آیات
- ما يَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذابِكُمْ إِنْ شَكَرْتُمْ وَ آمَنْتُمْ وَ كانَ اللَّهُ شاكِراً عَليماً [1]
خدا چه نيازى به مجازات شما دارد اگر شكرگزارى كنيد و ايمان آوريد؟ خدا شكرگزار و آگاه است. (اعمال و نيّات شما را مى داند، و به اعمال نيك، پاداش نيك مى دهد.)
- إِذْ قالَ اللَّهُ يا عيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتي عَلَيْكَ وَ عَلى والِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَ كَهْلاً ... [2]
(به خاطر بياور) هنگامى را كه خداوند به عيسى بن مريم گفت: ياد كن نعمتى را كه به تو و مادرت بخشيدم! زمانى كه تو را با روح القدس تقويت كردم كه در گاهواره و به هنگام بزرگى، با مردم سخن مى گفتى ...
- وَ كَذلِكَ فَتَنَّا بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لِيَقُولُوا أَ هؤُلاءِ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنْ بَيْنِنا أَ لَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِالشَّاكِرينَ [3]
و اين چنين بعضى از آنها را با بعض ديگر آزموديم (توانگران را بوسيله فقيران) تا بگويند: آيا اينها هستند كه خداوند از ميان ما (برگزيده، و) بر آنها منّت گذارده (و نعمت ايمان بخشيده است؟! آيا خداوند، شاكران را بهتر نمى شناسد؟
- قُلْ مَنْ يُنَجِّيكُمْ مِنْ ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً لَئِنْ أَنْجانا مِنْ هذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرينَ [4]
بگو: چه كسى شما را از تاريكيهاى خشكى و دريا رهايى مى بخشد؟ در حالى كه او را با حالت تضرع (و آشكارا) و در پنهانى مى خوانيد (و مى گوييد:) اگر از اين (خطرات و ظلمتها) ما را رهايى مى بخشد، از شكرگزاران خواهيم بود.
- وَ لَقَدْ مَكَّنَّاكُمْ فِي الْأَرْضِ وَ جَعَلْنا لَكُمْ فيها مَعايِشَ قَليلاً ما تَشْكُرُونَ [5]
ما تسلّط و مالكيّت و حكومت بر زمين را براى شما قرار داديم و انواع وسايل زندگى را براى شما فراهم ساختيم اما كمتر شكرگزارى مى كنيد
- وَ هُوَ الَّذي أَنْشَأَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ قَليلاً ما تَشْكُرُونَ [6]
و او كسى است كه براى شما گوش و چشم و قلب [عقل ] ايجاد كرد امّا كمتر شكر او را بجا مى آوريد
- وَ الْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَباتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ الَّذي خَبُثَ لا يَخْرُجُ إِلاَّ نَكِداً كَذلِكَ نُصَرِّفُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُونَ [7]
سرزمين پاكيزه (و شيرين)، گياهش به فرمان پروردگار مى رويد امّا سرزمينهاى بد طينت (و شوره زار)، جز گياه ناچيز و بى ارزش، از آن نمى رويد اين گونه آيات (خود) را براى آنها كه شكرگزارند، بيان مى كنيم
- أَ وَ عَجِبْتُمْ أَنْ جاءَكُمْ ذِكْرٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَلى رَجُلٍ مِنْكُمْ لِيُنْذِرَكُمْ وَ اذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفاءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَ زادَكُمْ فِي الْخَلْقِ بَصْطَةً فَاذْكُرُوا آلاءَ اللَّهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ [8]
آيا تعجّب كرده ايد كه دستور آگاه كننده پروردگارتان به وسيله مردى از ميان شما به شما برسد تا (از مجازات الهى) بيمتان دهد؟! و به ياد آوريد هنگامى كه شما را جانشينان قوم نوح قرار داد و شما را از جهت خلقت (جسمانى) گسترش (و قدرت) داد پس نعمتهاى خدا را به ياد آوريد، شايد رستگار شويد!
- بَلِ اللَّهَ فَاعْبُدْ وَ كُنْ مِنَ الشَّاكِرينَ [9]
بلكه تنها خداوند را عبادت كن و از شكرگزاران باش
10. وَ إِنَّ رَبَّكَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَ لَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَشْكُرُونَ [10]
مسلّماً پروردگار تو نسبت به مردم، فضل (و رحمت) دارد ولى بيشترشان شكرگزار نيستند!
11. أَ لَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ تَجْري فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِيُرِيَكُمْ مِنْ آياتِهِ إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ [11]
آيا نديدى كشتيها بر (صفحه) درياها به فرمان خدا، و به (بركت) نعمت او حركت مى كنند تا بخشى از آياتش را به شما نشان دهد؟! در اينها نشانه هايى است براى كسانى كه شكيبا و شكرگزارند
روايات
كافی
بَابُ الشُّكْرِ
1 عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الطَّاعِمُ الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ كَأَجْرِ الصَّائِمِ الْمُحْتَسِبِ وَ الْمُعَافَى الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ كَأَجْرِ الْمُبْتَلَى الصَّابِرِ وَ الْمُعْطَى الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ كَأَجْرِ الْمَحْرُومِ الْقَانِع [12]
رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: خورنده سپاسگزار اجرش مانند روزه دار خداجوست، و تندرست شكرگزار اجرش مانند- اجر گرفتار صابر است و عطاكننده سپاسگزار اجرش مانند اجر محروم قانع است.
2 وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ بَابَ شُكْرٍ فَخَزَنَ عَنْهُ بَابَ الزِّيَادَة [13]
رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: در سپاسگزارى بر وى بنده ئى گشوده نگردد كه در افزايش برويش بسته شود (بلكه سپاسگزارى افزايش در پى دارد)
.
3 مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَغْدَادِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ إِسْحَاقَ الْجَعْفَرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ مَكْتُوبٌ فِي التَّوْرَاةِ اشْكُرْ مَنْ أَنْعَمَ عَلَيْكَ وَ أَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَكَرَكَ فَإِنَّهُ لَا زَوَالَ لِلنَّعْمَاءِ إِذَا شُكِرَتْ وَ لَا بَقَاءَ لَهَا إِذَا كُفِرَتْ الشُّكْرُ زِيَادَةٌ فِي النِّعَمِ وَ أَمَانٌ مِنَ الْغِيَر [14]
امام صادق عليه السّلام فرمود: در تورات نوشته است: كسى كه بتو نعمت داد سپاسش گزار و بكسى كه از تو سپاسگزارى كرد نعمتش ده، زيرا با سپاسگزارى نعمتها نابود نگردد، و با ناسپاسى پايدار نماند، سپاسگزارى مايه افزايش نعمت است و ايمنى از دگرگونى.
4. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ سَالِمٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ أَوْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ الْمُعَافَى الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مَا لِلْمُبْتَلَى الصَّابِرِ وَ الْمُعْطَى الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ كَالْمَحْرُومِ الْقَانِع [15]
امام صادق عليه السّلام فرمود: تندرست سپاسگزار اجرش، اجر گرفتار صابر است، و عطابخش سپاسگزار اجرش مانند محروم قانع است.
5. عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَيْنِ عَنْ فَضْلٍ الْبَقْبَاقِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ قَالَ الَّذِي أَنْعَمَ عَلَيْكَ بِمَا فَضَّلَكَ وَ أَعْطَاكَ وَ أَحْسَنَ إِلَيْكَ ثُمَّ قَالَ فَحَدَّثَ بِدِينِهِ وَ مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ وَ مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَيْه. [16]
فضل بن بقباق گويد: از امام صادق عليه السّلام قول خداى عز و جل را: و امام نعمت پروردگارت را بازگو پرسيدم، فرمود: يعنى آن كس كه بدان چه بر تربت بخشيده و بتو عطا فرموده و احسان كرده بتو نعمت داده، سپس فرمود: دين او و آنچه بتو عطا فرموده و نعمت داده بازگو.
6. حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ وُهَيْبِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص عِنْدَ عَائِشَةَ لَيْلَتَهَا فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ لِمَ تُتْعِبُ نَفْسَكَ وَ قَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ مَا تَأَخَّرَ فَقَالَ يَا عَائِشَةُ أَ لَا أَكُونُ عَبْداً شَكُوراً قَالَ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَقُومُ عَلَى أَطْرَافِ أَصَابِعِ رِجْلَيْهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى- طه ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقى [17]
امام باقر عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله نزد عايشه بود، شبى كه نوبت او بود، بپيغمبر صلى اللَّه عليه و آله گفت: اى رسول خدا! چرا خودت را برنج مياندازى، با آنكه خدا گناه گذشته و آينده ترا آمرزيده است؟ فرمود: اى عايشه: آيا من بنده سپاسگزار خدا نباشم؟.و گفت: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله روى انگشتهاى پايش ميايستاد تا خداى سبحانه و تعالى نازل فرمود: طه ما قرآن را بر تو نازل نكرديم كه برنج افتى .
7. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ حَسَنِ بْنِ جَهْمٍ عَنْ أَبِي الْيَقْظَانِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِيدِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام يَقُولُ ثَلَاثٌ لَا يَضُرُّ مَعَهُنَّ شَيْ ءٌ الدُّعَاءُ عِنْدَ الْكَرْبِ وَ الِاسْتِغْفَارُ عِنْدَ الذَّنْبِ وَ الشُّكْرُ عِنْدَ النِّعْمَة [18]
شنيدم امام صادق عليه السّلام ميفرمود: سه چيز است كه هيچ چيز با وجود آنها زيان نرساند: دعاء هنگام گرفتارى و آمرزش خواهى هنگام گناه و سپاسگزارى هنگام نعمت.
