سخنرانی استاد میرباقری با عنوان ولایت مداری

سخنران استاد میرباقری

لزوم بررسی مفاهیم نظام الهی در خود این نظام

نظام های اجتماعی و اخلاقی که در جهان وجود دارند دارای مبانی خاصی هستند که اگر آنها را منفصل از مبانی و تفکرات تاریخی و بنیادینشان مورد مطالعه قرار دهیم قابل تحلیل و تفسیر نیستند. حتی اگر یک عنصر و مفهوم از یک نظام سیاسی جدا شده و در نظام دیگری قرار گیرد قابل تفسیر نیست؛ مثلا مفهومی به نام ولایت هیچ گاه درنظام لیبرال دموکراسی قابل تفسیرنیست، بلکه این مفهوم در نظامی الهی قابل تفسیر و توجیه است. باید توجه نمود مفاهیمی که در اندیشه های سیاسی، عرفانی و اخلاقی ما وجود دارد (مانند ولایت پذیری) مبتنی بر مبانی خودمان تحلیل و تفسیر شود. واحد مطالعه ی ما در این مفاهیم گاهی واحد فرد است؛ مثلا ولایت مداری را در حوزه ی زندگی فردی انسان و برای رشد کمالات فردی تفسیر می کنیم، همان چیزی که در مکاتب عرفانی وجود دارد و حتی در بعضی از مکاتب عرفانی انسان کامل(قطب) محور همه ی کمالات انسان است و انسان باید همه چیز را از راه پیروی از او به دست آورد. در مواقعی نیز این مفاهیم را در حوزه ی حیات اجتماعی و مقیاس مطالعات اجتماعی مطرح می کنیم که در اینجا واحد مطالعه جامعه است؛ مثلا می خواهیم معنای ولایت مداری، ضرورت و آثار آن را در حیات اجتماعی بررسی نماییم و گاهی می خواهیم حرکت بر مدار ولایت خداوند در نظام تکوین را توضیح داده و ضرورت حرکت در مدار ولایت را بیان نماییم.

تقسیمات غرب از نظام ها

غرب تقسیماتی از نظام های مختلف دارد و سعی می کند همه ی نظام ها (حتی نظام های الهی) را بر مبنای ویژگی های مشترک در یکی از این گروه ها جای دهد، اما تقسیماتی که غرب از نظام ها دارد مورد قبول ما نیست. همه ی نظام هایی که غرب از آنها یاد می کند از نظام های برده داری تا دموکراسی و مدل لیبرال دموکراسی نظام هایی هستند که همگی مبتنی بر اصالت انسان و انسان مداری شکل می گیرند، بنابراین همه ی این نظام ها در یک قطب هستند. نظام های اجتماعی دیگری نیز وجود دارند که مبتنی بر توحید تعریف می شوند. بنابراین، انسان باید تحت ولایت ولی قرار بگیرد تا خودش جزء اولیا خدا شود. اگر هدف کمال انسان درک مقام ولایت و خلافت است این مقام تنها از راه پیروی از ولایت ولی خدا حاصل می گردد (هم در حوزه ی عرفان و هم در حوزه ی حیات اجتماعی).

ولایت انسان را به کمال می رساند

حاصل پیروی نمودن از ولایت خدا رسیدن به مقام ولی اللهی و خلافت است. «أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ[1]» و نیز رسیدن به مقام حاملان امانت: «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولاً[2]» انسان می تواند در سلوک معنوی خود به جایی برسد که حامل امانت الهی گردد که این امر سرچشمه ی همه ی خوبی ها و همان حکمتی است که «وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثيرا[3]» خیر کثیری به دنبال دارد. اگر خداوند متعال در سیر فرد به او توجه نماید همه چیز به او عطا شده است. این همان مقامی است که «أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ[4]» و «کنت سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ وَ لِسَانَهُ الَّذِي يَنْطِقُ بِهِ وَ يَدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا[5]» انسان مومن در سیر خویش در درجات کمال به جایی می رسد که همه ی گوش و چشم و زبانش منسوب به خداوند متعال می گردد. خداوند متعال ولایتی بر مومنین دارد که حاصل این ولایت این گونه است: «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّور[6]» حاصل این ولایت سیرنمودن در درجات نور تا رسیدن به سرچشمه ی نور است: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ[7]» سیرنمودن در درجات نور و قرار گرفتن در ولایت خداوند متعال مشروط بر این است که ولایت را تحمل نماییم.

