الأخ (برادر)

الأخ (برادر)

میزان الحکمه ، جلد 1 ، صفحه 67- 97

الأخ

برادر

و لمزيد الاطّلاع راجع : بحار الأنوار : ٧٤/٢٢١ «أبواب حقوق المؤمنين بعضهم على بعض».

انظر: عنوان ٣٥٤ «العِشْرة» ، ٢٩٢ «الصديق».

الحقوق : باب ٩٠٩ ـ ٩١١ ، الدعاء : باب ١٢٣١.

المُداهنة : باب ١٢٨٠، الزيارة : باب ١٦٦٨ ، الظنّ : باب ٢٤٣٦.

٣١ - المُؤمِنُ أخُو المُؤمِنِ

مؤمن برادر مؤمن است

إِنَّما الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللّه َ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ» . [1]«همانا مؤمنان با هم برادرند؛ پس ميان برادرانتان آشتى دهيد و از خدا پروا كنيد، باشد كه بر شما رحمت آورد».

١٥٥- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : المؤمنونَ إخْوَةٌ، تَتَكافى دِماؤهُم، وَ هُمْ يَدٌ على مَن سِواهُم ، يَسْعى بذِمّتِهم أدناهُم . [2]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : مؤمنان برادرند، خونشان برابر است، در برابر ديگران يكدستند و كمترين آنها [مى تواند ]كسى را به امان و زنهار همه شان درآورد.

١٥٦- عنه صلى الله عليه و آله : إنّ المؤمنَ لَيَسْكُنُ إلَى المؤمنِ كما يَسْكُنُ قلبُ الظَّمآنِ إلَى الماءِ البارِدِ . [3]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : مؤمن با مؤمن آرام مى گيرد، چنان كه جگرِ تشنه با آبِ سرد.

١٥٧- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : رُبَّ أخٍ لَم تَلِدْهُ اُمُّكَ . [4]امام على عليه السلام : بسى برادر كه مادرت او را نزاد.

١٥٨- عنه عليه السلام : يا كُمَيلُ ، المؤمنونَ إخْوَةٌ ، و لا شيءَ آثَرَ عندَ كُلِّ أخٍ مِن أخيهِ .[5] امام على عليه السلام : اى كميل! مؤمنان با هم برادرند و براى برادر چيزى مقدّم تر از برادر نيست.

١٥٩- الإمامُ الباقرُ عليه السلام : المؤمنُ أخو المؤمِن لأبيهِ و اُمِّهِ . [6]امام باقر عليه السلام : مؤمن برادر تنى مؤمن است .

١٦٠- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : إنّما المؤمنونَ إخْوَةٌ بنو أبٍ و اُمٍّ، و إذا ضَرَبَ على رَجُلٍ مِنهُم عِرْقٌ سَهِرَ لَه الآخَرونَ .[7] امام صادق عليه السلام : همانا مؤمنان برادران يكديگر و فرزندان يك پدر و مادرند. و اگر رگى از يكى از آنان [به ناراحتى ]بجنبد ديگران به خاطر او، شب را نمى خوابند.

 

١٦١- عنه عليه السلام : المُؤمنُ أخو المؤمنِ ، عَينُهُ و دَليلُهُ ، لا يَخونُهُ ، و لا يَظْلِمُهُ ، و لا يَغُشُّهُ ، و لا يَعِدُهُ عِدَةً فيَخْلِفَهُ . [8]امام صادق عليه السلام : مؤمن برادر مؤمن است، چشم او و راهنماى اوست. به او خيانت نمى كند، به او ستم نمى كند، كلاه سرش نمى گذارد، و به او و عده اى نمى دهد كه بدان عمل نكند.

١٦٢- عنه عليه السلام : المؤمنُ أخو المؤمنِ كالجَسَدِ الواحدِ، إنِ اشتكَى شيئا مِنهُ وَجَدَ ألمَ ذلكَ في سائرِ جسدِهِ ، و أرواحُهُما مِن رُوحٍ واحدةٍ . [9]امام صادق عليه السلام : مؤمن برادر مؤمن است، همچون يك پيكر كه هرگاه عضوى از آن به درد آيد ديگر اندامها آن درد را حس مى كنند؛ ارواح آنها از يك روح است.

١٦٣- عنه عليه السلام : لكلِّ شيءٍ شيءٌ يَستريحُ إلَيهِ، و إنَّ المؤمنَ يَستريحُ إلى أخيهِ المؤمنِ كما يَستريحُ الطَّيْرُ إلى شَكْلِهِ . [10]امام صادق عليه السلام : هر چيزى با چيزى آرام مى گيرد و مؤمن با برادر مؤمن خود آرامش مى يابد چنان كه پرنده با همجنس خود آرام مى گيرد.

(انظر) الإسلام : باب ١٨٥٤ ، الإيمان : باب ٢٩٥.

٣٢  - الاستِكثارُ مِنَ الإخوانِ

افزودن بر شمار برادران

١٦٤- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : استكْثِروا مِن الإخوانِ ؛ فإنَّ لكلِّ مؤمنٍ شَفاعةً يومَ القيامةِ . [11]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : بر شمار برادران خود بيفزاييد؛ زيرا در روز قيامت هر مؤمنى را شفاعتى است.

١٦٥- عنه صلى الله عليه و آله : مَن جَدَّدَ أخا في الإسلامِ بنى اللّه ُ له بُرْجا في الجَنّةِ . [12]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كس برادر مسلمان جديدى برگزيند ، خداوند در بهشت براى او برجى بنا مى نهد.

١٦٦- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : أعجَزُ النّاسِ مَن عَجَزَ عنِ اكتسابِ الإخوانِ ، و أعجَزُ مِنهُ مَن ضَيّعَ مَن ظَفِرَ بهِ مِنهُم .[13] امام على عليه السلام : نا توانترين مردم كسى است كه از به دست آوردن دوستان و برادران ناتوان باشد و نا توان تر از او كسى است كه برادران به دست آورده را از دست بدهد.

١٦٧- عنه عليه السلام : أخٌ تَستَفيدُهُ خَيْرٌ مِن أخٍ تَستَزيدُهُ . [14]امام على عليه السلام : برادرى كه از او بهره ببرى بهتر از برادرى است كه تنها بر شمار برادرانت مى افزايد.

١٦٨- عنه عليه السلام : لا تَستكثِرَنَّ مِن إخوانِ الدُّنيا، فإنكَ إن عَجَزتَ عَنْهُم تَحَوّلوا أعداءً و إنَّ مَثَلَهُم كَمَثلِ النّارِ، كَثيرُها يُحرِقُ و قَليلُها يَنفَعُ . [15]امام على عليه السلام : بر شمار برادران دنيايى ميفزاى كه اگر از برآوردن نيازهايشان درمانده شوى، دشمنت مى گردند. حكايت آنان، حكايت آتش است كه بسيارِ آن مى سوزاند و كمِ آن سود مى رساند.

١٦٩- عنه عليه السلام : عَلَيكَ بإخوانِ الصِّدْقِ فأكْثِرْ مِنِ اكتِسابِهِم؛ فإنَّهُم عُدّةٌ عِندَ الرَّخاءِ ، و جُنّةٌ عِندَ البَلاءِ . [16]امام على عليه السلام : در پى دوستان راستين باش و بر شمارشان بيفزاى كه آنان ذخيره دوران آسايش و سپر روزگار بلايند!

١٧٠- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : مَن لَم يَرغَبْ في الاستِكْثارِ مِن الإخوانِ ابتُليَ بالخُسْرانِ . [17]امام صادق عليه السلام : هر كه خواهان افزايش شمار برادران نباشد ، به زيان گرفتار مى آيد.

١٧١- عنه عليه السلام : المَرءُ كثيرٌ بأخيهِ .[18] امام صادق عليه السلام : انسان به وسيله برادر [و دوستان ]خود فزونى مى يابد.

(انظر) الصديق : باب ٢١٧٤ ، ٢١٧٥.

٣٣ - مَوَدَّةُ الإخوانِ

دوست داشتن برادران

١٧٢- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ألاَ و إنّ وُدَّ المؤمنِ مِن أعظَمِ سَبَبِ الإيمانِ . [19]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هان! دوست داشتن مؤمن يكى از بزرگترين اسباب ايمان است.

١٧٣- عنه صلى الله عليه و آله : ألا و إنّ المؤمنَينِ إذا تَحابّا في اللّه ِ عزّ و جلّ و تَصافَيا في اللّه ِ كانا كالجَسَدِ الواحدِ : إذا اشتكى أحدُهُما مِن جسَدِهِ مَوْضِعا وجَدَ الآخرُ ألَمَ ذلكَ المَوْضعِ . [20]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : بدانيد كه اگر مؤمنان به خاطر خداوند عزّ و جلّ به هم مهر ورزند و براى خدا صادقانه دوستى كنند چونان يك پيكرند، كه هرگاه جايى از پيكر يكى به درد آيد،ديگرى در همان جا احساس درد مى كند.

١٧٤- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : لا يكونُ أخوكَ أقوى مِنكَ على مَودّتِهِ .[21] امام على عليه السلام : برادرت در دوستى اش [نسبت به تو ]از تو قويتر نباشد.

١٧٥- عنه عليه السلام : يا كُمَيلُ ، إن لَم تُحِبَّ أخاكَ فلَسْتَ أخاهُ . [22]امام على عليه السلام : اى كميل! اگر برادرت را دوست نداشته باشى برادر او نيستى.

١٧٦- عنه عليه السلام : أحْبِبِ الإخْوانَ على قَدْرِ التَّقْوى . [23]امام على عليه السلام : برادران را به اندازه پرهيزگارى آنان دوست بدار.

١٧٧- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : حُبُّ الأبرارِ للأبرارِ ثَوابٌ للأبرارِ ، و حُبُّ الفُجّارِ للأبرارِ فضيلةٌ للأبرارِ، و بُغْضُ الفُجّارِ للأبرارِ زَينٌ للأبرارِ ، و بُغْضُ الأبرارِ للفُجّارِ خِزْيٌ علَى الفُجّارِ . [24]امام صادق عليه السلام : محبت ورزيدن نيكان به يكديگر ، پاداشى است براى نيكوكاران و مهر ورزى بَدان به نيكان، فضيلتى است براى نيكان و دشمنى بَدان با نيكان ، زيور نيكان است و دشمنى ورزيدن نيكان با بدان، مايه خوارى و رسوايى بدان است.

١٧٨- عنه عليه السلام : مِن حُبِّ الرَّجلِ دِينَه حبُّهُ أخَاهُ . [25]امام صادق عليه السلام : از نشانه هاى دين دوستى آدمى اين است كه برادرش را دوست داشته باشد.

٣٤ - ما يوجِبُ بَقاءَ المَوَدَّةِ

آنچه دوستى را پايدار مى كند

١٧٩- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : لا تُضِيعَنَّ حقَّ أخيكَ اتّكالاً على ما بينَك و بينَه؛ فإنّه لَيسَ لكَ بأخٍ مَن أضَعْتَ حقَّهُ . [26]امام على عليه السلام : هيچ گاه حقّ برادرت را، به اعتماد روابط دوستانه اى كه با او دارى ضايع مگردان؛ چه، آن كس كه حقّ او را ضايع مى كنى ديگر برادرت نيست.

١٨٠- عنه عليه السلام : العِتابُ حَياةُ المَوَدّةِ . [27]امام على عليه السلام : گلايه كردن مايه حيات دوستى است.

١٨١- الإمامُ زينُ العابدينَ عليه السلام : احفَظْ علَيكَ لسانَكَ تَمْلِكْ بهِ إخوانَكَ . [28]امام زين العابدين عليه السلام : زبانت را نگه دار تا برادرانت را نگه دارى.