8 عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ الْمُبَارَكِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ مَنْ أُعْطِيَ الشُّكْرَ أُعْطِيَ الزِّيَادَةَ يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُم [19]
امام صادق عليه السّلام فرمود: كسى كه سپاسگزارى دادند، افزايش دادند خداى عز و جل فرمايد: اگر شكر كنيد، افزايشتان دهيم .
9. أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ رَجُلَيْنِ مِنْ أَصْحَابِنَا سَمِعَاهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ مِنْ نِعْمَةٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ حَمِدَ اللَّهَ ظَاهِراً بِلِسَانِهِ فَتَمَّ كَلَامُهُ حَتَّى يُؤْمَرَ لَهُ بِالْمَزِيد [20]
امام صادق عليه السّلام فرمود: خدا نعمتى به بنده ئى نداد كه از صميم قلب آن را شناسد و در ظاهر با زبان خدا را ستايش كند و سخنش تمام شود، جز آنكه برايش بافزونى امر شود.
10. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ مُيَسِّرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ شُكْرُ النِّعْمَةِ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ وَ تَمَامُ الشُّكْرِ قَوْلُ الرَّجُلِ- الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ [21]
امام صادق عليه السّلام فرمود: شكر نعمت دورى از محرماتست و تمام شكر الحمد للَّه رب العالمين
گفتن است.
11. عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عُيَيْنَةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام يَقُولُ شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ وَ إِنْ عَظُمَتْ أَنْ تَحْمَدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهَا [22]
شنيدم امام صادق عليه السّلام ميفرمود: شكر هر نعمتى اگر چه بزرگ باشد اينست كه خداى عز و جل را بر آن سپاس گوئى.
12. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام هَلْ لِلشُّكْرِ حَدٌّ إِذَا فَعَلَهُ الْعَبْدُ كَانَ شَاكِراً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَا هُوَ قَالَ يَحْمَدُ اللَّهَ عَلَى كُلِّ نِعْمَةٍ عَلَيْهِ فِي أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ إِنْ كَانَ فِيمَا أَنْعَمَ عَلَيْهِ فِي مَالِهِ حَقٌّ أَدَّاهُ وَ مِنْهُ قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ- سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ وَ مِنْهُ قَوْلُهُ تَعَالَى- رَبِّ أَنْزِلْنِي مُنْزَلًا مُبارَكاً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ وَ قَوْلُهُ- رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصِيرا [23]
ابو بصير گويد: بامام صادق عليه السّلام عرضكردم: آيا براى شكر حدى است كه چون بنده انجام دهد، شاكر محسوب شود؟ فرمود: آرى، عرضكردم: كدامست؟ فرمود: خدا را بر هر نعمتى كه نسبت بخانواده و مال او داده سپاس ميگويد، و اگر براى خدا در نعمتى كه نسبت بمال او داده حقى باشد بپردازد، و از اين بابست قول خداى جل و عز: منزه باد خدائى كه اين (مركوب) را مسخر ما كرد كه ما تاب آن را نداشتيم، 13 سوره 43 و از اين بابست قول خداى تعالى: پروردگارا! مرا بمنزلى مبارك فرمود آر كه تو بهترين منزل دهانى 29 سوره 23 و قول خداى تعالى: پروردگارا! مرا درون بر، درون بردنى نيك و برون بر برون بردنى نيك، و براى من از نزد خويش دليل و تسلطى نصرت آور مقرر دار .
13. مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ يَقُولُ مَنْ حَمِدَ اللَّهَ عَلَى النِّعْمَةِ فَقَدْ شَكَرَهُ وَ كَانَ الْحَمْدُ أَفْضَلَ مِنْ تِلْكَ النِّعْمَة [24]
معمر بن خلاء گويد: شنيدم حضرت ابو الحسن صلوات اللَّه عليه ميفرمود: هر كه حمد خدا را بر نعمتى كند، او را شكر نموده و حمد از آن نعمت برتر است.
14. مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ لِي مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ بِنِعْمَةٍ صَغُرَتْ أَوْ كَبُرَتْ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ إِلَّا أَدَّى شُكْرَهَا [25]
صفوان جمال گويد: امام صادق عليه السّلام بمن فرمود: خدا نعمتى كوچك يا بزرگ به بنده ئى ندهد كه او بگويد: الحمد للَّه جز آنكه شكرش را ادا كرده باشد.
15. أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ عِيسَى بْنِ أَيُّوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ أَبِي الْحَسَنِ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ بِنِعْمَةٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ فَقَدْ أَدَّى شُكْرَهَا [26]
امام صادق عليه السلام فرمود: هر كه خدا باو نعمتى دهد و او آن را از دل بفهمد، شكرش را ادا كرده است.
16. عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِنَّ الرَّجُلَ مِنْكُمْ لَيَشْرَبُ الشَّرْبَةَ مِنَ الْمَاءِ فَيُوجِبُ اللَّهُ لَهُ بِهَا الْجَنَّةَ ثُمَّ قَالَ إِنَّهُ لَيَأْخُذُ الْإِنَاءَ فَيَضَعُهُ عَلَى فِيهِ فَيُسَمِّي-ثُمَّ يَشْرَبُ فَيُنَحِّيهِ وَ هُوَ يَشْتَهِيهِ فَيَحْمَدُ اللَّهَ ثُمَّ يَعُودُ فَيَشْرَبُ ثُمَّ يُنَحِّيهِ فَيَحْمَدُ اللَّهَ ثُمَّ يَعُودُ فَيَشْرَبُ ثُمَّ يُنَحِّيهِ فَيَحْمَدُ اللَّهَ فَيُوجِبُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهَا لَهُ الْجَنَّة [27]
امام صادق عليه السلام فرمود: مردى از شما شربتى آب مينوشد و خدا بهشت را بدان سبب براى او واجب ميكند، سپس فرمود: او ظرف را بر دهانش ميگذارد و بسم اللَّه ميگويد و آنگاه مى آشامد سپس دور ميبرد با آنكه اشتها دارد، پس خدا را حمد ميكند، باز برميگردد و مى آشامد، دوباره دور ميبرد و حمد خدا ميگويد سپس برميگردد و مى آشامد، باز دور ميبرد و حمد خدا ميكند، خداى عز و جل بهشت را بدين سبب برايش واجب ميكند.
17. ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَرْزُقَنِي مَالًا فَرَزَقَنِي وَ إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ يَرْزُقَنِي وَلَداً فَرَزَقَنِي وَلَداً وَ سَأَلْتُهُ أَنْ يَرْزُقَنِي دَاراً فَرَزَقَنِي وَ قَدْ خِفْتُ أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ اسْتِدْرَاجاً فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَعَ الْحَمْدِ فَلا [28]
عمر بن يزيد گويد: بامام صادق عليه السّلام عرضكردم: من از خداى عز و جل مال خواستم بمن روزى كرد و باز از او فرزند خواستم، بمن روزى كرد، و از او خواستم بمن بمنزل دهد، روزى كرد، ميترسم از اينكه اين استدراج باشد، فرمود: امام بخدا با سپاسگزارى استدراج نيست.
شرح : استدراج اشاره بآيه شريفه سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ دارد. مجمع البحرين در معنى آيه گويد: يعنى آنها را اندك اندك ميگريم و ناگهان گرفتارشان نميكنيم، مانند كسى كه از نردبان درجه بدرجه يعنى پله پله بالا ميرود تا به پله بالا رسد و استدراج خدا نسبت به بنده اينست كه هر گاه گناه تازه ئى كند خدا باو نعمت تازه ئى دهد و توبه و استغفار را از ياد او ببرد.
18. الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام مِنَ الْمَسْجِدِ وَ قَدْ ضَاعَتْ دَابَّتُهُ فَقَالَ لَئِنْ رَدَّهَا اللَّهُ عَلَيَّ لَأَشْكُرَنَّ اللَّهَ حَقَّ شُكْرِهِ قَالَ فَمَا لَبِثَ أَنْ أُتِيَ بِهَا فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَ لَيْسَ قُلْتَ لَأَشْكُرَنَّ اللَّهَ حَقَّ شُكْرِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام أَ لَمْ تَسْمَعْنِي قُلْتُ الْحَمْدُ لِلَّه [29]
امام صادق عليه السّلام از مسجد بيرون آمد، ديد مركوبش گم شده است. فرمود: اگر خدا آن را بمن برگرداند، حق شكرش را ميگزارم. چيزى نگذشت كه آن را آوردند. امام فرمود: الحمد للَّه شخصى عرضكرد: قربانت مگر نفرمودى حق شكر خدا را ميگزارم؟ فرمود: مگر نشنيدى گفتم الحمد للَّه (يعنى با گفتن همين كلمه حق شكرگزارى خدا انجام مى شود).
19. مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ الْمُثَنَّى الْحَنَّاطِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا وَرَدَ عَلَيْهِ أَمْرٌ يَسُرُّهُ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى هَذِهِ النِّعْمَةِ وَ إِذَا وَرَدَ عَلَيْهِ أَمْرٌ يَغْتَمُّ بِهِ قَالَ- الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى كُلِّ حَال [30]
امام صادق عليه السّلام فرمود: مرسوم رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله اين بود كه هر گاه امرى شادمانش ميساخت، ميفرمود: خدا را شكر بر اين نعمت و چون پيش آمدى ميكرد كه اندوهگينش مينمود ميفرمود: خدا را شكر در هر حال.
شرح : علامه مجلسى (ره) نقل كند كه در هر بلا و مصيبتى پنج نوع شكر است:
1- هر مصيبتى دافع مصيبت بزرگتر از خود است، چنانچه مردن مركوب دافع مردن خود انسانست و جاى شكرش باقى است.
2- هر بلائى موجب كفاره گناه يا رفعت درجه مى شود پس سزاوار شكر است.
