حکمت 10 نهج البلاغه : روش برخورد با دشمن

حکمت 10 نهج البلاغه : روش برخورد با دشمن

متن اصلی حکمت 10 نهج البلاغه

موضوع حکمت 10 نهج البلاغه

ترجمه مرحوم فیض

ترجمه مرحوم شهیدی

شرح ابن میثم

ترجمه شرح ابن میثم

شرح مرحوم مغنیه

شرح شیخ عباس قمی

شرح منهاج البراعة خویی

شرح لاهیجی

شرح ابن ابی الحدید

شرح نهج البلاغه منظوم

متن اصلی حکمت 10 نهج البلاغه

10 وَ قَالَ عليه السلام إِذَا قَدَرْتَ عَلَى عَدُوِّكَ فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُكْراً لِلْقُدْرَةِ عَلَيْهِ

موضوع حکمت 10 نهج البلاغه

روش برخورد با دشمن

(سياسى، اخلاقى)

ترجمه مرحوم فیض

10- امام عليه السّلام (در عفو و گذشت از دشمن) فرموده است

1- هرگاه بر دشمنت دست يافتى پس بخشش و گذشت از او را شكر و سپاس (نعمت) توانائى بر او قرار ده (از پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله روايت شده: روز قيامت نداكننده اى فرياد ميكند هر كه را بر خدا اجر و پاداشى است بايستد، و نمى ايستند مگر گذشت كنندگان، آيا نشنيديد فرمايش خداى تعالى را فمن عفا و أصلح فأجره على اللّه س 42 ى 40 يعنى پس كسيكه از دشمن بگذرد و بين خود و او اصلاح نمايد بر خدا است كه اجر و پاداش او را عطا فرمايد).

( ترجمه وشرح نهج البلاغه(فيض الاسلام)، ج 6 ص 1092 و 1093)

ترجمه مرحوم شهیدی

11 [و فرمود:] اگر بر دشمنت دست يافتى بخشيدن او را سپاس دست يافتن بر وى ساز.

( ترجمه مرحوم شهیدی، ص 362)

شرح ابن میثم

6- و قال عليه السلام

إِذَا قَدَرْتَ عَلَى عَدُوِّكَ- فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُكْراً لِلْقُدْرَةِ عَلَيْهِ

المعنى

و هو تنبيه على فضيلة العفو و جذب إليه بكونه شكرا للقدرة: أى ملازم للشكر عليها، و ذلك أنّ القدرة على العدوّ نعمة من اللّه تعالى يجب شكرها و الاعتراف للّه و الخضوع له و يلزمه الرقّة و فتور الغضب و يتبع ذلك العفو فأقامه مقام الشكر للملازمة بينهما. و لمّا كان الشكر واجبا كان العفو لازما.

( شرح نهج البلاغه ابن میثم ج 5 ص 244و245)

ترجمه شرح ابن میثم

6- امام (ع) فرمود:

إِذَا قَدَرْتَ عَلَى عَدُوِّكَ- فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُكْراً لِلْقُدْرَةِ عَلَيْهِ

ترجمه

«هر گاه بر دشمنت مسلّط شدى، عفو و گذشت از او را، شكر و سپاس نعمت قدرتى بدان كه نسبت به او يافته اى».

شرح

اين عبارت توجه دادن به فضيلت گذشت است، و امام (ع) با اين بيان كه گذشت، سپاسگزارى به خاطر توانمندى مى باشد. يعنى لازمه شكر نعمت قدرت، گذشت و بخشش است، بر اين فضيلت دعوت كرده است، توضيح آن كه دست يافتن بر دشمن، نعمتى از طرف خداست كه سپاس بر آن، و ايمان و خضوع در برابر خدا را مى طلبد. و لازمه سپاس و ايمان نرم دلى و فرونشاندن آتش خشم است و به دنبال آن عفو و گذشت. به اين ترتيب گذشت را جاى سپاس قرار داده است از آنجا كه اين دو لازم و ملزومند. و چون شكر واجب است، عفو و گذشت نيز لازم است.

( ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5 ص 415)

شرح مرحوم مغنیه

10- إذا قدرت على عدوّك فاجعل العفو عنه شكرا للقدرة عليه.

المعنى

علمتني التجربة و تكرارها أشياء، منها أن من فرّ الى اللّه و قرع بابه مخلصا أغاثه و شمله بعنايته، و منها أن من شكر القليل من فضله تعالى زاده أضعافا، و من رفضه و تبرم به طلبا للكثير عاقبه بالحرمان، و ان من أبى إلا القصاص بيده ممن أساء اليه تركه سبحانه و شأنه يشفي غيظه من عدوه ان استطاع، و ان من عفا عن حقه الخاص لوجه اللّه كان له ناصرا، و عوّض عليه أضعافا مضاعفة.

و يأتي قول الإمام: أولى الناس بالعفو أقدرهم على العقوبة. و قوله: أول عوض الحليم من حلمه ان الناس انصاره على الجاهل.

( فی ضلال نهج البلاغه، ج 4 ص 223)

شرح شیخ عباس قمی

4- إذا قدرت على عدوّك فاجعل العفو عنه شكرا للقدرة عليه. روي أنّ مصعب بن الزبير لمّا وليّ العراق عرض الناس ليدفع إليهم أرزاقهم، فنادى مناديه: أين عمرو بن جرموز- و هو الّذي قتل أباه الزبير- فقيل له: أيّها الأمير، إنّه أبعد في الأرض، قال: أوظنّ الأحمق أنّي أقتله بأبي عبد اللّه قولوا له: فليظهر آمنا، و ليأخذ عطاه مسلّما.

( شرح حکم نهج البلاغه، ص 32)

شرح منهاج البراعة خویی

العاشرة من حكمه عليه السّلام

(10) و قال عليه السّلام: إذا قدرت على عدوّك فاجعل العفو عنه شكرا للقدرة عليه.

اللغة

(قدر) قدرا... على الشي ء: قوي عليه (العداوة) الخصومة و المباعدة و العدوّ جمع الأعداء.

المعنى

القدرة من أفضل النعم و أمجد الكرم الّذي منّ اللَّه به على الكائنات، فالقدرة هي النشاط و الحركة التي بها يستكمل كلّ موجود سيره و يصعد على درجات الكمال، و بها تتصوّر المادة على أنواع شتّى الكائنات، فالقدرة حركة في ذاتها و دفاع عن مضاداتها و كلّ عائق عن الحركة عدوّ لدود لا بدّ من دفعه و المضيّ في سبيل الرقى و الكمال.

و أفضل الدفاع عن العدوّ تسخيره و تحويله إلى رفيق مساعد كما يشاهد في استكمال القوى الحيويّة فانها تعمل في مضاداتها و تجعل منها آلاتها و معدّاتها فاذا ظهر تجاه الانسان عدوّ يضادّه و يعانده و أنعم اللَّه على عبده بالقدرة على عدوّه فليحذر سلّ سيف الانتقام، بل يعفو عنه شكرا على هذه النعمة، و يجعله بمنّه من أصدقائه و معاونيه، فالشكر من موجبات مزيد النعم و وفور الكرم، و العفو عن المسي ء يوجب ذلك بتحوّل العدوّ صديقا، و السّاخط محبّا رفيقا.

و سير الأنبياء و الأكابر ملي ء بالعفو عند القدرة كيف و العفو من صفات اللَّه تعالى أقدر القادرين، و القاهر فوق المذنبين كلّ حين.

و نقل في السير انه لما دخل كورش الأكبر معبد بابل كمن له ارتب على شجرة في طريقه ليرميه بسهم قاتل، و لما رمى بسهمه كبا فرس كورش و هبط إلى الأرض فأخطأ السهم فأخذ ارتب و مثّل بين يدي كورش و لا يظنّ أحد أنه ينجو من القتل و لا طمع هو فيه، و لكن كورش عفا عنه فصار من أخلص أصدقائه و أوفى خدمه و جنده، و حضر معه كافة المعارك حتى إذا اصيب كورش بجرح و مات قتل ارتب نفسه فوق جنازته، و لم يحبّ الحياة دونه بعده، و هذا من أغرب آثار العفو عن العدوّ المذنب بعد القدرة عليه.