تحمل هدایت

ولایت و هدایت از جانب خداست و از ناحیه ی ما هیچ خیری ایجاد نمی شود «ِ خَيْرُكَ إِلَيْنَا نَازِلٌ وَ شَرُّنَا إِلَيْكَ صَاعِدٌ[8]» و خداوند می فرماید: «ما اصابکم من حسنت فمن الله ما اصباکم من سیئه فمن انفسکم» شخصی از حضرت سوال کرد هدایت کارِ کیست؟ آیا ما می توانیم خودمان را به هدایت برسانیم. حضرت فرمودند: خیر، هدایت تنها کار خدا است. «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ[9]» طبق روایتی که نقل شده امام رضا علیه السلام این آیه را این گونه معنا کرده اند: «هُدَى مَنْ فِي السَّمَاءِ وَ هُدَى مَنْ فِي الْأَرْض[10]» هدایت همه ی آسمانی ها و زمینی ها با اوست اوست؛ هیچ کس به مقصد نمی رسد مگر با هدایت خداوند متعال. وظیفه و نقش ما تحمل هدایت است. البته تحمل این ولایت کار سختی است. فرمودند: «إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ[11]» سه دسته می توانند این ولایت را تحمل نمایند «لَا يَحْتَمِلُهُ إِلَّا مَلَكٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِيٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَان[12]» ملائکه مقرب، پیامبران مرسل و نه هر پیامبری و بنده ی مومنی که خداوند او را آزموده باشد. تحمل ولایت تحمل همان بار امانت است و اگر کسی بتواند به آن مقام برسد اهل اسرار الهی می شود. ولایت عهده دار سیر مادر درجات امور است و ما را تا مقصد می رساند.

پذیرش ولایت اجباری است یا اختیاری؟

هیچ کس نمی تواند از دایره ی ربوبیت خداوند متعال خارج شود، یعنی ربِ کسی که شیطنت می نماید نیز خداوند متعال است. خداوند متعال الله است لا اله الا الله، اگر بخواهیم یا نخواهیم یک اله بیشتر وجود ندارد. « وَ هُوَ الَّذي فِي السَّماءِ إِلهٌ وَ فِي الْأَرْضِ إِلهٌ [13]» الوهیت همه ی عوالم با اوست. « لَوْ كانَ فيهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتا[14]» ولی در موضوع ولایت این گونه نیست و انسان می تواند ولایت خدای متعال را نپذیرد، در این صورت از محیط ولایت خدا و سرپرستی او خارج می شود.

نتیجه ی خروج از ولایت خداوند

اگر انسان از این محیط خارج شد خودش نمی تواند ولی باشد « اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُون[15]» دو جریان ولایت در عالم وجود دارد. یکی ولایت خداست و دیگری ولایت اولیاء طاغوت و شیاطین و پرچمداران طغیان و استکبار بر خداست. انسانی که از محیط ولایت خداوند خارج شود وارد محیط ولایت استکباری و دستگاه شیطان می شود، گرچه شیطان برای اینکه انسان را از ولایت خداوند خارج کند به او وعده ی خودمداری می دهد، ولی همه ی این وسوسه ها برای این است که ما را از مدار ولایت خداوند خارج نماید. چون « إِنَّ عِبادي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطان[16]» شیطان بر بندگان خدا تسلط ندارد، بنابراین ابتدا باید آنها را از محیط بندگی خدا بیرون برده و آنگاه بر آنها تسلط پیدا نماید «وَلَايَةُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ حِصْنِي فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِي أَمِنَ مِنْ عَذَابِی[17]» شیطان ناچار است که انسان را از محیط ولایت خداوند بیرون برد، چون قادر به سلطه بر آن محیط نیست. در قیامت نیز این جریان ها از پیروان خود تبری می جویند: «إِذْ تَبَرَّأَ الَّذينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذين َ اتَّبَعُوا[18]».

