آیات:
ـ وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ بُيُوتاً تَسْتَخِفُّونَها يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَ يَوْمَ إِقامَتِكُمْ . [1]
{و خدا براى شما خانه‌هايتان را مايه آرامش قرار داد، و از پوست دام‌ها براى شما خانه‌هايى نهاد كه آن [ها] را در روز جابجا شدنتان و هنگام ماندنتان سبك مى‌يابيد.}
روایات:
1- الخصال عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فِي وَصِيَّتِهِ لِابْنِهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَنَفِيَّةِ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ مُرُوَّةُ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ مُرُوَّتَانِ مُرُوَّةٌ فِي حَضَرٍ وَ مُرُوَّةٌ فِي سَفَرٍ وَ أَمَّا مُرُوَّةُ الْحَضَرِ فَقِرَاءَةُ الْقُرْآنِ وَ مُجَالَسَةُ الْعُلَمَاءِ وَ النَّظَرُ فِي الْفِقْهِ وَ الْمُحَافَظَةُ عَلَى الصَّلَاةِ فِي الْجَمَاعَاتِ وَ أَمَّا مُرُوَّةُ السَّفَرِ فَبَذْلُ الزَّادِ وَ قِلَّةُ الْخِلَافِ عَلَى مَنْ صَحِبَكَ وَ كَثْرَةُ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ مَصْعَدٍ وَ مَهْبَطٍ وَ نُزُولٍ وَ قِيَامٍ وَ قُعُودٍ.[2]
امير مؤمنان در سفارش به پسرش محمد بن حنفيه فرمود: بدان كه مرد مسلمان را دو مروت باشد: يكى در حضر و ديگر در سفر. آنچه در حضر است، خواندن قرآن است و همنشينى با دانشمندان، نظر در فقه، مواظبت بر نماز جماعت، و اما مروت در سفر، بخشش توشه، كم اختلافى با ياران، بسيارى ذكر خدای عزوجل در هر فراز و نشيب و منزل كردن و برخاستن و نشستن است.
2- الخصال عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْخُوزِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَيْدٍ الْبَغْدَادِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سِتٌّ مِنَ الْمُرُوَّةِ ثَلَاثٌ مِنْهَا فِي الْحَضَرِ وَ ثَلَاثٌ مِنْهَا فِي السَّفَرِ فَأَمَّا الَّتِي فِي الْحَضَرِ فَتِلَاوَةُ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عِمَارَةُ مَسَاجِدِ اللَّهِ وَ اتِّخَاذُ الْإِخْوَانِ فِي اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَمَّا الَّتِي فِي السَّفَرِ فَبَذْلُ الزَّادِ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الْمِزَاحُ فِي غَيْرِ الْمَعَاصِي الْخَبَرَ. [3]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: شش چیز از مروت است، سه تا در حضر و سه تا در سفر. آنها كه در حضرند، خواندن قرآن خدای عزوجل، آباد كردن مساجد خدا و برادر گرفتن است و آنچه که در سفر است، بخشش توشه، خوش خلقی و شوخى‌ای است كه گناه خدا نباشد.
3- الأمالي للصدوق عَنِ ابْنِ الْمُتَوَكِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِيِّ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي قَتَادَةَ الْقُمِّيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ: الْمُرُوَّةُ فِي السَّفَرِ كَثْرَةُ الزَّادِ وَ طِيبُهُ وَ بَذْلُهُ لِمَنْ كَانَ مَعَكَ وَ كِتْمَانُكَ عَلَى الْقَوْمِ سِرَّهُمْ بَعْدَ مُفَارَقَتِكَ إِيَّاهُمْ وَ كَثْرَةُ الْمِزَاحِ فِي غَيْرِ مَا يُسْخِطُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ.[4]
امام صادق علیه السّلام فرمود: مروت در سفر، فراوانى توشه و خوبى آن است، و بخشش آن به همراهان و رازدارى از همسفران پس از جدایی از آنها و بسیار شوخى كردن در غیرآنچه مايه خشم خدای عزوجل باشد.
4- الخصال عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ يَزِيدَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا رَفَعُوا الْحَدِيثَ قَالَ: حَقُّ الْمُسَافِرِ أَنْ يُقِيمَ عَلَيْهِ أَصْحَابُهُ إِذَا مَرِضَ ثَلَاثاً. [5]
امام علیه السلام فرمود: حق مسافر اين است كه اگر بيمار شد، تا سه روز يارانش با او باشند
5- الخصال عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ رَفَعَهُ إِلَى النَّبِيِّ ص أَنَّهُ قَالَ: ثَلَاثَةٌ لَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُمْ بِالْحِفْظِ رَجُلٌ نَزَلَ فِي بَيْتٍ خَرِبٍ وَ رَجُلٌ صَلَّى عَلَى قَارِعَةِ الطَّرِيقِ وَ رَجُلٌ أَرْسَلَ رَاحِلَتَهُ وَ لَمْ يَسْتَوْثِقْ مِنْهَا. [6]
پيغمبر صلی الله علیه و آله فرمود: خدای عزوجل محافظت از سه کس را قبول نمی کند: كسى كه در خانه ويرانه منزل كند، آن کس که ميان راه نماز بخواند، و آن کس که مَرکب سواری خود را رها سازد و نبندد.
6- المحاسن عَنِ الْأَصْبَهَانِيِّ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ حَفْصٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ لَيْسَ مِنَ الْمُرُوَّةِ أَنْ يُحَدِّثَ الرَّجُلُ بِمَا يَلْقَى فِي سَفَرِهِ مِنْ خَيْرٍ أَوْ شَرٍّ. [7]
امام صادق علیه السّلام فرمود: از مردانگى نباشد بازگفتن آنچه که از خوب و يا بد در سفر می‌بيند.
7- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الرَّفِيقَ ثُمَّ الطَّرِيقَ. [8]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اول رفيق و آنگاه راه.
8- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع لَا تَصْحَبَنَّ فِي سَفَرٍ مَنْ لَا يَرَى لَكَ الْفَضْلَ عَلَيْهِ كَمَا تَرَى لَهُ الْفَضْلَ عَلَيْكَ.[9]
امير مؤمنان علیه السّلام فرمود: همسفر مشو با كسى كه قدر تو را چنانى كه تو قدر او را دانى، نداند.
9- المحاسن عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ جَرِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ لِي مَنْ صَحِبْتَ فَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ كَيْفَ طَابَتْ نَفْسُ أَبِيكَ يَدَعُكَ مَعَ غَيْرِهِ فَخَبَّرْتُهُ فَقَالَ كَيْفَ كَانَ يُقَالُ اصْحَبْ مَنْ تَتَزَيَّنُ بِهِ وَ لَا تَصْحَبْ مَنْ يَتَزَيَّنُ بِكَ.[10]
اسحاق بن جرير گفت: امام صادق علیه السّلام به من فرمود: با كه همسفر بودى؟ به او خبر دادم. فرمود: چگونه دل پدرت خوش شد كه تو را با ديگرى وانهد؟ به او خبر دادم. فرمود: چگونه است كه گفتند: با كسى يار شو كه آبروى تو باشد، نه با كسى كه تو آبروى او باشى.
10- المحاسن عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا صَحِبْتَ فَاصْحَبْ نَحْوَكَ وَ لَا تَصْحَبْ مَنْ يَكْفِيكَ فَإِنَّ ذَلِكَ مَذَلَّةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ.[11]
امام باقر علیه السّلام فرمود: با همانند خود يار باش نه با كسى كه تو را كفايت كند، كه اين خوارى مؤمن است.