3- مصيبت و بلاى دنيوى در برابر بلاى دينى كوچك و سبك است چنان كه مردى كور و جذامى و پيس و فلج در زمان حضرت عيسى ميگفت خدا را شكر كه مرا ببلاء بيشتر مردم گرفتار نكرد، چون حضرت عيسى از او توضيح خواست گفت: بزرگترين بلاها بلاى كفر و بى ايمانيست كه من ندارم.
4- هر بلائى در لوح محفوظ نوشته و مقدر است و ناچار بر سر انسان خواهد آمد، چون آمد و گذشت بايد خدا را شكر كرد.
5- هر بلائى موجب ثواب آخرت و رفتن محبت دنيا از دلست و آن سزاوار شكر است.
20. عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ تَقُولُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ إِذَا نَظَرْتَ إِلَى الْمُبْتَلَى مِنْ غَيْرِ أَنْ تُسْمِعَهُ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي عَافَانِي مِمَّا ابْتَلَاكَ بِهِ وَ لَوْ شَاءَ فَعَلَ قَالَ مَنْ قَالَ ذَلِكَ لَمْ يُصِبْهُ ذَلِكَ الْبَلَاءُ أَبَدا [31]
امام باقر عليه السّلام فرمود: چون شخص گرفتار و دردمندى را ديدى، بنحوى كه او نشنود (و دل شكسته نگردد) سه بار بگو: حمد خدائى را كه مرا از آنچه ترا مبتلى ساخته معاف داشت و اگر ميخواست ميكرد، سپس فرمود: هر كه اين را بگويد آن بلا باو نرسد.
21. حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ حَفْصٍ الْكُنَاسِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ مَا مِنْ عَبْدٍ يَرَى مُبْتَلًى فَيَقُولُ- الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي عَدَلَ عَنِّي مَا ابْتَلَاكَ بِهِ وَ فَضَّلَنِي عَلَيْكَ بِالْعَافِيَةِ اللَّهُمَّ عَافِنِي مِمَّا ابْتَلَيْتَهُ بِهِ إِلَّا لَمْ يُبْتَلَ بِذَلِكَ الْبَلَاء [32]
امام صادق عليه السّلام فرمود: هر بنده ئى كه گرفتار و دردمندى را ببيند و بگويد: حمد خدائى را كه آنچه ترا بدان مبتلى ساخت از من بگردانيد و بسبب عافيت مرا بر تو برترى داد، بار خدايا مرا از آنچه گرفتارش ساختى بركنار دار خدا او را بآن بلا گرفتار نسازد.
22. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ خَالِدِ بْنِ نَجِيحٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ إِذَا رَأَيْتَ الرَّجُلَ وَ قَدِ ابْتُلِيَ وَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْكَ فَقُلِ- اللَّهُمَّ إِنِّي لَا أَسْخَرُ وَ لَا أَفْخَرُ وَ لَكِنْ أَحْمَدُكَ عَلَى عَظِيمِ نَعْمَائِكَ عَلَي [33]
و فرمود: چون مرد گرفتارى را ديدى و خدا بر تو نعمت داده بود (بسلامتى از آن) بگو بار خدايا! من مسخره نميكنم و نميبالم، بلكه ترا براى نعمتهاى بزرگت نسبت بخود ميستايم.
23. عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا رَأَيْتُمْ أَهْلَ الْبَلَاءِ فَاحْمَدُوا اللَّهَ وَ لَا تُسْمِعُوهُمْ فَإِنَّ ذَلِكَ يَحْزُنُهُم [34]
رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: چون گرفتاران را ديديد، خدا را شكر كنيد و بآنها نشنوانيد (آهسته بگوئيد) زيرا اندوهگينشان ميسازد.
24. عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ فِي سَفَرٍ يَسِيرُ عَلَى نَاقَةٍ لَهُ إِذَا نَزَلَ فَسَجَدَ خَمْسَ سَجَدَاتٍ فَلَمَّا أَنْ رَكِبَ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا رَأَيْنَاكَ صَنَعْتَ شَيْئاً لَمْ تَصْنَعْهُ فَقَالَ نَعَمْ اسْتَقْبَلَنِي- جَبْرَئِيلُ عليه السلام فَبَشَّرَنِي بِبِشَارَاتٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَسَجَدْتُ لِلَّهِ شُكْراً لِكُلِّ بُشْرَى سَجْدَة [35]
امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله براى سفر كوتاهى بر شتر ماده خويش سوار بود [در سفرى بر شتر ماده خويش نشسته راه ميپيمود] ناگاه فرود آمد و پنج سجده كرد، چون سوار شد، اصحاب عرضكردند: يا رسول اللَّه! شما را ديديم كارى كردى كه تا كنون نكرده بودى؟ فرمود: آرى، جبرئيل عليه السّلام پيشم آمد و از جانب خداى عز و جل بمن مژده هائى داد، من براى هر مژده يك سجده شكر براى خدا نمودم.
25. عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ إِذَا ذَكَرَ أَحَدُكُمْ نِعْمَةَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْيَضَعْ خَدَّهُ عَلَى التُّرَابِ شُكْراً لِلَّهِ فَإِنْ كَانَ رَاكِباً فَلْيَنْزِلْ فَلْيَضَعْ خَدَّهُ عَلَى التُّرَابِ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ يَقْدِرُ عَلَى النُّزُولِ لِلشُّهْرَةِ فَلْيَضَعْ خَدَّهُ عَلَى قَرَبُوسِهِ وَ إِنْ لَمْ يَقْدِرْ فَلْيَضَعْ خَدَّهُ عَلَى كَفِّهِ ثُمَّ لْيَحْمَدِ اللَّهَ عَلَى مَا أَنْعَمَ عَلَيْه [36]
امام صادق عليه السّلام فرمود: هر گاه يكى از شما نعمت خداى عز و جل را بياد آورد، بايد براى شكر خدا چهره روى خاك گذارد و اگر سوار است بايد پياده شود و چهره روى خاك گذارد و اگر از بيم شهرت نتواند پياده شود چهره روى كوهه زين گذارد، و اگر نتواند، چهره بر كف دست گذارد، سپس خدا را بر نعمتى كه باو داده حمد كند.
26. عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ قَالَ كُنْتُ أَسِيرُ مَعَ أَبِي الْحَسَنِ عليه السلام فِي بَعْضِ أَطْرَافِ الْمَدِينَةِ إِذْ ثَنَى رِجْلَهُ عَنْ دَابَّتِهِ فَخَرَّ سَاجِداً فَأَطَالَ وَ أَطَالَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ رَكِبَ دَابَّتَهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ أَطَلْتَ السُّجُودَ فَقَالَ إِنَّنِي ذَكَرْتُ نِعْمَةً أَنْعَمَ اللَّهُ بِهَا عَلَيَّ فَأَحْبَبْتُ أَنْ أَشْكُرَ رَبِّي [37]
هشام بن احمر گويد، همراه حضرت ابى الحسن عليه السّلام اطراف مدينه سير ميكردم، ناگاه حضرت از بالاى مركب زانو خم كرد و بسجده افتاد و مدتى طول داد، سپس سر بلند كرد و سوار شد، من عرضكردم قربانت گردم، سجده طولانى كردى؟ فرمود: بياد نعمتى افتادم كه خدا بمن عطا فرموده، دوست داشتم پروردگارم را شكر گزارم.
27. عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صَاحِبِ السَّابِرِيِّ فِيمَا أَعْلَمُ أَوْ غَيْرِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ فِيمَا أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى مُوسَى عليه السلام يَا مُوسَى اشْكُرْنِي حَقَّ شُكْرِي فَقَالَ يَا رَبِّ وَ كَيْفَ أَشْكُرُكَ حَقَّ شُكْرِكَ وَ لَيْسَ مِنْ شُكْرٍ أَشْكُرُكَ بِهِ إِلَّا وَ أَنْتَ أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَيَّ قَالَ يَا مُوسَى الْآنَ شَكَرْتَنِي حِينَ عَلِمْتَ أَنَّ ذَلِكَ مِنِّي [38]
امام صادق عليه السّلام فرمود: در ضمن آنچه خداى عز و جل بموسى عليه السّلام وحى فرمود اين بود:
اى موسى: مرا چنان كه سزاوار است شكرگزار، عرضكرد: پروردگارا! ترا چگونه چنان كه سزاوار است شكر گزارم، در صورتى كه هر شكرى كه ترا نمايم، آن هم نعمتى است كه تو بمن عطا فرموده ئى؟ فرمود: اى موسى! اكنون كه دانستى آن شكرگزاريت هم از من است، مرا شكر كردى (چنان كه سزاوار من است).
28. ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِذَا أَصْبَحْتَ وَ أَمْسَيْتَ فَقُلْ عَشْرَ مَرَّاتٍ- اللَّهُمَّ مَا أَصْبَحَتْ بِي مِنْ نِعْمَةٍ أَوْ عَافِيَةٍ مِنْ دِينٍ أَوْ دُنْيَا فَمِنْكَ وَحْدَكَ لَا شَرِيكَ لَكَ لَكَ الْحَمْدُ وَ لَكَ الشُّكْرُ بِهَا عَلَيَّ يَا رَبِّ حَتَّى تَرْضَى وَ بَعْدَ الرِّضَا فَإِنَّكَ إِذَا قُلْتَ ذَلِكَ كُنْتَ قَدْ أَدَّيْتَ شُكْرَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ بِهِ عَلَيْكَ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ فِي تِلْكَ اللَّيْلَة [39]
امام صادق عليه السّلام فرمود: در هر صبح و شام سه بار بگو: بار خدايا! هر نعمت و يا عافيتى كه نسبت بدين يا دنيا در اين صبح دارم، از جانب تو است، تو يكتائى و شريك ندارى. پروردگارا! حمد براى تو و شكر براى تو است، از جهت نعمتى كه بمن دادى تا راضى گردى و هم بعد از رضايتت زيرا اگر تو چنين گوئى شكر نعمت خدا را بر خود در آن روز و آن شب ادا كرده باشى.
29. ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ كَانَ نُوحٌ عليه السلام يَقُولُ ذَلِكَ إِذَا أَصْبَحَ فَسُمِّيَ بِذَلِكَ عَبْداً شَكُوراً وَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ صَدَقَ اللَّهَ نَجَا [40]
امام صادق عليه السّلام فرمود: جناب نوح عليه السّلام اين دعا را (كه در روايت سابق ذكر شد) در هر صبح ميگفت، از اين رو عبد شكور، بنده بسيار سپاسگزار ناميده شد. و رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر كه با خدا راست باشد (يعنى دل و زبان و ظاهر و باطنش موافق باشد) نجات يابد (چنان كه جناب نوح عليه السّلام دعائى را كه بزبان ميگفت، دلش هم باور داشت، از اين رو نجات يافت، با آنكه در ميان گروهى منكر و بى دين گرفتار بود).
30. عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنْ سُفْيَانَ بْنِ عُيَيْنَةَ عَنْ عَمَّارٍ الدُّهْنِيِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ عليه السلام يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ كُلَّ قَلْبٍ حَزِينٍ وَ يُحِبُّ كُلَّ عَبْدٍ شَكُورٍ يَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِعَبْدٍ مِنْ عَبِيدِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَ شَكَرْتَ فُلَاناً فَيَقُولُ بَلْ شَكَرْتُكَ يَا رَبِّ فَيَقُولُ لَمْ تَشْكُرْنِي إِذْ لَمْ تَشْكُرْهُ ثُمَّ قَالَ أَشْكَرُكُمْ لِلَّهِ أَشْكَرُكُمْ لِلنَّاس [41]
عمار دهنى گويد: شنيدم على بن الحسين عليهما السّلام ميفرمود: خدا هر دل غمگينى را دوست دارد، و هر بنده سپاسگزارى را دوست دارد، روز قيامت خداى تبارك و تعالى بيكى از بندگانش ميفرمايد از فلانى سپاسگزارى كردى؟ عرض ميكند: پروردگارا! من ترا سپاس گفتم، خداى تعالى فرمايد، چون از او سپاسگزارى ننمودى، مرا هم سپاس نگفته ئى، سپس امام فرمود: شكرگزارترين شما خدا را كسى است كه از مردم بيشتر شكرگزارى كند.
بحارالأنوار
باب الشكر
1- لي، [الأمالي للصدوق ] مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ ابْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ عليه السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْعَمَ عَلَى قَوْمٍ بِالْمَوَاهِبِ فَلَمْ يَشْكُرُوا فَصَارَتْ عَلَيْهِمْ وَبَالًا وَ ابْتَلَى قَوْماً بِالْمَصَائِبِ فَصَبَرُوا فَصَارَتْ عَلَيْهِمْ نِعْمَةً [42]
امام صادق عليه السلام : خداوند عزّ و جلّ به مردمى نعمت داد، اما آنان شكرش را به جاى نياورند، و در نتيجه، آن نعمتها مايه وبال آنان شد . و مردمى را به مصيبتها گرفتار كرد ، ليكن آنان صبر كردند و در نتيجه ، آن مصائب به نعمت تبديل شد .
2- لي، [الأمالي للصدوق ] قَالَ النَّبِيُّ ص مَنْ يَشْكُرِ اللَّهَ يَزِدْهُ اللَّهُ [43]
پیامبر خدا فرمود: کسی که خدا را شکر کند خدا برایش بیفزاید.
3- لي، [الأمالي للصدوق ] ابْنُ الْمُتَوَكِّلِ عَنِ السَّعْدَآبَادِيِّ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ عليه السلام قَالَ بَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ ص يَسِيرُ مَعَ بَعْضِ أَصْحَابِهِ فِي بَعْضِ طُرُقِ الْمَدِينَةِ إِذْ ثَنَى رِجْلَهُ عَنْ دَابَّتِهِ ثُمَّ خَرَّ سَاجِداً فَأَطَالَ فِي سُجُودِهِ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَعَادَ ثُمَّ رَكِبَ فَقَالَ لَهُ أَصْحَابُهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ رَأَيْنَاكَ ثَنَيْتَ رِجْلَكَ عَنْ دَابَّتِكَ ثُمَّ سَجَدْتَ فَأَطَلْتَ السُّجُودَ فَقَالَ إِنَّ جَبْرَئِيلَ عليه السلام أَتَانِي فَأَقْرَأَنِي السَّلَامَ مِنْ رَبِّي وَ بَشَّرَنِي أَنَّهُ لَنْ يُخْزِيَنِي فِي أُمَّتِي فَلَمْ يَكُنْ لِي مَالٌ فَأَتَصَدَّقَ بِهِ وَ لَا مَمْلُوكٌ فَأُعْتِقَهُ فَأَحْبَبْتُ أَنْ أَشْكُرَ رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ [44]
امام صادق عليه السّلام فرمود: يكى از روزها رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله با بعضى از اصحاب خود در اطراف مدينه حركت مى كردند، ناگهان رسول خدا پايش را از ركاب بيرون آورد و فرود آمد و به سجده رفت و سجده طولانى بجاى آورد. بار ديگر سر از سجده برداشت و سوار مركب شد، يكى از اصحاب گفت يا رسول اللَّه شما از مركب پائين آمديد و سجده طولانى كرديد فرمود جبرئيل نزد من آمد و سلام خداوند را به من رسانيد و مرا مژده داد كه مرا در ميان امت بى اعتبار نخواهد كرد. من از اين مژده خوشحال شدم، مالى نداشتم كه آن را صدقه دهم و يا در راه خدا انفاق كنم، و برده اى در اختيار من نبود تا او را آزاد سازم، ولى دوست داشتم كه خداوند را شكر بگويم و آن سجده شكر بود كه انجام دادم.
4- ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ صَدَقَةَ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ عليه السلام قَالَ الطَّاعِمُ الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ الصَّائِمِ الْمُحْتَسِبِ و الْمُعَافَى الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ كَأَجْرِ الْمُبْتَلَى الصَّابِرِ وَ الْغَنِيُّ الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ كَأَجْرِ الْمَحْرُومِ الْقَانِعِ [45]
حضرت صادق از پدران بزرگوار ش عليهم- السّلام روايت فرمود. شخصى كه غذا بخورد با شكر و سپاس مانند روزه دار بااخلاص پاداش دارد و شخص سالم سپاسگزار اجر و پاداش مصيبت زده مبتلاى شكيبا را دارد و ثروتمند سپاسگزار اجر و پاداش مستمند قانع را دارد.
5- ب، [قرب الإسناد] ابْنُ أَبِي الْخَطَّابِ عَنِ الْبَزَنْطِيِّ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام مَنْ لَمْ يُنْكِرِ الْجَفْوَةَ لَمْ يَشْكُرِ النِّعْمَةَ [46]
حضرت صادق (ع) فرمود كسى كه بدرفتاری را زشت نداند از نعمت سپاسگزارى نخواهد كرد.
6- فس، [تفسير القمي ] قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام أَيُّمَا عَبْدٍ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ بِنِعْمَةٍ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ حَمِدَ اللَّهَ عَلَيْهَا بِلِسَانِهِ لَمْ تَنْفَدْ حَتَّى يَأْمُرَ اللَّهُ لَهُ بِالزِّيَادَةِ وَ هُوَ قَوْلُهُ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ [47]
امام صادق عليه السلام : چون خداوند به بنده اى نعمتى دهد ، و او قلبا قدر آن را بشناسد و به زبان، خدا را ستايش كند ، هنوز سخنش به پايان نرسيده است كه فرمان مى رسد تا بر نعمت او افزوده شود .
7- ل، [الخصال ] مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَسَّانَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ مَنِ احْتَمَلَ الْجَفَاءَ لَمْ يَشْكُرِ النِّعْمَةَ [48]
امام صادق عليه السلام : كسى كه نسبت به بدرفتارى [ديگران ]بی تفاوت باشد ، از خوبيها هم سپاسگزارى نكند.
8- ل، [الخصال ] الْعَطَّارُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ السَّيَّارِيِّ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ مَنْ لَمْ تُغْضِبْهُ الْجَفْوَةُ لَمْ يَشْكُرِ النِّعْمَةَ [49]
و فرمود: کسی که بد رفتاری [دیگران] او را به خشم نیاورد خوبی های آنها را نیز سپاس نگوید.
9- ل، [الخصال ] عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام قَالَ شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ [50]
امیر مومنان فرمود: شکر هر نعمتی پرهیز از آنچه که خدا حرام کرده, می باشد.
10- ل، [الخصال ] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَطِيَّةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ وَ إِنْ عَظُمَتْ أَنْ تَحْمَدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ [51]
امام صادق علیه السلام فرمود: شکر هر نعمتی ـ هر چقدر هم بزرگ باشد ـ آن است که خدای بلند مرتبه را حمد کنی.
11- ل، [الخصال ] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ مُصْعَبٍ عَنِ الثُّمَالِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام قَالَ الْعَبْدُ بَيْنَ ثَلَاثَةٍ بَلَاءٍ وَ قَضَاءٍ وَ نِعْمَةٍ فَعَلَيْهِ فِي الْبَلَاءِ مِنَ اللَّهِ الصَّبْرُ فَرِيضَةً وَ عَلَيْهِ فِي الْقَضَاءِ مِنَ اللَّهِ التَّسْلِيمُ فَرِيضَةً وَ عَلَيْهِ فِي النِّعْمَةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الشُّكْرُ فَرِيضَةً [52]
امام باقر عليه السّلام فرمود: بنده خدا بين سه چيز قرار دارد، گرفتارى، قضاء، و نعمت، در هنگام گرفتارى بايد صبر كند، در هنگام قضاء بايد تسليم گردد، و در هنگام نعمت بايد سپاسگزار باشد.