١٨٢- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : قالَ الحارثُ الأعورُ لأميرِ المؤمنينَ عليه السلام : يا أميرَ المؤمنينَ، أنا و اللّه ِ اُحِبُّكَ، فقالَ لَه: يا حارثُ، أمَا إذا أحبَبْتَني فلا تُخاصِمْني، و لا تُلاعِبْني، و لا تُجارِيني [29] ، و لا تُمازِحْني، و لا تُواضِعْني ، و لا تُرافِعْني. [30]امام صادق عليه السلام : حارث اعور به امير المؤمنين عرض كرد: اى امير مؤمنان! به خدا سوگند كه دوستت مى دارم. حضرت فرمود: اى حارث! اگر واقعا مرا دوست دارى پس سعى كن با من مشاجره نكنى، مرا به بازى نگيرى، براى خودنمايى با من بحث نكنى، [31] با من شوخى نكنى و مرا از آنچه هستم فروتر و يا فراتر نبرى.

١٨٣- عنه عليه السلام : لا تُذهبِ الحِشْمَةَ بينَكَ و بينَ أخيكَ و أبْقِ مِنها ؛ فإنّ ذَهابَ الحِشْمَةِ ذَهابُ الحياءِ ، و بَقاءُ الحِشمةِ بَقاءُ المودّةِ . [32]امام صادق عليه السلام : ادب و حرمت ميان خود و برادرت را از بين نبر و آن را نگه دار؛ زيرا با از بين رفتن ادب و حرمت، حيا نيز از ميان مى رود و نگه داشتن ادب و حرمت، مايه پايدارى دوستى است.

١٨٤- عنه عليه السلام : يا بنَ النُّعمان ، إنْ أردتَ أن يَصْفُوَ لكَ وُدُّ أخيكَ فلا تُمازِحَنَّهُ، و لا تُمارِيَنَّهُ ، و لا تُباهِيَنَّهُ ، و لا تُشارَّنَّهُ . [33]امام صادق عليه السلام : اى پسر نعمان! اگر مى خواهى محبّت برادرت براى تو خالص باشد، هرگز با او شوخى [بيجا ]مكن، از جدال با او بپرهيز، بر او فخر مفروش، و با او ستيزه مكن.

١٨٥- عنه عليه السلام : تَحتاجُ الإخْوةُ فيما بَيْنَهُم إلى ثلاثةِ أشياءَ ، فإنِ استَعمَلُوها و إلاّ تَبايَنُوا و تَباغَضُوا، و هي : التَّناصُفُ ، و التَّراحُمُ ، و نَفْيُ الحَسَدِ . [34]امام صادق عليه السلام : برادران در ميان خود به سه چيز نيازمندند كه اگر به كار بندند دوستى مى پايد و گرنه از يكديگر جدا و دشمن هم مى شوند. آن سه چيز اينهاست: انصاف با يكديگر، مهربانى با يكديگر ، و حسد نبردن به هم.

(انظر) عنوان ٤٠ «البِشر».

الصديق : باب ٢١٨١ ، ٢١٨٢.

المحبّة : باب ٦٥٨.

٣٥ - الاُخُوَّةُ فِي اللّه ِ

برادرى براى خدا

١٨٦- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ما استَفادَ امرؤٌ مسلمٌ فائدةً بعدَ فائدةِ الإسلام مثلَ أخٍ يَستَفيدُهُ في اللّه ِ . [35]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : انسان مسلمان، بعد از به دست آوردن سود اسلام، سودى همچون برادرى كه براى خدا به دست مى آورد، كسب نكرده است.

١٨٧- عنه صلى الله عليه و آله : النَّظَرُ إلى الأخِ تَوَدُّهُ في اللّه ِ عزّ و جلّ عِبادَةٌ . [36]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : نگاه كردن به برادرى كه به خاطر خداوند عزّ و جلّ دوستش مى دارى، عبادت است.

١٨٨- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : بالتَّواخي في اللّه ِ تُثْمِرُ الاُخُوّة . [37]امام على عليه السلام : با برادرى در راه خدا، برادرى به بار مى نشيند.

١٨٩- عنه عليه السلام : مَن فَقَد أخا في اللّه ِ فكأنّما فَقَدَ أشْرَفَ أعْضائِهِ . [38]امام على عليه السلام : هر كس برادرى خدايى را از دست دهد، چنان است كه بهترين عضو پيكرش را از دست داده باشد.

١٩٠- الإمامُ الباقرُ عليه السلام : مَنِ استَفادَ أخا في اللّه ِ على إيمانٍ باللّه ِ و وفَاءٍ بإخائهِ ، طَلَبا لِمَرضاة اللّه ِ، فَقَدِ اسْتَفادَ شُعاعا مِن نورِ اللّه ِ . [39]امام باقر عليه السلام : هر كس تنها براى رضاى خدا و بر پايه ايمان به او و وفادارى به برادرى، برادرى به دست آورد ، پرتوى از نور خدا را به دست آورده است.

١٩١- الإمامُ الرِّضا عليه السلام : مَنِ اسْتَفادَ أخا في اللّه ِ عزّ و جلّ استَفادَ بَيْتا في الجَنّةِ .[40] امام رضا عليه السلام : هر كس برادرى خدايى به دست آورد ، خانه اى در بهشت به دست آورده است.

(انظر) عنوان ٩٣ «المحبّة (الحبّ فى اللّه )».

٣٦ - الإخاءُ لِلدُّنيا

برادرى (دوستى) براى دنيا

١٩٢- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : مَن لَم تَكُن مَودّتُهُ في اللّه ِ فاحْذَرْهُ؛ فإنّ مودّتَهُ لَئيمةٌ ، و صُحْبتَه مَشُومةٌ. [41]امام على عليه السلام : از كسى كه دوستى اش براى خدا نيست بپرهيز؛ زيرا دوستى او پستى است و همنشينى با او شوم .

١٩٣- عنه عليه السلام : كلُّ مودّةٍ مَبْنيّةٍ على غيرِ ذاتِ اللّه ِ ضَلالٌ ، و الاعتِمادُ علَيها مُحالٌ .[42]امام على عليه السلام : هر دوستى اى كه مبناى غير خدايى داشته باشد، گمراهى است و تكيه كردن بر آن نشايد.

١٩٤- عنه عليه السلام : مَن آخَى في اللّه ِ غَنِمَ ، مَن آخى في الدُّنيا حُرِمَ . [43]امام على عليه السلام : هر كه براى خدا برادرى كند سود مى برد و هر كه براى دنيا برادرى ورزد محروم مى ماند.

١٩٥- عنه عليه السلام : ما تَواخى قومٌ على غيرِ ذاتِ اللّه ِ سُبحانه إلاّ كانتْ اُخوّتُهُم علَيهِم تِرَةً يومَ العَرْضِ على اللّه ِ سبحانَهُ .[44] امام على عليه السلام : هيچ مردمى براى غير خداوند سبحان با هم برادرى نكنند مگر آن كه در روز حاضر شدن در محضر خداوند سبحان، آن برادرى برايشان مايه نقص و زيان خواهد بود.

١٩٦- عنه عليه السلام : النّاسُ إخـْوانٌ ؛ فمَنْ كانَتْ اُخُوّتُهُ في غيرِ ذاتِ اللّه ِ فهِيَ عَداوةٌ ، و ذلكَ قولُهُ عزّ و جلّ:    «الأخِلاّءُ يومئذٍ بعضُهم لبعضٍ عدوٌّ إلاّ المتّقين»  [45]. [46]امام على عليه السلام : مردم [مسلمان] برادرند. اگر برادرى آنان براى غير خدا باشد، آن برادرى دشمنى است و اين است سخن خداوند متعال كه : «در آن روز ، دوستان با هم دشمنند، مگر پرهيزگاران».

٣٧ - اُخوَّةُ الدِّينِ وَ المَوَدَّةِ

برادرى و دوستى دينى

١٩٧- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : علَى التَّواخِي في اللّه ِ تَخْلُصُ المَحَبّةُ . [47]امام على عليه السلام : برادرى كردن به خاطر خدا محبت را خالص مى گرداند.

١٩٨- عنه عليه السلام : إخْوانُ الدِّينِ أبقى مَوَدّةً . [48]امام على عليه السلام : برادران دينـى، دوستى شان پايدارتر است .

١٩٩- عنه عليه السلام : الإخْوانُ في اللّه ِ تعالى تَدُومُ مَودّتُهُم ، لِدَوامِ سَبَبِها . [49]امام على عليه السلام : كسانى كه براى خدا برادرى ورزند دوستى شان مى پايد ؛ چون سبب آن دوستى پايدار است.

٢٠٠- عنه عليه السلام : الأخُ المُكْتَسَبُ في اللّه ِ أقرَبُ الأقرِباءِ، و أحَمُّ مِن الاُمَّهاتِ و الآباءِ . [50]امام على عليه السلام : برادرى كه براى خدا به دست آيد، نزديكترين خويش است و از پدر و مادر به انسان نزديكتر است.

٢٠١- عنه عليه السلام : وُدُّ أبناءِ الآخِرةِ يَدومُ لدَوامِ سَبَبِهِ. [51]امام على عليه السلام : دوستى اهل آخرت مى پايد؛ چون علت آن پاياست.

٢٠٢- عنه عليه السلام : لِكلِّ إخاءٍ مُنْقَطَعٌ، إلاّ إخاءً كانَ على غيرِ الطّمَعِ . [52]امام على عليه السلام : همه برادريها از هم مى گسلد بجز آن برادريى كه بر پايه طمع استوار نباشد.

٢٠٣- عنه عليه السلام : كلُّ مَوَدّةٍ عَقَدَها الطّمَعُ حَلَّها اليأسُ. [53]امام على عليه السلام : هر دوستى اى كه رشته آن را طمع ببندد، نوميدى ، آن را از هم بگسلد.

٢٠٤- عنه عليه السلام : مَودّةُ أبناءِ الدُّنيا تَزولُ لِأدنى عارِضٍ يَعْرِضُ . [54]امام على عليه السلام : دوستى دنيا پرستان با بروز اندك پيشامدى از ميان مى رود.

٢٠٥- عنه عليه السلام : مَن وادَّكَ لأمرٍ ولّى عندَ انقِضائِهِ . [55]امام على عليه السلام : كسى كه براى كارى با تو دوستى مى كند ، پس از تمام شدن آن به تو پشت مى كند.

٢٠٦- عنه عليه السلام : أسْرَعُ المَوَدّاتِ انقِطاعا مَودّاتُ الأشرارِ . [56]امام على عليه السلام : نا پايدارترين دوستى ها، دوستى بدكاران است .

(انظر) عنوان ٩٣ «المحبّة (الحبّ في اللّه )».

٣٨ - ما يُفسِدُ الإخاءَ

عوامل برهم زننده برادرى

٢٠٧- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : الجَفاءُ يُفْسِدُ الإخاءَ . [57]امام على عليه السلام : جفا كارى [58] برادرى را از بين مى برد.

٢٠٨- عنه عليه السلام : إيّاكَ و الجَفاءَ ؛ فإنّه يُفْسِدُ الإخاءَ، و يُمَقِّتُ إلى اللّه ِ و النّاسِ . [59]امام على عليه السلام : از رفتار درشت و برخورد سرد بپرهيز كه برادرى را از ميان مى برد و موجب تنفّر خدا و مردمان مى شود.

٢٠٩- عنه عليه السلام : لا تَطْلُبنَّ الإخاءَ عِند أهلِ الجَفاءِ ، و اطلبْهُ عِند أهلِ الحِفاظِ و الوَفاءِ . [60]امام على عليه السلام : برادرى را هرگز در ميان جفا پيشگان مجوى ، بلكه آن را در ميان انسان هاى قدر شناس و با وفا بجوى.