11- المحاسن عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَيْنِ اللُّؤْلُؤِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَدْ عَرَفْتَ حَالِي وَ سَعَةَ يَدِي وَ تَوَسُّعِي عَلَى إِخْوَانِي فَأَصْحَبُ النَّفَرَ مِنْهُمْ فِي طَرِيقِ مَكَّةَ فَأَتَوَسَّعُ عَلَيْهِمْ قَالَ لَا تَفْعَلْ يَا شِهَابُ إِنْ بَسَطْتَ وَ بَسَطُوا أَجْحَفْتَ بِهِمْ وَ إِنْ هُمْ أَمْسَكُوا أَذْلَلْتَهُمْ فَاصْحَبْ نُظَرَاءَكَ اصْحَبْ نُظَرَاءَكَ.[12]
شهاب بن عبد ربه گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: تو دانى حال من و دست و دلبازى مرا با برادرانم و توسعه بر آنها را. آیا با تعدادی از آنها در راه مكه همسفر شوم و بر آنها توسعه دهم؟ فرمود: مكن اى شهاب! اگر زیاد خرج آنها كنى و زیاد خرج تو كنند، به آنها فشار آوردى و اگر آنها دست نگه دارند(و خرج نکنند)، زبونشان كردى. پس با همگنانت همراه شو، با همگنانت همراه شو.
12- المحاسن عَنْ أَبِيهِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الْقَوْمِ يَصْطَحِبُونَ فَيَكُونُ فِيهِمُ الْمُوسِرُ وَ غَيْرُهُ أَ يُنْفِقُ عَلَيْهِمُ الْمُوسِرُ قَالَ إِنْ طَابَتْ بِذَلِكَ أَنْفُسُهُمْ فَلَا بَأْسَ بِهِ قُلْتُ فَإِنْ لَمْ تَطِبْ أَنْفُسُهُمْ قَالَ يَصِيرُ مَعَهُمْ يَأْكُلُ مِنَ الْخُبْزِ وَ يَدَعُ أَنْ يَسْتَثْنِيَ مِنَ الْهَرَاتِ.[13]
ابى محمد حلبى گفت: از امام باقر علیه السّلام درباره گروهى همسفر كه توانگر و مستمند همراهند پرسیدم که آیا توانگر برای آنها خرج كند؟ فرمود: اگر دلشان به آن راضی است، باكى ندارد. پرسیدم: اگر دلشان راضی نباشد؟ فرمود: توانگر با آنها بسازد، از نان بخورد و گوشت پخته را رها کند.
13- المحاسن عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي الرَّبِيعِ الشَّامِيِّ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع وَ الْبَيْتُ غَاصٌّ بِأَهْلِهِ فَقَالَ لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يَكُنْ يُحْسِنُ صُحْبَةَ مَنْ صَحِبَهُ وَ مُرَافَقَةَ مَنْ رَافَقَهُ وَ مُمَالَحَةَ مَنْ مَالَحَهُ وَ مُخَالَقَةَ مَنْ خَالَقَهُ.[14]
حفص بن ربيع شامى گفت: نزد امام صادق علیه السّلام بوديم و اتاق پر بود. فرمود: از ما نيست كسى كه با همراه خود خوب همراهی نکند و با رفيقش خوب رفاقت نکند و نَمَكين نباشد با آن کسی که با وى نمكين است و خوب معاشرت نکند با کسی که با او معاشرت کند.
14- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا اصْطَحَبَ اثْنَانِ إِلَّا كَانَ أَعْظَمُهُمَا أَجْراً وَ أَحَبُّهُمَا إِلَى اللَّهِ أَرْفَقَهُمَا بِصَاحِبِهِ.[15]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: دو همراه نباشند مگر این که کسی که با همراهش مهربان‌تر و نرم‌ترباشد، ثواب بيشتری دارد و نزد خدا محبوب‌ترین آنها است.
15- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص زَادُ الْمُسَافِرِ الحدا [الْحُدَاءُ] وَ الشِّعْرُ مَا كَانَ مِنْهُ لَيْسَ فِيهِ جَفَاءٌ.
كِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الرَّزَّازِ عَنْ خَالِهِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ الْخَزَّازِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِثْلَهُ إِلَّا أَنَّ فِيهِ خَنَاءً [16]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: توشه مسافر خوش‌خوانى و شعر است البته آنكه جفا ـ و به روایتی: کلام زشت ـ در آن نباشد.
16- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنَ السُّنَّةِ إِذَا خَرَجَ الْقَوْمُ فِي سَفَرٍ أَنْ يُخْرِجُوا نَفَقَتَهُمْ فَإِنَّ ذَلِكَ أَطْيَبُ لِأَنْفُسِهِمْ وَ أَحْسَنُ لِأَخْلَاقِهِمْ.[17]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از سنت است كه وقتی گروهی برای سفر خارج می‌شوند، خرجی سفرخود را خارج کنند كه این برای رضایت دلشان و نیکی اخلاقشان بهتر باشد.
17- المحاسن عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا مِنْ نَفَقَةٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِنْ نَفَقَةِ قَصْدٍ وَ يُبْغِضُ الْإِسْرَافَ إِلَّا فِي حَجٍّ أَوْ عُمْرَةٍ. [18]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هيچ خرجی پيش خدا محبوب تر نيست از خرجی ميانه و اسراف را بد دارد، مگر در حج و یا عمره. (در حج و عمره بیش از خرج میانه و معتدل اشکال ندارد.)
18- المحاسن عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ كَانَ يَكْرَهُ لِلرَّجُلِ أَنْ يَصْحَبَ مَنْ يَتَفَضَّلُ عَلَيْهِ وَ قَالَ اصْحَبْ مِثْلَكَ.[19]
امام صادق علیه السّلام بد داشت كسى با توانگرتر از خود همسفر شود و فرمود: با همانند خود همسفر شو.
19- المحاسن عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْبَطَائِنِيِّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع يَخْرُجُ الرَّجُلُ مَعَ قَوْمٍ مَيَاسِيرَ وَ هُوَ أَقَلُّهُمْ شَيْئاً فَيُخْرِجُ الْقَوْمُ نَفَقَتَهُمْ وَ لَا يَقْدِرُ هُوَ أَنْ يُخْرِجَ مِثْلَ مَا أَخْرَجُوا فَقَالَ مَا أُحِبُّ أَنْ يُذِلَّ نَفْسَهُ لِيَخْرُجْ مَعَ مَنْ هُوَ مِثْلُهُ.[20]
ابى بصير گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: كسى با توانگران همسفر شود و از همه كمتر دارد و آنان خرجی خود را بیرون آورند و او نتواند به اندازه آنها خرجى در آورد؟ فرمود: دوست ندارم خود را خوار كند؛ با همانند خود سفر كند.
20- المحاسن عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُوسَى بْنِ سَعْدَانَ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ قَالَ: خَرَجْنَا إِلَى مَكَّةَ نَيِّفٌ وَ عِشْرُونَ رَجُلًا فَكُنْتُ أَذْبَحُ لَهُمْ فِي كُلِّ مَنْزِلٍ شَاةً فَلَمَّا أَرَدْتُ أَنْ أَدْخُلَ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لِي يَا حُسَيْنُ وَ تُذِلُّ الْمُؤْمِنِينَ قُلْتُ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ ذَلِكَ فَقَالَ بَلَغَنِي أَنَّكَ كُنْتَ تَذْبَحُ لَهُمْ فِي كُلِّ مَنْزِلٍ شَاةً قُلْتُ مَا أَرَدْتُ إِلَّا اللَّهَ فَقَالَ أَ مَا كُنْتَ تَرَى أَنَّ فِيهِمْ مَنْ يُحِبُّ أَنْ يَفْعَلَ فَعَالَكَ فَلَا يَبْلُغُ مَقْدُرَتُهُ ذَلِكَ فَتَتَقَاصَرُ إِلَيْهِ نَفْسُهُ قُلْتُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ لَا أَعُودُ. [21]
حسين بن ابو علاء گفت: با بيست و چند نفر به مكه رفتم و در هر منزلى برایشان گوسفندى مي كشتم. چون نزد ابی عبدالله (امام صادق علیه السلام) رفتم، فرمود: اى حسين! تو مؤمنان را خوار مي كنى؟! گفتم: به خدا پناه برم از این کار! فرمود: به من خبر رسيده كه تو در هر منزلى برایشان گوسفندى مي كشتى؟ گفتم: جز خدا را قصد نداشتم. فرمود: ندانستى كه در آنها كسى باشد كه خواهد مانند تو رفتار کند و در توان او نيست و خود را كم شمارد؟ گفتم: از خدا آمرزش خواهم و دیگر چنین نکنم.
21- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ شَرَفِ الرَّجُلِ أَنْ يُطَيِّبَ زَادَهُ إِذَا خَرَجَ فِي سَفَرٍ. [22]
امام صادق از پدرانش، از اميرالمؤمنين علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرد که آن حضرت فرمود: از شرافت مرد است كه در سفر توشه خوب بردارد.
22- المحاسن عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا سَافَرْتُمْ فَاتَّخِذُوا سُفْرَةً وَ تَنَوَّقُوا فِيهَا. [23]
امام صادق علیه السّلام فرمود: چون سفر كنيد، سفره برداريد و در آن خوراك خوب بگذاريد.
23- المحاسن عَنْ أَبِيهِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ شِهَابِ بْنِ عَبْدِ رَبِّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ إِذَا سَافَرَ إِلَى مَكَّةَ لِلْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ تَزَوَّدَ مِنْ أَطْيَبِ الزَّادِ مِنَ اللَّوْزِ وَ السُّكَّرِ وَ السَّوِيقِ الْمُحَمَّضِ وَ الْمُحَلَّى. [24]
امام صادق علیه السّلام فرمود: وقتی علی بن الحسین (امام سجاد علیه السّلام) براى حج و عمره به مكه مي رفت، بهترين توشه را بر مي داشت، از بادام و شكر و قاووت ترش و شيرين.
24- المحاسن عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع تَبَرَّكْ بِأَنْ تَحْمِلَ الْخُبْزَ فِي سُفْرَتِكَ وَ زَادِكَ.[25]
امام صادق علیه السّلام فرمود: تبرك بجو به اين كه نان در سفره و توشه خود بردارى.
25- المحاسن عَنِ الْبَزَنْطِيِّ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ مَعِي أَهْلِي وَ أَنَا أُرِيدُ الْحَجَّ أَشُدُّ نَفَقَتِي فِي حَقْوَيَّ قَالَ نَعَمْ إِنَّ أَبِي كَانَ يَقُولُ مِنْ فِقْهِ الْمُسَافِرِ حِفْظُ نَفَقَتِهِ.[26]
صفوان جمال گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: با خاندانم به حج مي روم و خرج سفر را به كمرم مى‌بندم. فرمود: بسيار خوب. پدرم مي فرمود: از فهميدگى مسافر است كه خرجى خود را نگهدارى كند.
26- المحاسن عَنِ الْأَصْبَهَانِيِّ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي وَصِيَّةِ لُقْمَانَ لِابْنِهِ يَا بُنَيَّ سَافِرْ بِسَيْفِكَ وَ خُفِّكَ وَ عِمَامَتِكَ وَ خِبَائِكَ وَ سِقَائِكَ وَ إِبْرَتِكَ وَ خُيُوطِكَ وَ مِخْرَزِكَ وَ تَزَوَّدْ مَعَكَ الْأَدْوِيَةَ تَنْتَفِعْ بِهَا أَنْتَ وَ مَنْ مَعَكَ وَ كُنْ لِأَصْحَابِكَ مُوَافِقاً إِلَّا فِي مَعْصِيَةِ اللَّهِ وَ زَادَ فِيهِ بَعْضُهُمْ وَ قَوْسِكَ.[27]
امام صادق علیه السّلام فرمود: از جمله سفارش لقمان به پسرش این بود: پسر جانم! سفر كن به همراه شمشيرت و کفشت و عمامه‌ات و روپوشَت و مَشك آبت و سوزن و نخت و انبانت، و با خود هر دارو بردار كه تو و هر كه با تو است از آن سود برید و با همسفرانت هم آهنگ باش جز در نافرمانى خدا. ـ در روایتی: «كمان» نیز ذکر شده است.
27- المحاسن عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّكَ سَتَصْحَبُ أَقْوَاماً فَلَا تَقُولَنَّ انْزِلُوا هَاهُنَا وَ لَا تَنْزِلُوا هَاهُنَا فَإِنَّ فِيهِمْ مَنْ يَكْفِيكَ.[28]
امام صادق علیه السّلام فرمود: وقتی با گروهی همسفر شدى، نگو اينجا منزل كنيد و آنجا نكنيد،[به خاطر خطر و ...] زيرا در میان آنها كسى باشد كه تو را کفایت کند.
28- المحاسن عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ أَوِ ابْنُ عِيسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ إِذَا سَافَرْتَ مَعَ قَوْمٍ فَأَكْثِرِ اسْتِشَارَتَهُمْ فِي أَمْرِكَ وَ أَمْرِهِمْ وَ أَكْثِرِ التَّبَسُّمَ فِي وُجُوهِهِمْ وَ كُنْ كَرِيماً عَلَى زَادِكَ بَيْنَهُمْ وَ إِذَا دَعَوْكَ فَأَجِبْهُمْ وَ إِذَا اسْتَعَانُوكَ فَأَعِنْهُمْ وَ اغْلِبْهُمْ بِثَلَاثٍ طُولِ الصَّمْتِ وَ كَثْرَةِ الصَّلَاةِ وَ سَخَاءِ النَّفْسِ بِمَا مَعَكَ مِنْ دَابَّةٍ أَوْ مَالٍ أَوْ زَادٍ وَ إِذَا اسْتَشْهَدُوكَ عَلَى الْحَقِّ فَاشْهَدْ لَهُمْ وَ اجْهَدْ رَأْيَكَ لَهُمْ إِذَا اسْتَشَارُوكَ وَ لَا تَعْزِمْ حَتَّى تَثَبَّتَ وَ تَنْظُرَ وَ لَا تُجِبْ فِي مَشُورَةٍ حَتَّى تَقُومَ فِيهَا وَ تَقْعُدَ وَ تَنَامَ وَ تَأْكُلَ وَ تُصَلِّيَ وَ أَنْتَ مُسْتَعْمِلٌ فِكْرَتَكَ وَ حِكْمَتَكَ فِي مَشُورَتِهِ فَإِنَّ مَنْ لَمْ يُمْحِضِ النَّصِيحَةَ لِمَنِ اسْتَشَارَهُ سَلَبَهُ اللَّهُ رَأْيَهُ وَ نَزَعَ عَنْهُ الْأَمَانَةَ وَ إِذَا رَأَيْتَ أَصْحَابَكَ يَمْشُونَ فَامْشِ مَعَهُمْ وَ إِذَا رَأَيْتَهُمْ يَعْمَلُونَ فَاعْمَلْ مَعَهُمْ وَ إِذَا تَصَدَّقُوا وَ أَعْطَوْا قَرْضاً فَأَعْطِ مَعَهُمْ وَ اسْمَعْ مِمَّنْ هُوَ أَكْبَرُ مِنْكَ سِنّاً وَ إِذَا أَمَرُوكَ بِأَمْرٍ وَ سَأَلُوكَ فَتَبَرَّعْ لَهُمْ وَ قُلْ نَعَمْ وَ لَا تَقُلْ لَا فَإِنَّ لَا عَيٌّ وَ لُؤْمٌ وَ إِذَا تَحَيَّرْتُمْ فِي طَرِيقِكُمْ فَانْزِلُوا وَ إِنْ شَكَكْتُمْ فِي الْقَصْدِ فَقِفُوا وَ تَؤَامَرُوا وَ إِذَا رَأَيْتُمْ شَخْصاً وَاحِداً فَلَا تَسْأَلُوهُ عَنْ طَرِيقِكُمْ وَ لَا تَسْتَرْشِدُوهُ فَإِنَّ الشَّخْصَ الْوَاحِدَ فِي الْفَلَاةِ مُرِيبٌ لَعَلَّهُ أَنْ يَكُونَ عَيْناً لِلُّصُوصِ أَوْ أَنْ يَكُونَ هُوَ الشَّيْطَانَ الَّذِي حَيَّرَكُمْ وَ احْذَرُوا الشَّخْصَيْنِ أَيْضاً إِلَّا أَنْ تَرَوْا مَا لَا أَرَى فَإِنَّ الْعَاقِلَ إِذَا نَظَرَ بِعَيْنَيْهِ شَيْئاً عَرَفَ الْحَقَّ مِنْهُ وَ الشَّاهِدُ يَرَى مَا لَا يَرَى الْغَائِبُ يَا بُنَيَّ وَ إِذَا جَاءَ وَقْتُ الصَّلَاةِ فَلَا تُؤَخِّرْهَا لِشَيْ‌ءٍ وَ صَلِّهَا وَ اسْتَرِحْ مِنْهَا فَإِنَّهَا دَيْنٌ وَ صَلِّ فِي جَمَاعَةٍ وَ لَوْ عَلَى رَأْسِ زُجٍّ وَ لَا تَنَامَنَّ عَلَى دَابَّتِكَ فَإِنَّ ذَلِكَ سَرِيعٌ فِي دَبَرِهَا وَ لَيْسَ ذَلِكَ مِنْ فِعْلِ الْحُكَمَاءِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ فِي مَحْمِلٍ يُمْكِنُكَ التَّمَدُّدُ لِاسْتِرْخَاءِ الْمَفَاصِلِ وَ إِذَا قَرُبْتَ مِنَ الْمَنْزِلِ فَانْزِلْ عَنْ دَابَّتِكَ فَإِنَّهَا تُعِينُكَ وَ ابْدَأْ بِعَلْفِهَا قَبْلَ نَفْسِكَ وَ إِذَا أَرَدْتُمُ النُّزُولَ فَعَلَيْكُمْ مِنْ بِقَاعِ الْأَرَضِينَ بِأَحْسَنِهَا لَوْناً وَ أَلْيَنِهَا تُرْبَةً وَ أَكْثَرِهَا عُشْباً وَ إِذَا نَزَلْتَ فَصَلِّ رَكْعَتَيْنِ قَبْلَ أَنْ تَجْلِسَ وَ إِذَا أَرَدْتَ قَضَاءَ حَاجَةٍ فَأَبْعِدِ الْمَذْهَبَ فِي الْأَرْضِ وَ إِذَا ارْتَحَلْتَ فَصَلِّ رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ وَدِّعِ الْأَرْضَ الَّتِي حَلَلْتَ بِهَا وَ سَلِّمْ عَلَيْهَا وَ عَلَى أَهْلِهَا فَإِنَّ لِكُلِّ بُقْعَةٍ أَهْلًا مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تَأْكُلَ طَعَاماً حَتَّى تَبْدَأَ فَتَصَدَّقَ مِنْهُ فَافْعَلْ وَ عَلَيْكَ بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ مَا دُمْتَ رَاكِباً وَ عَلَيْكَ بِالتَّسْبِيحِ مَا دامت [دُمْتَ] عَامِلًا عَمَلًا وَ عَلَيْكَ بِالدُّعَاءِ مَا دُمْتَ خَالِياً وَ إِيَّاكَ وَ السَّيْرَ مِنْ أَوَّلِ اللَّيْلِ وَ عَلَيْكَ بِالتَّعْرِيسِ وَ الدُّلْجَةِ مِنْ لَدُنْ نِصْفِ اللَّيْلِ إِلَى آخِرِهِ وَ إِيَّاكَ وَ رَفْعَ الصَّوْتِ فِي مَسِيرِكَ.[29]
امام صادق علیه السّلام فرمود: لقمان به پسرش گفت: چون با مردمى همسفر شدى، بسيار در كار خود و آنان مشورت كن و بسیار به رويشان لبخند بزن، در توشه خود نسبت به آنها كريم باش، چون تو را خواندند بپذير، چون از تو كمك خواستند به آنها كمك ده و در سه چيز از آنها پيش باش: در خموشى، در نماز و بخشش از آنچه که همراه توست، از مَرکب سواری و مال و توشه. و چون از تو بر حقى گواه خواستند، گواه باش و چون با تو مشورت كردند، بكوش در نظر دادن به آنها. و تصميم نگير تا خوب وارسى کنی و بينديشى، و جواب مشورت را مده تا برخيزى و بنشينى و بخوابى و بخورى و نماز كنى و فكر و حكمت خود را در مورد مشورت به كار بگيرى، زيرا هر كه به مشورت خواه خود اندرز پاك ندهد، خدا رأى او را از وى بگيرد و امانت را از او ريشه‌كن كند.
چون ديدى يارانت روانه‌اند، با آنها روانه شو، و چون كارى كنند، با آنها همكار باش و چون صدقه يا وامى دادند، تو هم بده، و از كسى كه سالخورده‌تر از تو است شنوا باش و چون در راه سرگردان شديد، فرود آیید، و اگر در مقصد دچار ترديد شديد، توقف كنيد و مشورت كنيد، و چون يكى را ديديد، از راه خود از او نپرسيد و او را رهنما نسازيد، زيرا يك نفر در بيابان پهناور شك‌آور است، شايد كه جاسوس دزدها باشد يا همان شيطانى باشد كه شما را سرگردان كرده، و از دو كس هم در حذر باشيد، جز آنكه در آنها بينيد آنچه من نبينم، زيرا خردمند چون چيزى را به دو چشم خود بيند، درستى آن را بشناسد و حاضر، چیزی را بيند که غایب نبيند.
پسر جانم! چون وقت نماز رسد، آن را براى چيزی پس مينداز، آن را بخوان و راحت شو كه آن دَين است، و در جماعت نماز بخوان، گرچه بر سر چوبى باشد؛ بر روى مَرکب سواری خود مخواب كه زود زخم بردارد، و آن كار حكيمان نباشد، مگر آنكه در كجاوه باشى و بتوانى بدنت را بكشى تا مفاصل نرم شوند؛ نزديك منزل از مركبت پياده شو كه به تو كمك می کند، و پيش از خود به او علف بده، و چون قصد فرود كرديد، در بهترین جاى زمين باشد در رنگ و نرمى خاك و فراوانى گياه، و چون فرود شدى، پيش از نشستن دو ركعت نماز بخوان، و با آن زمين كه در آن فرود آمدى وداع كن و بدان و اهلش سلام كن كه هر جا از فرشته‌ها اهلى دارد، و اگر توانى طعامى نخورى تا پیش از آن صدقه بدهى، و برتو باد به خواندن قرآن (كتاب خدا) [30] تا سوارى و به ذكر تسبيح تا وقتی در كار هستى، و به دعا كردن در جایی که بي كارى، مبادا در آغاز شب روانه باشى؛ بايد سر شب منزل كنى و از نيمه شب تا پايان آن روانه شوى و مبادا در راه رفتن صدایت را به آواز بلند کنی.
29- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ ع عَنْ جَابِرٍ الْأَنْصَارِيِّ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ يَطْرُقَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ لَيْلًا إِذَا جَاءَ مِنَ الْغَيْبَةِ حَتَّى يُؤْذِنَهُمْ.[31]
امام صادق از پدرش علیهما السّلام، از جابر انصاري، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که آن حضرت نهى كرده از اينكه كسى چون از سفر باز می آید، شبانه بر خاندان خود در كوبد، جز آنكه به آنها خبر داده باشد.
