضرت رفتار انسان با توجه به شرایط و
موقعیت های خاص می باشد پس کبر ، بخل ، ترس، از جمله صفات نکوهیده به حساب
می آیند اما رفتار متکبرانه ، رفتاری از سر ترس و رفتار همراه با بخل را می
توان در برخی شرایط نیکو دانست .
منابع :
نظری دیگر در نهج البلاغه ؛ حسین علیزاده ، سید مجتبی ضمیری
شرح نهج البلاغه ؛ علامه قزوینی
شرح نهج البلاغه ؛ محمد تقی جعفری
درس هایی از نهج البلاغه ؛ آیت الله منتظری