٢١٠- عنه عليه السلام : الجَفاءُ شَيْنٌ ، المَعصيةُ حَيْنٌ . [61]امام على عليه السلام : جفا، مايه ننگ است و گناه، موجب محنت.

(انظر) الصديق : باب ٢١٨٠.

٣٩ - إعلامُ الأخِ بِالحُبِّ

اظهار محبّت نسبت به برادر

٢١١- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إذا أحبَّ أحدُكُم صاحِبَهُ أو أخاهُ فليُعْلِمْهُ . [62]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هرگاه يكى از شما رفيق يا برادر خود را دوست دارد، آن را به او اظهار كند.

٢١٢- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : إذا أحْبَبتَ رَجُلاً فأخْبِرْهُ . [63]امام صادق عليه السلام : هرگاه كسى را دوست داشتى آن را به او خبر ده .

٢١٣- بحار الأنوار : مَرّ رجلٌ في المسجدِ و أبو جعفرٍ عليه السلام جالسٌ و أبو عبدِ اللّه ِ عليه السلام ، فقالَ له بعضُ جُلَسائهِ: و اللّه ِ، إنّي لاَُحِبُّ هذا الرّجُلَ. قالَ لَه أبو جعفرٍ عليه السلام : ألاَ فأعْلِمْهُ ؛ فإنَّهُ أبقى لِلمَوَدّة ، و خَيْرٌ في الاُلْفةِ . [64]بحار الأنوار : ابو جعفر (امام باقر عليه السلام ) و ابو عبد اللّه (امام صادق عليه السلام ) در مسجد نشسته بودند، مردى از آن جا گذشت. يكى از همنشينان ابو جعفر عليه السلام عرض كرد: به خدا، من اين مرد را دوست دارم. ابو جعفر عليه السلام فرمود: پس، به او اعلام كن ؛ چرا كه دوستى را پايدارتر و الفت را بيشتر مى كند.

(انظر) كنز العمّال : ٩/٢٥.

٤٠ - مَوَدَّةُ الأخِ دَليلٌ عَلى مَوَدَّتِهِ لِأخيهِ

دوست داشتن برادر [دينى ]نشانه آن است كه او نيز برادرش را دوست دارد

٢١٤- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : سَلُوا القُلوبَ عنِ المَوَدّاتِ ؛ فإنّها شَواهِدُ لا تَقْبَلُ الرُّشا . [65]امام على عليه السلام : دوستيها و محبتّها را از دلها بپرسيد كه دلها گواهانى رشوه ناپذيرند.

٢١٥- الإمامُ الباقرُ عليه السلام : اعرِفِ المَودّةَ لكَ في قلبِ أخيكَ بما لَهُ في قلبِكَ . [66]امام باقر عليه السلام : محبّت قلبى برادرت را نسبت به خودت، از محبّتى كه در قلبت نسبت به او دارى، بشناس.

٢١٦- الكافي عن صالحِ بنِ الحكم: سَمِعتُ رجُلاً يسألُ أبا عبدِ اللّه ِ عليه السلام ، فقالَ: الرّجُلُ يقولُ : أوَدُّك ، فكيفَ أعلَمُ أنّه يَوَدُّني؟! فقال : امتحِنْ قلبَك ؛ فإنْ كنتَ تَوَدُّهُ فإنّهُ يَوَدُّكَ . [67]الكافى ـ به نقل از صالح بن حكم ـ : شنيدم كه مردى از امام صادق عليه السلام مى پرسد: كسى مى گويد: من تو را دوست دارم؛ چگونه بدانم كه [واقعا ]دوستم دارد؟ فرمود: دلت را بكاو، اگر تو او را دوست داشتى او نيز تو را دوست دارد.

٢١٧- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : اُنظُرْ قلبَكَ ؛ فإنْ أنكَرَ صاحبَكَ فقد أحدَثَ أحدُكُما . [68]امام صادق عليه السلام : به دلت بنگر، اگر دوستت را ناخوش داشت، بدان يكى از شما دو نفر كارى كرده است.

٢١٨- بحار الأنوار عن عُبيدِ اللّه ِ بنِ إسحاقَ المَدائنيِّ: قلتُ لأبي الحسنِ موسى بنِ جعفرٍ عليه السلام : إنّ الرّجُلَ مِن عُرْضِ النّاسِ يَلْقاني فيَحْلِفُ باللّه ِ أنّه يُحِبُّني ، فأحلِفُ باللّه ِ إنّهُ لَصادقٌ ؟ فقال : امتَحِنْ قلبَكَ ؛ فإن كنتَ تُحِبُّهُ فاحْلِفْ و إلاّ فلا . [69]بحار الأنوار ـ به نقل از عبيد اللّه بن اسحاق مدائنى ـ : به ابو الحسن موسى بن جعفر عليه السلام عرض كردم: مردى از توده مردم مرا مى بيند و به خدا قسم ياد مى كند كه مرا دوست دارد، آيا مى توانم به خدا قسم ياد كنم كه او راست مى گويد؟ فرمود: دلت را بكاو ، اگر تو او را دوست داشتى قسم ياد كن، و الاّ، نه.

٢١٩- الإمامُ الهاديُّ عليه السلام : لا تَطلب الصَّفا ممّن كَدّرتَ علَيهِ ، و لا النُّصْحَ ممّن صَرَفْتَ سُوءَ ظنِّكَ إلَيهِ ، فإنّما قلبُ غيرِكَ لكَ كقلبِكَ لَهُ . [70]امام هادى عليه السلام : از كسى كه مكدّرش كرده اى صفا مجوى و از كسى كه تير بد گمانى ات را به او نشانه رفته اى خيرخواهى و صداقت مخواه؛ زيرا دل ديگرى با تو همچون دل توست با او.

(انظر) المحبّة (حبّ اللّه ) : باب ٦٧٦.

٤١ - قَطِيعَةُ الإخوانِ

بريدن از برادران

٢٢٠- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إنْ أرَدْتَ قَطِيعةَ أخيكَ فاستَبْقِ لَهُ مِن نفسِكَ بَقيّةً يَرجِعُ إليها إن بَدا لَه ذلكَ يوما مّا .[71] امام على عليه السلام : اگر خواستى از برادرت ببرى، ته مانده اى از دوستى خود براى او باقى گذار كه اگر روزى به فكرش رسيد كه آشتى كند به آن بازگردد.

٢٢١- عنه عليه السلام : لا تَصْرِمْ أخاكَ على ارتيابٍ، و لا تَقْطَعْهُ دُونَ استِعْتابٍ ، و لِنْ لِمَن غالَظَكَ فإنّه يُوشِكُ أن يَلينَ لكَ . [72]امام على عليه السلام : با كوچكترين سوء ظنى با برادر خود قطع رابطه نكن و بدون رضايت طلبى از او نبُر، با كسى كه با تو درشتى كرده نرمى كن؛ باشد كه به زودى با تو نرم شود.

٢٢٢- عنه عليه السلام : ما أقبحَ القَطِيعةَ بعدَ الصِّلَةِ ، و الجَفاءَ بعدَ الإخاءِ ، و العَداوةَ بعدَ المَودّةِ! [73]امام على عليه السلام : چه زشت است بريدن بعد از پيوستن، و بيگانگى پس از برادرى، و دشمنى پس از دوستى!

٢٢٣- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : مَلْعونٌ مَلْعونٌ رَجُلٌ يَبدؤهُ أخوهُ بالصُّلْحِ فلَمْ يُصالِحْهُ . [74]امام صادق عليه السلام : ملعون است، ملعون، كسى كه برادرش دستِ صلح و آشتى به سوى او دراز كند و او آشتى نكند.

٢٢٤- عنه عليه السلام : لا تُتْبِعْ أخاكَ بعدَ القَطِيعةِ وَقِيعةً فيهِ، فيَسُدَّ علَيهِ طريقَ الرُّجوعِ إليكَ ، فلَعَلّ التّجارِبَ تَرُدُّهُ علَيكَ . [75]امام صادق عليه السلام : پس از قطع رابطه با برادرت، از او بدگويى مكن؛ كه اين راه بازگشت او را به سوى تو مى بندد؛ چون ممكن است تجربه ها [روزى،] او را به تو بازگرداند.

٢٢٥- عنه عليه السلام : مَن وضَعَ حُبَّهُ في غيرِ موضعِهِ فقد تَعرَّضَ للقَطيعةِ . [76]امام صادق عليه السلام : هر كس دوستى و محبت خود را در جايگاه مناسبش ننهد، [خود را ]در معرض قطع رابطه قرار داده است.

(انظر) العِشرة : باب ٢٦٨٨ . عنوان ٥٢٩ «الهجران».

٤٢ - وَصلُ الإخوانِ

پيوند با برادران

٢٢٦- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : احمِلْ نفسَكَ مِن أخيكَ عندَ صَرْمِهِ على الصِّلَةِ ... و عند جُمودِهِ على البَذْلِ ... و إيّاك أن تَضَعَ ذلكَ في غيرِ مَوضعِهِ، أو أنْ تَفعَلَهُ بغيرِ أهلِهِ . [77]امام على عليه السلام : چون برادرت از تو بِبُرد خود را به پيوند با او وادار ... و چون بخل ورزد از بخشش دريغ مدار ... مبادا اين نيكى را در آن جا كنى كه نبايد، يا درباره آن كس كه نشايد.

٢٢٧- عنه عليه السلام : لا يَكُونَنَّ أخوكَ أقوى على قَطيعتِكَ منكَ على صِلَتِهِ ، و لا تَكُونَنّ على الإساءَةِ أقوى منكَ علَى الإحسانِ . [78]امام على عليه السلام : نبايد توانايى برادرت در قطع رابطه با تو بيشتر از توانايى تو در پيوند با او باشد و نبايد توانايى او بر بدى كردن بيشتر از توانايى تو بر نيكى كردن باشد.

٢٢٨- عنه عليه السلام : أطِعْ أخاكَ و إنْ عَصَاكَ، وَ صِلْهُ و إنْ جَفاكَ .[79] امام على عليه السلام : از برادرت فرمان ببر هر چند او تو را نافرمانى مى كند، و با او پيوند برقرار كن هر چند او از تو دورى مى گزيند.

٢٢٩- الإمامُ الحسينُ عليه السلام : إنّ أوْصَلَ النّاسِ مَن وَصَلَ مَن قَطَعَهُ . [80]امام حسين عليه السلام : قويترين فرد در ايجاد ارتباط كسى است كه با كسى كه از او بريده رابطه برقرار كند.

(انظر) الخير : باب ١١٨٠.

٤٣ - أقسامُ الإخوانِ

اقسام برادران

٢٣٠- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : الإخْوانُ صِنْفانِ : إخوانُ الثِّقةِ و إخوان المُكاشَرةِ ... فإذا كنتَ مِن أخيكَ على حدِّ الثِّقةِ فابْذِلْ لَه مالَكَ و بَدَنكَ ، و صافِ مَن صافَاهُ ، و عادِ مَن عادَاهُ، و اكتُمْ سِرَّهُ و عَيْبَهُ ، و أظْهِرْ مِنه الحَسَنَ . و اعلَمْ أيُّها السّائلُ أنَّهُم أقلُّ مِن الكِبريتِ الأحْمَرِ . [81]امام على عليه السلام : برادران دو گروهند: برادران مورد اعتماد، و برادران خنده و شادى ... اگر به برادرت اعتماد داشتى از مال و جان خود نثار او كن، با دوستانش دوست و با دشمنانش دشمن باش، راز دار و عيب پوش وى باش و خوبيهايش را آشكار ساز . اى پرسنده! بدان كه اين گروه برادران از گوگرد سرخ كمياب ترند.

