سخنرانی استاد میرباقری با عنوان شرح زیارت عاشورا

سخنران استاد میرباقری

معنی اباعبدالله

زیارت عاشورا با چند سلام، آغاز می شود. به طور خلاصه گفتم که معنی سلام چیست. دعای سلامت الهی وسلام الهی است و از خدای متعال نزول برکاتش را برای حضرت می خواهیم. دوم اینکه این عنوان های که در این سلام ها آمده، عناوین ویژه ای است. ابتدا عنوان اباعبدالله است. شاید یک معنایش این باشد که حضرت، پدر همه بندگان خداست و هر عبودیتی حاصل امامت و دستگیری امامت است. هر کجا عبودیت است، بندگی خداست. این عبودیت و بندگی، ناشی از حضرت است.

فرزند پاک، در دامن پاک پرورش می یابد

اما چند سلام است که به حضرت تقدیم می کنیم: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ[1] شاید نکته اش این باشد که این شخصیت بزرگ در دامن این اولیا است که می تواند پرورش یابد. رابطه خاص هم بین امام حسین و این سه وجود مقدس وجود دارد. این رابطه غیر از رابطه ابوت و رابطه ظاهری است. در ماجرای حضرت عیسی علیه السلام خدای متعال می فرماید: چون مریم صدیقه پاک دامن بود، قابلیت داشت تا عیسی در دامن او پرورش پیدا کند. این طورنیست که هر دامنی شایسته پرورش هر فرزندی باشد. اگر بخواهد نسلی پاک باشد، باید از ریشه ها پاک باشد.

تکریم مادر

خدای متعال میفرماید: وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً [2] ما انسان را توصیه کردیم به این که نسبت به پدر و مادرش احسان و نیکی کند و برخورد خوب داشته باشد. اگر کار خیری برای آنها انجام می دهد با کراهت عمل نکند، چون حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً چون مادر در حمل او مشقتها کشیده وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً و از سر مشقت اورا حمل کرده، بعد هم با مشقت ها او را به دنیا آورده.

شأن نزول این آیه

در ذیل این آیه شریفه، روایاتی است که این آیه را به سید الشهدا نسبت می دهد: حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً؛ هم حمل او و هم وضع او با مشقت بود. این «کره» این بود که خدای متعال به رسول گرامی و به فاطمه خبر داده بود که این فرزندی که شما به دنیا می آورید برای این هدف است. باید اینگونه به شهادت برسد. و در ابتدا فاطمه و رسول اکرم عرضه داشتند: خدایا! اگر به اختیاره ماست، ما چنین فرزندی را نمی خواهیم. تا خدای متعال وعده داد به خاطره این شهادت، امامت را در نسل این فرزند قرار می دهم؛ یعنی این شهادت زمینه سازی است که این امام پدر ائمه بعدی شود. یعنی بقیه ائمه به نحوی مرهون این گذشت و ایثار امام حسین علیه السلام هستند. وقتی خدا این وعده را داد صدیقه طاهره حاضر شدند که خدا این فرزند را بدهد و این بار را بکشند و و بعد هم به شهادت او راضی بشوند. تا اینکه این امامت باقی بماند.

دعای سیدالشهدا

سید الشهدا در دعای عرفه جمله شریفی دارند و به خدا عرضه می دارد: إِلَهِي أَمَرْتَ بِالرُّجُوعِ إِلَى الْآثَارِ فَارْجِعْنِي إِلَيْكَ بِكِسْوَةِ الْأَنْوَارِ وَ هِدَايَةِ الِاسْتِبْصَارِ حَتَّى أَرْجِعَ إِلَيْكَ مِنْهَا كَمَا دَخَلْتُ إِلَيْكَ مِنْهَا مَصُونَ السِّرِّ عَنِ النَّظَرِ إِلَيْهَا؛[3] من به همه آثار و مخلوقات پشت کرده بودم. تو را پیدا کرده بودم. تو به من دستور دادی که برگردم. دوباره یک بار به سوی تو سیر داشته ام. این رجوع به امرِ توست. من از همه اینها گذشته ام و به تو رسیده ام. من فقط با امر تو برگشتم.

انسانی که لذتهای دنیا و نه تنها لذت های دنیا، بلکه بهشت و بالاتر از بهشت را تجربه نکرده ممکن است بخواهد اینها را تجربه کند، ولی وقتی به حق رسیدند همه چیز را پشته سر گذاشته اند، وقتی به سوی دنیا برمی گرداند، جز به خاطر تکلیفشان نیست.

• من که ملول گشتمی از نفس فرشتگان قال و مقاله عالمی خرم از برای تو

بنابراین، معصوم همه کارهایش برای خداست.

