(2)
اگر روحیه تفکر در انسان باشد، همه هستی کلاس درس است. یک چوپان در بیابان هم گویی در بزرگترین کتابخانه های دنیاست؛ زیر پایش زمین است، بالای سرش آسمان، در اطرافش کوهها و جلوی رویش شترها، و اگر در هر یک دقت کند، اسرار بسیاری را کشف می کند. مثلاً شتر از اسب بیشتر می دود، از الاغ بیشتر بار می برد. در میان حیوانات بعضی برای سواری، بعضی برای گوشت و بعضی برای شیر مورد استفاده قرار می گیرند، ولی شتر همه چیزش قابل استفاده است. پلک هایش در برابر باد و خاک بیابان مقاوم است، در کوهان خود چربی و غذا را ذخیره کرده و در برابر گرسنگی مقاوم است. در بدنش آب را نگهداری کرده و در برابر تشنگی مقاوم است، راه را می داند، چنان رام است که صدها شتر تسلیم یک ساربان می شوند، کف پای او برای ریگزار آفریده شده، گردن او پله سوار شدن و اهرم بار برداشتن و خلاصه به قول عربها، شتر کشتی بیابانهاست. قوی ترین، کم خرج ترین، پرفایده ترین و آرام ترین و بردبارترین حیوان است.
پیدایش آسمانها و کوهها و زمین تصادفی نیست، بلکه کاملاً حکیمانه آفریده شده و در جای خود قرار داده شده اند.
در هر نعمتی یک جهتی برجستگی دارد (در شتر، نحوه ی آفرینش؛ در آسمان، بلندی؛ در زمین، گستردگی و در کوهها نحوه ی نصب شدن).
آسمان ها، کرات، مَدار کرات، نظم و حساب آنها که هر روز گوشه ای از عجایب آنها کشف می شود، از عرصه های همیشگی مطالعه و کشف و تأمّل هستند.
کوه ها و ریشه های آنها در دل زمین، مثل میخها و حلقه های زنجیر زمین را از تزلزل و اضطرابی که در اثر مواد گداخته درون زمین پدید می آید، حفظ می کنند، برفها را در خود
ص:425
1- 2834. اعراف، 133.
2- 2835. ذیل آیات 17-20 سوره غاشیه.
ذخیره نموده و به تدریج روانه می کنند، جلو طوفان ها را گرفته و سبب تصفیه هوا می شوند، مخزن انواع معدن ها و مواد صنعتی بوده و علاماتی برای مسافران و بستری برای پرورش بعضی از گیاهان هستند. دیگر کوهها از طریق انواع سنگهای قیمتی و زینتی مثل عقیق یا سنگهای عمرانی همچون مرمر در ساختمان ها، سرمایه ای پایان ناپذیر برای بشر هستند و خلاصه در این آیات به مسائل جهان شناسی و حتّی تمام مسائلی همچون کشاورزی، دامداری، صنعت و امور فضایی به نحوی اشاره شده است.
«والحمد للّه ربّ العالمین»
ص:426
فهرست مطالب
ص:427
توحید و هستی شناسی
1. صفات الهی 12
2. اسم اعظم 14
3. هدف آفرینش انسان 15
4. فلسفه عبادت خداوند 15
5. خداوند، بهترین خالق 17
6. رؤیت خدا 17
7. انگیزه های شرک 20
8. نشانه های شرک 20
9. آثار شرک 21
10. مبارزه با شرک 22
11. شکر و سپاس خداوند 23
12. شکر عملی 25
13. حمایت خداوند از مخلصان 26
14. تلخی ها هم تشکر می خواهد 26
15. وعده های خداوند 27
16. وجوب رحمت و شرط دریافت آن 28
17. تعلیمات ویژه الهی 28
18. تسبیح، ریشه تمام عقاید 29
19. اهمیت و جایگاه تسبیح 30
20. نمونه هایی از تسبیح موجودات 31
21. تسبیح فرشتگان 31
22. تسبیح موجودات 32
ص:428
23. نگه دارنده آسمان و زمین 33
24. کارهای بزرگ با ابزارهای کوچک 34
25. برنامه های الهی بر اساس حکمت 34
26. کارهای خدا برترین کارها 35
27. برترین کارهای انسان 35
28. آفریده های خدا و تولیدات انسان 36
29. رحمانیت خداوند 37
30. جلوه های رحمت خداوند 38
31. نعمت های ویژه خداوند 38
32. فلسفه اعطای نعمت های ویژه 38
33. کلمه اللّه 39
34. سیمای بسم اللّه 40
35. اهمیت شروع کارها با نام خدا 41