٢٣١- الإمامُ الحسينُ عليه السلام : الإخْوانُ أربعةٌ: فأخٌ لكَ و لَهُ، و أخٌ لكَ ، و أخٌ علَيكَ ، و أخٌ لا لكَ و لا لَهُ . [82]امام حسين عليه السلام : برادران چهار گروهند: برادرى كه به سود تو و سود خويش است و برادرى كه به سود توست و برادرى كه به زيان توست و برادرى كه نه به سود توست و نه به سود خودش.

٢٣٢- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : الإخوانُ ثلاثةٌ: فواحِدٌ كالغِذاءِ الّذي يُحتاجُ إليهِ كلَّ وقتٍ فَهُو العاقلُ، و الثّاني في معنَى الدّاءِ و هُو الأحْمَقُ، و الثّالثُ في معنَى الدّواءِ فَهُو اللّبِيبُ . [83]امام صادق عليه السلام : برادران سه دسته اند: يكى چون خوراك است كه هميشه بدان نياز است و آن خردمند است، و دومى چون درد است و آن نابخرد است، و سومى چون داروست و آن شخص هوشمند است.

٢٣٣- عنه عليه السلام : الإخْوانُ ثلاثةٌ : مُواسٍ بنفسِهِ ، و آخرُ مُواسٍ بمالِهِ ؛ و هُما الصّادقانِ في الإخاءِ ، و آخَرُ يأخذُ منكَ البُلْغَةَ ، و يُريدُكَ لِبَعضِ اللّذَّةِ ، فلا تَعُدَّه مِن أهلِ الثِّقَةِ . [84]امام صادق عليه السلام : برادران سه گروهند: آن كه با جان همراهى مى كند، ديگرى آن كه با مال يارى مى رساند و اين دو گروه در برادرى صادقند؛ و سومى آن كه از تو وجه معاش مى گيرد و تو را براى اندكى لذّت و خوشى مى خواهد، او را مورد اعتماد مدان.

(انظر) بحار الأنوار : ٦٧/١٨٩ باب ١١.

الصديق : باب ٢١٨٨.

الناس : باب ٣٩٠٩.

٤٤ - الأخُ المَوثوقُ بهِ

برادر قابل اعتماد

٢٣٤- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : أقلُّ ما يكونُ في آخِرِ الزّمانِ أخٌ يُوثَقُ بهِ أو دِرْهَمٌ من حَلالٍ . [85]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : كمياب ترين چيز در آخر الزمان برادرى قابل اعتماد، يا درهمى حلال است.

٢٣٥- عنه صلى الله عليه و آله : يأتي على النّاسِ زمانٌ ليسَ فيهِ شيءٌ أعزُّ مِن أخٍ أنيسٍ و كَسْبِ دِرْهَمِ حَلالٍ . [86]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : روزگارى فرا مى رسد كه چيزى كمياب تر از يك برادرِ همدم و [دشوارتر از ]كسب يك درهمِ حلال نيست.

٢٣٦- الإمامُ الهاديُّ عليه السلام ـ لمن قال له: رُوِينا عن آبائكَ أنّهُ يأتي علَى النّاسِ زمانٌ لا يكونُ شيءٌ أعزَّ مِن أخٍ أنيسٍ أو كَسْبِ دِرْهَمٍ مِن حلالٍ ـ : إنّ العزيزَ موجودٌ ، و لكنّكَ في زمانٍ لَيسَ شيءٌ أعْسَرَ مِن دِرْهَمِ حلالٍ و أخٍ في اللّه ِ عزّ و جلّ . [87]امام هادى عليه السلام ـ به كسى كه به ايشان عرض كرد: از پدران شما برايمان روايت شده است كه روزگارى بر مردم مى آيد كه چيزى كمياب تر از يك برادر همدم يا كسب يك درهم حلال نيست ـ فرمود : چيز كمياب [سرانجام ]پيدا مى شود امّا تو در زمانى هستى كه چيزى دشوارتر از [به دست آوردن] يك درهم حلال و يك برادر خدايى نيست.

٤٥ - النَّهيُ عَن بَعضِ الإخاءِ

نهى از برخى دوستيها

٢٣٧- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : لا تَرْغَبَنَّ فيمَنْ زَهِدَ فيـكَ ، و لا تَزْهَدَنَّ فيمَنْ رَغِبَ فيكَ . [88]امام على عليه السلام : هيچ گاه به كسى كه از تو روي گردان است، روى نياور و هيچ گاه از كسى كه به تو علاقه مند است ، روى برمتاب.

٢٣٨- عنه عليه السلام : لا تُواخِ مَن يَسْتُرُ مَناقِبَك، و يَنْشُرُ مَثالِبَكَ .[89] امام على عليه السلام : با كسى كه خوبيهايت را مى پوشاند و عيبهايت را پخش مى كند، برادرى مكن.

٢٣٩- عنه عليه السلام : ليسَ لكَ بأخٍ مَنِ احْتَجْتَ إلى مُداراتِهِ . [90]امام على عليه السلام : كسى كه نيازمند مدارا كردن با او باشى، برادر تو نيست.

٢٤٠- عنه عليه السلام : يَنبغي للمُسلمِ أنْ يَتجَنّبَ مُواخاةَ ثلاثةٍ : الماجِنِ الفاجِرِ ، و الأحْمَقِ ، و الكَذّابِ . [91]امام على عليه السلام : مسلمان، بايد از برادرى كردن با سه گروه دورى ورزد: لوده فاسد، احمق، و دروغگو.

٢٤١- الإمامُ الحسنُ عليه السلام : لا تُواخِ أحدا حتّى تَعْرِفَ مَوارِدَهُ و مَصادِرَهُ ، فإذا استَنبطْتَ الخِبْرةَ و رضِيتَ العِشْرةَ فآخِهِ على إقالةِ العَثْرةِ و المُواساةِ في العُسْرةِ . [92]امام حسن عليه السلام : با هيچ كس برادرى مكن تا بدانى كجاها رفت و آمد دارد. چون از حالش به خوبى آگاه شدى و معاشرتش را پسنديدى، بر پايه گذشت از لغزشها و كمك و هميارى در سختيها، با او برادرى كن.

٢٤٢- الإمامُ الباقرُ عليه السلام : لا تُقارِنْ و لا تُواخِ أربعةً : الأحْمَقَ ، و البَخيلَ ، و الجَبانَ ، و الكَذّابَ . [93]امام باقر عليه السلام : با چهار كس همنشينى و برادرى مكن: احمق، بخيل، ترسو و دروغگو.

٢٤٣- عنه عليه السلام : بِئسَ الأخُ أخٌ يَرعاكَ غَنِيّا وَ يقطعُكَ فَقيرا . [94]امام باقر عليه السلام : چه بد برادرى است آن كه به هنگام توانگرى هوا دار توست و در وقت تهيدستى رهايت مى كند.

٢٤٤- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : احذَرْ أن تُواخيَ مَن أرادَكَ لِطَمعٍ أو خَوفٍ أو مَيْلٍ أو للأكلِ و الشُّرْبِ ، و اطلبْ مُواخاةَ الأتقياءِ و لو في ظُلُماتِ الأرضِ ، و إنْ أفنيتَ عُمْرَكَ في طلبِهِم . [95]امام صادق عليه السلام : از برادرى كردن با كسى كه تو را به طمع چيزى يا از سر ترس يا خواهشى و يا به خاطر خورد و خوراك مى خواهد، دورى كن و برادرى پرهيزگاران را بجوى، هر چند براى جستن آنها در اعماق زمين فرو روى و هر چند عمر خود را در اين راه صرف كنى.

٢٤٥- عنه عليه السلام : لا خيرَ في صُحْبةِ مَن لَم يَرَ لكَ مِثْلَ الّذي يَرى لنفسِهِ . [96]امام صادق عليه السلام : در دوستىِ كسى كه آنچه براى خود مى خواهد براى تو نمى خواهد، خيرى نيست.

(انظر) الصديق : باب ٢١٧٧. المحبّة : باب ٦٥٩.

٤٦ - المُحافَظَةُ عَلَى الاُخُوَّةِ القَديمَةِ

نگه داشتن برادرى هاى ديرين

٢٤٦- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ اللّه َ تعالى يُحِبُّ المُداوَمَةَ على الإخاءِ القديمِ ، فَداوِمُوا علَيهِ . [97]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند متعال مداومت بر برادرى ديرينه را دوست مى دارد، پس، آن را مداومت دهيد .

٢٤٧- عنه صلى الله عليه و آله : إنَّ اللّه َ تعالى يُحِبُّ حِفْظَ الوُدِّ القديمِ . [98]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند متعال حفظ دوستى ديرينه را دوست مى دارد.

٢٤٨- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : اخْتَرْ مِن كلِّ شيءٍ جَدِيدَهُ ، و مِن الإخْوانِ أقدَمَهُمْ . [99]امام على عليه السلام : از هر چيزى جديدش را برگزين و از برادران، قديمى ترينشان را.

٢٤٩- عنه عليه السلام : مِن كَرَمِ المرءِ بُكاؤهُ على ما مَضى مِن زمانِهِ ، و حَنينُهُ إلى أوطانِهِ ، و حِفْظُهُ قديمَ إخْوانِهِ . [100]امام على عليه السلام : گريستن آدمى بر زمان از دست رفته اش و شور و شوق او به ميهنش و نگهداشتن برادران ديرينش، نشانه بزرگوارى اوست.

٢٥٠- داوودُ عليه السلام ـ لابنهِ سليمانَ عليه السلام ـ : لا تَسْتَبدِلَنَّ بأخٍ قديمٍ أخا مُسْتَفادا ما استَقامَ لكَ . [101]داوود عليه السلام ـ به فرزندش سليمان عليه السلام ـ فرمود : تا زمانى كه برادر (دوست) قديمى بر وفق مراد توست هيچ گاه برادر تازه به دست آمده اى را جايگزين او مكن .

٤٧ - الاُخُوَّةُ الحَقيقيَّةُ

برادرى حقيقى

٢٥١- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : إنَّ أخاكَ حَقّا مَن غَفَرَ زلّتَكَ ، و سَدَّ خَلّتَكَ ، و قَبِلَ عُذْرَكَ ، و سَتَرَ عَوْرَتَكَ ، و نَفى وَجلَكَ ، و حَقّقَ أملَكَ . [102]امام على عليه السلام : برادر حقيقى تو كسى است كه از لغزشت درگذرد، نيازت را برآورد، پوزش تو را بپذيرد، عيبت را بپوشاند، ترس را از تو دور كند و آرزويت را برآورد.

٢٥٢- عنه عليه السلام : أخوكَ الّذي لا يَخْذُلُكَ عِندَ الشِّدَّةِ ، و لا يَغْفُلُ عنكَ عندَ الجَرِيرةِ ، و لا يَخْدَعُكَ حينَ تَسْألُهُ . [103]امام على عليه السلام : برادر تو آن كس است كه گاهِ سختى تنهايت نگذارد، و جور تو را بر دوش كشد و هرگاه از او چيزى بخواهى [يا بپرسى ]فريبت ندهد.

٢٥٣- عنه عليه السلام : ما أكثرَ الإخْوانِ عندَ الجِفانِ ، و أقلَّهُم عندَ حادِثاتِ الزّمانِ! [104]امام على عليه السلام : چه بسيارند دوستان به هنگام چيده شدن كاسه ها [ بر سر سفره]، و چه اندكند به گاه گرفتارى هاى زمانه!

