در مهمانى و مهماندارى، مهمان و میزبان وظایفى نسبت به یكدیگر دارند كه باید آنها را مراعات كنند. بعضى از این وظایف براى راحتى حال مهمان و میزبان است و بعضى به خاطر زیاد شدن ثواب مهماندارى و مهمانى رفتن است.
دین مقدس اسلام سفارش مۆكد به مهماندارى و مهماننوازى كرده و وظایفى را معین كرده است كه ائمه اطهار (علیهم السلام) این وظایف را بیان كردهاند. ما مىتوانیم با عمل كردن به آنها به ثوابهاى بسیار زیادى برسیم و به این وسیله دنیا و آخرت خود را آباد كنیم.
میزبان
اما وظایفى كه مخصوص میزبان و مهماندار است، عبارتند از:
به كار نگرفتن مهمان
امام جعفر صادق (علیه السلام) مىفرماید: یكى از وظایف میزبان این است كهمهمان را به كار نگیرد. به كار گرفتن مهمان جفا و ظلم در حق او است.
روزى براى حضرت امام رضا (علیه السلام) مهمان رسید. حضرت نزد او نشست و بعد از شام تا نیمه شب با او صحبت كرد و صحبتهاى او را شنید. در این هنگام چراغى كه در آنجا روشن بود، خراب شد و نزدیك بودخاموش شود. مهمان دستش را دراز كرد تا آن را درست كند. امام رضا (علیه السلام) او را نهى كرد و نگذاشت مهمان این كار را بكند و خود چراغ را درست كرد و فرمود: ما قومى نیستیم كه مهمانمان را به كار گیریم و از او كار بكشیم. به همین خاطر نگذاشتم تو چراغ را درست كنى.
در جایى كه امام (علیه السلام) راضى نمىشود مهمانش حتى براى تعمیر كردن یك چراغ به زحمت بیفتد و خودش این كار را مىكند، ما هم كه شیعه آن حضرت هستیم، باید به دستور آن بزرگوار عمل كرده و مهمانانمان رابه كار نگیریم.
غذا خوردن با مهمان
یكى از وظایف اخلاقى میزبان این است كه همراه مهمانانش غذا بخورد و از غذا دست نكشد تا همه مهمانها سیر شوند و كنار بكشند، زیرا ممكناست بعضى از مهمانها كمرو باشند و در صورت غذا نخوردن صاحبخانه، آنان هم غذا نخورند و یا هنوز سیر نشده، دست از غذا خوردن بكشند.
حضرت على (علیه السلام) مىفرماید: هر كس سفره احسانى بچیند و مردم را به مهمانى دعوت كند و نظرش فخر فروشى و نشان دادن شكوهمندى خود باشد خداوند او را در روز قیامت با روى سیاه در محشر مىآورد
امام صادق (علیه السلام) مىفرماید: وقتى مهمانى براى رسول خدا (صلى الله علیه وآله) مىرسید، همراه او غذا میل مىكرد و دست از غذا نمىكشید تا مهمان سیر مىشد و كنار مىكشید.
غذا را هر چه زودتر براى مهمان آماده كند
مهمان وقتى از راه مىرسد، مخصوصا اگر مسافر باشد، غالبا خسته و گرسنه است. هم نیاز به غذا دارد و هم استراحت. لذا باید هر چه زودتر غذاى او را آماده كنند تا بتواند استراحت كند. براى این كار لازم نیست غذاى مفصل درست كنند، بلكه هر غذایى كه آماده و دم دست باشد، براى او فراهم آورند.
یكى از روشهاى بسیار پسندیده حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام) همین بود كه غذاى مهمان را خیلى زود آماده و نزد او حاضر مىكرد، بدون اینكه تكلفى به خرج داده و خود را به زحمت بیندازد؛ مانند روزى كه ملائكه عذاب قوم لوط (علیه السلام) به منزل او وارد شدند. حضرت ابراهیم (علیه السلام) فكر كرد آنها انسان هستند. لذا خیلى زود گوسالهاى را كه دم دست داشت ذبح و بریان كرد و نزد آنها آورد. بعدا فهمید آنان ملائكه هستند و غذا نمىخورند.
نباید از مهمان پرسید غذا خورده است یا نه
یكى دیگر از وظایف میزبان این است كه بدون این كه از مهمان سۆالى كند، هر غذایى را كه در خانه داشت، براى او بیاورد تا میل كند و اگر غذا نخورد، آن را بردارد، چون بعضى از مهمانها كمرو هستند، و اگر از آنها پرسیده شود غذا خوردهاند یا نه، مىگویند: آرى، در حالى كه ممكن است بسیار هم گرسنه باشند.
اگر مهمان، اخلاق به خصوصى دارد و یا در او عیبى هست كه اگر كسى آن عیب را به رخش بكشد، ناراحت مىشود، میزبان نباید كوچکترین اشارهاى به آن بكند؛ حتى اگر مهمان مۆمن نباشد، نباید از ایمان او ایراد گرفت و او را ناراحت كرد، چون مهمانى دادن به خاطر دیندارى افراد نیست؛ هر چند اولویت در مهمانى با كسانى است كه متقى و مۆمن باشند
امام صادق (علیه السلام) مىفرماید: وقتى برادر مۆمنت به خانهات آمد، از او مپرس چیزى خورده یا نه. هرچه حاضر دارى، نزد او بیاور، كه جواد و جوانمرد كسى است كه هر چه دارد، حاضر سازد.
