تساوی تكریم والدین از دیدگاه قرآن كریم
اگر چنانچه از آلام و متاعب عدیده مادران در دوران بارداری و وضع حمل و پرورش فرزند در قرآن كریم سخن به میان آمده است و بطور اندك از زحمات پدر اشاره رفته است این مسئله دلیل بر بی اهمیت شمردن مقام پدران نمی باشد. خداوند در مقام و احفض لهما جناح الذلّ من الرحمة و قل رب . ( اسراء / 24): تساوی تكریم والدین خطاب به فرزندان جهت حمایت و دستگیری می فرماید
ارحمهما كما ربیانی صغیرا؛ و بالهای خود را از روی فروتنی و مهربانی و رحمت بر سر هر دو آنها بگشای و بگو خدایا به آنها رحم كن همانگونه كه مرا در كودكی پرورش دادند از دیدگاه خداوند منّان بحدی رحمت و رأفت ارجمند و مقدس شمرده می شود كه عطوفت فرزند به منزله دوبال پرنده قلمداد شده كه از روی ذلّ و فروتنی بر سر پدر و مادر گشاده می گردد این تشبیه زیبا در اصطلاح علم بیان به استعاره مكنیه تعبیر شده است. چون هنگام حذف ادات تشبیه عبارتی كه مفهوم می گردد همانا فروتنی،رأفت و عطوفت سرشار از عشق و عاطفه فرزندان می باشد.
در این آیه به ظرافت های حساس و نكته های پرمعنا در رابطه با احترام به پدر و مادر و نیز آزمایش فرزندان در ارتباط با نحوه نگاهداری صحیح و ایثارگرانه آنها اشاره شده است:
1ـ توجه به حالات پیری پدر و مادر
توجه به حالات پیری پدر و مادر كه در زمان كهولت و بیماری بیشتر به حمایت و محبت نیازمند می باشند چه آنها ممكن است كه بر اثر ناتوانی نتوانند از جای برخیزند یا در امر نظافت شخصی كوشا باشند لذا فرزندان مورد آزمایش قرار می گیرند كه آیا از صبر و حوصله كافی برای نگهداری مهربانانه و مؤدبانه برخوردار هستند یا خیر؟ خفض جناح
2ـ ایجاد انگیزه تواضع و فروتنی
هنگامی كه فرزند سر برآستان الهی می ساید و پروردگار خویش را حمد و سپاس می گوید پدر و مادر را در حال حیات و ممات فراموش نكند و از خداوند برای آنها تقاضای رحمت كند و به خدا عرضه دارد كه: بارالها! همانگونه كه آنها در كودكی مرا تربیت كردند و از نشاط و جوانی به لحاظ بالندگی و تكامل فرزند خویش ایثار نمودند هم اكنون آنها را مشمول عنایت و رحمت خود قرار بده.
3ـ نیكی باید مستقیم و بدون واسطه باشد
قرآن كریم در سوره انعام، آیه 151 ، نیكی به پدر و مادر را بلافاصله بعد از مبارزه با شرك عنوان می نماید كه دلیل بر اهمیت الّا تشركوا به شیئاً و بالوالدین احساناً؛هیچ » : فوق العاده حق پدر و مادر در دستورات فرهنگ اسلامی است. در این آیه می فرماید. چیز را شریك خدا قرار ندهید و نسبت به پدر و مادر نیكی كنید بالوالدین احساناً ؛ اگر می فرمود: الی الوالدین احساناً؛ یعنی نیكی كردن هرچند به طور مستقیم و یا » : اصل فرمایش این است كه یعنی نیكی كردن به طور مستقیم و بدون واسطه، آیه می فرماید موضوع نیكی به پدر « بالوالدین احساناً » غیر مستقیم باشد. اما و مادر آنقدر اهمیت دارد كه باید فرزند شخصاً و بدون واسطه آنرا انجام دهد.
اطاعت از والدین مشرك جایز نیست همه ما می دانیم كه شرك در اسلام عملی حرام و زشت شمرده می شود و انسان مشرك نجس قلمداد می گردد. از دیدگاه اسلام اگرچه مقام پدر و مادر بسی ارزشمند شمرده می شود لكن فرزند مسلمان وظیفه دارد از اطاعت پدر و مادر مشرك سرباز زند. نمونه بارز آن داستان سلمان فارسی است كه بر آئین مجوس بود لكن بعد از گرایش به اسلام از نزد والدین خویش كه هر دو مشرك بودند گریخت و از اوامر آنها اطاعت ننمود.قرآن كریم در سوره عنكبوت اگرچه ما را به احسان نسبت به والدین فرا می خواند لكن در جایی از آیه می فرماید كه اطاعت از پدر و مادر مشرك كه سعی و تلاش بر شرك ورزیدن فرزندان خویش دارند جایز نیست. آیه ذیل گواه بارزی بر این مدعاست:ما به انسان توصیه كردیم به.. «و وصینا الانسان بوالدیه حسناً و ان جاهداك لتشرك بی ما لیس لك به علم فلاتطعهما » (العنکبوت / 8)پدر و مادر خویش نیكی كند و اگر آن دو تلاش كنند و اصرار ورزند كه برای من شریك قائل شوی كه به آن علم نداری از آنهااطاعت مكن.