30- المحاسن عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّيِّ قَالَ: خَرَجْتُ مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَى يَنْبُعَ قَالَ وَ خَرَجَ عَلَيَّ وَ عَلَيْهِ خُفٌّ أَحْمَرُ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا هَذَا الْخُفُّ الَّذِي أَرَاهُ عَلَيْكَ قَالَ خُفٌّ اتَّخَذْتُهُ لِلسَّفَرِ وَ هُوَ أَبْقَى عَلَى الطِّينِ وَ الْمَطَرِ قَالَ قُلْتُ فَأَتَّخِذُهَا وَ أَلْبَسُهَا فَقَالَ أَمَّا لِلسَّفَرِ فَنَعَمْ وَ أَمَّا الْخُفُوفُ فَلَا تَعْدِلْ بِالسُّودِ شَيْئاً. [32]
داود رقى گفت: با ابی عبد الله (امام صادق علیه السلام) به ينبع (بندرى در ساحل درياى سرخ) بيرون شدم و آن حضرت چکمه سرخ به پا داشت. گفتم: قربانت گردم! اين چه کفشی است كه در پاى شما می بينم؟ فرمود: آن را براى سفر گرفته‌ام كه در گل و باران پاينده‌تر است. پرسیدم: من هم از آن بگيرم و بپوشم؟ فرمود: براى سفر بله، اما بهترين چکمه‌ها، چکمه سياه است.
31- مكارم الأخلاق عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ: أَوْصَانِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ أُوصِيكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ وَ صِدْقِ الْحَدِيثِ وَ حُسْنِ الصِّحَابَةِ لِمَنْ صَحِبَكَ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ[33]
عمار بن مروان گفت: امام صادق علیه السّلام به من سفارش كرد به تقوا، پرداخت امانت، راستگویی و خوشرفتارى با همسفر، و لا قوة الا بالله.
32- مكارم الأخلاق عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَنْ خَالَطْتَ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَكُونَ يَدُكَ الْعُلْيَا عَلَيْهِ فَافْعَلْ. [34]
امام باقر علیه السّلام فرمود: چون با كسى همراه شدی، اگر بتوانى دستت بالاى دست او باشد چنین کن.
33- مكارم الأخلاق قَالَ النَّبِيُّ ص فِي سَفَرٍ خَرَجَ فِيهِ حَاجّاً مَنْ كَانَ سَيِّئَ الْخُلُقِ وَ الْجِوَارِ فَلَا يَصْحَبْنَا. [35]
پيغمبر صلی الله علیه و آله هنگامی که راهی سفرى بود فرمود: هر كه بدخو و بدهمسايه است، همراه ما نشود.
34- مكارم الأخلاق قَالَ ص سَيِّدُ الْقَوْمِ خَادِمُهُمْ فِي السَّفَرِ. [36]
امام صادق علیه السّلام فرمود: آقای هر گروه آن است که به همسفرانش خدمت كند.
35- مكارم الأخلاق مِنْ كِتَابِ شَرَفِ النَّبِيِّ ص رُوِيَ عَنِ النَّبِيِّ ص أَنَّهُ أَمَرَ أَصْحَابَهُ بِذَبْحِ شَاةٍ فِي سَفَرٍ فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ عَلَيَّ ذَبْحُهَا وَ قَالَ الْآخَرُ عَلَيَّ سَلْخُهَا وَ قَالَ آخَرُ عَلَيَّ قَطْعُهَا وَ قَالَ آخَرُ عَلَيَّ طَبْخُهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَيَّ أَنْ أَلْقُطَ لَكُمُ الْحَطَبَ فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ لَا تُتْعِبَنَّ بِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا أَنْتَ نَحْنُ نَكْفِيكَ قَالَ عَرَفْتُ أَنَّكُمْ تَكْفُونِي وَ لَكِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَكْرَهُ مِنْ عَبْدِهِ إِذَا كَانَ مَعَ أَصْحَابِهِ أَنْ يَنْفَرِدَ مِنْ بَيْنِهِمْ فَقَامَ ص يَلْقُطُ الْحَطَبَ لَهُمْ.
روايت است که پيغمبر صلی الله علیه و آله در سفرى به يارانش فرمود: گوسفندى كشتند، يكى گفت: سر بريدنش با من و ديگرى گفت: پوست كندنش با من و ديگرى گفت: تكه كردنش با من و ديگری گفت: پختنش با من و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: من هم هيزمش را فراهم می كنم. گفتند: يا رسول الله! به پدران و مادرانمان قسمت می‌دهیم كه خود را به رنج نيفكن، ما تو را کفایت کنیم! فرمود: مي دانم شما چنین می‌کنید، ولى خدای عزّوجلّ بد دارد که بنده‌اى وقتی همراه یارانش است از ميان آنها تك باشد. پس برخاست و برایشان هيزم فراهم كرد.
36- مكارم الأخلاق تَذَاكَرَ النَّاسُ عِنْدَ الصَّادِقِ ع أَمْرَ الْفُتُوَّةِ فَقَالَ تَظُنُّونَ أَنَّ الْفُتُوَّةَ بِالْفِسْقِ وَ الْفُجُورِ إِنَّمَا الْفُتُوَّةُ وَ الْمُرُوَّةَ طَعَامٌ مَوْضُوعٌ وَ نَائِلٌ مَبْذُولٌ وَ نَشْرٌ مَعْرُوفٌ وَ أَذًى مَكْفُوفٌ فَأَمَّا تِلْكَ فَشَطَارَةٌ وَ فِسْقٌ ثُمَّ قَالَ مَا الْمُرُوَّةُ فَقَالَ النَّاسُ مَا نَعْلَمُ قَالَ الْمُرُوَّةُ وَ اللَّهِ أَنْ يَضَعَ الرَّجُلُ خِوَانَهُ بِفِنَاءِ دَارِهِ وَ الْمُرُوَّةُ مُرُوَّتَانِ مُرُوَّةٌ فِي السَّفَرِ وَ مُرُوَّةٌ فِي الْحَضَرِ فَأَمَّا الَّتِي فِي الْحَضَرِ فَتِلَاوَةُ الْقُرْآنِ وَ لُزُومُ الْمَسَاجِدِ وَ الْمَشْيُ مَعَ الْإِخْوَانِ فِي الْحَوَائِجِ وَ النِّعْمَةُ تُرَى عَلَى الْخَادِمِ فَإِنَّهَا تَسُرُّ الصَّدِيقَ وَ تَكْبِتُ الْعَدُوَّ وَ أَمَّا الَّتِي فِي السَّفَرِ فَكَثْرَةُ الزَّادِ وَ طِيبُهُ وَ بَذْلُهُ لِمَنْ كَانَ مَعَكَ وَ كِتْمَانُكَ عَلَى الْقَوْمِ أَمْرَهُمْ بَعْدَ مُفَارَقَتِكَ إِيَّاهُمْ وَ كَثْرَةُ الْمِزَاحِ فِي غَيْرِ مَا يُسْخِطُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَ قَالَ ع وَ الَّذِي بَعَثَ جَدِّي مُحَمَّداً ص بِالْحَقِّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَيَرْزُقُ الْعَبْدَ عَلَى قَدْرِ الْمُرُوَّةِ فَإِنَّ الْمَعُونَةَ تَنْزِلُ عَلَى قَدْرِ الْمَئُونَةِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ يَنْزِلُ عَلَى قَدْرِ شِدَّةِ الْبَلَاءِ. [37]
ابو قتاده گفت نزد امام صادق علیه السلام بودیم. صحبت از جوانمردی (فتوّت) شد، حضرت فرمود: جوانمردی چیست؟ شاید گمان کنید که به فسق و فجور باشد، اما نه! جوانمردی، سفره غذایی پهن شده، و نائل آمده‌ای بذل کننده، و گشاده رو بودنی مقبول، و عفتی آشکار و آزاری بازداشته شده است. اما این لوطی گری ها فسق است.