36. «بسم اللّه...» آیه ای مستقل 41
37. آگاهان به علم غیب 42
38. نعمت های با منّت 45
39. نمونه هایی از نعمت خداوند 45
40. مقدّرات الهی 47
41. بدأ چیست؟ 49
42. نقش خدا و غیر خدا در زندگی 51
ص:429
نبوّت
43. پیامبر اکرم، قرآن مجسّم 54
44. پیامبر، خُلق عظیم 57
45. اخلاق و سیره پیامبر اکرم 58
46. توجّه ویژه خداوند به پیامبر اکرم 60
47. رفتار پیامبر با مردم 60
48. مراحل بعثت 64
49. نکاتی در باره آیه تطهیر 64
50. چند سؤال 65
51. پاداش محبّت اهل بیت 67
52. فضایل امیرمؤمنان و اهل بیت 68
53. کوثر نبوّت 69
54. مراد از کوثر چیست؟ 73
55. دلائل مؤمن بودن حضرت ابوطالب 75
56. سیمای نوح در قرآن 76
57. ویژگی های نوح در قرآن 78
58. مقایسه کفّار زمان حضرت نوح و پیامبر اسلام 79
59. سیمای ابراهیم در قرآن 80
60. ویژگی های حضرت ابراهیم 81
61. ابراهیم یک امّت بود 81
62. سؤالاتی در باره ابراهیم 82
63. مهاجران حبشه و معرفی مسیح در قرآن 83
64. صفات برجسته عیسی 84
65. معجزات حضرت موسی 85
ص:430
66. دعا و خواسته های موسی 85
67. حکمت و فلسفه اعمال حضرت خضر 86
68. سیمای یوسف و شرایط مدیریّت موفّق 87
69. عنایت خداوند به یوسف 88
70. دلایل پاکدامنی یوسف 89
71. نقش پیراهن یوسف 89
72. سؤالاتی در باره یوسف 90
73. سیمای ادریس 92
74. سلیمان و برخورداری از نعمت های الهی 93
75. فضیلت های حضرت داود 94
76. سیمای لقمان 95
77. گوشه ای از نصایح لقمان 96
78. استغفار انبیا در قرآن 97
79. دعای انبیا 98
80. نصرت الهی به پیامبران 98
81. جلوه های نصرت الهی به انبیا 100
82. اذیّت و آزار پیامبر اسلام 101
83. اذیّت و آزار انبیا 102
ص:431
معاد
84. سیمای مرگ در قرآن و روایات 104
85. قیامت روز تنهایی 104
86. چرا از مرگ می ترسیم؟ 106
87. اندازه عمر انسان در دنیا 107
88. ریشه های حوادث تلخ و شیرین 108
89. بروز و ظهور مردم در قیامت 109
90. آرزوهای دوزخیان 110
91. عذاب اقوام گذشته 110
92. خداوند از چه کسانی رضایت دارد؟ 111
93. سیمای نیکوکاران و مجرمان در قرآن 111
94. مجرمان در قیامت 112
95. سیمایی از تخاصم مجرمان 113
96. ناکامی مجرمان 114
97. درخواست مجرمان در قیامت 114
98. نداها در قیامت 114
99. حساب در قیامت 115
100. سیمای انسان ها در قیامت 116
101. جلوه هایی از دادگاه قیامت 116
102. نامه اعمال انسان 117
103. انواع کتاب در قیامت 117
104. پرسش و بازخواست در قیامت 118
105. شهود و گواهان دادگاه قیامت 120
106. گواهان روز قیامت 121
ص:432
107. ویژگی های روز قیامت 122
108. عذاب کافران در قیامت 123
109. اعتراف کافران در قیامت 123
110. مواقف گوناگون قیامت 124
111. نمونه هایی از عذرخواهی در قیامت 124
112. آشامیدنی های دوزخ 125
113. سخت تر بودن عذاب آخرت 125
114. تقاضای بازگشت مجرمان 126
115. بهتر بودن پاداش اخروی 126
116. حالات مردم در قیامت 127
117. سرزنش شوندگان 129
118. کیفیت جان دادن انسان ها 129
119. شفاعت کنندگان در قیامت 131
120. شرایط شفاعت شوندگان 131
121. نعمت های بهشتی 132
122. ارتباط فرشتگان با انسان در قیامت 133
123. مقایسه بهشتیان و دوزخیان 134
124. آفات نعمت های دنیوی 135
125. دریافت سلام در بهشت 135
126. پذیرایی و پذیرایی کنندگان بهشت 136
127. مزایای نعمت های بهشتی 136
ص:433
عبادی
128. سیمایی از نماز 138
129. نماز، جامع تمام کمالات 139