نتیجه ی ورود به ولایت خداوند

انسان در ورود به محیط ولایت خداوند آزاد و مختار است: «لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَي[19]» خداوند متعال رشد و تباهی را در بیرون و درون ما کاملا واضح نموده، اما ما را بین این دو آزاد گذاشته است. اگر کسی جانب دین را گرفت « فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ يُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى لاَ انْفِصامَ لَها [20]» به رشته ای محکم متمسک شده که او را به مقصد می رساند. این رشته گسستگی ندارد، از دنیا شروع می شود و می تواند ما را تا عالم الهی در مراتب مختلف با خود سیر دهد؛ لذا سلوک این انسانها مستمر و دائمی است « اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ »(البقره/257) حاصل ایمان به ولایت خداوند و تحمل آن این است که ولایت نور بر انسان جاری می شود و انسان را تا درجات بالا پیش می برد.

ابلیس خواهان رابطه ی مستقیم با خداوند

ابلیس می خواست به صورت مستقیم با خداوند رابطه برقرار کند. خداوند متعال به او می فرماید: « اسْجُدُوا لِآدَم[21]» نه تنها به ابلیس بلکه به ملکوت عالم و به ملائکه ی مقربین به جبرئیل و میکائیل می فرماید «اسْجُدُوا لِآدَم[22]» زیرا او خلیفه ی خداوند بود. ابلیس می گوید نه من می خواهم مستقیم با تو ارتباط داشته باشم. خداوند متعال هم می فرماید باید از دایره ی رحمت من و بهشت بیرون بروی، رجم شوی و شیطان هبوط می کند.

ولایت در حوزه ی اجتماعی

گروهی ولایت خدا و دین و حتی ولایت عرفانی عارفان را در حوزه ی حیات فردی و باطنی خودشان می پذیرند، ولی حوزه ی حیات اجتماعی را حوزه ی عقلانیت خود بنیاد و حوزه ی دانش های مستقل خود انسان می دانند. سکولاریست ها این گونه هستند. بنیان اندیشه ی سیاسی امام در طرح نظریه ی ولایت فقیه این است که ایشان اندیشه ی خلافت و ولایت را از حوزه ی زندگی فردی و باطنی و از مقیاس مطالعات انسان شناسانه وارد مقیاس مطالعات جامعه شناسانه کرد و تصویری که از توحید برای انسان طرح کردند را به عرصه ی حیات اجتماعی و تاریخی انسان تسری دادند و بر مبنای آن یک اندیشه ی سیاسی و نظام سیاسی جدید را بنیان گذاری نمودند. اینها مبانی بحث ولایت پذیری است که اگر روشن نشود تفاوت های ما با دیگران معلوم نمی شود و مفاهیمی از نوع مفاهیم استبدادی و ... را بر مفهوم ولایت تطبیق می کنند و سپس نظام ولایی را یک نظام استبدادی تفسیر می کنند، این امر ناشی از آن است که یک مفهوم از جایگاه خود بیرون رود و در دستگاه دیگری تفسیر شود. نظام های استبدادی در طول تاریخ همگی نظام های انسان مدارانه بوده اند، نه نظام هایی بر مدار ولایت خداوند و اگر نظام های اجتماعی بر مبنای انسان مداری شکل بگیرند در مدرن ترین شکل خود دیکتاتورترین نظام ها هستند. یعنی سلطنت پادشاهی در طول تاریخ به اندازه ی لیبرال دموکراسیِ مدرن مستبدانه، مستعمرانه و دیکتاتور مآبانه نبوده است. اگر حکومتی بر مدار ولایت خداوند شکل نگیرد قطعا بر مدار نفس استکباری و تکبر انسان خواهد چرخید، حتی در مدرنترین شکل و با دستگاه های نظارتی که در دوره ی لیبرال دموکراسی تعبیه شده است.

