کسب آسایش و آرامش در سایه صله رحم
خداوند برای روابط خویشاوندی آثار چندی را بیان می کند که همین آثار به معنای همه دارایی های بشر است؛ زیرا روابط خویشاوندی را عامل آرامش و آسایش می داند که خود همه زندگی انسانی را معنا می کند؛ چرا که خوشبختی در این دو کلمه آسایش و آرامش خلاصه می شود. خداوند در آیه ۹۱و92 سوره هود، خویشاوندان را مهمترین عامل امنیت بشر معرفی می کند؛ چرا که خویشاوندان حضرت شعیب(ع) بودند که ترس را در دل دشمنان آن حضرت می افکندند و دشمنان از ترس خویشان آن حضرت متعرض وی نمی شدند. (مجمع البیان، ج۵-۶، ص ۲۸۴) بنابراین، خویشاوندی، عامل امنیت آن حضرت بود و آرامش و امنیت را برای وی به ارمغان می آورد.
خداوند در آیات دیگر از جمله ۴۹ سوره نمل و ۱۸ سوره فاطر تبیین می کند که چگونه روابط خویشاوندی عاملی مهم در حمایت افراد از یکدیگر در زندگی دنیوی می باشد؛ هر چند که این روابط نمی تواند در آخرت چنین فایده و اثری برای شخص داشته باشد؛ ولی در زندگی دنیوی، خویشاوندی دارای چنین کارکرد حمایتی از خویشان است و می تواند بسیاری از آسیب های احتمالی را از شخص دور سازد.
بی گمان انسان در گرو مهر و محبت است؛ هر چند که عقل انسانی رفتار خشکی را تعریف می کند و آدمی را در مسیر قانون و حقوق اجتماعی می برد، ولی قلب آدمی به تعدیل و تعادل سازی مشغول می شود و اجازه می دهد تا در رفتارهای انسانی انصاف و نوعی عدالت همدلانه تحقق یابد. از این رو خویشاوندی به سبب اینکه ارتباط قلبی میان آدمی است، به تعدیل و تعادل در روابط کمک می کند و اجازه نمی دهد تا عقل با قوانین خشک و عادلانه ای که مو لای درز آن نمی رود، زندگی را خشک و بی روح کند. از این رو خداوند در آیه ۲۴ سوره توبه به نقش خویشاوندی در ایجاد محبت میان افراد جامعه اشاره می کند، ولی در همان حال به آدمی هشدار می دهد که در رفتار خویش همواره اعتدال را نگه دارند و از حد تعادل خارج نشوند به گونه ای که محبت قلبی ایشان به خویشان زمینه انحراف و ظلم به دیگران را موجب شود.
به سخن دیگر، خداوند در این آیه به نکته مهمی اشاره می کند که عدم رعایت آن می تواند سبب انحراف و گمراهی بشر شود و او را از دایره اعتدال و حد وسط عقلانیت و عاطفه دور سازد؛ چون اگر عقل، قضاوت های قانونی و سخت گیرانه عدالت محور می کند، ولی قلب نیز می تواند عواطف و احساسات انسانی را چنان برانگیزد که حقوق دیگری را نادیده گرفته و به افراد به سبب گرایش قلبی خویشاوندی ظلم کند. به این معنا که محبت به خویشان نمی بایست موجب ظلم به دیگران شود. (نساء، آیه ۱۳۵؛ انعام، آیه ۱۵۲)
بنابراین، از مهم ترین آثار و کارکردهای خویشاوندی، تحقق آرامش و سکونت و حمایت و امنیت برای انسان است که در این آیات بدان توجه داده شده است. این نخستین مولفه سعادت به کمک ارتباط خویشاوندی پدید می آید.