4ـ تربیت صحیح مادر گام اساسی بسوی سعادت
عمده طرز تفكر موهوم در جامعه عرب قبل از اسلام بر این باور استوار بود كه نه تنها دختران و زنان عضو اصلی و شاخص جامعه بشمار نمی روند بلكه گاه در حكم ظروفی برای نگاهداری و آفرینش پسرانی قلمداد می شدند كه تنها برای اصل و نسب آفرینی پدران فرزند می آورند همانگونه كه یكی از شاعران عصر جاهلی اینگونه سروده است:
و انّما امهات النّاس اوعیه مستودعات و للانساب آباء (دیوان أمیر المؤمنین علیه السلام، ص: 24)
مادران در حكم ظروف برای پرورش انسانها می باشند و تنها برای نسب پدران فرزند می آورند چه بسا مادرانی كه با زحمات و مشقات فراوان تنها به داعیه بقاء نسل و تحكیم بنیان خانواده و فرزندان خود را در بطن خویش می پرورانند و یا متحمل هزینه های سنگین و گزاف در امر زایمان و رشد و تكامل فرزند می گردند لكن از شناخت ماهیت تعلیم و تربیت در ناآگاهی بسر می برند و همین عوامل علاوه بر فرسایش نیروی جسمانی منجر به نادیده انگاشتن عواطف واقعی و همه جانبه آنان در امر ایفای وظایف خطیر مادرانه و پرورش اطفال و ارضاء خواسته های مشروع و بر حق فرزندانشان خواهد گشت. آیا چنین مادرانی كه فرزندان خویش را در مسیر تباهی و فساد سوق می دهند و موجب تولید زحمات عدیده و مشكلات و ناهنجاریهای فراوان اجتماعی را فراهم می سازند به واقع بهشت در زیر پای آنهاست؟! اگر چنانچه پیامبر اسلام(ص) می فرمایند:
تَنَاكَحُوا تَنَاسَلُوا أُبَاهِی بِكُمُ الْأُمَمَ یَوْمَ الْقِیَامَة (مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج14، ص: 153)
. ازدواج كنید و فرزند آورید كه من در قیامت به امت خویش مباهات خواهم نمود. مراد از این فرمایش یك جمعیت متعادل و به عبارت بهتر و فراگیر یك امت سازمان یافته و تربیت شده در امر تهذیب و تزكیه نفوس اجتماع می باشد نه یك جمعیت رو به تزاید لجام گسیخته و فاقد روح تربیت و تعالی اخلاقی كه حتی از قابلیت ذاتی لازم جهت تربیت پذیری بی بهره می باشند و هر از گاه مشكلات عدیده را فراهم ساخته و مرتكب جرایم گوناگون می شوند.داستان شگفت آور خضر و كشتن طفل بدست او مبنی آنست كه آن جناب از طریق علم لدنی و دانش الهامی و شهودی پی به فساد و عدم صلاحیت او برده بود. خضر در پاسخ اعتراض موسی(ع)خواهان فرزند صالح بود تا از این طریق جمعیت متعادل و واما الغلام «كمال یافته صالحان پدیدار شود. او از خداوند درخواست نمود تا فرزند صالح به والدین با ایمان مرحمت فرماید» فكان ابواه مؤمنین فخشینا ان یرهقهما طغیاناً و كفراً فاردنا ان یبدلهما ربهما خیراً منه بارها به تجربه ثابت شده خانواده هایی كه از فرزندان كمتر برخوردارند و مادر به منزله مدیر در امر اداره منزل و تعلیم صحیح فرزندان به شمار می رود از امكانات لازم جهت تربیت و رشد و تعالی فرزندان خویش بهره مند می باشند. لكن خانواده های پرجمعیت كه از كنترل لازم جهت حفظ و حراست اولاد خویش از دستبرد شیاطین اجتماع در ناآگاهی بسر می برند نمی دانند المال و البنون زینة الحیاة الدنیا و(الکهف / 46 ): كه به پرورش شایسته كدامیك از آنها توجه كنند!. قرآن كریم در این رابطه می فرماید: الباقیات الصالحات خیرٌ عند ربك ثواباً و خیر املا (الکهف / 46 ) مال و ثروت و فرزندان مایه زینت حیات دنیا هستند اما آن چه از خیر و صلاح باقی ماند بهتر است.