(انظر) الصديق : باب ٢١٨٥.

٤٨ - اختيارُ الأخِ

انتخاب برادر

٢٥٤- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : يأتي علَى النّاسِ زمانٌ إذا سَمِعْتَ باسمِ رجُلٍ خيرٌ مِن أن تَلْقاهُ ، فإذا لَقِيتَهُ خيرٌ مِن أن تُجرِّبَهُ، و لو جَرَّبتَهُ أظهرَ لكَ أحْوالاً . [105]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : روزگارى بر مردم مى آيد كه اگر نام كسى را بشنوى بهتر از آن است كه او را ببينى و اگر او را ببينى بهتر از آن است كه او را بيازمايى، و چون او را بيازمايى حالات مختلفى به تو نشان مى دهد.

٢٥٥- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : مَن جانَبَ الإخْوانَ على كُلِّ ذَنبٍ قَلَّ أصدِقاؤهُ . [106]امام على عليه السلام : هر كس به خاطر هر خطايى از برادران كناره گيرد، دوستانش كاهش مى يابند.

٢٥٦- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : مَن لَم يُؤاخِ إلاّ مَن لا عَيبَ فيهِ قَلَّ صَديقُهُ . [107]امام صادق عليه السلام : كسى كه تنها با آن كه هيچ عيبى ندارد برادرى كند دوستان اندكى خواهد داشت.

٢٥٧- عنه عليه السلام : لا تُفَتِّشِ النّاسَ عَن أديانِهِم فَتَبقى بِلا صديقٍ . [108]امام صادق عليه السلام : از دين و آيين مردم پرس و جو مكن كه بى دوست مى مانى.

(انظر) الصديق : باب ٢١٨١.

٤٩ - تَحَمُّلُ زِلَّةِ الأخِ

تحمّل لغزش برادر

٢٥٨- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ـ في وصفِ المؤمنِ ـ : لطيفٌ على أخِيهِ بِزَلّتِهِ ، و يَرعى ما مضى مِن قديمِ صُحْبَتِهِ . [109]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در توصيف مؤمن ـ فرمود : با وجود لغزش برادرش، با او به مهربانى رفتار مى كند، و حرمت دوستى ديرينش را نگه مى دارد.

٢٥٩- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : احتمِـلْ زلّـةَ وَليِّـكَ لوقتِ وَثْبَةِ عَدُوِّكَ . [110]امام على عليه السلام : لغزش دوست خود را براى زمان يورش دشمنت تحمّل كن.

٢٦٠- عنه عليه السلام : احتَمِلْ أخاكَ على ما فيهِ ، و لا تُكثِر العِتابَ فإنّهُ يُورِثُ الضَّغِينةَ ، و استَعْتِبْ مَن رَجَوْتَ عُتْباهُ . [111]امام على عليه السلام : برادرت را با همه آنچه دارد تحمّل كن و زياد سرزنشش مكن كه كينه مى آورد و از كسى كه اميد بخشش دارى، طلب بخشش كن.

٢٦١- عنه عليه السلام : الاحتِمالُ زَيْنُ الرِّفاقِ .[112] امام على عليه السلام : تحمّل [لغزشها]زيور همراهى و رفاقت است.

٢٦٢- عنه عليه السلام : الاحتِمالُ يُجِلُّ القَدْرَ .[113] امام على عليه السلام : بردبارى و تحمّل [لغزشها]، قدر و منزلت را بالا مى برد.

٢٦٣- عنه عليه السلام : الحليمُ مَنِ احتمَلَ إخوانَهُ . [114]امام على عليه السلام : بردبار كسى است كه برادران خود را تحمّل كند.

٢٦٤- عنه عليه السلام : احتمِلْ ما يَمُرُّ عليكَ ، فإنّ الاحتِمالَ سترُ العُيوبِ، و إنّ العاقلَ نِصْفُهُ احتِمالٌ ، و نصفُهُ تَغافُلٌ . [115]امام على عليه السلام : ناملايمات را تحمّل كن كه تحمّل، پوشش عيبهاست، انسان خردمند نيمش بردبارى است و نيم ديگرش چشم پوشى.

٢٦٥- عنه عليه السلام : خيرُ النّاس مَن تَحمَّلَ مَؤونةَ النّاسِ . [116]امام على عليه السلام : بهترين افراد كسانى هستند كه زحمت مردم را تحمّل كنند.

٢٦٦- عنه عليه السلام : مَن لم يَحْتَمِلْ زَلَلَ الصَّديقِ ماتَ وحيدا . [117]امام على عليه السلام : كسى كه لغزشهاى دوست را تحمّل نكند [ به تدريج از آنها مى بُرد و ]تنها مى ميرد.

٢٦٧- عنه عليه السلام : لا يَسُودُ مَن لا يَحتمِلُ إخوانَهُ . [118]امام على عليه السلام : كسى كه برادران خود را تحمّل نكند به سرورى نمى رسد.

٢٦٨- عيون أخبار الرّضا : عن أحمدَ بنِ الحُسينِ كاتبِ أبي الفيّاض عن أبيه : حَضَرْنا مجلسَ عليِّ بنِ موسَى الرِّضا عليه السلام فَشَكا رجُلٌ أخاهُ ، فأنْشَأَ يقولُ: اعْذِرْ أخاكَ على ذُنوبِه                    و اسْتُرْ و غَطِّ على عُيوبِه    

و اصبرْ على بهت السّفيـه              و للزّمانِ على خُطُوبِه

و دَعِ الجوابَ تَفَضُّلاً                     و كِلِ الظَّلُومَ إلى حَسيبِه .[119]   عيون أخبار الرضا : احمد بن حسين كاتبِ ابو فيّاض از پدرش نقل مى كند كه در حضور على بن موسى الرضا عليه السلام بوديم كه مردى از برادر خود گله و شكايت كرد، حضرت اين ابيات را برخواند:

برادرت را در اشتباهاتش معذور بدار  پرده پوشى كن و عيب هايش را بپوشان    

در برابر تهمت زدن آدم نابخرد                      و ناملايمات روزگار شكيبا باش

با بزرگوارى از جواب دادن به او درگذر            و كار ستمگر را به حسابرسش وا گذار.   

 (انظر) عنوان ٢٥٢ «السياسة». المكافأة : باب ٣٤٤٧.

٥٠ - خَيرُ الإخوانِ

بهترين برادران

٢٦٩- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : خيرُ الإخْوانِ المُساعِدُ على أعمالِ الآخِرةِ . [120]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : بهترين برادر آن است كه در كارهاى آخرت يارى رساند.

٢٧٠- عنه صلى الله عليه و آله : خيرُ إخْوانِكَ مَن أعانَكَ على طاعةِ اللّه ِ، و صَدَّكَ عن مَعاصِيهِ ، و أمَرَكَ برِضاهُ . [121]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : بهترين برادر تو كسى است كه در راه اطاعت خدا يارى ات رساند و از نا فرمانيهاى او بازت دارد و به خشنودى او فرمانت دهد.

٢٧١- عنه صلى الله عليه و آله : خيرُ إخْوانِكُم مَن أهدى إليكُم عُيوبَكُم . [122]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : بهترين برادران شما كسى است كه عيبهايتان را به شما اهدا كند.

٢٧٢- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : خيرُ الإخْوانِ أقلُّهُمْ مُصانَعةً في النَّصيحَةِ . [123]امام على عليه السلام : بهترين برادر آن است كه در نصيحت و ارشاد كمتر ملاحظه كند.

٢٧٣- عنه عليه السلام : خَيرُ إخْوانِك مَن كثُرَ إغْضابُهُ لكَ في الحقِّ . [124]امام على عليه السلام : بهترين برادر تو آن است كه در راه حق، بر تو زياد خشم گيرد.

٢٧٤- عنه عليه السلام : خيرُ الإخْوانِ مَن لا يُحْوِجُ إخْوانَهُ إلى سِواهُ . [125]امام على عليه السلام : بهترين برادر آن است كه برادران خويش را نيازمند ديگرى نسازد.

٢٧٥- عنه عليه السلام : خيرُ إخْوانِكَ مَن عَنَّفكَ في طاعةِ اللّه ِ سُبحانَه . [126]امام على عليه السلام : بهترين برادران تو كسى است كه در [وا داشتنت به ]فرمانبردارى از خداوند سبحان، بر تو سخت گيرد.

٢٧٦- عنه عليه السلام : خيرُ الإخْوانِ أنصَحُهم، و شَرُّهم أغَشُّهم . [127]امام على عليه السلام : بهترين برادران، يكرنگ ترين، و بدترين برادران دغل ترين آنان است.

٢٧٧- عنه عليه السلام : خيرُ إخْوانِكَ مَن و اساكَ ، و خيرٌ مِنه مَن كَفاكَ ، و إنِ احتاجَ إليكَ أعْفاكَ . [128]امام على عليه السلام : بهترين برادران تو كسى است كه به تو يارى دهد و بهتر از او كسى است كه تو را بسنده باشد و اگر به تو نيازمند شد از تو بگذرد.

٢٧٨- عنه عليه السلام : خيرُ إخْوانِكَ مَن و اساكَ بخيرِهِ ، و خيرٌ مِنه مَن أغناكَ عن غيرِهِ . [129]امام على عليه السلام : بهترين برادران تو آن كسى است كه با مال خويش تو را يارى رساند و بهتر از او كسى است كه تو را از ديگرى بى نياز سازد.

٢٧٩- عنه عليه السلام : خيرُ الإخْوانِ مَن كانتْ في اللّه ِ مَودّتُهُ . [130]امام على عليه السلام : بهترين برادران كسى است كه دوستى اش براى خدا باشد.

٢٨٠- عنه عليه السلام : خيرُ الإخْوانِ مَن لَم تَكُنْ علَى الدُّنيا اُخوّتُهُ . [131]امام على عليه السلام : بهترين برادران كسى است كه برادريش براى دنيا نباشد.

٢٨١- عنه عليه السلام : خيرُ الإخْوانِ مَن إذا فَقَدتَهُ لَم تُحبَّ البقاءَ بَعْدَهُ .[132] امام على عليه السلام : بهترين برادران آن كسى است كه چون او را از دست دهى، دوست نداشته باشى پس از او زنده بمانى.

٢٨٢- عنه عليه السلام : خيرُ إخْوانِكَ مَن سارَعَ إلى الخيرِ و جَذَبَكَ إلَيهِ ، و أمَرَكَ بالبِرِّ و أعانَكَ علَيهِ . [133]امام على عليه السلام : بهترين برادران تو كسى است كه براى انجام كارهاى نيك بشتابد و تو را نيز به نيكوكارى بكشاند و به نيكى فرمانت دهد و در آن يارى ات دهد.

٢٨٣- عنه عليه السلام : خيرُ إخْوانِك مَن دَعاكَ إلى صِدْقِ المَقالِ بصدقِ مقالِهِ ، و نَدَبكَ إلى أفضلِ الأعمالِ بحُسْنِ أعمالِهِ . [134]امام على عليه السلام : بهترين برادران تو آن كسى است كه با راستگويى خود، تو را به راستگويى فراخواند و با نيكو كارى اش تو را به بهترين كارها دعوت كند.

٢٨٤- عنه عليه السلام : خيرُ إخوانِكَ مَن دَلَّكَ على هُدى ، و أكْسَبَك تُقى ، و صَدَّك عنِ اتّباعِ هَوى . [135]امام على عليه السلام : بهترين برادران تو آن است كه تو را به هدايت رهنمون شود و به تقوا و پرهيزگارى ات برساند و از پيروى خواهشهاى نفسانى بازت دارد.