سپس فرمود: مردانگی (مروّت) چیست؟ گفتند: نمی دانیم. فرمود: قسم به خدا، مردانگی آن است که مرد سفره اش را در کنار حیاط خانه اش پهن کند.
جوانمردی دو گونه است: در سفر و در حضر؛ در حضر، تلاوت قرآن، رفتن به مساجد، رفتن دنبال کارهای دیگران، و احسان کردن به خدمتکار است که اینها از جمله چیز هایی است که دوست را خوشحال و دشمن را سرکوب می کند. و جوانمردی در سفر، توشه فراوان و خوب، بخشش به همراهانش و کتمان نسبت به [کردار و گفتارِ] همراهانش پس از جدا شدن از آنها و شوخى كردن در غیر آنچه خدای عزوجل را به خشم آورد، است.
سوگند به خدایی که محمد را به حق برانگیخت، خداوند، بنده را به اندازه مروتش روزی می دهد، و همانا یاری به اندازه نیاز، و صبر به اندازه شدت بلا، بر مؤمن نازل می شود.
37- مكارم الأخلاق مِنْ كِتَابِ الْمَحَاسِنِ ذُكِرَ عِنْدَ النَّبِيِّ ص رَجُلٌ فَقِيلَ لَهُ خَيْرٌ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ خَرَجَ مَعَنَا حَاجّاً فَإِذَا نَزَلْنَا لَمْ يَزَلْ يُهَلِّلَ اللَّهَ حَتَّى نَرْتَحِلَ فَإِذَا ارْتَحَلْنَا لَمْ يَزَلْ يَذْكُرُ اللَّهَ حَتَّى نَنْزِلَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فَمَنْ كَانَ يَكْفِيهِ عَلَفَ دَابَّتِهِ وَ يَصْنَعُ طَعَامَهُ قَالُوا كُلُّنَا قَالَ كُلُّكُمْ خَيْرٌ مِنْهُ.[38]
نزد پيغمبر صلی الله علیه و آله نام مردى برده شد و به خوبى از او ياد شد. گفتند: يا رسول الله! وی با ما به حج آمد و چون فرود مى‌آمديم، پيوسته «لا اله الا الله» مي گفت تا بكوچيم و باز پيوسته ذكر خدا مي گفت تا فرود آیيم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چه كسى مركبش را علف مي داد و خوراكش را مي ساخت؟ گفتند: همه ما. فرمود: پس همه شما از او بهتريد.
38- مكارم الأخلاق وَ قَالَ ص مَنْ أَعَانَ مُؤْمِناً مُسَافِراً نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ ثَلَاثاً وَ سَبْعِينَ كُرْبَةً وَ أَجَارَهُ فِي الدُّنْيَا مِنَ الْغَمِّ وَ الْهَمِّ وَ نَفَّسَ عَنْهُ كَرْبَهُ الْعَظِيمَ يَوْمَ يَغَصُّ النَّاسُ بِأَنْفَاسِهِمْ. [39]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر كس مؤمن مسافرى را كمك دهد، خدا هفتاد و سه گره كارش را بگشايد و در دنيا از غم و هم پناهش دهد و گرفتارى بزرگ او را، روزى كه همه مردم در خود فرو رفته‌اند برطرف سازد.
39- مكارم الأخلاق عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع تَكُونُ مَعِيَ الدَّرَاهِمُ فِيهَا تَمَاثِيلُ وَ أَنَا مُحْرِمٌ فَأَجْعَلُهَا فِي هِمْيَانِي وَ أَشُدُّهُ فِي وَسَطِي قَالَ لَا بَأْسَ هِيَ نَفَقَتُكَ وَ عَلَيْهَا اعْتِمَادُكَ بَعْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. [40]
يعقوب بن سالم گفت: به امام صادق علیه السّلام گفتم: مرا پولى است كه عکس بر آن است و من مُحرم باشم، آنها را در هميانم بنهم و به كمرم بندم؟ فرمود: باكى ندارد، آن هزينه تو است و پس از خدای عزوجل به آن اعتماد دارى.
40- مكارم الأخلاق عَنْ نَصْرٍ الْخَادِمِ قَالَ: نَظَرَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع إِلَى سُفْرَةٍ عَلَيْهَا حَلَقُ صُفْرٍ فَقَالَ انْزِعُوا هَذِهِ وَ اجْعَلُوا مَكَانَهَا حَدِيداً فَإِنَّهُ لَا يُقْذِرُ شَيْئاً مِمَّا فِيهَا مِنَ الْهَوَامِّ. [41]
امام كاظم علیه السّلام به سفره‌اى نگاه كرد كه حلقه‌هاى زرد داشت فرمود: آنها را بكنيد و به جايشان حلقه آهنى نهيد كه حشرات بدانچه در آن است نيفتند و پليدش نكنند.
41- نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِيِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَرْبَعَةٌ لَا عُذْرَ لَهُمْ رَجُلٌ عَلَيْهِ دَيْنٌ مُحَارَفٌ [فِي] بِلَادِهِ لَا عُذْرَ لَهُ حَتَّى يُهَاجِرَ فِي الْأَرْضِ يَلْتَمِسُ مَا يَقْضِي دَيْنَهُ وَ رَجُلٌ أَصَابَ عَلَى بَطْنِ امْرَأَتِهِ رَجُلًا لَا عُذْرَ لَهُ حَتَّى يُطَلِّقَ لِئَلَّا يَشْرِكَهُ فِي الْوَلَدِ غَيْرُهُ وَ رَجُلٌ لَهُ مَمْلُوكُ سَوْءٍ فَهُوَ يُعَذِّبُهُ لَا عُذْرَ لَهُ إِلَّا أَنْ يَبِيعَ وَ إِمَّا أَنْ يُعْتِقَ وَ رَجُلَانِ اصْطَحَبَا فِي السَّفَرِ هُمَا يَتَلَاعَنَانِ لَا عُذْرَ لَهُمَا حَتَّى يَفْتَرِقَا. [42]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چهارنفرند كه عذرى ندارند: مردى كه دَینی بر گردنش دارد و در وطنش بدبخت است، عذرى ندارد كه در روى زمين بگردد و بجويد آنچه دَینش را با آن بدهد؛ مردي كه مردی دیگر را روى زنش ديده، عذرى ندارد جز اينكه طلاقش دهد تا ديگرى شريك فرزندش نباشد؛ كسى كه غلام بدى دارد و شكنجه‌اش مي كند، عذرى ندارد جز كه او را بفروشد يا آزاد كند؛ و دو همسفر كه به هم لعن كنند، عذرى ندارند جز اينكه از هم جدا شوند.