یارى كردن مهمان به هنگام آمدن
استقبال از مهمان و خوشامدگویى به او یكى از رسوم پسندیده است و نوعى امر به معروف است، كه مهمان نیز تشویق شود با دیگران همین رفتار را داشته باشد و دیگران را به مهمانى دعوت كند.
هنگامى كه مهمان مىخواهد مهمانى را ترك كند، میزبان خود راخوشحال نشان ندهد، اما زاد و راحله راه را براى مهمان فراهم آورد و از سوغاتىهاى محل براى او بخرد و او را براى دفعات بعد نیز به مهمانى دعوت كند و خود نیز به دیدن و مهمانى او برود.
امام جعفر صادق (علیه السلام) مىفرماید: وقتى براى شما مهمانى رسید، در هنگام ورود، او را در پیاده كردن زاد و توشهاش كمک كنید و وقتى خواست برگردد،به او كمک نكنید، چون این كار از پستى انسان است و زاد و توشهاش را آماده كنید كه نوعى سخاوت است.
خوب است میزبان مهمان را تا در منزل بدرقه كند و ضمن خداحافظى، از توفیق میزبان بودن اظهار خوشحالى كند و آرزو كند مهمان دوباره به منزل آنها بیاید تا صمیمیت آنها زیادتر شود.
رسول خدا (صلى الله علیه وآله) مىفرماید: یكى از حقوق مهمان بر میزبان این است كه همراه او برود، تا از منزل خارج گردد.
مهمان
آماده كردن غذاى مورد علاقه مهمان
یكى از اخلاق نیكوى میزبان این است كه از مهمان بپرسد غذاى مورد علاقهاش چیست. اگر توانست، برایش تهیه نماید و در غیر این صورت از او عذرخواهى كند.
پرسش از مهمان این حسن را دارد كه اگر غذایى براى او ضرر دارد و یا دكتر او را از خوردن آن منع كرده است؛ تهیه نگردد و در عوض غذایى كه باب میل مهمان است یا براى او ضرر ندارد، آماده شود.
پیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه و آله) مىفرماید: كسى كه غذاى مورد علاقه برادر دینىاش را فراهم كند، مورد آمرزش خدا است و خدا او را مسرور مىنماید.
آمادگى دایم براى پذیرایى از مهمان
كسى كه فامیل و دوستان زیادى دارد، یا شخصى است كه مشهور به بخشندگى و مهماندوستى است و هر آن احتمال دارد براى او مهمان بیاید، حتى المقدور باید آماده پذیرایى باشد، تا اگر مهمانى بدون دعوت قبلى و سر زده وارد شد، براى پذیرایى از او در مشقت نیفتد و یا مهمان گرسنه نماند.
آمادگى براى پذیرایى یكى از نشانههاى جود و سخاوت است. فقط افراد سخاوتمند هستند كه همیشه براى پذیرایى از مهمان آمادهاند و از مهمان ناخوانده ناراحت نمىشوند.
طعنه نزدن به مهمان
اگر مهمان، اخلاق به خصوصى دارد و یا در او عیبى هست كه اگر كسى آن عیب را به رخش بكشد، ناراحت مىشود، میزبان نباید كوچکترین اشارهاى به آن بكند؛ حتى اگر مهمان مۆمن نباشد، نباید از ایمان او ایراد گرفت و او را ناراحت كرد، چون مهمانى دادن به خاطر دیندارى افراد نیست؛ هر چند اولویت در مهمانى با كسانى است كه متقى و مۆمن باشند.
یكى دیگر از وظایف میزبان این است كه بدون اینكه از مهمان سۆالى كند، هر غذایى را كه در خانه داشت، براى او بیاورد تا میل كند و اگر غذا نخورد،آن را بردارد، چون بعضى از مهمانها كمرو هستند، و اگر از آنها پرسیده شود غذا خوردهاند یا نه، مىگویند: آرى، در حالى كه ممكن است بسیار هم گرسنه باشند
نگاه كردن به دهان مهمان در حین غذا خوردن، اشاره كردن به چگونه غذا خوردن و زدن حرفهاى ركیك از جمله اخلاق زشتى است كه بعضى از میزبانها دارند و مهمان خود را به این وسیله ناراحت مىكنند.
مهمانى دادن براى فخر فروشى نباشد
حضرت على (علیه السلام) مىفرماید: هر كس سفره احسانى بچیند و مردم را به مهمانى دعوت كند و نظرش فخر فروشى و نشان دادن شكوهمندى خود باشد خداوند او را در روز قیامت با روى سیاه در محشر مىآورد.
پیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه وآله) مىفرماید: هر كس بهخاطر ریا و خودنمایى مهمانى بدهد، خداوند فرداى قیامت از صدید جهنم به او مىخوراند و آن غذا در درونش آتش مىشود تا زمانى كه قیامت تمام شود.
و سرانجام از جمله وظایف میزبان این است كه:
-
درباره مطالبى كه مهمان دوست دارد، صحبت كند.
-
قبل از مهمان نخوابد.
-
در حضور آنها از كمبودها و مشكلات زندگى صحبت نكند.
-
در بین سخنان او حرف نزند.
-
اگر صحبتهاى مهمان باب میلش نبود، خود را ناراحت نشان ندهد.
-
در حضور او به خانواده خود خشم نگیرد.
-
خود را خوشحال و مسرور نشان دهد.
-
هنگام رفتن او خود را غمگین و ناراحت نشان دهد.
فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
http://www.tebyan.net