الترجمة

چون دشمنت در چنبر افتد، با گذشت از او شكر اين نعمت أدا كن.

  • چه قدرت بدشمن تو را داده شد به بخشش تو را شكرش آماده شد

( منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه(الخوئی) ج 21 ص 25-27)

شرح لاهیجی

(26) و قال (ع) اذا قدرت على عدوّك فاجعل العفو عنه شكرا للقدرة عليه ي عنى و گفت امير المؤمنين (ع) كه هر وقتى كه توانا شدى تو بر انتقام دشمن پس بگردان گذشت تو را از او شكر از براى نعمت توانائى بر انتقام او

( شرح نهج البلاغه (لاهیجی) ص 293)

شرح ابن ابی الحدید

11: إِذَا قَدَرْتَ عَلَى عَدُوِّكَ- فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُكْراً لِلْقُدْرَةِ عَلَيْهِ قد أخذت أنا هذا المعنى فقلت في قطعة لي-

إن الأماني أكساب الجهول فلا تقنع بها و اركب الأهوال و الخطرا

و اجعل من العقل جهلا و اطرح نظرا

في الموبقات و لا تستشعر الحذرا

و إن قدرت على الأعداء منتصرا فاشكر بعفوك عن أعدائك الظفرا

- . و قد تقدم لنا كلام طويل في الحلم و الصفح و العفو- . و نحن نذكر هاهنا زيادة على ذلك- شجر بين أبي مسلم و بين صاحب مرو كلام- أربى فيه صاحب مرو عليه و أغلظ له في القول- فاحتمله أبو مسلم و ندم صاحب مرو- و قام بين يدي أبي مسلم معتذرا- و كان قال له في جملة ما قال يا لقيط- فقال أبو مسلم مه لسان سبق و وهم أخطأ- و الغضب شيطان و أنا جرأتك علي باحتمالك قديما- فإن كنت للذنب معتذرا فقد شاركتك فيه- و إن كنت مغلوبا فالعفو يسعك- فقال صاحب مرو أيها الأمير- إن عظم ذنبي يمنعني من الهدوء- فقال أبو مسلم يا عجبا أقابلك بإحسان و أنت مسي ء- ثم أقابلك بإساءة و أنت محسن فقال الآن وثقت بعفوك- . و أذنب بعض كتاب المأمون ذنبا- و تقدم إليه ليحتج لنفسه فقال يا هذا قف مكانك- فإنما هو عذر أو يمين فقد وهبتهما لك- و قد تكرر منك ذلك- فلا تزال تسي ء و نحسن و تذنب و نغفر- حتى يكون العفو هو الذي يصلحك- . و كان يقال أحسن أفعال القادر العفو و أقبحها الانتقام- . و كان يقال ظفر الكريم عفو و عفو اللئيم عقوبة- . و كان يقال- رب ذنب مقدار العقوبة عليه إعلام المذنب به- و لا يجاوز به حد الارتفاع إلى الإيقاع- . و كان يقال ما عفا عن الذنب من قرع به- . و من الحلم الذي يتضمن كبرا مستحسنا- ما روي أن مصعب بن الزبير لما ولي العراق- عرض الناس ليدفع إليهم أرزاقهم- فنادى مناديه أين عمرو بن جرموز- فقيل له أيها الأمير إنه أبعد في الأرض- قال أ و ظن الأحمق أني أقتله بأبي عبد الله- قولوا له فليظهر آمنا و ليأخذ عطاءه مسلما- . و أكثر رجل من سب الأحنف و هو لا يجيبه- فقال الرجل ويلي عليه و الله ما منعه من جوابي- إلا هواني عنده- . و قال لقيط بن زرارة-