خیرخواهی، شعار پوشالی استکبار

در دو جنگ جهانی که به فاصله ی کوتاهی اتفاق افتادند و در آن شصت میلیون انسان قربانی مکتب های مادی شدند عامل مهم این بود که جنگ بین ایدئولوژی های مدرنیته اتفاق افتاد و انبیا و ادیان الهی در آن نقش جدی بازی نکردند. بعد از آن نیز سازمان ملل ایجاد شد و منشور ملل نوشته شد و قدرت های بزرگ یک بار دیگر مسیر خود را با ادعای بشر دوستی و انسان دوستی هموار نمودند، همان کاری که شیطان می کند: « وَ قاسَمَهُما إِنِّي لَكُما لَمِنَ النَّاصِحينَ[23]» شیطانی که « أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَني آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبين[24]» این دشمن آشکار وقتی بخواهد فریب دهد « وَ قاسَمَهُما إِنِّي لَكُما لَمِنَ النَّاصِحينَ[25]» زمانی که در بهشت می خواهد آدم و حوا را فریب دهد قسم می خورد که من خیر شما را می خواهم. نظامی می تواند عادلانه و بر مدار محبت و فداکاری و ایثار باشد که متولیان و حاکمانش فداکارترین انسان ها باشند. نظام الهی نظامی است که مبتنی بر ولایت خداوند شکل می گیرد و در فضای ظلمت هیچ فداکاری و محبت وانسان دوستی معنا ندارد. در فضای ظلمت همه چیز با هم برابرند. اگر خدا برداشته شود «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض[26]» در فضای ظلمت دیگر همه چیز مساوی اند. تواضع و تملق

اگر انسان از مدار ولایت خدا بیرون رود طغیان شکل می گیرد. طغیان بر خدا آغاز خطاهای دیگر است. اگر انسان از مدار بندگی خارج شود آن وقت دچار توهم می گردد «كَلاَّ إِنَّ الْإِنْسانَ لَيَطْغی أَنْ رَآهُ اسْتَغْنی[27]» انسان طاغی همه چیز را برای خود می خواهد. انسانی که بر خداوند متعال استکبار ورزد نمی تواند برای انسان های دیگر تواضع کند، اگر تواضع کند این کار تملق است. تواضع و خشوع برآمده از عبودیت است، اما تملق این است که بخواهد در قلوب جا باز کند، یعنی باطن این تواضع نیز تکبر است. ولایت حیات «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَجيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْييكُم[28]» فرمودند ما یحییکم یعنی ولایت علی ابن ابیطالب (ع) . باطن ولایت پیامبر اکرم (ص)، رحمت است. «و بما لنت لهم (با مردم نرمی دارد) مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنينَ رَؤُفٌ رَحيمٌ»(التوبه/128) این نوعی ولایت است که حامل رحمت و محبت است. ولایت دیگری هم وجود دارد که تملق گویی و تظاهر به خیر خواهی و ایثار در آن رواج دارد.

مفهوم اله

آیه الکرسی از اینجا آغاز می شود: «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ[29]» داستان الوهیت خداوند متعال را بیان کرده و درجات آن را نیز توضیح می دهد. آنگاه می گوید در انتخاب آزاد هستید. خداوند صحیح و غلط را از یکدیگر تبیین نموده است «قد تبین الرشد من الغی» .اله حقیقتی است که صاحب مقامی به نام الوهیت است و ما از او با نام الله یاد می نماییم. مقام الوهیت، مقام اسماءالحسنی است. اله یعنی کسی که خالق، رازق، رب، قیوم، حی، رحمان، رحیم، علیم، حکیم و حفیظ است. اگر کسی این مقام ها را داشت اله است. اله کسی است که واجد این اسماء و نام هاست. در قرآن برای مقایسه ی بت ها با اله می گوید ببینید بت هایی که می پرستید صدای شما را می شنوند؟ اگر صدای شما را بشنوند اجابت می کنند؟ این ها می توانند خطری را از شما دفع کنند؟ این ها می توانند چیزی برای شما خلق کنند؟ آیا این ها سمیع، بصیر، مجیب و یا خالقند؟ چه هستند که شما برایشان سجده می کنید؟ «يا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ[30]» شما یک الله دارید و کسانی که غیر از این الله صدایشان می زنید و از آنها کمک می خواهید برای شما چه کار می کنند؟ «إِنَّ الَّذينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ[31]» و بالاتر از آن « إِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَيْئاً لا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ[32]» اگر یک پشه چیزی را از آنها سلب کند و برباید همه با هم نمی توانند آن را پس بگیرند. خداوند نمرود را که سالها ادعای خدایی کرده است با یک پشه از پای درمی آورد. « لَنْ يَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَيْئاً لا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ[33]» هر دو ضعیفید. شما ضعیف هستید و آنها نیز ضعیفند، پس ضعیف نمی تواند به ضعیف پناه ببرد. حال چرا به آنها پناه می برید؟ «هل یستمعونکم» آیا می شنوند؟ اجابت می کنند؟ خداوند متعال اله است یعنی همه ی اسماء حسنی را دارد.

