بعد از ابا عبد الله الحسین (علیه السلام )، قمر بنی هاشم (علیه السلام ) دومین شخصیت بزرگ و تاثیر گذار در حادثه کربلاییان است، آشناترین نام بعد از حسین نام عباس است، بسیاری از مورخین و علما قائل اند که در حادثه عاشورا بعد از حضرت سید الشهدا مقامی بالاتر از مقام قمر بی هاشم نداریم، قمر بنی هاشم وارث فضائل و مناقب پدر بزرگوارش علی بن ابیطالب (علیه السلام ) است و پرورش یافته مکتب وحی می باشد و شاگرد ممتاز خاندان عصمت و طهارت است، لذا هیچ گوینده و نویسنده متفکری نمی تواند ابعاد شخصیتی این سردار رشید کربلا را از نظر جانبازی و فدارکاری تفسیر کند، لذا در بین همه ایثار گران راه توحید، قمر بنی هاشم دارای فضائل ممتازی است که زبان و بیان از شمارش آن ناتوان است، مقام رفیعی دارد که همه شهیدان و ایثارگران بر آن مقام غبطه می خورند.
عباس آنکه ذاتش مستبعد از رذائل در مردی و مروت معروف در شمائل
چون بود نزد اقران ممتاز در شمائل زینگونه شد ملقب به ماه آل هاشم
جد پیامبر عبد المناف را قمر العرب می گفتند؛ یعنی ماه تمام عرب؛ عبد الله پدر پیامبر را قمر البطحاء می گفتند: یعنی ماه سرزمین مکه؛ با اینکه علی اکبر (علیه السلام )
آقا زاده ابا عبد الله (علیه السلام ) شبیه ترین افراد به رسول الله بود
قال اللَّهُمَّ اشْهَدْ عَلَی هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ فَقَدْ به رز إِلَیْهِمْ غُلَامٌ أَشْبَهُ النَّاسِ خَلْقاً وَ خُلُقاً وَ مَنْطِقاً بِرَسُولِکَ کُنَّا إِذَا اشْتَقْنَا إِلَی نَبِیِّکَ نَظَرْنَا إِلَی وَجْهِهِ(1)(5) " دمع السجوم در ترجمه نفس المهموم، ص: 275(ابو الفرج، ارشاد و طبری) از ابی مخنف از سلیمان بن ابی راشد از حمید بن مسلم روایت کرده اند که گفت: پسری به جنگ ما بیرون آمد گویی رویش پاره ماه بود شمشیری در دست پیراهن و ازاری در بر و نعلین در پای داشت که بند یکی گسیخته بود(2)(6) " بحارالأنوار ج: 98 ص: 277
برجسته ترین خصلت ها و ویژگی های شخصیتی قمر بنی هاشم را باید یک شخصیت آسمانی بیان کند، لذاست که رشته بحث را به چشم "آسمان بین" امام صادق (علیه السلام ) می دهم، امام به حق ناطق حضرت جعفر صادق (علیه السلام ) در بیان فضائل و کمالات عموی بزرگوارش عباس بن علی (علیه السلام ) برای او ویژگی هایی بسیاری بر می شمارد.
امام صادق ( علیه السلام ) می فرماید: "رحم اللّه عمنا العباس رحمت خدا بر عموی بزرگوارمان عباس بن علی ( علیه السلام ) یکی از ویژگی هایی که در این روایت آمده، بصیرت "حضرت عباس" است آن حضرت می فرماید: " نافذ البصیره، صلب الإیمان جاهد مع أبی عبد اللّه علیه السلام و أبلی بلاء حسنا و مضی شهیدا " (3)
امام دست روی خصلت بصیرت عباس ( علیه السلام ) می گذارد که او اهل بصیرت بود، یک انسان مسلمان باید دارای بصیرت باشد و در برابر دشمنان هوشیار باشد، حضرت قمر بنی هاشم "نافذ البصیره" بود یعنی عمیق ترین بصیرت و بینش ها را داشته است؛ دشمن شناس بود و موضع مردانه ای مقابل بنی امیه و دشمنان خاندان اهل بیت(ع) گرفته بود، وقتی که در عصر تاسوعا شمر برای او امان نامه آورد گفت در امان هستید فرمود، مرگ بر تو و امان نامه تو
و جاء شمر حتی وقف علی أصحاب الحسین علیه السلام فقال: أین به نو أختنا؟ فخرج إلیه العباس و جعفر و عبد اللّه و عثمان به نو علی بن أبی طالب علیه السلام فقالوا: ما ترید. فقال: أنتم یا بنی أختی آمنون. فقالت له الفتیه: لعنک اللّه و لعن أمانک، أ تؤمننا و ابن رسول اللّه لا أمان له.