42- الأمالي للشيخ الطوسي عَنِ الْمُفِيدِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ بِلَالٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ رَفَعَهُ إِلَى الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ مَنْ صَحِبَكَ قُلْتُ رَجُلٌ مِنْ إِخْوَانِي قَالَ فَمَا فَعَلَ قُلْتُ مُنْذُ دَخَلْتُ الْمَدِينَةَ لَمْ أَعْرِفْ مَكَانَهُ فَقَالَ لِي أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ مَنْ صَحِبَ مُؤْمِناً أَرْبَعِينَ خُطْوَةً سَأَلَهُ اللَّهُ عَنْهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ. [43]
مفضل بن عمر گفت: نزد امام صادق علیه السّلام رفتم و به من فرمود: همسفرت كه بود؟ گفتم يكى از برادران. فرمود: او چه كرد؟ گفتم: از آنگاه كه به مدينه آمديم، جايش را نمي دانم. به من فرمود: ندانى كسى كه چهل گام همراه مؤمنى باشد، روز قيامت خدا درباره اش از او سوال کند؟
43- وَ قَالَ الْمُفِيدُ وَجَدْتُ فِي بَعْضِ الْأُصُولِ حَدِيثاً لَمْ يَحْضُرْنِي الْآنَ إِسْنَادُهُ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ: مَنْ صَحِبَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ فِي طَرِيقٍ فَتَقَدَّمَهُ فِيهِ بِقَدْرِ مَا يَغِيبُ عَنْهُ بَصَرُهُ فَقَدْ ظَلَمَهُ.[44]
امام صادق علیه السّلام فرمود: هر كه در راهى با مؤمنى همسفر شود و به اندازه‌اى كه چشم‌رس نباشد از او پيش افتد، به او ستم كرده است.
44- كِتَابُ صِفِّينَ، قَالَ: لَمَّا تَوَجَّهَ عَلِيٌّ ع إِلَى صِفِّينَ انْتَهَى إِلَى سَابَاطَ ثُمَّ إِلَى مَدِينَةِ بَهُرَسِيرَ وَ إِذَا رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِهِ يُقَالُ لَهُ حَرِيزُ بْنُ سَهْمٍ مِنْ بَنِي رَبِيعَةَ يَنْظُرُ إِلَى آثَارِ كِسْرَى وَ هُوَ يَتَمَثَّلُ بِقَوْلِ ابْنِ يَعْفُرَ التَّمِيمِيِ
| جَرَتِ الرِّيَاحُ عَلَى مَكَانِ دِيَارِهِمْ |
| فَكَأَنَّمَا كَانُوا عَلَى مِيعَادٍ |
|
|
|
فَقَالَ عَلِيٌّ ع أَ فَلَا قُلْتَ كَمْ تَرَكُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ وَ زُرُوعٍ وَ مَقامٍ كَرِيمٍ وَ نَعْمَةٍ كانُوا فِيها فاكِهِينَ كَذلِكَ وَ أَوْرَثْناها قَوْماً آخَرِينَ- فَما بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ وَ ما كانُوا مُنْظَرِينَ إِنَّ هَؤُلَاءِ كَانُوا وَارِثِينَ فَأَصْبَحُوا مَوْرُوثِينَ إِنَّ هَؤُلَاءِ لَمْ يَشْكُرُوا النِّعْمَةَ فَسُلِبُوا دُنْيَاهُمْ بِالْمَعْصِيَةِ إِيَّاكُمْ وَ كُفْرَ النِّعَمِ لَا تَحِلَّ بِكُمُ النِّقَمُ.[45]
هنگامی که امیر مؤمنان علیه السّلام رو به صفين می‌رفت، به ساباط رسيد و سپس به شهر «بهرسير» رسید. در آنجا يكى از يارانش به نام حريز بن سهم از بنى ربيعه نگاهى به آثار كسرى كرد و به شعر ابن يعفر تميمى مثل آورد كه:
به جای خانه‌هاشان باد جاری، که گویی منزلی موقت بوده است.
امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: چرا نگفتى: {[وه!] چه باغ‌ها و چشمه‌سارانى [كه آنها بعد از خود] بر جاى نهادند، و كشتزارها و جايگاه‌هاى نيكو، و نعمتى كه از آن برخوردار بودند.آرى، اين چنين بود و آنها را به مردمى ديگر ميراث داديم. و آسمان و زمين بر آنان زارى نكردند و مهلت نيافتند.} [46] اينان وارث بودند و موروث شدند، شكر نعمت نكردند و براى نافرمانى از آنها سلب شد، مبادا نعمت را ناسپاس شويد كه به نقمت دچار گرديد.
45- المحاسن عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ ع أَنَّ قَوْماً مُشَاةً أَدْرَكَهُمُ النَّبِيُّ ص فَشَكَوْا إِلَيْهِ شِدَّةَ الْمَشْيِ فَقَالَ لَهُمُ اسْتَعِينُوا بِالنَّسْلِ.[47]
امام باقر علیه السّلام فرمود: پيغمبر به گروهی پياده رسيد و آنها از سختى راه رفتن به آن حضرت شكوه كردند. به آنها فرمود: از راه رفتن سریع (هروله) كمك گيريد.
46- المحاسن عَنِ ابْنِ بَزِيعٍ عَنْ مُنْذِرِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ طَلْحَةَ النَّهْدِيِّ قَالَ قَالَ لَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع سِيرُوا وَ انْسِلُوا فَإِنَّهُ أَخَفُّ عَلَيْكُمْ.[48]
امام صادق علیه السّلام فرمود: راه رويد و سریع بروید (هروله كنيد) كه بر شما سبك‌تر باشد.
47- المحاسن عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: جَاءَتِ الْمُشَاةُ إِلَى النَّبِيِّ ص فَشَكَوْا إِلَيْهِ الْإِعْيَاءَ فَقَالَ عَلَيْكُمْ بِالنَّسَلَانِ فَفَعَلُوا فَأَذْهَبَ عَنْهُمُ الْإِعْيَاءَ وَ كَأَنَّمَا نَشِطُوا مِنْ عِقَالٍ.[49]
امام صادق علیه السلام فرمود: پیادگانی نزد پیغمبر آمدند و از خستگی شکایت کردند. فرمود: بر شما باد به شتاب رفتن (هروله). پس چنین کردند و خستگی از آنها رفت و گویا بند از پایشان باز شد.
48- المحاسن عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي هَاشِمٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي يَحْيَى الْمَدَنِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: رَاحَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ كُرَاعِ الْغَمِيمِ فَصَفَّ لَهُ الْمُشَاةُ وَ قَالُوا نَتَعَرَّضُ لِدَعْوَتِهِ فَقَالَ ص اللَّهُمَّ أَعْطِهِمْ أَجْرَهُمْ وَ قَوِّهِمْ ثُمَّ قَالَ لَوِ اسْتَعَنْتُمْ بِالنَّسَلَانِ لَخُفِّفَ أَجْسَامُكُمْ وَ قَطَعْتُمُ الطَّرِيقَ فَفَعَلُوا فَخُفِّفَ أَجْسَامُهُمْ.[50]
امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در «كراع الغميم» (منزلى ميان مكه و مدينه) راحت باش داد. پس پياده‌ها برايش در صف شدند و گفتند: خود را در معرض دعای حضرت قرار دهیم. آن حضرت گفت: خدايا! به آنها اجر و نيرو بده. سپس فرمود: اگر به سریع رفتن يارى جویید، بدنهایتان سبك شود و راه را ببريد. پس چنان كردند و بدنهایشان سبك شد.
49- المحاسن عَنِ الْحَجَّالِ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ الْمَكِّيِّ قَالَ: تَعَرَّضَتِ الْمُشَاةُ النَّبِيَّ ص بِكُرَاعِ الْغَمِيمِ لِيَدْعُوَ لَهُمْ فَدَعَا لَهُمْ وَ قَالَ خَيْراً وَ قَالَ عَلَيْكُمْ بِالنَّسَلَانِ وَ الْبُكُورِ وَ شَيْ‌ءٍ مِنَ الدَّلَجِ فَإِنَّ الْأَرْضَ تُطْوَى بِاللَّيْلِ.[51]
پياده‌ها از رسول خدا صلی الله علیه و آله در كراع الغميم (منزلى ميان مكه و مدينه) خواستند تا برایشان دعا کند. پس برایشان دعا کرد و فرمود: بر شما باد به سریع رفتن. و فرمود: بامداد برويد و كمى از آخر شب، كه زمين در شب نورديده شود. .