نسبت الوهیت خداوند با انسان

اگر خداوند قدرت دارد، در مقابل ما عجز داریم و عجز ما با قدرت او تأمین می شود، موت ما با حیات او جبران می شود، فناء ما با بقاء او تأمین می شود، او صمد است و ما همه فقیر و تهی «يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ[34]» وجود انسان عین فقر به اوست؛ فقر به علم، حیات، بقاء، دلالت و هدایتش. مناجات حضرت امیر علیه السلام در مسجد کوفه به همین نکته اشاره می کند و می گوید نسبت شما با خدا این است «مَوْلَايَ يَا مَوْلَايَ أَنْتَ الْغَنِيُّ وَ أَنَا الْفَقِيرُ وَ هَلْ يَرْحَمُ الْفَقِيرَ إِلَّا الْغَنِی[35]» رحمت توست که غنای تو را برمن می بارد و مرا از فقر بیرون می آورد، و گرنه فقیر نمی تواند دست فقیر را بگیرد. «موْلَايَ يَا مَوْلَايَ أَنْتَ الْقَوِيُّ وَ أَنَا الضَّعِيفُ وَ هَلْ يَرْحَمُ الضَّعِيفَ إِلَّا الْقَوِيُّ مَوْلَايَ يَا مَوْلَايَ أَنْتَ الْحَيُّ وَ أَنَا الْمَيِّت َ أَنْتَ الْبَاقِي وَ أَنَا الْفَانِی انت الهادی و انا الضار َ أَنْتَ الدَّلِيلُ وَ أَنَا الْمُتَحَيِّرُ [36]» نسبت اله با انسان چنین نسبتی است، یعنی همه ی وجود ما مملو از شئون فقر، عجز و ناچاری در آن است. چون انسان به خود تکیه می کند دو مانع بزرگ دارد که نمی گذارند حضور خداوند را لمس نماید؛ یکی خود انسان و دوم دیدن اسباب. به این دلیل است که انسان هیچ گاه به او نمی رسد. پس محتاج خداییم «يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَميد[37]».