و فی روایه: فناداه العباس علیه السلام: تبت یداک و بئس ما جئتنا به من أمانک یا عدو اللّه، أ تأمرنا أن نترک أخانا و سیدنا الحسین بن فاطمه علیهما السلام و ندخل فی طاعه اللعناء و أولاد اللعناء
در ادامه امام صادق ( علیه السلام ) می فرمایند: عموی بزرگوارمان ایمان شدید داشت، به معنای واقعی خدا باور بود و به غیر خدا توجه نداشت، ایمان راسخ و قوی در عمق جان او نفوذ کرده بود، سراسر وجودش را ایمان پر کرده بود باور داشت که بالاترین فضیلت یک انسان ایمان و دین اوست، لذا در راه اعتقادات راستینش ثابت قدم است، "جاهد مع أبی عبد اللّه علیه السلام و أبلی بلاء حسنا و مضی شهیدا " شرح فضائل یک شخصیت آسمانی را یک زبان آسمانی باید بیان کند و ما از عهده آن بر نمی آییم.
" و أبلی بلاء حسنا " عباس بن علی(ع)، مبتلا به آزمون سخت شد و ایثار و جان فشانی کرد و سر فراز بیرون آمد در بیان اینکه چرا او "باب الحوائح" الی الله است و هر گرفتار و دردمندی به او متوسل می شود و حاجت می گیرد، علل مختلفی ذکر کرده اند که چرا او باب الحوائج الی الله است آیا به خاطر این است که دست خود را از دست داد یا به خاطر این بود که فرقش شکاف برداشته است یا "
"از حسن روی یوسف ، دست بریده سهل است در کوی دلبر ما ،سرها بریده بینی"
در روز عاشورا اصحاب ابا عبد الله واقعاً مردانه ایستادگی کردند، 72 نفر در برابر سی هزار نفر بودند و آنقدر رشادت کردند که این جنگ تا عصر عاشورا طول کشید.
نیزه ها بدن ها را پاره پاره کرد، اما روح که تسخیر پذیر نیست، آن کرامت های اخلاقی قابل تغییر و تحول نبود، ثابت قدم ماندند و به کوی جانان رفتند.
حضرت عباس گرفتار آزمون سخت شد و سربلند از آن بیرون آمد؛ آن حضرت القاب فراوانی دارد یکی از القاب او "عبد صالح" است
" السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِح الْمُطِیعُ لِلَّهِ وَ لِرَسُوله " (4)
یکی از القاب او "سقاست" و از القاب او "صاحب اللواء" است او پرچمدار کربلاست.
لقب دیگر او باب الجوائح است، بزرگان وجوهی ذکر کرده اند که چرا او قبله حاجات ارباب حوائج است.
مرحوم آقای برقعی می گفت: اینکه او به مقام باب الحوائجی رسیده است، به خاطر این نیست که چون دست یا پای او را قطع کردند و یا چشمش را تیر باران کردند، بلکه علت آن امر دیگری است امتحانی که او پس داد هیچیک از شهدای کربلا این امتحان را پس ندادند.
حضرت ابوالفضل(ع) تشنه بودند و وارد شریعه فرات شدند و موج های فرات را دیدند، انسان تشنه ایی که سه روز آب نخورده است و مشکش را پر از آب کرده است، کفی ازآب فرات را برداشت و یاد تشنگی برادر نبود و این کف آب را به بالا آورد و هنوز تشنگی برادر را به خاطر ندارد، همین که آب را نزدیک لب ها آورد و مماس لب های تشنه او شد اینجا بود که "فتذکر عطش اخیه الحسین" (5) یاد تشنگی برادر کرد و این رجز را خواند.
"یا نفسیُ مِنْ بعدِ الحسین هونی وبعده لا کُنتِ أن تکونی هذا الحسین وارد المنون وتشربین بارد المعین!؟ تا اللّه ما هذا فعال دینی" (6)
خطاب به نفس خود گفت تو سیراب باشی و اطفال ابی عبد الله فریاد تشنگی شان به آسمان برسد.
بعد قسم یاد کرد که به خدا این رفتار دین نیست که من با لب سیراب از شریعه بیرون بروم، ولی اطفال حجت خدا تشنه باشند.
جناب سید حبیب الله چایچیان معروف به "حسان" در کتاب اشک ها بریزید اشعار نغری دارد.
کربلا کعبه عشق است و من اندر احرام شد در این کعبه عشاق دو تا تقصیرم
دست من خورد به آبی که نصیب تو نشد چشم من کرد از آن آب روان تصویرم
باید این دیده و این دست دهم قربانی تا قبول افتد حج من و تقصیرم
با خود گفت، من این را هم بر خودم نمی بخشم، چرا دست زیر آب کردم و تا نزدیک لب ها آوردم؟ این بر مُحرم حرام است، چرا که من محرم هستم و کربلا محل احرام می باشد، یکی از محرمات احرام، نگاه به آیینه است گویا عباس بن علی خطاب به نفسش می گوید؛ ای عباس چرا بر آب نکاه کردی و خودت را دیدی! به جرم این محرمات احرام در کربلا، باید این چشم و دست خود را قربانی کنی، تا فدیه این دو عملت باشد.