اگر بال نخست سعادت یعنی آرامش و امنیت با خویشاوندی در دنیا تحقق می یابد، بال دیگر آن یعنی آسایش نیز در دنیا با خویشاوندی تحقق پیدا می کند. خداوند در آیاتی به این نکته توجه می دهد که ارث میان خویشان یکی از عوامل آسایش انسان است. (نساء، آیات ۷ و ۳۳؛ انفال، آیه ۷۵)
هر چند که این عامل آسایشی، تنها در میان خویشان نسبی براساس طبقات سه گانه ارث می باشد، ولی باید توجه داشت که عامل مهم و بزرگی در تحقق آسایش افراد انسانی بشمار می رود. اگر حتی این عامل ارث نبود، باز حمایت خویشاوندی به سبب گسترده بودن آن، زمینه مناسب آسایش فرد می شد، زیرا ایجاد بستر امنیت برای شخص و دستگیری و کمک به خویشان، خود فراهم کننده جلب ثروت و سرمایه خواهید بود و شخص را به آسایش دنیوی می رساند؛ چرا که خداوند یکی از حقوق خویشاوندی را حمایت های مالی و غیر مالی در شکل احساس به خویشان بیان کرده است و به طور طبیعی هر کسی در انفاق و احساس و کمک های دیگر، پیش از آن که به غیر خویشان توجه کند، به خویشان توجه می کند و خداوند این عرف عقلایی را پسندیده و بر آن تأکید کرده است. (نساء، آیات۸ و ۳۶؛ انفال، آیه ۷۵؛ نحل، آیه۹۰؛ نور، آیات۲۲ و ۶۱ و آیات دیگر)
اولویت نخست باخویشان
بی گمان این آثار و غیر آن زمانی میان خویشان پدیدار خواهد شد که ارتباط میان خویشاوندان برقرار باشد. به این معنا که رفت و آمدها و دید و بازدید موجب می شود تا آثار خویشاوندی در میان افراد بروز و ظهور کند و زمینه بهره مندی مادی و معنوی از خویشاوندی بویژه در دنیا فراهم آید.
اگر روابط میان خویشان کم یا گسسته باشد هیچ یک از طرفین از این همه آثار و برکات خویشاوندی سود نخواهند برد. بنابراین انسان باید همواره به مسئله برقراری ارتباط و تحکیم و افزایش و بهبودی بیندیشد، زیرا خویشان در رفتارهای خود تنها به عنصر عدالت و قوانین بسنده نمی کنند بلکه آنچه حاکم میان روابط خویشاوندان است، قلب است و همین حکومت قلب است که گاه زمینه بی عدالتی و انحراف و ظلم و ستم به دیگران نیز می شود.
پس لازم است از همه ابزارهایی که موجب افزایش روابط خویشاوندی و بهره مندی از برکات و آثار آن می شود، سود جست. دید و بازدید میان خویشان سببی و نسبی (فرقان، آیه۵۴) از جمله این ابزارهای مهم در ایجاد و تحکیم خویشاوندی و بهره مندی از آثار آن است.
خداوند در بیان این دید و بازدیدها بر نکاتی از جمله احسان و نیکی به خویشان (بقره، آیات۸۳ و ۱۷۷؛ نساء، آیه۳۶)، انفاق و کمک های مالی و غیرمالی و نیز مادی و معنوی، اطعام و پذیرایی با خوراکی ها و خوردنی ها (بلد، آیات۱۴تا ۱۶)، صله رحم و رفت و آمد (رعد، آیات۱۹ تا ۲۱)، ملاطفت و محبت و گفتارهای پسندیده (نساء، آیه۸؛ اسراء، آیات۲۶تا ۲۸)، عفو و گذشت از لغزش ها و برخورد کریمانه با آنان (نور، آیه۲۲)، وصیت و کمک های مالی به خویشان نیازمند هر چند که ارث نمی برند ولی نیازمند هستند (بقره، آیه۱۸۰) و مانند آن تأکید می کند.
به سخن دیگر، هر کاری که انسان برای دیگری می خواهد انجام بدهد اولویت نخست آن با خویشان است. (بقره، آیه۸۳ و آیات دیگر) این اولویت زمانی در دل آدمی جا می گیرد که رفت و آمد در میان باشد. وقتی روابط خویشی تنگاتنگ نباشد، انسان از خویشان غافل می شود و فراموش می کند که نیازی دارند و می تواند به آنها کمک کند. ارتباطات موجب می شود تا قلب ها به هم نزدیک شده و کمک ها بیشتر شود.
آثار دید و بازدید در روایات
انسان باید از هر موقعیتی برای افزایش ارتباط با خویشان استفاده کند؛ چرا که عامل بسیاری از برکات در دنیا و آخرت است و آسایش و آرامش را برای بشر به ارمغان می آورد. در روایات است که دید و بازدید و صله رحم موجب افزایش عمر می شود و اگر کسی صله رحم را قطع کند عمرش کاهش می یابد. شکی نیست که صله رحم و دید و بازدید موجب می شود تا آدمی به آرامش برسد و همین عامل خود به تنهایی موجب افزایش عمر می شود.
کسانی که با خویشان و بستگان خود ارتباط ندارند و صله رحم نمی کنند ملعون خدا هستند و باید از آنان پرهیز کرد. امام سجاد(ع) فرمود: «… از همنشینی با کسی که از خویشانش بریده است بپرهیز.»
امام صادق(ع) فرمود: از «خالقه» بپرهیزید؛ زیرا انسان را نابود می سازد. راوی پرسید: «خالقه» چیست؟ امام فرمود: قطع رحم. (ترجمه اصول کافی، ج۴، ص۴۶).