خواجه نصیر الدین طوسی هدف از تربیت كودك را این چنین معرفی می كند:
و چون رضاع(شیردهی) او تمام شود به تأدیب و ریاضت اخلاق او مشغول باید شد پیشتر از آنكه اخلاق تباه فراگیرد چه كودك مستعد بود و به اخلاق ذمیمه میل بیشتر كند به سبب نقصان و حاجاتی كه در طبیعت او بود مطالعه در زندگینامه بسیاری از دانشمندان و فیلسوفان جهان و علل ترقی و پیشرفت آنان در علم و حكمت، هر وجدان آگاه و حكیم و فیلسوف معروف «كنفوسیوس» افكار بیدار را به قضاوت صحیح پیرامون تربیت شایسته و سازنده مادران ارجاع می دهدچین رمز موفقیت و تعالی خویشتن را مرهون مادری مهربان و دانا می دانست كه در آخرین دم حیات از هیچگونه كوششی جهت رفاه فرزند دریغ نورزید، هنگامی كه مادر آن حكیم از دنیا رفت كنفوسیوس بسیار متأثر و محزون بود و حتی چنگ و تار پیشوای مكتب اصولی چین در خصوص پیشرفت فرزند دست به اقدام جالبی زد. هنگامی « منسیوس» خویش را شكست. مادر كه همسر آن زن فوت شد او با فرزند خویش در خانه ای سكنی گزید كه در حوالی گورستان بود. مادر منسیوس مشاهده كرد كه فرزندش پیوسته از اعمال گوركنان تقلید می كند ناچار به ترك خانه گردید و در محله ای مشرف به بازار سكونت گزید لكن دریافت كه منسیوس در بازیهای خویش بسان كاسبان و اهل حرفه رفتار می كند ناچار به ترك آن محل شد و عاقبت در محله ای كه غالب فیلسوفان و حكما در آنجا ساكن بودند رحل اقامت افكند. بعد از چندی آن زن دانا دریافت كه فرزندش با فیلسوفان و اهل دانش سرو كار یافته است لذا در همان محل جایگزین گشت تا منسیوس حكیم و فیلسوف شهیر گردید. اگر افلاطون و سقراط بوده اند بزرگ بزرگ بوده پرستار خردی ایشان بانوی مجتهده امین(ره) معروف به بانوی اصفهانی كه نقش ارزنده و شامخی پیرامون تعلیم و تربیت شایسته زنان در قرن
معاصر دارد پیرامون پرورش و تعالی روان فرزندان توسط مادر این چنین به بانوان مسلمان اندرز می دهد:
ای بانوان...شما موظف به امر بزرگی هستید زیرا كه جای تردید نیست كه اولین كلاس تربیت بشر، دامن مادر است وقتی بشر پا در این عالم می گذارد چون لوح وجود او خالی است تربیت مادر و آنچه از قبل او به وی القاء می شود مثل نقشی كه بر سنگ زده می شود به همین گونه در سینه طفل نفوذ می كند و سعادت و شقاوت در همان ابتدا در وی تعبیه می شود... بدیهی
است كه هر خلق و ملكه ای كه در انسان رسوخ نماید زائیده شده تكرار عمل اوست... اگر مادر از ابتدا مانع از اعمال زشت. كودك شود به هنگام بزرگسالی به فساد اخلاق گرفتار نخواهد شد
خواجه نصیرالدین طوسی نخست مرتبه تأدیب كودك را منع از مخالطت اضداد می داند چون همنشینی و دیدار غیر متجانس موجب فساد طبع كودك خواهد شد:
و اول چیز از تأدیب او آن بود كه او را از مخالطت اضداد كه مجالست و ملاعبه ایشان مقتضی فساد طبع بود نگاه دارند چه نفس كودك ساده باشد و قبول صورت از اقران خود زودتر كند
حضرت زهرا(س)تجسم عینی بهترین آموزگار و مربی فرزندان حضرت فاطمه زهرا (س) بهترین الگوی راستین مادران فداكار و از جان گذشته در امر تعلیم و تربیت فرزندان عزیز خویش ام می باشد. مقام شامخ آن حضرت در ایفای وظایف خطیر مادری به قدری والا شمرده می شود كه آن بانو علاوه بر مقام مفتخر «ام أبیها» دلسوزانه به پدر مكرم خویش رسول اللّه(ص) مهر و محبت بی شائبه ابراز می فرمود تا جائیكه به الائمه گشت. بقول شاعر:
-
بس كه محبوب است مادر بس كه دارد احترام
مصطفی را دخترش زهرا بجای مادر است
بنابراین رعایت مقام و منزلت معنوی مادر و رعایت حقوق وی كه از جمله آنها نیكی كردن به او در هر حال می باشد، در مرتبه ای بعد از اطاعت و عبادت خداوند قرار دارد و این هشدار تكان دهنده ای است به فرزندانی كه هنوز مقام و منزلت حقیقی والدین را نشناخته اند و آنان را به عنوان خادمان خود می پندارند.
-
تا به دنیا زبشر نام و نشان خواهد بود
مهر فرزند گل گلشن جان خواهد بود
-
اندر آن ورطه كه مادر ببرد كشتی مهر
موج رحمت زكران تا به كران خواهد بود
-
آتش سینه زن كی شود از مهر خموش
كاین نسیمی است كه تا حشر وزان خواهد بود
-
اندر آن لحظه كه مادر نگران طفل است
به خدا، چشم خدا هم نگران خواهد بود
+ نوشته شده توسط نصرت الله نصراللهی