فقل لبني سعد و ما لي و ما لكم ترقون مني ما استطعتم و أعتق

أ غركم أني بأحسن شيمة

بصير و أني بالفواحش أخرق

و أنك قد ساببتني فقهرتني هنيئا مريئا أنت بالفحش أحذق

- . و قال المأمون لإبراهيم بن المهدي لما ظفر به- إني قد شاورت في أمرك فأشير علي بقتلك- إلا أني وجدت قدرك فوق ذنبك- فكرهت قتلك للازم حرمتك- فقال إبراهيم يا أمير المؤمنين- إن المشير أشار بما تقتضيه السياسة و توجيه العادة- إلا أنك أبيت أن تطلب النصر إلا من حيث عودته من العفو- فإن قتلت فلك نظراء و إن عفوت فلا نظير لك- قال قد عفوت فاذهب آمنا- . ضل الأعشى في طريقه فأصبح بأبيات علقمة بن علاثة- فقال قائده و قد نظر إلى قباب الأدم- وا سوء صباحاه يا أبا بصير هذه و الله أبيات علقمة- فخرج فتيان الحي فقبضوا على الأعشى- فأتوا به علقمة فمثل بين يديه- فقال الحمد لله الذي أظفرني بك من غير ذمة و لا عقد- قال الأعشى أ و تدري لم ذلك جعلت فداك قال نعم- لانتقم اليوم منك بتقوالك علي الباطل مع إحساني إليك- قال لا و الله و لكن أظفرك الله بي ليبلو قدر حلمك في- فأطرق علقمة فاندفع الأعشى فقال-

أ علقم قد صيرتني الأمور إليك و ما كان بي منكص

كساكم علاثة أثوابه

و ورثكم حلمه الأحوص

فهب لي نفسي فدتك النفوس فلا زلت تنمي و لا تنقص

- . فقال قد فعلت- أما و الله لو قلت في بعض ما قلته في عامر بن عمر- لأغنيتك طول حياتك- و لو قلت في عامر بعض ما قلته في ما أذاقك برد الحياة- . قال معاوية لخالد بن معمر السدوسي- على ما ذا أحببت عليا قال على ثلاث- حلمه إذا غضب و صدقه إذا قال و وفاؤه إذا وعد

( شرح نهج البلاغة(ابن أبي الحديد)، ج 18 ، صفحه ى 109-111)

شرح نهج البلاغه منظوم

[10] و قال عليه السّلام:

إذا قدرت على عدوّك فاجعل العفو عنه شكرا لّلقدرة عليه.

ترجمه

همين كه بر دشمنت دست يافتى عفو و گذشت از وى را بمنزله شكر براى اين نعمت قرار ده.

نظم

  • بخصم خويشتن چون دست يابىمكن در كارش از كيفر شتابى
  • بشكر قدرتت بنما مقرّرگذشت و عفو و از خصميش بگذر
  • چو از زشتىّ زشتان در گذشتى گذشت آرد خداوندت ز زشتى
  • خوى مردان ره شد عفو و اغماضمكن اى دوست از اغماض اعراض
  • ز دشمن چون گنه را در گذارى ز نيكوئى و را در بند آرى
  • گر او انسان بود شرمنده گرددپس از عفوت به پيشت بنده گردد
  • جوانمردى كه باشد آهنين مشت تواند دشمنش با دوستى كشت
  • محبّت را بدو چون طرح ريزدبيفتد خصم و ديگر بر نخيزد
  • اگر آتش شود در كين بگرمى شود خامش به آب لطف و نرمى

( شرح نهج البلاغه منظوم، ج 9 ص 18)

این موضوعات را نیز بررسی کنید:

 

جدیدترین ها در این موضوع

No image

چگونه در مهمانی‌ها رفتار کنیم؟

رعایت آداب مهمانی می‌تواند روابط برادرانه میان مۆمنان را مستحکم‌تر ساخته و در رشد تعالی اجتماع تأثیر بسزایی داشته باشد.
No image

نقش ابراز علاقه و معاشرت درست در اسلام

نسان علاقه دارد كه مورد علاقه و محبت دیگران باشد. اگر آن‏ دوستداران، محبت‏خود را آشكار كنند، محبوب هم به محبان‏ علاقه‏ مند مى‏ شود و این محبت دو جانبه، زندگیها را از صفا و صمیمیت‏ بیشترى برخوردار مى‏سازد. ما اگر بدانیم كه خدا دوستمان دارد، ما هم‏خدا را بیشتر دوست‏خواهیم داشت. اگر بدانیم و بفهمیم كه رسول‏ خدا(ص) و اهل بیت(ع) به ما شیعیان عنایت و محبت دارند و این ‏علاقه را بارها نشان داده و اظهار كرده‏اند، محبت عترت در دل ما بیشترخواهد شد.
No image