130. نماز جمعه 140
131. نماز و بازدارندگی از منکرات 143
132. جایگاه روز جمعه در آیات و روایات 144
133. نمازشب 145
134. تهجّد و نمازشب 146
135. سیمای زکات 148
136. زکات در روایات 151
137. اهمیت زکات 151
138. رمضان، ماه مهمانی خدا 152
139. آداب مهمانی 153
140. سیمای حج 153
141. فایده امر به معروف و نهی از منکر 154
142. همراهی نماز و امر به معروف و نهی از منکر 155
143. تولّی و تبرّی در قرآن 156
144. تکلیف در حدّ مقدورات 157
145. تسلیم خدا بودن 158
146. تکیه گاه مطمئن 159
147. انواع اطاعت در قرآن 159
148. عبادت، محدوده و شرایط آن 160
149. انواع سجده 161
150. شب قدر 161
ص:434
اجتماعی
151. اهمیت ازدواج 166
152. انتخاب همسر 167
153. نکاح در اسلام 167
154. تعدّد ازدواج پیامبر 168
155. روایاتی درباره ی نگاه 169
156. چشم چرانی ممنوع 170
157. مفاسد زنا 171
158. راهکارهای پیشگیری از زنا 172
159. مفاسد زنا در روایات 172
160. حکم زنا 173
161. ازدواج موقّت 174
پاسخ به شبهات 174
162. طلاق و چگونگی آن 175
163. دادگاه خانواده 175
164. حکمت تعدّد زوجات 176
165. زنان در قرآن 176
166. دلایل تنفّر عرب جاهلی از دختر 177
167. آداب ورود به خانه ی دیگران 177
168. نقش زن در زندگی حضرت موسی 178
169. سیمای همسر فرعون 179
170. انواع خانواده ها در قرآن 180
171. این گونه باشید 180
172. این گونه نباشید 181
ص:435
173. نگاهی چند پیرامون مسجد 183
174. کار و کارگری 184
175. انواع تجارت در قرآن 186
176. نمونه های تاریخی جلو افتادن از انبیا 187
177. معیارهای انتخاب و گزینش 188
178. شرایط یک مدیر کارآمد جامعه 189
179. روش برخورد با مخالفان 189
180. بحثی پیرامون دعوت 191
181. دشمن شناسی 193
182. انواع ارتباطات در قرآن 194
183. آثار سوء رفتارها 195
184. عکس العمل مردم در راه خدا 196
185. عوامل وحدت 197
186. امر به معروف و نهی از منکر 197
187. اصول مهم نهی از منکر 199
188. وفای به عهد 200
189. صله رحم در روایات 202
190. هجرت کردن مؤمنان 202
191. قانون مماثلت در اسلام 203
192. وظایف دانشمندان 205
193. عالمان بی عمل 206
194. آثار و برکات وصیّت 207
195. اقسام وصیّت 207
196. وصیّت داشتن 208
ص:436
197. دلیل قطع رابطه با کفار در قرآن 209
198. سیاست خارجی اسلام 210
199. مغبول کیست؟ 211
200. مقابله به مثل در قرآن 211
201. شهید و شهادت 212
202. جهاد در ادیان دیگر 215
203. بهانه های فرار از جبهه و جنگ 216
204. مراحل برخورد با دشمن 216
205. مجازات مخالفت کنندگان با حق 217
206. عوامل پیروزی 218
207. چه کسانی رستگارند؟ 219
208. زیانکاران چه کسانی هستند؟ 220
209. عوامل غفلت 220
210. توطئه های دشمن برای خاموشی نور خدا 221
211. اربعین در قرآن 222
212. شعر و شاعران 223
213. سیمای زیانکاران 225
214. سیمای منافق در قرآن 225
215. سؤالهای بجا و نابجا 226
نمونه ها و مصادیق 226
216. ویژگی های بازار دنیا 227
217. کم فروشی در قرآن 229
218. امتیازات تجارت خدا 230
219. توجیهات افراد برای کارهای خلاف 230
ص:437
220. عوامل گمراهی و انحراف 231
221. عوامل سقوط بنی اسرائیل 232
222. ربا و رباخواری 232
223. آثار ربا 234
224. احکام ضرر در اسلام 235
225. آثار پرداخت دیه 236
226. چه عواملی کیفر را مضاعف می کند؟ 236
227. احکام قتل نفس 237
228. استکبار و مستکبر 238