اهمیت کسی که انسان را پرورش می دهد

إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ ما في بَطْني مُحَرَّراً [4] خدای متعال میفرماید فَتَقَبَّلَها رَبُّها بِقَبُولٍ حَسَنٍ [5] خدا وقتی پذیرفت گفت وَ كَفَّلَها زَكَرِيَّا [6] زکریای پیامبر را کفیل او کردیم که در دامن او پرورش یابد. وقتی خدای متعال می خواهد موسای کلیم را برای پیامبری آماده کند، بعد از فرار او از مصر او را به شعیب پیامبر می رساند و موسی ده سال شاگردی شعیب را می کند.

سید الشهدا کسی است که در این دامن ها پرورش یافته است. وگرنه سید الشهدا نمی شد. همه نسب ها بی دوام است قَالَ النَّبِيُّ ص كُلُّ حَسَبٍ وَ نَسَبٍ مُنْقَطِعٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا حَسَبِي وَ نَسَبِي[7] الا رابطه من با نسلم که قطع شدنی نیست. بنابراین، توجه به این سه رابطه، توجهی است به شأن و مقام سید الشهدا سلام الله علیها که فرزند رسول، فرزند امیر المومنین و فرزند- فاطمه سلام الله علیها است. حتی در بعضی روایات می خوانیم که غذا را از سر انگشت پیامبرعظیم الشان می گرفت.

معنی ثارالله در زیارت عاشورا

اما دو تا سلام دیگر دارد: السلام علیک یا ثار الله؛ سلام بر تو ای خون خدا. بعضی ها فرمودند: ثار الله، یعنی کسی که خدا خون خواه اوست.خون خدا، یعنی خونی هیچ خونخواهی جز خدا ندارد. شاید معنی ثار الله بودن این باشد که هر رزقی و هر بهره ای به هر کجا و به هر کسی می رسد از برکت سید الشهدا و به واسطه سید الشهداست.

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَجيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْييكُمْ [8] آن حیاتی که پیامبر و خدا به آن دعوت می کنند، غیر از این حیات ظاهری است. همه این حیات از سر انگشتان حضرت سید الشهدا است.

معنی وترالموتور در زیارت عاشورا

سلام دیگر، به وتر موتور است؛ یعنی تنها شده. یک احتمال در این عبارت این است که شاید ناظر بر صحنه ای است که برای حضرت پیش آمده که واقعا او تنها مانده است. وقتی حضرت به کربلا آمد، به خاطر مکر یزید، هیچ کس برای حمایت حضرت نیامد و تنها شد.

البته احتمالات دیگری هم هست: السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ عَلَى الْأَرْوَاحِ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنَائِكَ، [9] اینجا عناوین قطع می شود؛ السلام علیک، سلام بر خودت، سلام های قبلی شاید هر کدام با هم دیگر متفاوت باشد؛ ولی با این سلام، سلام دیگری است که به حضرت می رسد. سلام و سلامتی که به او می رسد، از ناحیه رسول خدا است. سلامی که از ناحیه ثار الله بودن و وتر بودن به او می رسد چون به تنهایی این بار را برداشت. واقعا هر روحی که بتواند، خودش را به سیدالشهدا برساند، مستحق سلام الهی است و سلام و برکات حق بر او نازل می شوند.

سلام ابدی بر اباعبدالله علیه السلام

عَلَيْكُمْ مِنِّي جَمِيعاً سَلَامُ اللَّهِ أَبَداً مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ [10] بعد از این سلام ها می گوییم، سلام خدا برتو از ناحیه من. ابدا و همیشه، تا شب و روز هست تا من هستم خدای متعال لطف کند و سلامش را از ناحیه من بر تو ابلاغ دارد.

سنگینی مصیبت اباعبدالله علیه السلام

یا ابا عبدالله! از اینجا مصیبت آغازمی شود: يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِيَّةُ وَ جَلَّتِ الْمُصِيبَةُ بِكَ عَلَيْنَا وَ عَلَى جَمِيعِ أَهْلِ الْإِسْلَامِ؛[11] مصیبت تو برما مصیبت عظیمی است. جلت و عظمت المصیبة. عظمت پیدا کرده مصیبت بر ما نه تنها بر ما بلکه بر تمام اهل اسلام. مصیبت تو بر همه آسمان ها سنگینی می کند. این مصیبت هم وسعت دارد و هم شدت و هم عظمت.