مرحوم برقعی می گفت: غیر از چشم بیدار خدا کسی عباس را نمی دید و اگر عباس از شریعه؛ آب می خورد کسی خبر نداشت، لکن برای رضای خدا، با نهایت خلوص آب را روی آب ریخت و با برادر مساوات کرد و در کوران حوادث قمر بنی هاشم آزمون های سختی داد و سربلند بیرون آمد و شهید از دنیا رفت.
از شاخص ترین محورهای شخصیت قمر بنی هاشم ولایت مداری است:
این مطالب را از اشعار و رجزهای او نیز در می یابیم، این رجزهایی که شهدای کربلا خوانده اند نمودار آرمان های شهدای کربلا است، جنگ در روز عاشورا بر سر امامت و رهبری است، امام و رهبر چه کسی می باشد ؟ هیچ اصلی به اندازه اصل امامت در اسلام مورد اهتمام نیست، جنگ کربلا جنگ اسلام و جاهلیت نو بوده است و سید الشهدا با خون خود، اسلام را بیمه کرده است و اساس کربلا، بحث درباره امامت است که چه کسی مسند نشین پیامبر(ص) است، آیا یزید مست لا یعقل یا خاندان رسالت.
قمر بنی هاسم سه رجز خوانده است، مهم ترین ویژگی قمر بنی هاشم ولایت مداری و ولایت پذیری اوست او وقتی سوار مرکب شد این رجز را خواند:
لا ارْهَبُ الْمَوْتَ إِذِ الْمَوْتُ رُقا حَتَّی اواری فی الْمَصالِیتِ لِقا نَفْسی لِنَفْسِ الْمُصْطَفی الْطُّهر وَقا إنّی أَنَا الْعَبَّاسُ أَعْدُو بِالسَّقا وَلا أَخافُ الشَّرَّ یَوْمَ الْمُلْتَقی (7)
" از مرگ هراسی ندارم، زیرا مرگ مایه کمال است تا آن که پیکرم همانند پیکر دلیرمردان در خاک نهان شود جانم فدای جان پاک مصطفی، من عبّاسم و سقّا لقب دارم.
و هرگز روز ستیز با دشمن، ترس و هراسی ندارم، جان من فدای جان پسر پیامبر باد "
من آنقدر شمشیر می زنم تا بدنم در میان دلیر مردان به زمین بیافتد و "
من از مرگ هیچ ترس و واهمه ندارم
زمانی که دست راست او را قطع کردند این رجز را خواند
وَاللَّهِ إِنْ قَطَعْتُمُوا یَمینی إنّی أُحامِی أبَداً عَنْ دینی وَعَنْ إمامٍ صادِقِ الْیَقینِ نَجْلِ النَّبیِّ الْطَّاهِرِ الأَمینِ (8)
به خدا سوگند اگر دست راستم را قطع کنید، من پیوسته از دین خود و از امامی که به راستی به یقین رسیده و فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پاک و امین است حمایت می کنم!
و زمانی که دست چپ او را قطع کردند چنین رجز خواند:
یا نَفْسِ لا تَخْشی مِنَ الْکُفَّارِ وَأَبْشِری بِرَحْمَهِ الْجَبَّارِ مَعَ الْنَّبی السَّیِّد الْمُختارِ قَدْ قَطَعُوا بِبَغْیِهِم یِساری فَأصْلِهِمْ یا ربِّ حَرِّ النَّارِ (9)
ای نفس از کافران مهراس و به رحمت ایزد بزرگ؛
و همنشینی با پیامبر اکرم بشارت باد، اینان به ستم دست چپم را بریدند؛
پروردگارا ایشان را به آتش شرربار دوزخ درافکن
نوک پیکان همه این رجزها، بحث امامت و ولایت است لذاست که او برادری را به نهایت رسانده است.