٢٨٥- عنه عليه السلام : خيرُ الإخْوان أعْونُهُم على الخيرِ، و أعْمَلُهُم بالبِرِّ ، و أرفقُهُم بالمُصاحِبِ . [136]امام على عليه السلام : بهترين برادر آن است كه در انجام كارهاى نيك بيشتر يارى كند، به خوبيها بيشتر عمل نمايد و با دوست و همنشين مهربانتر باشد.

٢٨٦- عنه عليه السلام : خيرُ الإخْوانِ مَن لَم يَكُن على إخْوانِهِ مُسْتَقْصِيا . [137]امام على عليه السلام : بهترين برادر آن است كه بر برادرانش [نسبت به مطالبه حقوق خود ]سخت نگيرد .

٢٨٧- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : أحبُّ إخْواني إليَّ مَن أهْدَى عُيُوبي إلَيَّ . [138]امام صادق عليه السلام : دوست داشتنى ترين برادرانم كسى است كه عيبهايم را به من هديه كند.

٢٨٨- الإمامُ العسكريُّ عليه السلام : خيرُ إخْوانِكَ مَن نَسي ذنبَكَ إليهِ . [139]امام عسكرى عليه السلام : بهترين برادر تو آن كسى است كه گناه و خطاى تو را به خود ، فراموش كند.

(انظر) الصديق : باب ٢١٨٦.

٥١ - الأخُ الكامِلُ

برادر كامل

٢٨٩- الإمامُ الحسنُ عليه السلام : أيُّها النّاسُ ، أنا اُخبِرُكُم عن أخٍ لي ، كانَ مِن أعظَمِ النّاسِ في عَيْني ، و كانَ رأسُ ما عَظُمَ بهِ في عَيْني صِغَرَ الدُّنيا في عَيْنِهِ . كانَ خارِجا مِن سُلطانِ بَطْنِهِ ، فلا يَشْتَهي ما لا يَجِدُ ، و لا يُكْثِرُ إذا وَجَدَ . كانَ خارِجا مِن سُلطانِ فَرْجِهِ ، فلا يَسْتَخفُّ لَه عقلَهُ و لا رأيَهُ . كانَ خارِجا مِن سُلطانِ الجَهالةِ ، فلا يَمُدُّ يدَهُ إلاّ على ثِقةٍ لِمَنفعَةٍ. كانَ لا يَتَشهّى و لا يَتَسخَّطُ و لا يَتَبرّمُ ، كانَ أكثرَ دَهرِهِ صَمّاتا ، فإذا قالَ بَذَّ القائلينَ . كانَ لاَ يدخُلُ في مِراءٍ ، و لا يُشارِكُ في دَعوى، و لا يُدْلي بحُجّةٍ حتّى يَرى قاضِيا . و كانَ لا يَغفُلُ عن إخْوانِه و لا يَخُصُّ نفسَهُ بشَيءٍ دُونَهم . كانَ ضعيفا مُستضعَفا ، فإذا جاءَ الجِدُّ كانَ لَيْثا عادِيا . كانَ لا يَلومُ أحَدا فيما يَقَعُ العُذْرُ في مِثلِهِ ، حتّى يَرى اعتِذارا . كان يَفعلُ ما يقولُ و يَفعلُ ما لا يقولُ . [140]كانَ إذا ابتَزَّهُ أمْرانِ لا يَدري أيُّهما أفضلُ نَظَرَ إلى أقربِهما إلَى الهوى فَخالَفهُ. كانَ لا يَشْكو وَجَعا إلاّ عِندَ مَن يَرجُو عندَهُ البُرْءَ ، و لا يَسْتشيرُ إلاّ مَن يَرجُو عندَه النَّصيحةَ . كانَ لا يَتَبرَّمُ و لا يَتَسخَّطُ و لا يَتَشكّى ، و لا يَتَشهّى ، و لا يَنتقِمُ و لا يَغفُلُ عنِ العدُوِّ.

فَعَليكُم بِمثلِ هذهِ الأخلاقِ الكريمةِ ، إنْ أطَقْتُموها ، فإنْ لم تُطِيقُوها كلَّها فأخْذُ القليلِ خَيرٌ مِن تَرْكِ الكثيرِ .[141]

امام حسن عليه السلام : اى مردم! من يكى از برادران خود را به شما معرفى مى كنم كه در نظر من از بزرگترين انسانها بود. مهمترين چيزى كه او را در نظرم بزرگ كرده بود خُردى و بى ارزشى دنيا در نگاه او بود، از سلطه شكم خود آزاد بود، بنا بر اين آنچه را نداشت نمى خواست و هرگاه به آن دست مى يافت، زياده روى نمى كرد؛ محكوم شهوت خود نبود و لذا خرد و انديشه اى سست نداشت؛ از سلطه نادانى به در بود، از اين رو دستش را به سوى چيزى دراز نمى كرد مگر با اطمينان به اين كه فايده اى در بر دارد.خواهشى نداشت، نه به خشم مى آمد و نه دلتنگ و آزرده مى شد. بيشتر عمرش را خموش بود، ولى چون لب به سخن مى گشود بر گويندگان چيره مى شد. در هيچ مجادله و دعوايى وارد نمى شد و تا در حضور قاضى نبود دليل نمى آورد. از برادران خود غافل نبود و چيزى را به خود اختصاص نمى داد و آنها را از آن محروم نمى كرد. ناتوان مى نمود و ديگران نيز او را ناتوان مى ديدند، اما به گاه كار و كوشش، شير ژيان بود. هيچ كس را براى كارى كه مى توان براى آن عذر آورد، سرزنش نمى كرد، تا آن كه عذر را مى ديد. به آنچه مى گفت و نمى گفت عمل مى كرد. [142]هر گاه دو كار برايش پيش مى آمد كه نمى دانست كدام يك بهتر است، مى نگريست كه كدام يك به خواهش نفسانى نزديكتر است، پس خلاف آن عمل مى كرد. از دردى شكايت نمى كرد، مگر نزد كسى كه اميد داشت او را بهبود بخشد و جز با كسى كه اميد ارشاد و صداقت از او داشت مشورت نمى كرد. دلتنگ و آزرده نمى شد، به خشم نمى آمد، لب به گله و شكايت نمى گشود و به هوسِ چيزى نمى افتاد، انتقام نمى كشيد و از دشمن غافل نبود. پس بر شما باد چنين خويهاى پسنديده اى؛ اگر توان آنها را داريد. و اگر تاب همه آنها را نداريد، فراچنگ آوردن اندك، بهتر است از فرو گذاشتن بسيار.

 (انظر) توضيح ابن أبي الحديد في شرح نهج البلاغة : ١٩/١٨٤. الإنسان : باب ٣٢٢. عنوان ٤٦٦ «الكمال».

٥٢ - شَرُّ الإخوانِ

بدترين برادران

٢٩٠- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : شَرُّ الإخْوانِ مَن تُكُلِّفَ لَهُ .[143]مام على عليه السلام : بدترين برادر آن است كه مايه رنج و زحمت آدمى باشد.

٢٩١- عنه عليه السلام ـ لَمّا سُئل: أيُّ صاحبٍ شرٌّ ؟ ـ : المُزَيِّنُ لكَ مَعصيةَ اللّه ِ . [144]امام على عليه السلام ـ وقتى از وى پرسيده شد: بدترين همنشين كدام است؟ ـ فرمود : آن كه معصيت خدا را در نظرت زيبا جلوه دهد.

٥٣ - اختِبارُ الإخوانِ

آزمودن برادران

٢٩٢- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إذا رأيتَ مِن أخيكَ ثلاثَ خِصالٍ فارْجُهُ : الحياءُ ، و الأمانةُ ، و الصِّدقُ. و إذا لم تَرَها فلا تَرْجُهُ . [145]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : اگر سه خصلت در برادر خود ديدى بدو اميد ببند : حيا، امانتدارى و راستى. اگر اين سه را نديدى به او اميد مبند.

٢٩٣- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : قَدِّمِ الاختِبارَ في اتِّخاذِ الإخْوانِ ؛ فإنّ الاختِبارَ مِعْيارٌ يُفرِّقُ بينَ الأخيارِ و الأشرارِ . [146]امام على عليه السلام : پيش از برگرفتن برادران آنها را بيازماى؛ زيرا آزمايش، محكى است كه نيكان را از بدان جدا مى سازد.

٢٩٤- عنه عليه السلام : قَدِّمِ الاختِبارَ ، و أجِدَّ الاستِظهارَ في اختِيارِ الإخْوانِ ، و إلاّ ألْجَأكَ الاضْطِرارُ إلى مُقارَنةِ الأشرارِ . [147]امام على عليه السلام : نخست بيازماى و در گزينش برادران ، خوب احتياط كن و گرنه اضطرار و ناچارى، تو را به دوستى و همنشينى با بدان وا مى دارد.

٢٩٥- عنه عليه السلام : مَنِ اتّخَذَ أخا بعدَ حُسْنِ الاختِبارِ دامَتْ صُحْبَتُهُ و تأكّدَتْ مَودّتُهُ . مَنِ اتّخَذَ أخاَ مِن غيرِ اختِبارٍ ألْجَأهُ الاضْطِـرارُ إلى مُرافَقَـةِ الأشرارِ . [148]امام على عليه السلام : هر كس پس از آزمايش درست ، برادرى را انتخاب كند، رفاقتش مى پايد و دوستى اش استوار مى گردد. هر كه بدون آزمايش، برادرى را انتخاب كند به ناچار به همنشينى با بدان دچار خواهد شد.

٢٩٦- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : اختبِرُوا إخْوانَكُم بخَصلَتَينِ ؛ فإنْ كانَتا فيهِم و إلاّ فاعْزُبْ ثمّ اعزُبْ ثمّ اعزُبْ : محافظةٌ علَى الصّلواتِ في مَواقِيتِها ، و البِرُّ بالإخْوانِ في العُسْر و اليُسرِ . [149]امام صادق عليه السلام : برادران خود را به دو خصلت بيازماييد. اگر آن دو خصلت را داشتند با آنها دوستى كنيد و گرنه از ايشان دورى كن، دورى كن ، دورى كن. [آن دو خصلت اينهاست]: پايبندى به خواندن نماز در وقت خود، و نيكى كردن به برادران در سختى و آسايش.

(انظر) الأخ باب ٤٧ ، عنوان ٤٨٢ «الامتحان». الصديق : باب ٢١٨٤ ، ٢١٨٥.

٥٤ - إرشادُ الإخوانِ

راهنمايى برادران

٢٩٧- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : المؤمنُ مِرآةٌ لأخيهِ المؤمنِ ، يَنْصَحُهُ إذا غابَ عنه، و يُمِيطُ عنه ما يَكْرهُ إذا شَهِدَ . [150]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : مؤمن آينه برادر مؤمن خويش است. در غيابش براى او خيرخواهى مى كند و در حضورش، نا خوشايندى ها را از او دور مى گرداند.

٢٩٨- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : اِمْحَضْ أخاكَ النَّصيحَةَ ، حَسَنةً كانتْ أو قَبِيحةً . [151]امام على عليه السلام : در خيرخواهى براى برادرت خالص باش، خواه خير خواهى ات زيبا [ و موافق ميل او ]باشد يا زشت و تلخ.

٢٩٩- عنه عليه السلام : ما يَمنَعُ أحدَكُم أن يَلقَى أخاه بِما يَكْرهُ مِن عَيْبهِ إلاّ مَخافةَ أن يَلْقاهُ بمِثْلهِ ، قد تَصافَيْتُم على حُبِّ العاجِلِ و رَفْضِ الآجِلِ! [152]امام على عليه السلام : آنچه مانع شما مى شود كه عيب برادرتان را در پيش روى او بگوييد جز اين نيست كه مى ترسيد او نيز عيب شما را رو به رويتان بگويد. [و اين از آن روست كه ]شما براى وا گذاردن آخرت و دوستى دنيا، با هم يار و رفيق گشته ايد.