50- مكارم الأخلاق قَالَ الصَّادِقُ ع سَيْرُ الْمَنَازِلِ يُفْنِي الزَّادَ وَ يُسِي‌ءُ الْأَخْلَاقَ وَ يُخْلِقُ الثِّيَابَ وَ السَّيْرُ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ. [52]
امام صادق علیه السّلام فرمود: دو منزل را يكى كردن، توشه را نابود كند، و اخلاق را زشت مي كند، و جامه‌ها را مي فرسايد. و حد سیر هيجده ميل است.
51- مكارم الأخلاق قَالَ الصَّادِقُ ع إِذَا ضَلَلْتُمُ الطَّرِيقَ فَتَيَامَنُوا. [53]
امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر راه را گم كردید، به سمت راست برويد.
52- دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِيِّ، قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع عَلَيْكُمْ بِالْبِكْرِ وَ إِنْ بَارَتْ وَ الْجَادَّةِ وَ إِنْ دَارَتْ... [54]
امير مؤمنان علیه السّلام فرمود: بر شما باد به دوشيزه، گرچه كساد باشد، و بر جاده شوسه، گرچه پيچ دارد...
53- دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِيِّ وَ قَالُوا ع إِذَا أَرَدْتَ السَّيْرَ فَلْيَكُنْ مَسِيرُكَ فِي طَرْفَيِ النَّهَارِ وَ انْزِلْ وَسَطَهُ وَ سِرْ فِي آخِرِ اللَّيْلِ وَ لَا تَسِرْ فِي أَوَّلِهِ. [55]
ائمه علهیم السلام فرمودند: چون سیر کردن خواهى، در دو سوى روز باشد و در نيم روز منزل كن و آخر شب راه رو و در آغازش مرو.
54- دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِيِّ وَ قَالُوا ع تَقُولُ فِي مَسِيرِكَ اللَّهُمَّ خَلِّ سَبِيلَنَا وَ أَحْسِنْ تَسْيِيرَنَا وَ أَحْسِنْ عَافِيَتَنَا وَ أَكْثِرْ مِنَ التَّكْبِيرِ وَ التَّحْمِيدِ وَ التَّسْبِيحِ وَ الِاسْتِغْفَارِ فَإِنَّ السَّفَرَ قِطْعَةٌ مِنَ الْعَذَابِ. [56]
ائمه علیهم السلام فرمودند: در مسیر راه بگو: خدایا! راه ما را باز كن و سير ما را خوش كن و عافيت ما را نيكو دار. و بسیار تكبير و حمد و تسبيح بگو و استغفار كن كه سفر، تكه‌اي است از عذاب.
55- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَيْكُمْ بِالسَّيْرِ بِاللَّيْلِ لِأَنَّ الْأَرْضَ تُطْوَى بِاللَّيْلِ.[57]
امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرد که فرمود: بر شما باد راه رفتن در شب كه زمين در آن نورديده شود.
56- المحاسن عَنْ أَبِيهِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِذَا أَرَادَ سَفَراً أَدْلَجَ قَالَ وَ مِنْ ذَلِكَ حَدِيثُ الطَّائِرِ وَ الْخُفِّ وَ الْحَيَّةِ. [58]
امام صادق علیه السّلام فرمود: چون امير مؤمنان قصد سفر مي كرد، آخر شب راه مي رفت. فرمود: و از اين است حديث پرنده و کفش و مار. (كه حضرت کفشش را براى وضو در آورد و مارى در آن خزيد و پرنده‌اى آن را بالا برد تا مار افتاد، و شايد مقصود اين است كه اين حادثه در گردش شبانه آن حضرت بوده است.)
57- المحاسن عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنِ ابْنِ عَمِيرَةَ عَنْ بَشِيرٍ النَّبَّالِ عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْيَنَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع يَقُولُ النَّاسُ تُطْوَى لَنَا الْأَرْضُ بِاللَّيْلِ كَيْفَ تُطْوَى قَالَ هَكَذَا ثُمَّ عَطَفَ ثَوْبَهُ.[59]
حمران بن اعين گفت: به امام باقر علیه السّلام گفتم: این که مردم می گويند زمين براى ما در شب نورديده شود چگونه باشد؟ فرمود: همچنين است، و جامه‌اش را خم کرد.
58- المحاسن عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَمِّهِ يَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا نَزَلْتُمْ فُسْطَاطاً أَوْ خِبَاءً فَلَا تَخْرُجُوا فَإِنَّكُمْ عَلَى غِرَّةٍ. [60]
امام صادق علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: چون در چادر يا خيمه منزل كرديد، بيرون نيایید كه در معرض دستبرد باشيد.
59- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِيَّاكُمْ وَ التَّعْرِيسَ عَلَى ظَهْرِ الطَّرِيقِ وَ بُطُونِ الْأَوْدِيَةِ فَإِنَّهَا مَدَارِجُ السِّبَاعِ وَ مَأْوَى الْحَيَّاتِ.[61]
امام صادق از پدرانش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرد که فرمود: بپرهيزيد از شب منزل کردن بر سر راه و درون دره‌ها كه گردشگاه درنده‌ها و جايگاه مارها باشند.
60- المحاسن عَنْ أَبِيهِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا سَافَرْتَ فَلَا تَنْزِلِ الْأَوْدِيَةِ فَإِنَّهَا مَأْوَى الْحَيَّاتِ وَ السِّبَاعِ.[62]
امام کاظم از پدرش، از جدش علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: منزل نكنيد در دره‌ها كه جايگاه درنده‌ها و مارهايند.
61- المحاسن عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: سِرْتُ مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَى مَكَّةَ فَسِرْنَا إِلَى بَعْضِ الْأَوْدِيَةِ فَقَالَ انْزِلُوا فِي هَذَا الْمَوْضِعِ وَ لَا تَدْخُلُوا الْوَادِيَ فَنَزَلْنَا فَمَا لَبِثْنَا أَنْ أَظَلَّتْنَا سَحَابَةٌ فَهَطَلَتْ عَلَيْنَا حَتَّى سَالَ الْوَادِي فَآذَى مَنْ كَانَ فِيهِ.[63]
مفضل بن عمر گفت: به همراه امام صادق علیه السّلام به مكه مي‌رفتيم که به سمت يك دره می‌رفتیم. فرمود: همینجا منزل كنيد و به دره نرويد. پس همان جا منزل كرديم و چیزی نگذشت كه ابرى بر ما سايه افكند و به تندى باريد و دره، سيلابى شد و هر كه در آن بود، آزار دید.
62- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الرِّفْقَ وَ يُعِينُ عَلَيْهِ فَإِذَا رَكِبْتُمُ الدَّوَابَّ الْعُجْفَ فَأَنْزِلُوهَا مَنَازِلَهَا فَإِنْ كَانَتِ الْأَرْضُ مُجْدِبَةً فَانْجُوا عَلَيْهَا وَ إِنْ كَانَتْ مُخْصِبَةً أَنْزِلُوهَا مَنَازِلَهَا. [64]
امام صادق از پدرانش، از امام علي علیهم السّلام، از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند که فرمود: خداوند نرمی و مدارا را دوست دارد و بدان كمك كند. پس چون سوار بر چهارپاهاى لاغريد، آنها را به منزل مناسب فرود آريد، اگر زمين خشك است با سرعت از آن گذر کنید و اگر سبز است، آنها را منزل دهيد.
63- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ جَمِيلِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا سِرْتَ فِي أَرْضٍ مُخْصِبَةٍ فَارْفُقْ بِالسَّيْرِ وَ إِذَا سِرْتَ فِي أَرْضٍ مُجْدِبَةٍ فَعَجِّلْ بِالسَّيْرِ. [65]
امام باقر علیه السّلام فرمود: چون در زمين سبزه و پر گياه روانى، آرام برو و اگر به زمين خشك رسيدى، با شتاب برو.