حضور خداوند در همه ی مکان ها و زمان ها

«وَ هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما[38]» هر کجا باشید خداوند با شماست. این همراهی این نیست که شما یکی هستید و او هم یکی است، یعنی اگر شما هستید به دلیل این است که او با شماست. اگر او کنار رود شما هم نیستید. او هست که ما هستیم «مَعَ كُلِّ شَيْ ءٍ لَا بِمُقَارَنَه[39]» این تعبیر حضرت امیر علیه السلام است. در دعای کمیل آمده است: «و بأسمائك التي غلبت أركان كل شئ[40]» اگر باطن عالم را بکاوی چیزی جز اسماء خدا نیست. آنهایی که در مقام توحید و شهود لا اله الا الله اند این سخن را درک می کنند. زبان همه ی عالم زبان لا اله الا الله« يُسَبِّحُ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ[41]» می بینند که لا اله الا الله در همه ی ذرات عالم جاری است. «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ اللَّيَالِي وَ الدُّهُور[42]» مرحوم محدث در مفاتیح الجنان از امیرالمومنین علیه السلام نقل کرده اند که هر روز ده مرتبه ذکر فوق خوانده شود. « لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ أَمْوَاجِ الْبُحُورِ[43]» به تعداد امواج دریاها لا اله الا الله است، «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ الشَّوْكِ وَ الشَّجَرِ[44]» به تعداد خارها و درخت هایی که در بیابان هستند، «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَ الْوَبَرِ[45]» به تعداد کرک ها و موهایی که بر بدن حیوانات اند، «ُ عَدَدَ الْحَجَرِ وَ الْمَدَرِ[46]» به تعداد سنگ ها و کلوخ ها، «ُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُيُون[47]» به تعداد پلک هایی که به هم می خورند. «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَدَدَ الرِّيَاحِ فِي الْبَرَارِی وَ الصُّخُور[48]» هر نسیمی که در بیابان ها و صحراها می وزد یک لا اله الا الله در آن است. پس اگر می گوییم او اله است منظور این است که اسماء الحسنی اوست که عالم را برپا می دارد.

آیه الکرسی

آیه الکرسی جزو بزرگ ترین آیات قرآن است. «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ[49]» (هو الحی، فقط او) «لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ[50]» (هیچ غفلت و چُرتی نمی گیرد، دائما حاضر و حی است) «ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ[51]» (همه ی عوالم ملک حقیقی اوست) «مَنْ ذَا الَّذي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ[52]» (چه کسی می تواند در دستگاهی که تحت حکومت اوست خیری به کسی برساند. حتی اگر مادر به فرزندش محبت می کند این به واسطه ی شفاعت خداوند است. بدون اذن او چیزی به ما نمی دهند.) «يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْديهِمْ[53]» (علم او احاطه به قبل و بعد شما و همه ی عوالم و مراتب وجود شما دارد.) «وَ لا يُحيطُونَ بِشَيْ ءٍ مِنْ عِلْمِهِ[54]» (هیچ کس نمی تواند به آن مقام دست پیدا کند) «إِلاَّ بِما شاءَ[55]» (که متعلق به اولیاء خداست) «وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ[56]» (سلطنت او همه ی آسمانها و زمین را در بر گرفته است) «وَ لا يَؤُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظيمُ[57]» (اگر این آیه تلقی شود،) «لا إِكْراهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ[58]» (انسان مختار است که این هدایت را بپذیرد یا نپذیرد؛ اگر به این اله پشت کردد جز توهم و خیال چیزی نمی ماند. اگر به دنبال نفس حرکت کنیم باخته ایم.)؛ «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا[59]» (اگر قبول نکردید) ؛ «وَ الَّذينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ[60]» (گفت: هر که گریزد ز خراجات شاه/ بارکش غول بیابان شود).

حاصل ولایت

ولایت چیزی نیست که به زور به کسی بدهند. «مثل الامام مثل الکعبه یعطی و لا یعطا» بلکه باید بروی و دور آن بگردی. دنیا را به همه می دهند، ولی ولایت را به همه نمی دهند. ولایت از نعمت هایی است که آن را به همه نمی دهند. ولایت برای «صِراطَ الَّذينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ[61]» است. ولایت متعلق به انبیا و شهدا و صدیقین است. «الذین انعم الله شیعه علیٍ الذین انعم الله علیهم بولایه علی ابن ابیطالب» دین همان ولایت و سرپرستی او است. ما به شما قول هدایت دادیم؛ اگر قبول کردید خودمان سرپرستی شما را به عهده می گیریم و اگر قبول نکردید شما را رها نمی کنیم، بلکه پایان کار شما گمراهی و درکات جهنم است. «أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ[62]» .