٣٠٠- عنه عليه السلام : مَن وَعَظَ أخاهُ سِرّا فَقَد زانَهُ ، و مَن وعَظَهُ عَلانِيَةً فَقَد شانَهُ . [153]امام على عليه السلام : هر كه برادر خود را پنهانى اندرز دهد او را آراسته و هر كه آشكارا پندش دهد او را تباه كرده است.

٣٠١- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : مَن رأى أخاهُ عَلى أمرٍ يَكرَهُهُ فَلم يَرُدَّه عَنهُ وَ هُو يَقدِرُ علَيهَ فقد خانَهُ . [154]امام صادق عليه السلام : هر كه در برادر خود امر ناخوشايندى بيند و بتواند او را از آن باز دارد و چنين نكند، به او خيانت كرده است.

(انظر) عنوان ٥٣٠ «الهداية» ، ٥١٠ «النصح».

٥٥  - إكرامُ الإخوانِ و إعظامُهُم

احترام و بزرگداشت برادران

٣٠٢- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَن أكرَمَ أخاُه المسلمَ بكَلِمةٍ يُلْطِفُهُ بها و مَجْلسٍ يُكرِمُهُ به لم يَزَلْ في ظلِ اللّه ِ عزّ و جلّ مَمْدودا عليهِ بالرَّحْمةِ ما كانَ في ذلكَ . [155]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كه به برادر مسلمان خود سخنى مؤدبانه و مهر آميز بگويد و يا او را در جاى محترمانه اى از مجلس بنشاند، تا زمانى كه در آن كار باشد پيوسته سايه رحمت خداوند عزّ و جلّ بر سر او گسترده است.

٣٠٣- عنه صلى الله عليه و آله : ما في اُمّتي عبدٌ ألْطَفَ أخاهُ في اللّه ِ بشيءٍ مِن لُطْفٍ إلاّ أخْدَمَهُ اللّه ُ مِن خَدَمِ الجنّةِ . [156]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : بنده اى از امّتم نيست كه به برادر دينى خود مهر و محبتى ورزد مگر آن كه خداوند از خدمتكاران بهشتى به خدمت او درمى آورد.

٣٠٤- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : مَن أتاهُ أخوهُ المسلمُ فأكرَمَهُ فإنّما أكرَمَ اللّه َ عزّ و جلّ . [157]امام صادق عليه السلام : كسى كه برادر مسلمانش بر او وارد شود و وى گرامى اش بدارد، در حقيقت خداوند عزّ و جلّ را گرامى داشته است.

٣٠٥- عنه عليه السلام : مَن قالَ لأخيهِ المؤمنِ : «مرحبا»، كَتَبَ اللّه ُ تعالى له «مَرْحَبا» إلى يومِ القيامةِ . [158]امام صادق عليه السلام : هر كه به برادر مؤمن خود «خوشامد» گويد، خداوند متعال تا روز قيامت براى او «خوشامد» مى نويسد.

٣٠٦- عنه عليه السلام : إنّه مَن عَظَّمَ دِينَهُ عظَّمَ إخْوانَهُ ، و مَنِ استَخَفَّ بِدينِهِ استخَفَّ بإخْوانِهِ . [159]امام صادق عليه السلام : كسى كه دين خود را ارج گزارد، برادرانش را نيز ارج مى نهد و هر كه دين خود را خوار شمارد برادران خود را نيز خوار مى نمايد .

٣٠٧- عنه عليه السلام : لا يُعظِّـمُ حُرْمةَ المسلمينَ إلاّ مَن عَظّمَ اللّه ُ حُرمتَهُ على المسلمينَ . و مَن كانَ أبْلَغَ حُرْمةً للّه ِ و رسولِهِ كانَ أشدَّ حُرْمةً للمسلمينَ . [160]امام صادق عليه السلام : حرمت مسلمانان را ارج نمى نهد مگر آن كسى كه خداوند حرمتش را در ميان مسلمانان زياد كرده است، و كسى كه خدا و پيامبرش را بيشتر حرمت نهد به مسلمانان ، بيشتر احترام مى گذارد.

(انظر) عنوان ٣٥٩ «التعظيم».

٥٦ - قضاءُ حاجَةِ الإخوانِ

برآوردن نياز برادران

٣٠٨- الإمامُ عليٌّ عليه السلام : لا يُكلِّفْ أحدُكُم أخاهُ الطَّلَبَ إذا عَرَفَ حاجتَهُ . [161]امام على عليه السلام : هرگاه يكى از شما بداند كه برادرش نيازمند است، زحمت خواهش را از دوش او بردارد [و در برآوردن آن پيشدستى كند].

٣٠٩- عنه عليه السلام : قَضاءُ حُقوقِ الإخْوانِ أشرَفُ أعمالِ المُتَّقينَ . [162]امام على عليه السلام : اداى حقوق برادران، برترين اعمال پرهيزگاران است.

٣١٠- الكافي عن سعيدَ بنِ الحسنِ: قالَ أبو جعفرٍ عليه السلام : أ يَجيءُ أحدُكُم إلى أخيهِ فيُدخِلُ يَدَهُ في كِيسهِ فيأخُذُ حاجتَهُ فلا يَدْفعُهُ ؟ فقلتُ: ما أعرِفُ ذلكَ فينا! فقالَ أبو جعفرٍ عليه السلام : فلا شَيءَ إذا . قلتُ : فالهَلاكُ إذا ! فقالَ : إنّ القومَ لَم يُعْطَوا أحلامَهُمْ بَعْدُ . [163]الكافى ـ به نقل از سعيد بن حسن ـ : امام باقر عليه السلام فرمود: «آيا چنين هست كه فردى از شما نزد برادرش بيايد و دست در جيب او كند و به اندازه اى كه احتياج دارد بردارد و او مانع نشود؟». عرض كردم: در ميانمان چنين چيزى سراغ ندارم. امام فرمود: «پس، فايده اى ندارد». من گفتم: پس هلاك شديم! حضرت فرمود: «مردم هنوز به كمال عقلى خود نرسيده اند».

٣١١- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : اللّه ُ في عَونِ المؤمنِ ما كانَ المؤمنُ في عَونِ أخيهِ . [164]امام صادق عليه السلام : خداوند مددكار مؤمن است تا زمانى كه مؤمن مددكار برادر خود باشد.

٣١٢- عنه عليه السلام : مَن قَضى لأخيهِ المؤمنِ حاجةً قضى اللّه ُ عزّ و جلّ له يومَ القيامةِ مائةَ ألفِ حاجةٍ . [165]امام صادق عليه السلام : هر كه يك نياز از برادر مؤمن خود را برآورده سازد، خداوند عزّ و جلّ در روز رستاخيز صد هزار نياز او را برمى آورد.

٣١٣- عنه عليه السلام : إذا ضاقَ أحدُكُم فَلْيُعلِمْ أخاهُ و لا يُعِينُ على نفسِهِ . [166]امام صادق عليه السلام : هرگاه يكى از شما تنگ دست و گرفتار شد ، [مشكل را] به برادر خود بگويد و خويشتن را آزار ندهد.

٣١٤- عنه عليه السلام : أيُّما مؤمنٍ أوصَلَ إلى أخيهِ المؤمنِ مَعروفا فقد أوصَلَ إلى رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله . [167]امام صادق عليه السلام : هر مؤمنى كه به برادر مؤمن خود خوبى كند، به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله خوبى كرده است.

٣١٥- عنه عليه السلام : كَفى بالمَرْءِ اعتِمادا على أخيهِ أنْ يُنْزِلَ بهِ حاجتَهُ . [168]امام صادق عليه السلام : در اعتماد انسان به برادرش همين بس كه نياز خود را پيش او بَرَد .

٣١٦- الإمامُ الكاظمُ عليه السلام : إنَّ للّه ِ حَسَنةً ادّخَرَها لثلاثةٍ : لإمامٍ عادلٍ ، و مؤمنٍ حَكّمَ أخاهُ في مالِهِ، و مَن سَعى لأخيهِ المؤمنِ في حاجَتِهِ . [169]امام كاظم عليه السلام : همانا خداوند حسنه اى دارد، كه براى سه كس اندوخته است: براى پيشواى دادگر، و مؤمنى كه دست برادرش را در مال خود باز بگذارد، و كسى كه براى برآوردن نياز برادر مؤمنش بكوشد.

٣١٧- عنه عليه السلام : مَن قَصَد إليهِ رَجُلٌ من إخْوانِهِ مُستَجِيرا بهِ في بعضِ أحوالهِ فلَم يُجِرْهُ، بعدَ أنْ يَقْدِرَ علَيهِ ، فقد قَطَعَ وَلايةَ اللّه ِ تَبارَكَ و تَعالى .[170] امام كاظم عليه السلام : كسى كه برادرش براى رفع گرفتارى يا حاجتى به او پناه ببرد و او بتواند پناهش دهد اما ندهد، بى گمان پيوند ولايت خداوند تبارك و تعالى را بريده است.

(انظر) الحاجة : باب ٩٦٤ ـ ٩٦٧. عنوان ٢١٤ «السؤال (طلب الحاجة)». عنوان ٢٣٠ «السرور».

٥٧ - أدَبُ الإخاءِ

آداب برادرى

٣١٨- رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إذا آخى أحَدُكُم رَجُلاً فَلْيَسألْهُ عَنِ اسمِهِ وَ اسمِ أبيهِ و قَبيلَتِهِ و مَنزِلِهِ ؛ فَإنّهُ مِن واجِبِ الحَقِّ و صافِي الإخاءِ ، و إلاّ فَهِيَ مَوَدَّةٌ حَمْقاءُ . [171]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هرگاه يكى از شما با كسى طرح برادرى افكند از او نام، نام پدر، طايفه و محل سكونتش را بپرسد، كه اين كار از حقوق لازم و مايه صفا و خلوص برادرى است؛ در غير اين صورت ، اين دوستى، دوستى اى نابخردانه است.

٣١٩- عنه صلى الله عليه و آله : ثَلاثَةٌ مِنَ الجَفاءِ : أن يَصْحَبَ الرَّجُلُ الرَّجُلَ فَلا يَسأ لَهُ عَنِ اسمِهِ و كُنْيَتِهِ . [172]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : سه چيز نشانه جفا است [ نخست]: آن كه آدمى با كسى همراه شود و از نام و كنيه او نپرسد.

٣٢٠- عنه صلى الله عليه و آله : اِلْقَ أخاكَ بوجْهٍ مُنبسِطٍ . [173]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : با برادرت با گشاده رويى برخورد كن.

٣٢١- بحار الأنوار عَن أنَس : كانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله إذا فَقَدَ الرَّجُلَ مِن إخْوانِهِ ثَلاثَةَ أيّامٍ سَألَ عَنهُ ، فإنْ كانَ غائِبا دَعا لَهُ ، و إنْ كانَ شاهِدا زارَهُ ، و إنْ كانَ مَريضا عادَهُ . [174]بحار الأنوار ـ به نقل از انس ـ : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هرگاه يكى از برادران خود را سه روز نمى ديد جوياى حالش مى شد. اگر در شهر نبود برايش دعا مى كرد و اگر حضور داشت به ديدنش مى رفت و اگر بيمار بود عيادتش مى كرد.

٣٢٢- الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : لا يُسِيءُ مَحْضَرَ إخْوانِهِ إلاّ مَن وُلِدَ على غَيرِ فِراشِ أبيهِ . [175]امام صادق عليه السلام : از برادران خود بدگويى نمى كند مگر حرام زاده.