229. شکستن سنّت جاهلیت 239
230. برتری جویی، مایه هلاکت 241
231. قارون، نماد برتری جویی 242
232. نفاق و منافقان 242
233. ویژگی های منافق 243
234. مقایسه مؤمن و کافر 245
235. ویژگی های مؤمن و کافر 245
236. مقایسه بین اهل نفاق و اهل ایمان 247
237. ویژگی های قلب مؤمن و کافر 248
238. کلیدهای توسعه در اسلام 248
239. رزق و روزی 249
240. انفاق در قرآن 250
241. انواع انفاق 251
242. نمونه هایی از انفاق مؤمنان 251
243. قرض الحسنه و شرایط پرداخت آن 253
ص:438
244. نمونه هایی از امور مادی و معنوی در قرآن 255
245. ویژگی های رفیق خوب 256
246. کسانی که به واسطه شکم آزمایش شده اند 257
247. بهداشت تغذیه 258
248. مسابقه در قرآن 259
249.تفریح در اسلام 260
250. مشورت و مشاوره 261
251. شیر، غذای کامل 264
252. آفات بی حجابی و بدحجابی 266
ص:439
فضایل و رذایل اخلاقی
253. اخلاق در اسلام 268
254. صدق و راستی در قرآن 269
255. رابطه میان گوینده و گفتار 270
256. امانت و امانتداری 270
257. انواع امانت 271
258. اهمیت امانت در روایات 271
259. گستره امانت در فرهنگ قرآن 272
260. مقایسه متقین و مستکبرین 273
261. بشارت خداوند به اولیایش 274
262. برخورد انسان ها با نعمت ها 275
263. انفاق و درجات آن 276
264. نشانه های مؤمن مخلص 276
265. نشانه های مؤمن مشرک 277
266. صبر و پایداری 277
267. انواع صبر 279
268. آثار و برکات صبر 279
269. جدال و انواع آن 279
270. نمونه هایی از جدال نیکو 280
271. مفاسد جدال 281
272. روش جدال نیکو 281
273. ذکر و یاد خدا 282
274. موانع ذکر خداوند 283
275. اثرات یاد خدا 283
ص:440
276. اخلاص 283
277. راه های کسب اخلاص 284
278. حسادت 287
279. منشأ حسادت 288
280. جلوه های تکاثر 289
281. یقین و نشانه های آن 290
282. گناه کبیره قتل و آدمکشی 292
283. آثار ظلم 292
284. مذمّت هواپرستی 293
285. لهو و سخن بیهوده 294
286. عوامل غفلت از یاد خدا 295
287. غفلت در فرهنگ قرآن 296
288. گناه کبیره لواط 297
289. اسراف و تبذیر 298
290. نمونه های دروغ بستن به خدا 300
291. عوامل اساسی انحراف 301
292. کارهایی که مورد انتقاد واقع شد 302
293. اعمال و گفتار باطل کننده 302
294. تشبیه فرار کفار از قرآن 303
295. آثار مخرّب غنا و موسیقی حرام 304
296. حرص و حریص بودن انسان 305
ص:441
تربیتی عرفانی
297. سلام و ویژگی های آن 308
298. سلام و تحیت در قیامت 309
299. مسئولیت های انسان در کنار خوردن 309
300. سفارشات لقمان 310
301. وظایف مربیان و مبلّغان 311
302. چند چیز در گروه چند چیز 312
303. شکر نعمت 312
304. آرزوهای مورد انتقاد 313
305. انواع نفس 314
306. آداب دعا در قرآن 315
307. سیمای خردمندان در قرآن 315
308. تأثیر علم در آرامش و دلگرمی 316
309. عوامل اضطراب و نگرانی 317
310. برکات یاد و ذکر خدا 318
311. ادب در گفتار 320
312. چرا گاهی دعا مستجاب نمی شود؟ 321
313. ابزار و وسیله آرامش 322
314. نیاز انسان به قرآن 323
315. مقدسات در اسلام 324
316. انگیزه سؤال کردن 327
317. احسان به والدین 327
318. وصیّت الهی 329
319. گستره معنای والدین 330
320. عوامل مؤثر در تربیت 331
ص:442
321. تفقّه در دین 332
322. عوامل تربیت 333
323. وفای به عهد 334
324. پرهیز از سخن لغو 334
325. دوری از سخن و مجلس باطل 335
326. رنگ و صبغه الهی 336
327. مسئولیت انسان در برابر خانواده 337