معصومین، مجرای ولایت خداوند

خداوند متعال اولیایی دارد که در مقام عبودیت و تحمل ولایت بر دیگران سبقت گرفته اند. چون تحمل کرده اند با تمام وجود حامل ولایت خدا و راه ولایت شده اند. «َ وَلَايَتُنَا وَلَايَةُ اللَّهِ الَّتِي لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً قَطُّ إِلَّا بِهَا[63]» ولایت ما همان ولایت خداست، اما ولایت ما در عرض ولایت خداوند نیست، بلکه راه جریان یافتن ولایت خداوند است. وقتی خداوند متعال توحید را عرضه کرد «ْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى[64] » اولین وجودی که صادقانه گفت « قالُوا بَلى [65]» پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم بوده است. خداوند متعال به ملائکه فرمود ببینید بر همه سبقت گرفت، من ولایت او را بر همه ی عالم جدا می کنم. پس ولایت خدا در عالم این مجرا را دارد. پذیرش ولایت خداوند یعنی بندگی و بیرون آمدن از خودیت، یعنی تمام نیرو و قدرتی که خداوند متعال ظاهرا و باطنا به انسان داده است را به او بسپاریم. با اینکه خداوند به من اراده داده است من این اراده را به او می سپارم، به گونه ای که اراده ی من مجرای اراده و فرمان و نور او گردد. « ُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِی[66]» گویا او چشم، زبان و دست انسان است و اوست که انسان را تدبیر می کند. این مقام، ولایت است. عبادالله اولین کسانی هستند که این تسلیم و خودسپاری محض به خداوند متعال در آنها اتفاق افتاده است. این ها معصومین اند که اولیای خدا گشته اند. این چهارده نور پاک ازنظر معارف ما اولین کسانی هستند که در ولایت پیش قدم هستند. به تعبیر خداوند متعال در قرآن « سُبْحانَ الَّذي أَسْرى بِعَبْدِه[67]» کسی که بنده ی مطلق است. شهادتی که در همه ی نمازهایمان (که بهترین سلوک و حالت ما با خداست) است: اشهد ان محمد عبده و رسوله، اگر او رسول است از عالم غیب آمده است و همه ی خبرهای غیبی با او آمده است. امام رضا علیه السلام این حدیث را از اجداد مطهرشان نقل کرده اند که: « لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِي فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِي أَمِنَ عَذَابِي[68]» سپس سرشان را از کجاوه بیرون آوردند و فرمودند به شروطها و شرطها؛ شرط آن ولایت است. سجده ملائکه یعنی تواضع؛ پرستش خدا از طریق تواضع بر آدم. این سجده پرستش آدم نبود، بلکه پرستش مخصوص به خدای متعال بود. چون آدم حامل ولایت است، خلیفه است، عبد است و حامل ولایت خداوند است. اگر انسان می خواهد به مقام ولایت خدا برسد باید ولایت او را تحمل کند و تواضع نماید. استکبار انسان را از ولایت او محروم می نماید؛ پس سرچشمه ی رحمت و همه ی آثار ولایت در انسان هایی قرار داده شده است. آنها « َ مَعْدِنَ الرَّحْمَةِ[69]» و حامل هستند، وقتی حامل شدند ولایت آنها ولایت خداوند است. امام در کتب عرفانی خود می گویند ولایت معصومین ولایت خداوند متعال است که به پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم و اهل بیت تفویض شده است. تفویض این نیست که خداوند متعال از خود سلب اختیار کرده است، بلکه معصومین مجرای این ولایت اند.

جمع بندی:

دو ولایت داریم؛ یکی ولایت الله و دیگری ولایت اولیاء طاغوت. در پذیرش آزادیم و می توانیم ولایت خدا را بپذیریم و یا نپذیریم. به این دلیل می پذیریم که ولایت الله و مقام الوهیت است. اگر پذیرفتیم وارد محیط الوهیت و توحید می شوید و حاصلش « يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ[70]» است . مسیر این ولایت خلفای الهی هستند؛ به این دلیل این خلفا مسیر هدایت هستند که نسبت به بقیه تقدم دارند. آنها پیش از همه این حقیقت را تحمل کرده اند، آنها اهل سرّند. در روایت می خوانیم؛ « ِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا سِرَّ اللَّه[71]» اصلا خودش سرّ است. چون آنها حامل اسرارند پس راه هدایتند. ورود به ولایت خدا جز از راه ولایت آنها حاصل نمی شود.