(انظر) الصّديق : باب ٢١٨٧ .

 

[1] . الحجرات : ١٠.

[2] . الأمالي للمفيد : ١٨٧/١٣.

[3] . النوادر للراوندي : ١٠٠/٥٨.

[4] . غرر الحكم : ٥٣٥١.

[5] . بحار الأنوار : ٧٧/٢٦٩/١.

[6] . الكافي : ٢/١٦٦/٢ و ٧.

[7] . الكافي : ٢/١٦٥/١.

[8] . الكافي : ٢/ ١٦٦/٣ .

[9] . الكافي : ٢/١٦٦/٤.

[10] . بحار الأنوار : ٧٤/٢٣٤/٣٠.

[11] . كنز العمّال : ٢٤٦٤٢.

[12] . الاختصاص : ٢٢٨.

[13] . نهج البلاغة: الحكمة١٢.

[14] . غرر الحكم : ١٣٦٢.

[15] . غرر الحكم : ١٠٣٨١ .

[16] . الأمالي للصدوق : ٣٨٠/٤٨٣.

[17] . تحف العقول : ٣١٩.

[18] . تحف العقول : ٣٦٨.

[19] . بحار الأنوار : ٧٤/٢٨٠/٧.

[20] . بحار الأنوار:٧٤/٢٨١/٧.

[21] . بحار الأنوار : ٧٤/١٦٥/٢٩.

[22] . تحف العقول : ١٧٣.

[23] . الاختصاص : ٢٢٦.

[24] . الاختصاص : ٢٣٩.

[25] . الاختصاص : ٣١.

[26] . نهج البلاغة: الكتاب٣١.

[27] . غرر الحكم : ٣١٥.

[28] . بحار الأنوار : ٧٤/١٥٦/١.

[29] . هي أن يجري الإنسان مع غيره في المناظرة ليظهر علمه إلى الناس ، رياءً و سمعةً و ترفّعا . و في بعض النسخ «و لا تحاربني» و في ثالث «و لا تجازيني» و في رابع «و لا تجاربني» (هامش المصدر).

[30] . الخصال : ٣٣٤/٣٥.

[31] .در يكى از نسخه ها «با من مستيزى» آمده و در نسخه هاى ديگر عبارت هاى گوناگونى كه همه در حاشيه خصال آمده است.

[32] . تحف العقول : ٣٧٠.

[33] . بحار الأنوار:٧٨/٢٩١/٢.

[34] . تحف العقول : ٣٢٢.

[35] . تنبيه الخواطر : ٢/١٧٩.

[36] . بحار الأنوار : ٧٤/٢٧٩/١.

[37] . غرر الحكم : ٤٢٢٥ .

[38] . غرر الحكم : ٩٢٢٧.

[39] . تحف العقول : ٢٩٥.

[40] . ثواب الأعمال : ١٨٢/١.

[41] . غرر الحكم : ٨٩٧٨.

[42] . غرر الحكم : ٦٩١٥.

[43] . غرر الحكم : (٧٧٧٦ ـ ٧٧٧٧) .

[44] . غرر الحكم : ٩٦٧٢.

[45] . الزخرف : ٦٧ .

[46] . بحار الأنوار: ٧٤/١٦٥/٢٩.

[47] . غرر الحكم : ٦١٩١.

[48] . غرر الحكم : (١٣٦٠ ـ ١٣٦١) .

[49] . غرر الحكم : ١٧٩٥.

[50] . غرر الحكم : ١٨٤٥.

[51] . غرر الحكم : ١٠١١٨ .

[52] . كنز العمّال : ٤٤٢١٩.

[53] . تنبيه الخواطر : ١/٧٢.

[54] . غرر الحكم : ٩٨٢٨.

[55] . غرر الحكم : ٨٥٥٢.

[56] . غرر الحكم : ٣١٢٤.

[57] . غرر الحكم : ٥٦٢.

[58] . جفا ، ترك ارتباط و احسان ، درشتخويى ، رفتار خشن در معاشرت با مردم ، سردى در دوستى و دورى گزينى است.

[59] . غرر الحكم : ٢٦٦٢ .

[60] . غرر الحكم : ١٠٤٢١.

[61] . غرر الحكم : ٩٩.

[62] . المحاسن : ١/٤١٥/٩٥٣.

[63] . بحار الأنوار : ٧٤/١٨١/٢.

[64] . بحار الأنوار : ٧٤/١٨١/١ .

[65] . غرر الحكم : ٥٦٤١.

[66] . كشف الغمّة : ٢/٣٣١.

[67] . الكافي : ٢/٦٥٢/٢.

[68] . بحار الأنوار : ٧٤/١٨٢/٦.

[69] . بحار الأنوار : ٧٤/١٨٢/٥.

[70] . بحار الأنوار : ٧٤/١٨١ .

[71] . نهج البلاغة: الكتاب٣١.

[72] . بحار الأنوار : ٧٧/٢٠٩/١.

[73] . بحار الأنوار: ٧٧/٢١٠/١.

[74] . بحار الأنوار: ٧٤/٢٣٦/٣٥.

[75] . بحار الأنوار : ٧٤/١٦٦/٣١.

[76] . المحاسن : ١/٤١٥/٩٥٠.

[77] . نهج البلاغة: الكتاب٣١.

[78] . نهج البلاغة : الكتاب ٣١.

[79] . بحار الأنوار: ٧٧/٢١٣/١.

[80] . بحار الأنوار: ٧٨/١٢١/٤.

[81] . بحار الأنوار : ٧٤/٢٨١/٢.

[82] . تحف العقول : ٢٤٧.

[83] . تحف العقول : ٣٢٣.

[84] . تحف العقول : ٣٢٤.

[85] . تحف العقول : ٥٤.

[86] . تحف العقول : ٣٦٨.

[87] . بحار الأنوار : ١٠٣/١٠/٤٣.

[88] . بحار الأنوار : ٧٤/١٦٦/٢٩.

[89] . غرر الحكم : ١٠٤٢٠.

[90] . غرر الحكم : ٧٥٠٣.

[91] . الكافي : ٢/٦٣٩/١.

[92] . تحف العقول : ٢٣٣.

[93] . الخصال : ٢٤٤/١٠٠.

[94] . الإرشاد : ٢/١٦٦ .

[95] . بحار الأنوار : ٧٤/٢٨٢/٣.

[96] . تحف العقول : ٣٦٨.

[97] . كنز العمّال : ٢٤٧٥٩.

[98] . كنز العمّال : ٢٤٧٦٠.

[99] . غرر الحكم : ٢٤٦١.

[100] . بحار الأنوار: ٧٤/٢٦٤/٣.

[101] . بحار الأنوار: ٧٤/٢٦٤/٣.

[102] . غرر الحكم : ٣٦٤٥.

[103] . بحار الأنوار : ٧٧/٢٦٩/١.

[104] . غرر الحكم : ٩٦٥٧.

[105] . بحار الأنوار : ٧٤/١٦٦/٣١.

[106] . غرر الحكم : ٨١٦٦.

[107] . أعلام الدين : ٣٠٤.

[108] . تحف العقول : ٣٦٩.

[109] . التمحيص : ٧٥/١٧١.

[110] . بحار الأنوار : ٧٤/١٦٦/٢٩.

[111] . بحار الأنوار:٧٧/٢١٢/١.

[112] . غرر الحكم : ٧٥٢.

[113] . غرر الحكم : ٨٣٣.

[114] . غرر الحكم : ١١١١.

[115] . غرر الحكم : ٢٣٧٨.

[116] . غرر الحكم : ٥٠٠٢.

[117] . غرر الحكم : ٩٠٧٩.

[118] . غرر الحكم : ١٠٧٥٤.

[119] . عيون أخبار الرضا : ٢/١٧٦/٤.

[120] . تنبيه الخواطر : ٢/١٢٣.

[121] . تنبيه الخواطر : ٢/١٢٣.

[122] . تنبيه الخواطر : ٢/١٢٣.

[123] . غرر الحكم : ٤٩٧٨.

[124] . غرر الحكم : ٥٠٠٩.

[125] . غرر الحكم : ٤٩٨٥.

[126] . غرر الحكم : ٤٩٨٦.

[127] . غرر الحكم : ٥٠١٤.

[128] . غرر الحكم : ٤٩٨٨.

[129] . غرر الحكم : ٥٠١٣.

[130] . غرر الحكم : ٥٠١٧.

[131] . غرر الحكم : ٤٩٧٨.

[132] . غرر الحكم : ٥٠١٨.

[133] . غرر الحكم : ٥٠٢١.

[134] . غرر الحكم : ٥٠٢٢.

[135] . غرر الحكم : ٥٠٢٩.

[136] . غرر الحكم : ٥٠٩٥.

[137] . غرر الحكم : ٤٩٩٧.

[138] . بحار الأنوار : ٧٤/٢٨٢/٤.

[139] . بحار الأنوار : ٧٨/٣٧٧/٣.

[140] . و في نهج البلاغة : الحكمة: ٢٨٩، و كان يفعل ما يقولُ و لا يقولُ مالا يفعل .

[141] . الكافي : ٢/٢٣٧/٢٦.

[142] . در نهج البلاغة (حكمت ٢٨٩) چنين آمده است : آنچه مى گفت به جا مى آورد و آنچه نمى كرد نمى گفت ـ م.

[143] . نهج البلاغة : الحكمة ٤٧٩.

[144] . معاني الأخبار : ١٩٨/٤.

[145] . كنز العمّال : ٢٤٧٥٥.

[146] . غرر الحكم : ٦٨١٠.

[147] . غرر الحكم : ٦٨١١.

[148] . غرر الحكم : ٨٩٢١ ، ٨٩٢٣.

[149] . الكافي : ٢/٦٧٢/٧.

[150] . بحار الأنوار : ٧٤/٢٣٣/٢٩ .

[151] . نهج البلاغة : الكتاب ٣١.

[152] . غرر الحكم : ٩٦٧٥.

[153] . بحار الأنوار : ٧٤/١٦٦/٢٩.

[154] . بحار الأنوار : ٧٥/٦٥/٢ .

[155] . بحار الأنوار : ٧٤/٣١٦/٧٣.

[156] . الكافي : ٢/٢٠٦/٤.

[157] . بحار الأنوار : ٧٤/٢٩٨/٣٢.

[158] . الكافي : ٢/٢٠٦/٢.

[159] . بحار الأنوار : ٧٤/٣٠٢/٤١.

[160] . بحار الأنوار: ٧٤/٢٢٧/٢١.

[161] . بحار الأنوار: ٧٤/١٦٦/٢٩.

[162] . جامع الأخبار : ٢٥٢/٦٥٠.

[163] . الكافي : ٢/١٧٣/١٣.

[164] . بحار الأنوار : ٧٤/٣٢٢/٨٩.

[165] . بحار الأنوار : ٧٤/٣٢٢/٩٠.

[166] . بحار الأنوار: ٧٤/٢٨٧/١٣.

[167] . بحار الأنوار : ٧٤/٣٩٩/٣٨.

[168] . الكافي : ٢/١٩٨/٨.

[169] . بحار الأنوار: ٧٤/٣١٤/٧٠.

[170] . الكافي : ٢/٣٦٨/٤.

[171] . بحار الأنوار : ٧٤/١٦٦/٣٠.

[172] . قرب الإسناد: ١٦٠/٥٨٣.

[173] . بحار الأنوار : ٧٤/١٧١/٣٨.

[174] . بحار الأنوار : ١٦/٢٣٣/٣٥.

[175] . بحار الأنوار : ٧٢/١٩٨/٢٥.

Powered by TayaCMS