امام باقر(ع) می فرماید: رسول خدا(ص) فرمود: به حاضران و غایبان امتم و کسانی که هنوز به دنیا نیامده اند تا روز قیامت، سفارش می کنم با خویشان خود ارتباط برقرار کنند، هر چند میان ایشان به اندازه یک سال راه رفتن فاصله باشد. همانا صله ارحام از اموری است که خدای متعال آن را بخشی از دین قرار داده است. (گناهان کبیره، ج۱، ص۱۶۴؛ اصول کافی، ج۲، ص۱۲۰).
طلحه بن زید از امام صادق(ع) چنین نقل کرده است: مردی از قبیله «خثعم» خدمت رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: برترین چیز در اسلام چیست؟ فرمود: ایمان به خداوند.
پرسید: بعد از آن چیست؟
پاسخ داد: صله رحم.
عرض کرد: بعد از آن چیست؟
فرمود: امر به معروف و نهی از منکر.
پرسید: مبغوض ترین اعمال نزد خداوند کدام است؟
پاسخ داد: برای خدا شریک قرار دادن.
عرض کرد: پس از آن کدام است؟
فرمود: قطع رابطه با خویشاوندان.
پرسید: پس از آن چیست؟
پاسخ داد: به بدیها دستور دادن و از خوبیها نهی کردن. (وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۱۱، ص ۳۹۶، حدیث۱۱).
پیامبر اکرم(ص) فرمود: کسی که با جان و مال در راه صله رحم اقدام می کند، خداوند متعال اجر صد شهید در نامه اعمالش می نویسد و در برابر هر قدمی که در این راه برمی دارد، چهل هزار حسنه برایش ثبت می کند وچهل هزار گناه از او محو می گرداند و او را چهل هزار درجه بالا می برد؛ و مانند این است که صدسال با صبر و استقامت، خدای را بندگی کرده است. (وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۲۸۶، صله الرحم و قطیعتها، سیدحسن طاهری خرم آبادی، ص ۷۹)
پیامبراکرم(ص) فرمود: ثواب صدقه ده برابر است و قرض هجده برابر و ارتباط با برادران دینی بیست برابر و پیوند با خویشان بیست و چهاربرابر. (وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۵۴۶)
علی بن ابی حمزه که از اصحاب امام صادق و امام کاظم علیهما السلام است می گوید: از امام(ع) پرسیدم: مردی از سوی پدر و مادر و اقوام حج عمره و نماز و روزه به جای می آورد و صدقه می دهد. حکم آن چیست؟
امام(ع) فرمود: اشکالی ندارد. بلکه در قبال این اعمالی که برای آنها انجام می دهد، دو پاداش دریافت می کند: ۱- پاداش اعمالی که برای آنها انجام داده. ۲- پاداش صله رحمی که به این وسیله تحقق بخشیده است. (صله الرحم و قطیعتها، سیدحسن طاهری خرم آبادی، ص ۴۴)
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود: هر کس برای من یک چیز را ضمانت کند من برای او چهار چیز را ضمانت خواهم کرد. صله رحم انجام دهد. خداوند او را دوست دارد؛ روزی اش را توسعه می دهد؛ عمرش را طولانی می سازد و او را در بهشتی که وعده داده وارد می کند. (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۹۴)
پیامبراسلام(ص) فرمود: صله رحم شهرها را آباد می سازد و عمرها را طولانی می کند، هرچند اهلش از نیکان نباشند. (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۹۴)
عبدالله بن طلحه می گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: شخصی خدمت پیامبر اکرم(ص) آمد عرض کرد: خویشانی دارم که من با آنها ارتباط دارم، ولی آنها مرا می آزارند؛ قصد دارم از آنها جدا شوم.
حضرت فرمود: هر کس تو را محروم ساخت، تو او را محروم نکن؛ هر کس از تو برید و جدا شد، تو با او قطع رابطه نکن و هر کس به تو ستم کرد، عفوش کن. اگر چنین کردی، خداوند عزوجل پشتیبانت خواهد بود. (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۰۰)
امام صادق(ع) فرمود: صله رحم، خلق رانیکو، آدم را سخاوتمند و نفس را پاکیزه می سازد. (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۱۴)
آن حضرت همچنین فرمود: صله رحم، مرگ را به تاخیر می اندازد؛ سبب دوستی در خانواده می شود؛ حساب قیامت را آسان می کند و از گناهان آدمی می کاهد. پس با خویشان خود پیوند برقرار کنید و به برادرانتان نیکی کنید، هرچند با خوب سلام کردن و جواب سلام دادن باشد. (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۹۴)
http://www.samamos.com