امروز همه بزرگان و علما دست بسته در برابر فرزند ام البنین زیارت نامه می خوانند "السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ السَّلامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِح الْمُطِیعُ لِلَّهِ وَ لِرَسُوله "(10)
مرحوم میرزا هاشم آملی رحمت الله علیه که مرجع بزرگی بود می گفتند: به اعتقاد من قمر بنی هاشم دارای مقام عصمت است، دل گواهی می دهد که قمر بنی هاشم دارای مقام عصمت است و جزو طیبین و معصومین و طاهرین است اما دلیل ندارم
مرحوم مقرم که از مورخین نامدار است، کتابی دارد به نام "العباس" ایشانی می گویند، از فقرات زیارتنامه قمر بنی هاشم اظهار می شود، که عباس دارای مقام عصمت باشد وهم سنگ و هم شان با ذوات مقدسه معصومین بودند، در زیارت نامه ایشان آمده: اشهد انک قد استحلت " یعنی بنی امیه تمام محرمات الهی را درشان تو روا داشتند
" فَلَعَنَ اللَّهُ أُمَّهً قَتَلَتْکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّهً ظَلَمَتْکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّهً اسْتَحَلَّتْ مِنْکَ الْمَحَارِمَ وَ انْتَهَکَتْ حُرْمَهَ الْإِسْلام" و نفرین خدا بر آن امت و مردمی که تمام محرمات الهی را درشان تو حلال کردند(11)
و با کشتن تو حرمت اسلام را دریدند و پاره کردند، این کلمات به قدری سنگین است که جز در شأن ذوات مقدسه معصومین و کسانی که نفوس عالیه و ارواح پاک و منزه دارند قابل حمل و توجیه نیست و به قدری عباس مقام بالایی دارد، زمانی که حضرت زهرا وارد محشر می شود می گویند اسباب شفاعت شما چیست می فرمایند: دست های قلم شده قمر بنی هاشم.
پاورقی
- و با اینکه درباره قاسم بن الحسن (علیه السلام ) گفته اند او ماه پاره بود
- اما این لقب تنها منتسب به قمر بنی هاشم ابوالفضل عباس است، اوست که ماه آسمان بنی هاشم است، این بزرگ مرد علم و دین از آنچنان مقام رفیعی برخوردار بوده است که همه شهدا و صدیقین عالم بر او غبطه می خورند، امام صادق (علیه السلام ) در آن زیارتی که به ابی حمزه ثمالی تعلیم داده در آن زیارت اینچنین می رساند که عباس از آنچنان مقامات عالی معنوی برخودار است که به جز پیامبران اولوالعزم کسی به آن مقام نائل نیامده است و البته شناخت شخصیت قمر بنی هاشم بسیار بالاتر از درک و فهم ماست به قول مولوی: قدر تو بگذشت از درک عقول عقل اندر شرح تو شد بُو الفُضُول و قبل از آن می گوید: در زیارت نامه ابوالفضائل قمر بنی هاشم (علیه السلام ) آمده " وَ رَفَعَ ذِکْرَکَ فِی عِلِّیِّینَ "
- نفس المهموم، ص: 302 روی الشیخ أبو نصر البخاری عن المفضل بن عمر أنه قال: قال الصادق علیه السلام:کان عمنا العباس علیه السلام نافذ البصیره صلب الإیمان جاهد مع أبی عبد اللّه علیه السلام و أبلی بلاء حسنا و مضی شهیدا و روی الصدوق فی حدیث عن علی بن الحسین علیهما السلام قال: رحم اللّه العباس فلقد آثر و أبلی و فدی أخاه بنفسه حتی قطعت یداه فأبدله اللّه عز و جل به هما جناحین یطیر به هما مع الملائکه فی الجنه کما جعل لجعفر بن أبی طالب علیه السلام، و أن للعباس عند اللّه تبارک و تعالی منزله یغبطه بها جمیع الشهداء یوم القیامه (الخصال للصدوق: 68 )
- مفاتیح الجنان بخش زیارات
- بحارالانوار، ج 45، ص 41 ولمّا ورد أبوالفضل العبّاس علیه السلام شریعه الفرات وقلبه یتلظّی من العطش، اغترف بیده غرفه من الماء لیشرب، فتذکّر عطش الإمام علیه السلام وأهل بیته، فرمی الماء من یده ولم یشرب حتّی استشه
- مقتل الحسین علیه السلام، للمقرّم: 268
- پژوهشی پیرامون شهدای کربلا، ص: 75
- همان
- همان
- مفاتیح الجنان بخش زیارات
- مفاتیح الجنان بخش زیارات السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا الْفَضْلِ الْعَبَّاسَ ابْنَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ أَوَّلِ الْقَوْمِ إِسْلاما وَ أَقْدَمِهِمْ إِیمَانا وَ أَقْوَمِهِمْ بِدِینِ اللَّهِ وَ أَحْوَطِهِمْ عَلَی الْإِسْلامِ أَشْهَدُ لَقَدْ نَصَحْتَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَخِیکَ فَنِعْمَ الْأَخُ الْمُوَاسِی فَلَعَنَ اللَّهُ أُمَّهً قَتَلَتْکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّهً ظَلَمَتْکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّهً اسْتَحَلَّتْ مِنْکَ الْمَحَارِمَ وَ انْتَهَکَتْ حُرْمَهَ الْإِسْلام