328. عوامل و زمینه های اختلاف و جدایی 338
329. فلسفه آفرینش انسان 340
330. آزمایش انسان ها 341
331. عنایت ویژه به صابران 342
332. راههای موفقیت در آزمایش ها 342
333. یاد خدا به هنگام بلا و گرفتاری 342
334. نکات و لطایفی در تشبیه همسر به لباس 344
335. سیمای پذیرفتگان ولایت خدا 344
336. ویژگی های افراد با تقوا 345
337. اهمیت انگیزه و نیّت 346
338. دو عمل در کنار یکدیگر 347
339. رستگاری 347
340. ویژگی رستگاران 348
341. شرایط و لوازم رستگاری 348
342. موارد نفی افراط و تفریط 349
343. صراط مستقیم 350
344. توبه در قرآن 351
345. عوامل مغفرت 353
346. دنیا از منظر قرآن 353
ص:443
معارف
انسان شناسی
347. مراحل آفرینش انسان 356
348. بهترین بودن کارهای الهی 357
349. اقسام انسان ها 357
350. برتری انسان بر فرشته 358
351. سرشت انسان 360
352. مقایسه انسان ها در قرآن 361
353. حالات انسان ها در بندگی 361
354. انواع حیات انسان ها 362
355. منشأ طغیان انسان 363
356. قرآن و توبیخ انسان 363
357. انسان بدتر از چارپایان 364
358. ویژگی های قلب منیب 365
359. انواع برادری در قرآن 365
360. جاهلیت مدرن 366
361. شکر نعمت و مسئولیت 367
362. فتنه بودن مال و فرزند 368
363. ویژگی های قلب سلیم 369
364. ویژگی های قلب مریض 369
365. چشم زخم 370
قرآن شناسی
366. کریم بودن قرآن 371
367. تفاوت داستان های قرآن با سایر داستان ها 371
ص:444
368. داستان یوسف، بهترین داستان 372
369. احسن بودن کارهای الهی 372
370. مبارک بودن قرآن در همه ابعاد 373
371. تعدّد نزول قرآن 373
372. رحمت و عظمت قرآن 373
373. آیات محکم و متشابه 374
374. تأویل قرآن 376
375. جهات اعجاز قرآن 377
376. ویژگی های قرآن 378
377. دلایل تکرار آیات و مسایل تاریخی 378
378. دلایل تکرار در قرآن 379
379. امتیازات قرآن 380
380. سوگند در قرآن 381
381. اقسام سوگند در قرآن 382
382. سوگند خداوند به قلم 382
383. ترتیل قرآن 383
384. ویژگی های تعلیم خداوند 384
385. سرچشمه قرآن 385
386. حق در قرآن 385
387. چهار درخواست حضرت علی 386
388. اقرار بزرگان به مهجوریت قرآن 386
389. آتش در قرآن 387
390. ضلالت و انحراف 388
391. امیدبخش ترین آیه قرآن 388
ص:445
392. مغضوبین در قرآن 389
393. ضالّین در قرآن 391
394. قرآن را ساده ننگریم 392
395. جبرئیل، فرشته وحی 393
396. تشابه نزول قرآن به باران 393
397. برخورد با قرآن 394
شیطان شناسی
398. شیطان در قرآن 395
399. روش های انحراف کشاندن شیطان 395
400. مردم و وسوسه های شیطان 396
401. سیاست فریب کاری شیطان 397
402. اعراض از یاد خدا 397
403. ولایت شیطان 398
404. فلسفه وجودی شیطان 399
405. پاسخ به شبهات 400
406. سیمای فرشتگان در قرآن 402
407. جنّ در قرآن 406
علمی اعتقادی
408. حکمت، معرفت، طاعت 407
409. ارزش حکمت 407
410. چگونگی دست یابی به حکمت 408
411. نمونه های حکمت 408
412. خواب و رؤیا 409
413. ابزار شناخت 411
ص:446
414. هدایت و ضلالت 412
415. حیات برزخی و توسل 414
416. شجره ی ملعونه 415
طبیعت شناسی
417. انواع گریه و اشک 418
418. زوجیت در نظام آفرینش 418
419. مراحل حیات 419
420. حیات و اقسام آن 419
421. تشبیه انسان به چهار پایان 420
422. ویژگی های چشم 421
423. شعور حیوانات 422
424. پرندگان در قرآن 423
425. حیوانات، مأموران خدا 424
426. شتر، معجزه آفرینش 425
ص:447