اخلاق معاشرت اجتماعی، نمونه ای از سبک زندگی اسلامی

نمونه های بسیاری از سیره ی ائمه ی معصوم علیهم السلام درباره ی تشویق و تحریض مؤمنان به دوستی و برادری با هم، ایجاد پیوند برادری و دوستی بین آنها، اصلاح اختلافات و رفع کدورت ها گزارش شده است.
No image

اخلاق معاشرت و ارتباط با خویشاوندان در اسلام

سنّتِ «صله رحم»، از نیکوترین برنامه های دینی در حیطه معاشرت است. گرچه شکل نوین زندگی و مشغله های زندگیهای امروزی، گاهی فرصت این برنامه را از انسانها گرفته است، ولی حفظ ارزشهای دینی و سنّتهای سودمند و ریشه دار دینی، از عوامل تحکیم رابطه ها در خانواده ها است. بویژه در مناسبتهای ملّی، در اعیاد و وفیات و آغاز سال جدید، فرصت طبیعی و مناسبی برای عمل به این «سنّت دینی» است.
No image

تحلیل یافته‌های الگوی دینی رفتارها در خانواده و نقش رسانه ملی

آنچه از امور فطری در بحث تربیت مورد نظر است و مبنای تربیت مطرح می‌شود، امور فطری در زمینه خواست‌ها و گرایش‌هاست. البته باید توجه داشت آن دسته از خواست‌های فطری مبنای تربیت قرار می‌گیرد که ویژه انسان است و امتیاز او بر حیوان به شمار می‌آید، نه آن بخش از خواست‌ها و گرایش‌ها که میان هر دو مشترک است؛ زیرا در این بخش، انسان مانند حیوان برای شکوفاسازی نیازی به تربیت ندارد.

پر بازدیدترین ها

No image

راهنمای خانواده در پیشگیری از انحرافات (2)

کم را بیش گفتن یا بیش را کم گفتن، دروغ است و گوینده‏اش دروغگو مى‏باشد، چنان که بود را نبود و یا نبود را بود خبر دادن دروغ گویى مى‏باشد. همچنین بد را خوب و خوب را بد یا کوچک را بزرگ و بزرگ را کوچک خواندن، دروغ ‏محسوب می­شود.
No image

راهنمای خانواده در پیشگیری از انحرافات (8)

در یک پژوهش،50 درصد بزهکاران و سارقان اظهار کرده­اند که دوستان ایشان توسط پلیس دستگیر شده اند و نیز حدود 47 درصد ازآنان، تیپ دوستانشان نوعاً افراد خلافکار بوده اند! 5/87 درصد از آنان نیز اظهار کرده­اند که دوستان ناباب نقش زیادی در سارق شدن افراد دارند. 53 درصد از همین افراد اظهار کرده­اند که به خاطر جلب توجه دوستانشان دست به سرقت زده­اند.
No image

خانواده اصلی ترين نهاد اجتماعی در مكتب اسلام

آموزه‌های اسلام در نگرش به خانواده و کارکردهای آن به گونه‌ای طرح‌ریزی شده است که ضمن از بین بردن زمینه‌های تنش و تضاد و ایجاد پیش‌نیازهای استحکام، خانواده را در ایفای نقش سعادت‌بخشی به افراد، یاری دهد.
No image

تحکیم خانواده از دیدگاه اسلام

حکمت غایی تشکیل خانواده و هدف نهایی اسلام از این همه تاکید بر تشکیل و تحکیم و تداوم آن، گسترش ارزشهای انسانی، انتشار آرمان‌های توحیدی و سرانجام، جهانی شدن اسلام است، و بقای نسل انسان، در واقع، مقدمه برای رسیدن به این هدف بزرگ است
Powered by TayaCMS