وَ هَذَا يَوْمٌ فَرِحَتْ بِهِ آلُ زِيَادٍ وَ آلُ مَرْوَانَ بِقَتْلِهِمُ الْحُسَيْنَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ [12] آنها امروز روز شادی آنهاست. محتشم شعر معروفی دارد که گویا آن را ظاهرا با اشاره رسول گرامی اسلام گفته است. از حزن و اندوه از دست دادن فرزند به خواب می رود. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه واله مسلم را در خواب می بیند که می فرماید: چرا برای حسین من شعر نمی گویی؟ می گوید: یا رسول الله! من نمی توانم شعر بگویم. بلد نیستم. حضرت می فرماید: بگو، باز این چه شورش است که در خلق عالم است. دنبالش را محتشم می گوید و محتشم می سراید: باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؛ الخ.

عواطف شیعیان در عزاداری بر سیدالشهدا علیه السلام

شهادت سیدالشهدا عظمتی است که روح عالم را غصه دار کرد. ارواح بزرگ معصومین قبل از تولد این بزرگوار، غصه دار این مصیبت بودند. بنابراین، بحث وسعت، حشمت و شدت در این جا به میان می آید. این حادثه هم در کمال شدت و در نهایت وسعت و هم در بالاترین مرتبه عظمت است. مصیبت ما اعظمها و اعظم رضیتها فی الاسلام؛ همه با رفتن سید الشهدا، چیزی را از دست دادند. حتی اسلام از امامش محروم شده است.

عاطفه شیعه، بالغ ترین عاطفه در هستی است هیچ عاطفه ای به بلوغ عاطفه شیعه نمی رسد. برخلاف آنهایی که می گویند، شیعه عواطفش به بلوغ نرسیده. حال باید دید این گریه ها چه نتیجه ای دارد؟ این گریه ها چه برکاتی دارد.

ذکر مصیبت حضرت علی اکبر علیه السلام

السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ عَلَى الْأَرْوَاحِ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنَائِكَ عَلَيْكَ مِنِّي سَلَامُ اللَّهِ مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ وَ لَا جَعَلَهُ اللَّهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي لِزِيَارَتِكَ السَّلَامُ عَلَى الْحُسَيْنِ وَ عَلَى عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ وَ عَلَى أَصْحَابِ الْحُسَيْنِ [13]

• اکبر من! قدری اهسته برو قدت ببینماین دم آخر یا از روی ماهت گل بچینم
• میروی در جنگ عدوانبا گلوی خشک و عطشان

خدمت سیدالشهدا آمد اجازه گرفت. عازم میدان شد. سیدالشهدا محاسن سفیدش را در دست گرفت بود؛ دنبال علی حرکت می کرد و می گفت: خدایا خودت گواه باش؛ أللّهمَّ اشهد على هؤلاء القوم، فقد برز إليهم غلام أشبه الناس خَلقاً وخُلُقاً ومنطقاً برسولك محمّد صلى الله عليه و آله [14] خدایا! گویا تجسم پیامبر است، که به میدان می رود. خدایا! او برا من فقط فرزند نبود. هر گاه مشتاق پیامبرت می شدیم قد و بالاایش را تماشا می کردیم.

در میدان جنگ نمایانی کرد. نه توان جنگیدن دارد، نه می تواند بماند و نه راه رفتن به روی او باز است.

در خاطرات یکی از مادران فرمانده های جبهه خواندم: فرزندش آمد، روی سجاده من نشست، دو رکعت نماز خواند و گفت: مادر، من دعایی می کنم تو زیر لب آمین بگو. دعا کرد، امین گفتم. بعد گفت: میدانی چه دعایی کردم؟ دعا کردم که خدا شهادت را نصیبم کند؛ چون می دانستم این سال هایی که من به جبهه رفتم؛ سالم برگشتم، به دلیل این بود که تو راضی نبودی. خواستم تو دعا کنی تا زمینه شهادت من باز شود.

به سید الشهدا عرض کرد: پدر تشنگی مرا از پای در آورده. سنگینی اسلحه، من را خسته کرده. اگر اجازه دهید من بروم. سید الشهدا چه کرد؟ ابتدا فرمود: عزیزم! زبانت را در دهانم بگذار. ولی دید بابا هم تشنه تر است. بر ابا عبدالله چه گذشت؟ به او فرمود: عزیزم! برو برو! انشاء الله از دست جدت سیرآب می شوی.

ولی وقتی آمد بالای سر جوانش، ابتدا خون ها را از دهانش پاک کرد. مرحوم سید بن طاوس می نویسد هنوز نفسی داشت و خون ها را پاک کرد. خاک ها را پاک کرد. خم شد صورت به صورت جوانش گذاشت. فرمود: على الدنيا بعدك العفا فقد استرحت من همّ الدنيا وغمّها وشدائدها، وقد بقي أبوك وحيدا فريدا.[15]