12- يد، [التوحيد] ل، [الخصال ] الْفَامِيُّ وَ ابْنُ مَسْرُورٍ عَنِ ابْنِ بُطَّةَ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَجُلٌ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام بِمَا ذَا شَكَرْتَ نَعْمَاءَ رَبِّكَ قَالَ نَظَرْتُ إِلَى بَلَاءٍ قَدْ صَرَفَهُ عَنِّي وَ أَبْلَى بِهِ غَيْرِي فَعَلِمْتُ أَنَّهُ قَدْ أَنْعَمَ عَلَيَّ فَشَكَرْتُهُ الْخَبَرَ [53]
امام صادق عليه السّلام فرمود: مردى به على عليه السّلام عرض كرد نعمت هاى خداوند را چگونه شكرگزارى مى كنى، فرمود: هر گاه ديدم خداوند بلایی را از من دور كرد و ديگرى را به آن مبتلا کرده دانستم که او به من نعمت عطا كرده است پس او را سپاس گفتم.
13- ل، [الخصال ] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام أَنَّهُ قَالَ يَا مُعَاوِيَةُ مَنْ أُعْطِيَ ثَلَاثَةً لَمْ يُحْرَمْ ثَلَاثَةً مَنْ أُعْطِيَ الدُّعَاءَ أُعْطِيَ الْإِجَابَةَ وَ مَنْ أُعْطِيَ الشُّكْرَ أُعْطِيَ الزِّيَادَةَ وَ مَنْ أُعْطِيَ التَّوَكُّلَ أُعْطِيَ الْكِفَايَةَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ فِي كِتَابِهِ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ وَ يَقُولُ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ يَقُولُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ [54]
امام صادق علیه السلام فرمود: به هر کس سه چیز داده شد از سه چیز محروم نگشت. کسی را که دعا دادند, اجابت داده شد. کسی را که شکر دادند, افزونی داده شد و کسی را که توکل دادند کفایت داده شد. چرا که خدای متعال در کتابش می فرماید: هر کس بر خدا توکل کند خدا او را بس است. و فرمود: اگر شکر کنید حتما شما برای شما می افزایم و فرمود: مرا بخوانید تا برایتان اجابت کنم.
14- مع، [معاني الأخبار] ل، [الخصال ] الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْعَسْكَرِيُّ عَنْ بَدْرِ بْنِ الْهَيْثَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُنْذِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ قَالَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عليه السلام مَنْ أُعْطِيَ أَرْبَعاً لَمْ يُحْرَمْ أَرْبَعاً مَنْ أُعْطِيَ الدُّعَاءَ لَمْ يُحْرَمِ الْإِجَابَةَ وَ مَنْ أُعْطِيَ الِاسْتِغْفَارَ لَمْ يُحْرَمِ التَّوْبَةَ وَ مَنْ أُعْطِيَ الشُّكْرَ لَمْ يُحْرَمِ الزِّيَادَةَ وَ مَنْ أُعْطِيَ الصَّبْرَ لَمْ يُحْرَمِ الْأَجْرَ التَّوْبَةَ وَ مَنْ أُعْطِيَ الشُّكْرَ لَمْ يُحْرَمِ الزِّيَادَةَ وَ مَنْ أُعْطِيَ الصَّبْرَ لَمْ يُحْرَمِ الْأَجْرَ [55]
ابو الصباح گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس چهار چيز را دارا باشد از چهار چيز محروم نمى گردد، هر كس موفق به دعا شد از اجابت محروم نخواهد گرديد، هر كس موفق به استغفار گرديد از توبه محروم نمى شود، هر كس توفيق شكر يافت زيادتى در نعمت پيدا مى كند، و هر كس صبر و استقامت پيدا كند ماجور مى گردد.
أقول قد مضى في باب جوامع المكارم و في باب صفات خيار العباد
15- ل، [الخصال ] مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ السَّيَّارِيِّ رَفَعَهُ إِلَى الثُّمَالِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عليه السلام قَالَ مَنْ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَقَدْ أَدَّى شُكْرَ كُلِّ نِعْمَةٍ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ الْخَبَرَ [56]
امام سجاد علیه السلام هر کس الحمد لله گفت پس شکر هر نعمتی که خدا به او داده ادا کرده است.
16- ل، [الخصال ] عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام قَالَ شُكْرُ الْمُنْعِمِ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ [57]
امیر مومنان علیه السلام : شکر منعم روزی را می افزاید.
17- ن، [عيون أخبار الرضا عليه السلام ] الدَّقَّاقُ وَ السِّنَانِيُّ وَ الْمُكَتِّبُ جَمِيعاً عَنِ الْأَسَدِيِّ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ الْحَسَنِيِّ عَنْ مَحْمُودِ بْنِ أَبِي الْبِلَادِ عَنِ الرِّضَا عليه السلام قَالَ مَنْ لَمْ يَشْكُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِينَ لَمْ يَشْكُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ [58]
امام رضا عليه السلام : هركه در قبال خوبى مردم تشكر نكند ، از خداوند عزّ و جلّ هم تشكّر نكرده است.
18- ن، [عيون أخبار الرضا عليه السلام ] بِالْأَسَانِيدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عليه السلام قَالَ أَخَذَ النَّاسُ ثَلَاثَةً مِنْ ثَلَاثَةٍ أَخَذُوا الصَّبْرَ عَنْ أَيُّوبَ وَ الشُّكْرَ عَنْ نُوحٍ وَ الْحَسَدَ عَنْ بَنِي يَعْقُوبَ [59]
امام سجاد عليه السّلام فرمود: مردم سه چيز را از سه كس آموختند، صبر را از ايوب، شكر را از نوح، و حسد را از فرزندان يعقوب فرا گرفتند.
19- ن، [عيون أخبار الرضا عليه السلام ] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ نِعْمَةً فَلْيَحْمَدِ اللَّهَ وَ مَنِ اسْتَبْطَأَ الرِّزْقَ فَلْيَسْتَغْفِرِ اللَّهَ وَ مَنْ حَزَنهُ أَمْرٌ فَلْيَقُلْ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ [60]
رسول خدا صلی الله علیه و آله: هر کس را خدا نعمت داد, او را حمد کند و هر کس روزیش دیر رسید, استغفار کند و هر کس چیزی او را غمگین کرد بگوید, لا حول و لا قوة إلا بالله .
20- ن، [عيون أخبار الرضا عليه السلام ] بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَا ابْنَ آدَمَ لَا يَغُرَّنَّكَ ذَنْبُ النَّاس عَنْ نَفْسِكَ وَ لَا نِعْمَةُ النَّاسِ عَنْ نِعْمَةِ اللَّهِ عَلَيْكَ وَ لَا تُقَنِّطِ النَّاسَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ أَنْتَ تَرْجُوهَا لِنَفْسِكَ [61]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : گناه كردنِ مردم تو را از گناهت غافل نكند و نعمتهاى مردم تو را از نعمتهايى كه خداوند ارزانيت داشته است غافل نسازد و مردم را از رحمت خداوند عزّ و جلّ كه تو خود بدان اميد بسته اى، نوميد مگردان.
21- ن، [عيون أخبار الرضا عليه السلام ] الدَّقَّاقُ عَنِ الصُّوفِيِّ عَنِ الرُّويَانِيِّ عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ الْحَسَنِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي عَنْ آبَائِهِ عليه السلام قَالَ دَعَا سَلْمَانُ أَبَا ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا إِلَى مَنْزِلِهِ فَقَدَّمَ إِلَيْهِ رَغِيفَيْنِ فَأَخَذَ أَبُو ذَرٍّ الرَّغِيفَيْنِ فَقَلَبَهُمَا فَقَالَ سَلْمَانُ يَا أَبَا ذَرٍّ لِأَيِّ شَيْ ءٍ تَقْلِبُ هَذَيْنِ الرَّغِيفَيْنِ قَالَ خِفْتُ أَلَّا يَكُونَا نَضِيجَيْنِ فَغَضِبَ سَلْمَانُ مِنْ ذَلِكَ غَضَباً شَدِيداً ثُمَّ قَالَ مَا أَجْرَأَكَ حَيْثُ تَقْلِبُ الرَّغِيفَيْنِ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ عَمِلَ فِي هَذَا الْخُبْزِ الْمَاءُ الَّذِي تَحْتَ الْعَرْشِ وَ عَمِلَتْ فِيهِ الْمَلَائِكَةُ حَتَّى أَلْقَوْهُ إِلَى الرِّيحِ وَ عَمِلَتْ فِيهِ الرِّيحُ حَتَّى أَلْقَاهُ إِلَى السَّحَابِ وَ عَمِلَ فِيهِ السَّحَابُ حَتَّى أَمْطَرَهُ إِلَى الْأَرْضِ وَ عَمِلَ فِيهِ الرَّعْدُ وَ الْمَلَائِكَةُ حَتَّى وَضَعُوهُ مَوَاضِعَهُ وَ عَمِلَتْ فِيهِ الْأَرْضُ وَ الْخَشَبُ وَ الْحَدِيدُ وَ الْبَهَائِمُ وَ النَّارُ وَ الْحَطَبُ وَ الْمِلْحُ وَ مَا لَا أُحْصِيهِ أَكْثَرُ فَكَيْفَ لَكَ أَنْ تَقُومَ بِهَذَا الشُّكْرِ فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ إِلَى اللَّهِ أَتُوبُ وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِمَّا أَحْدَثْتُ وَ إِلَيْكَ أَعْتَذِرُ مِمَّا كَرِهْتَ قَالَ وَ دَعَا سَلْمَانُ أَبَا ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا ذَاتَ يَوْمٍ إِلَى ضِيَافَةٍ فَقَدَّمَ إِلَيْهِ مِنْ جِرَابِهِ كِسَراً يَابِسَةً وَ بَلَّهَا مِنْ رَكْوَتِهِ فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ مَا أَطْيَبَ هَذَا الْخُبْزَ لَوْ كَانَ مَعَهُ مِلْحٌ فَقَامَ سَلْمَانُ وَ خَرَجَ فَرَهَنَ رَكْوَتَهُ بِمِلْحٍ وَ حَمَلَهُ إِلَيْهِ فَجَعَلَ أَبُو ذَرٍّ يَأْكُلُ ذَلِكَ الْخُبْزَ وَ يَذُرُّ عَلَيْهِ ذَلِكَ الْمِلْحَ وَ يَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي رَزَقَنَا هَذِهِ الْقَنَاعَةَ فَقَالَ سَلْمَانُ لَوْ كَانَتْ قَنَاعَةٌ لَمْ تَكُنْ رَكْوَتِي مَرْهُونَةً [62]
عبد العظيم حسنى از امام جواد و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مى كند، كه سلمان ابو ذر را به خانه اش دعوت كرد، و دو گرده نان در مقابل او گذاشت، ابو ذر يكى از نان ها را برداشت و زير و رو كرد، سلمان گفت: چرا آن را زير و رو مى كنى. ابو ذر گفت: مى ترسم تازه نباشند، سلمان از آن سخن ناراحت شد، و گفت: چرا نان ها را زير و رو كردى و به هم ماليدى به خداوند سوگند در عمل و آوردن اين نان آب زير عرش و فرشتگان كار كرده اند و بادها در پديد آوردن آن فعاليت نموده اند. بادها آن را به ابرها سپردند، و از ابرها باران بر زمين ريخت، و رعد و برق و فرشتگان آن را به اينجا رسانيدند، زمين روى آن كار كرد و چوب و آهن در آن مصرف شد، و چهار پايان و هيزم و نمك در آن به كار گرفته شدند تا بصورت نان در آمد. اينك چگونه مى توانى شكر همه اين نعمت ها را بجاى آورى و خداوند را سپاس بگوئى ابو ذر در پاسخ سلمان گفت: من از اين سخنان توبه مى كنم، و از عملى كه انجام دادم استغفار مى نمايم و از تو هم كه ناراحت شدى عذر مى خواهم. راوى گويد: يكى از روزها سلمان ابو ذر را به خانه خود دعوت كرد، و نان خشكى كه مقدارى آب بر آن پاشيده بود در مقابل او گذاشت ابو ذر گفت: اين نان خوشمزه مى شد در صورتى كه مقدارى نمك هم در آن قرار مى گرفت. سلمان برخاست و كوزه اش را گرو گذاشت و مقدارى نمك تهيه كرد و در مقابل ابو ذر نهاد، ابو ذر آن نان را با نمك مى خورد، و مى گفت: خدا را سپاس مى گوئيم كه اين قناعت را به ما عطا كرد سلمان گفت: اگر قناعت مى كردى كوزه گرو نمى رفت.
22- ن، [عيون أخبار الرضا عليه السلام ] الْبَيْهَقِيُّ عَنِ الصَّوْلِيِّ عَنْ أَبِي ذَكْوَانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْعَبَّاسِ قَالَ كَانَ الرِّضَا عليه السلام يُنْشِدُ كَثِيراً إِذَا كُنْتَ فِي خَيْرٍ فَلَا تَغْتَرِرْ بِهِ وَ لَكِنْ قُلِ اللَّهُمَّ سَلِّمْ وَ تَمِّمْ [63]
امام رضا عليه السّلام بسيارى از اوقات اين شعر را مى خواندند: هر گاه در خيرى قرار گرفتى گول آن را نخور، و بگو بار خدايا ما را در آن نعمت سالم بدار، و آن را براى ما كامل گردان.
23- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] الْمُفِيدُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ حَمْزَةَ الْعَلَوِيِّ عَنِ ابْنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ أَبِي الْيَقْظَانِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ الْوَلِيدِ الرَّصَّافِيِّ [الْوَصَّافِيِ ] قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ عليه السلام يَقُولُ ثَلَاثٌ لَا يَضُرُّ مَعَهُنَّ شَيْ ءٌ الدُّعَاءُ عِنْدَ الْكُرُبَاتِ وَ الِاسْتِغْفَارُ عِنْدَ الذَّنْبِ وَ الشُّكْرُ عِنْدَ النِّعْمَةِ [64]
حضرت صادق عليه السّلام ميفرمود. سه چيز است كه با آنها هیچ ضرری به انسان نمی رسد: 1- دعا هنگام گرفتاریها 2- استغفار هنگام لغزش و گناه 3- شكر هنگام نعمت.
24- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] الْمُفِيدُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ طُوبَى لِمَنْ لَمْ يُبَدِّلْ نِعْمَةَ اللَّهِ كُفْراً طُوبَى لِلْمُتَحَابِّينَ فِي اللَّهِ [65]
امام صادق عليه السّلام فرمود: خوشا به حال كسانى كه نعمت هاى خدا را كفران نكنند، و خوشا به حال آنهائى كه براى خداوند با هم دوست باشند.
25- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ الْقَاشَانِيِّ عَنِ الْأَصْبَهَانِيِّ عَنِ الْمِنْقَرِيِّ عَنِ ابْنِ عُيَيْنَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ مَا مِنْ عَبْدٍ إِلَّا وَ لِلَّهِ عَلَيْهِ حُجَّةٌ إِمَّا فِي ذَنْبٍ اقْتَرَفَهُ وَ إِمَّا فِي نِعْمَةٍ قَصَّرَ عَنْ شُكْرِهَا [66]
امام صادق عليه السلام : هيچ بنده اى نيست مگر آن كه خدا بر او حجّت دارد: يا در گناهى كه مرتكب شده و يا در نعمتى كه در شكرش كوتاهى كرده است.
26- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] الْمُفِيدُ عَنْ عُمَرَ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّيْرَفِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْرَوَيْهِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا أَتَاهُ أَمْرٌ يَسُرُّهُ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي بِنِعْمَتِهِ تَتِمُّ الصَّالِحَاتُ وَ إِذَا أَتَاهُ أَمْرٌ يَكْرَهُهُ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى كُلِّ حَالٍ [67]
امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله هر گاه از موضوعى خوشحال مى شد مى فرمود: سپاس خدائى را سزاست كه به نعمت او نيكى ها تمام مى گردند، و هر گاه از چيزى ناراحت مى شدند مى فرمودند: خداوند را در هر حال سپاس مى گويم.
27- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] الْمُفِيدُ عَنِ ابْنِ قُولَوَيْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنِ الرَّبِيعِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ أَخِيهِ الْمُسْلِمِ كُتِبَ لَهُ الْجَنَّةُ الْبَتَّةَ وَ مَنْ أُتِيَ إِلَيْهِ مَعْرُوفٌ فَلْيُكَافِئْ فَإِنْ عَجَزَ فَلْيُثْنِ بِهِ فَإِنْ لَمْ يَفْعَلْ فَقَدْ كَفَرَ النِّعْمَةَ [68]
رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله روايت فرمود: هر كس آبروى برادر مسلمان خود را نگهدارد خداوند بهشت را به او خواهد داد، و هر كس مورد محبت قرار گرفت بايد محبت ها را جبران كند، و اگر نتوانست با زبان از وى تقدير كند و اگر اين كار را هم نكرد كفران نعمت كرده است.
28- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] الْمُفِيدُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنِ ابْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ أَحْسِنُوا جِوَارَ النِّعَمِ وَ احْذَرُوا أَنْ يَنْتَقِلَ عَنْكُمْ إِلَى غَيْرِكُمْ أَمَا إِنَّهَا لَمْ يَنْتَقِلْ عَنْ أَحَدٍ قَطُّ فَكَادَتْ أَنْ تَرْجِعَ إِلَيْهِ قَالَ و كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام يَقُولُ قَلَّ مَا أَدْبَرَ شَيْ ءٌ فَأَقْبَلَ [69]
امام صادق عليه السلام: حق همسايگى نعمت ها را نيكو به جا آوريد و مواظب باشيد كه از شما به ديگرى منتقل نشوند. بدانيد كه اگر نعمت از جوار كسى رخت بربندد، كمتر پيش مى آيد كه دوباره به سوى او باز گردد. امير المؤمنين عليه السّلام مى گفتند: چيزى كه از دست رفت برگشتش اندك است.
29- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] الْفَحَّامُ عَنِ الْمَنْصُورِيِّ عَنْ عَمِّ أَبِيهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ قَالَ خَمْسٌ تَذْهَبُ ضَيَاعاً سِرَاجٌ تُعِدُّهُ فِي شَمْسٍ الدُّهْنُ يَذْهَبُ وَ الضَّوْءُ لَا يُنْتَفَعُ بِهِ وَ مَطَرٌ جَوْدٌ عَلَى أَرْضٍ سَبِخَةٍ الْمَطَرُ يَضِيعُ وَ الْأَرْضُ لَا يُنْتَفَعُ بِهَا وَ طَعَامٌ يُحْكِمُهُ طَابِخُهُ يُقَدَّمُ إِلَى شَبْعَانَ فَلَا يَنْتَفِعُ بِهِ وَ امْرَأَةٌ حَسْنَاءُ تُزَفُّ إِلَى عِنِّينٍ فَلَا يَنْتَفِعُ بِهَا وَ مَعْرُوفٌ تَصْطَنِعُهُ إِلَى مَنْ لَا يَشْكُرُهُ [70]
امير المؤمنين صلوات اللَّه عليه فرمود: پنج چيز هدر مى روند، چراغى كه در آفتاب گذاشته شود، روغنى مصرف مى گردد ولى روشنائى سودى نمى بخشد. بارانى كه بر زمين شوره زار بريزد باران ضايع مى شود و زمين هم سودى نمى برد، غذائى كه طباخ تهيه مى كند ولى نزد كسى كه سير است مى برند و او از آن منتفع نمى گردد، زن زيبائى را كه بطرف مردى مى برند و او توانائى هم بستر شدن با او را ندارد، و احسان به كسى كه سپاسگزارى نمى كند.
30- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] بِالْإِسْنَادِ إِلَى أَبِي قَتَادَةَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ كُنَّا عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ سَدِيرٌ الصَّيْرَفِيُّ فَسَلَّمَ وَ جَلَسَ فَقَالَ لَهُ يَا سَدِيرُ مَا كَثُرَ مَالُ رَجُلٍ قَطُّ إِلَّا عَظُمَتِ الْحُجَّةُ لِلَّهِ عَلَيْهِ فَإِنْ قَدَرْتُمْ تَدْفَعُونَهَا عَلَى أَنْفُسِكُمْ فَافْعَلُوا فَقَالَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بِمَا ذَا قَالَ بِقَضَاءِ حَوَائِجِ إِخْوَانِكُمْ مِنْ أَمْوَالِكُمْ ثُمَّ قَالَ تَلَقَّوُا النِّعَمَ يَا سَدِيرُ بِحُسْنِ مُجَاوَرَتِهَا وَ اشْكُرُوا مَنْ أَنْعَمَ عَلَيْكُمْ وَ أَنْعِمُوا عَلَى مَنْ شَكَرَكُمْ فَإِنَّكُمْ إِذَا كُنْتُمْ كَذَلِكَ اسْتَوْجَبْتُمْ مِنَ اللَّهِ الزِّيَادَةَ وَ مِنْ إِخْوَانِكُمُ الْمُنَاصَحَةَ ثُمَّ تَلَا لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ [71]
داود بن سرحان گويد: ما خدمت حضرت صادق عليه السّلام بوديم كه سدير صيرفى وارد شد، امام به سدير گفت: اى سدير هر كس مالش زياد شود مسئوليت او نزد خداوند بزرگ مى گردد، اگر مى توانيد آن مسئوليت ها را از خود دفع كنيد در دفع آن بكوشيد. سدير گفت: يا ابن رسول اللَّه ما چگونه از خود دفع كنيم، فرمود: حوائج برادران خود را بر آوريد و از اموال خود به آنها بدهيد، بعد فرمود: اى سدير با نعمت ها به خوبى رفتار كنيد، و از كسانى كه به شما محبت كرده اند سپاسگزارى نمائيد. هر كس از شما سپاسگزارى كرد به او نيكى كنيد، و بدانيد شما هر گاه چنين رفتارى داشته باشيد استحقاق پيدا مى كنيد كه خداوند از نعمت هاى خود به شما زياد مى دهد، و با برادران خود به نيكى رفتار نمائيد و آنها را نصيحت كنيد، و بعد آيه شريفه لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ را قرائت كردند.
31- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] بِالْإِسْنَادِ إِلَى أَبِي قَتَادَةَ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ دَخَلَ مُعَلَّى بْنُ خُنَيْسٍ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام لِيُوَدِّعَهُ وَ قَدْ أَرَادَ سَفَراً فَلَمَّا وَدَّعَهُ قَالَ يَا مُعَلَّى اعْتَزِزْ بِاللَّهِ يُعْزِزْكَ قَالَ بِمَا ذَا يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ يَا مُعَلَّى خَفِ اللَّهَ يَخَفْ مِنْكَ كُلُّ شَيْ ءٍ يَا مُعَلَّى تَحَبَّبْ إِلَى إِخْوَانِكَ بِصِلَتِهِمْ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ الْعَطَاءَ مَحَبَّةً وَ الْمَنْعَ مَبْغَضَةً فَأَنْتُمْ وَ اللَّهِ إِنْ تَسْأَلُونِي أُعْطِكُمْ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ لَا تَسْأَلُونِي فَلَا أُعْطِيَكُمْ فَتُبْغِضُونِي وَ مَهْمَا أَجْرَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَكُمْ مِنْ شَيْ ءٍ عَلَى يَدِي فَالْمَحْمُودُ اللَّهُ تَعَالَى وَ لَا تَبْعُدُونَ مِنْ شُكْرِ مَا أَجْرَى اللَّهُ لَكُمْ عَلَى يَدِي [72]
معلى بن خنيس نزد امام صادق عليه السّلام رفت تا با او وداع كند و به سفر برود، وقتى كه مى خواست از محضر آن جناب بيرون شود فرمود: اى معلى از خداوند عزّت طلب كن تا تو را عزيز گرداند، فرمود: چگونه عزّت بخواهم يا ابن رسول اللَّه. فرمود: اى معلى از خداوند بترس تا همه اشياء از تو بترسند اى معلى با برادرانت محبت كن و از حال آنها جويا باش و با آنان رفت و آمد داشته باش، خداوند به وسيله بخشش محبت مى آورد و به خاطر عدم آن دشمنى مى آورد. به خداوند سوگند اگر از من چيزى بخواهيد مى دهم و اين را دوست تر دارم تا آنگاه كه از من چيزى نخواهيد و من هم ندهم و با من دشمنى كنيد، بدانيد كه اگر از دست من چيزى به شما رسيد بايد خدا را سپاس گويند، و از شكر كسى كه نعمت هاى خدا به دست او به شما مى رسد خوددارى نكنيد.
32- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] ابْنُ حَمَّوَيْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بَكْرٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ حُبَابٍ عَنْ سَلَّامٍ عَنْ أَبِي هِلَالٍ عَنْ بَكْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ دَخَلَ عَلَى النَّبِيِّ ص وَ هُوَ مَوْقُودٌ أَوْ قَالَ مَحْمُومٌ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَشَدَّ وَعَكَكَ أَوْ حُمَّاكَ فَقَالَ مَا مَنَعَنِي ذَلِكَ أَنْ قَرَأْتُ اللَّيْلَةَ ثَلَاثِينَ سُورَةً فِيهِنَّ السَّبْعُ الطُّوَلُ فَقَالَ عُمَرُ يَا رَسُولَ اللَّهِ غَفَرَ اللَّهُ لَكَ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ أَنْتَ تَجْتَهِدُ هَذَا الِاجْتِهَادَ فَقَالَ يَا عُمَرُ أَ فَلَا أَكُونُ عَبْداً شَكُوراً [73]
عمر بن خطاب خدمت رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله رسيد در حالى كه آن جناب تب كرده بود، عمر گفت: يا رسول اللَّه تب شما زياد شده است، رسول خدا فرمود: من شب گذشته سى سوره از قرآن را تلاوت كردم كه در ميان آنها هفت سوره طولانى هم بودند.عمر گفت: يا رسول اللَّه خداوند متعال گناهان گذشته و آينده تو را آمرزيده است، چرا خود را اين چنين به مشقت و سختى انداخته ايد، رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود:اى عمر آیا نبايد بنده اى شاكر باشم؟!
33- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ هِشَامٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عُلَيَّةَ عَنْ وَهْبِ بْنِ حَرِيزٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عليه السلام قَالَ مَنْ أُعْطِيَ الدُّعَاءَ لَمْ يُحْرَمِ الْإِجَابَةَ وَ مَنْ أُعْطِيَ الشُّكْرَ لَمْ يُمْنَعِ الزِّيَادَةَ وَ تَلَا أَبُو جَعْفَرٍ عليه السلام وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ [74]
امام باقر عليه السّلام فرمود: هر كس موفق به دعا شد از اجابت دعا محروم نخواهد شد و هر كس موفق به سپاس گزارى گرديد نعمت او زياد خواهد شد و بعد اين آيه شريفه را قرائت كردند وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُم .
34- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ يُونُسَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحِيمِ الْكَرْخِيِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ هَمَّامِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ لَمْ يَعْلَمْ فَضْلَ نِعَمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهِ إِلَّا فِي مَطْعَمِهِ وَ مَشْرَبِهِ فَقَدْ قَصُرَ عِلْمُهُ وَ دَنَا عَذَابُهُ [75]
رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر كس فضيلت نعمت هاى خداوند را در غذاها و آشاميدنيهاى خود نداند در علم خود كوتاهى كرده و عذاب او نزديك شده است.
35- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي دَاوُدَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ ابْنِ زَادَانَ عَنْ عُمَرَ بْنِ صَبِيحٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عليه السلام عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام قَالَ أَرْبَعٌ لِلْمَرْءِ لَا عَلَيْهِ الْإِيمَانُ وَ الشُّكْرُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ ما يَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذابِكُمْ إِنْ شَكَرْتُمْ وَ آمَنْتُمْ وَ الِاسْتِغْفَارُ فَإِنَّهُ قَالَ وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ وَ الدُّعَاءُ فَإِنَّهُ قَالَ تَعَالَى قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُكُمْ [76]
امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: چهار چيز به نفع مردم هستند و براى آنها زيان ندارند، ايمان و شكر، خداوند متعال فرمودند: خداوند شما را چگونه عذاب مى كند در حالى كه شما شكرگزار و مؤمن مى باشيد. سوم استغفار است پروردگار مى فرمايد: اى رسول ما تا آنگاه كه شما در ميان مردم هستيد و يا آنها مشغول استغفار مى باشند خداوند آنها را عذاب نخواهد كرد، چهارم دعاء مى باشد كه خدا مى فرمايد: بگو به آنها اگر دعاى شما نبود خداوند به شما توجهى نمى كرد.
36- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِي بِشْرٍ حَنَانِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ خَالِ أَبِيهِ عِكْرِمَةَ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِيهِ الْمُفَضَّلِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مَالِكِ بْنِ أَعْيَنَ الْجُهَنِيِّ قَالَ أَوْصَى عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ عليه السلام بَعْضَ وُلْدِهِ فَقَالَ يَا بُنَيَّ اشْكُرِ اللَّهَ لِمَنْ أَنْعَمَ عَلَيْكَ وَ أَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَكَرَكَ فَإِنَّهُ لَا زَوَالَ لِلنِّعْمَةِ إِذَا شَكَرْتَ وَ لَا بَقَاءَ لَهَا إِذَا كَفَرْتَ وَ الشَّاكِرُ بِشُكْرِهِ أَسْعَدُ مِنْهُ بِالنِّعْمَةِ الَّتِي وَجَبَ عَلَيْهِ الشُّكْرُ بِهَا وَ تَلَا يَعْنِي عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ عليه السلام قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ إِلَى آخِرِ الْآيَةِ [77]
امام سجاد عليه السّلام به يكى از فرزندانش فرمود: اى فرزند خداوند را سپاسگزارى كن چون به شما نعمت داده است، و هر كس از تو سپاسگزارى كرد به او نيكى كن، زيرا اگر شكرگزار باشى نعمت از تو قطع نمى گردد. اما اگر كفران نعمت كردى روزى ها را از دست مى دهى، شاكر با شكرى كه انجام مى دهد خوشبخت تر است تا از نعمتى كه به او مى رسد، و بعد اين آيه شريفه را تلاوت كردند وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ.
37- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ عَنْ أَبِي شَيْبَةَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَبِي حَفْصٍ الْأَعْشَى عَنْ زِيَادِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عليه السلام عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ عَلِيٌّ عليه السلام حَقٌّ عَلَى مَنْ أُنْعِمَ عَلَيْهِ أَنْ يُحْسِنَ مُكَافَاةَ الْمُنْعِمِ فَإِنْ قَصُرَ عَنْ ذَلِكَ وُسْعُهُ فَعَلَيْهِ أَنْ يُحْسِنَ الثَّنَاءَ فَإِنْ كَلَّ عَنْ ذَلِكَ لِسَانُهُ فَعَلَيْهِ مَعْرِفَةُ النِّعْمَةِ وَ مَحَبَّةُ الْمُنْعِمِ بِهَا فَإِنْ قَصُرَ عَنْ ذَلِكَ فَلَيْسَ لِلنِّعْمَةِ بِأَهْلٍ [78]
على عليه السّلام فرمود: لازم است كسى كه به او نيكى شده از منعم سپاسگزارى كند و پاداش او را بدهد، و اگر توانائى نداشت پاداش بدهد با زبان از وى سپاسگزارى كند. اما اگر اين را هم انجام نداد و زبانش قدرت سپاسگزارى پيدا نكرد، بايد نعمت را بشناسد و قدر آن را بداند و ضايعش نكند، و منعم را احترام نمايد، و اگر اين كارها را هم نكرد او شايسته نعمت نيست و بايد او را به حال خود رها كرد.
38- ع، [علل الشرائع ] أَبِي عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ عليه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ضَغْطَةُ الْقَبْرِ لِلْمُؤْمِنِ كَفَّارَةٌ لِمَا كَانَ مِنْهُ مِنْ تَضْيِيعِ النِّعَمِ [79]
رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: تنگى قبر و فشار آن به مؤمن کفاره تضییع نعمتهایی است که انجام می داد.
39- مع، [معاني الأخبار] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْيَقْطِينِيِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ عليه السلام يَقُولُ مَنْ صَنَعَ مِثْلَ مَا صُنِعَ إِلَيْهِ فَإِنَّمَا كَافَى وَ مَنْ أَضْعَفَ كَانَ شَاكِراً وَ مَنْ شَكَرَ كَانَ كَرِيماً وَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ مَا صُنِعَ إِلَيْهِ إِنَّمَا يُصْنَعُ إِلَى نَفْسِهِ لَمْ يَسْتَبْطِئِ النَّاسَ فِي شُكْرِهِمْ وَ لَمْ يَسْتَزِدْهُمْ فِي مَوَدَّتِهِمْ وَ اعْلَمْ أَنَّ الطَّالِبَ إِلَيْكَ الْحَاجَةَ لَمْ يُكْرِمْ وَجْهَهُ عَنْ وَجْهِكَ فَأَكْرِمْ وَجْهَكَ عَنْ رَدِّهِ [80]
از امام باقر عليه السّلام شنيدم فرمود: هر كس با مردم طورى رفتار كند كه مردم با او رفتار مى كنند كافى است كه او را اهل پاداش بدانيد، و اگر كسى نتوانست پاداش منعم را بدهد بايد از وى سپاسگزارى كند، و هر كس شكر كرد بزرگوار به حساب مى آيد. هر كس بداند كه كار نيك را براى خود انجام مى دهد و سودش عايد او مى گردد، از مردم انتظار شكر نخواهد داشت، و محبت زيادى طلب نخواهد كرد، و بدان كسى كه از تو طلب احسان مى كند و آبرويت را نزد تو مى ريزد تو هم آبروى خود را از وى دريغ مدار.
40- مع، [معاني الأخبار] أَبِي عَنِ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ السَّيَّارِيِّ عَنِ ابْنِ بَقَّاحٍ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ كُفْرٌ بِالنِّعَمِ أَنْ يَقُولَ الرَّجُلُ أَكَلْتُ كَذَا وَ كَذَا فَضَرَّنِي [81]
امام صادق عليه السّلام فرمود: از كفران نعم آن است كه شخصى گويد: من فلان غذا را خوردم و آن غذا به من زيان رسانيد.
41- ع، [علل الشرائع ] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْيَقْطِينِيِّ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام عَنْ آبَائِهِ عليه السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام أَحْسِنُوا صُحْبَةَ النِّعَمِ قَبْلَ فِرَاقِهَا فَإِنَّهَا تَزُولُ وَ تَشْهَدُ عَلَى صَاحِبِهَا بِمَا عَمِلَ فِيهَا [82]
امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: با نعمت ها قبل از اينكه از شما دور گردند نيكو مصاحبت كنيد، زيرا نعمت زائل مى شود و براى صاحب نعمت گواهى مى دهد كه او چگونه با آن رفتار كرده است.
42- ثو، [ثواب الأعمال ] أَبِي عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْهَيْثَمِ بْنِ وَاقِدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام يَقُولُ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ بِنِعْمَةٍ بَالِغَةً مَا بَلَغَتْ فَحَمِدَ اللَّهَ عَلَيْهَا إِلَّا كَانَ حَمْدُ اللَّهِ أَفْضَلَ مِنْ تِلْكَ النِّعْمَةِ وَ أَعْظَمَ وَ أَوْزَنَ [83]
از امام صادق عليه السّلام شنيدم فرمود: خداوند متعال هر نعمتى را كه به يكى از بندگان خود مى دهد و او خداوند را بر آن نعمت سپاس مى گويد آن حمد از آن نعمت بهتر و وزين تر و بزرگتر مى باشد.
43- ثو، [ثواب الأعمال ] ابْنُ الْمُتَوَكِّلِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ الطَّاعِمُ الشَّاكِرُ لَهُ أَجْرُ الصَّائِمِ الْمُحْتَسِبِ وَ الْمُعَافَى الشَّاكِرُ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ الْمُبْتَلَى الصَّابِرِ [84]
حضرت صادق عليه السّلام فرمود كسى كه غذا بخورد با شكر و سپاس مانند روزه دار بااخلاص پاداش دارد و شخص سالم كه شاكر و سپاسگزار باشد مانند بيمار شكيبا اجر خواهد داشت .
44- ثو، [ثواب الأعمال ] ابْنُ الْوَلِيدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام يَا إِسْحَاقُ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ جَهَرَ بِحَمْدِ اللَّهِ عَلَيْهَا فَفَرَغَ مِنْهَا حَتَّى يُؤْمَرَ لَهُ بِالْمَزِيدِ [85]
امام صادق عليه السّلام فرمود: اى اسحاق هر بنده اى كه نعمتى از طرف خداوند به او رسيد، و او نعمت را با دل خود پذيرفت و آشكارا حمد خداوند را گفت: او هنوز از حمد خود فارغ نشده كه خداوند امر مى كند بر نعمت او بيفزايند.
45- ص، [قصص الأنبياء عليهم السلام ] بِالْإِسْنَادِ إِلَى الصَّدُوقِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ صَاحِبِ السَّابِرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ أَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَى مُوسَى يَا مُوسَى اشْكُرْنِي حَقَّ شُكْرِي فَقَالَ يَا رَبِّ كَيْفَ أَشْكُرُكَ حَقَّ شُكْرِكَ لَيْسَ مِنْ شُكْرٍ أَشْكُرُكَ بِهِ إِلَّا وَ أَنْتَ أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَيَّ فَقَالَ يَا مُوسَى شَكَرْتَنِي حَقَّ شُكْرِي حِينَ عَلِمْتَ أَنَّ ذَلِكَ مِنِّي [86]
فرمود: خداوند متعال به موسى عليه السّلام وحى فرستاد اى موسى مرا شكرگزار باش، گفت: بار خدايا چگونه حق شكرت را اداء كنم، زيرا هر شكرى خود از نعمت هاى تو بشمار مى رود، فرمود: اى موسى حق شكر آن است كه بدانى آن هم از من مى باشد.
46- ف، [تحف العقول ] رُوِيَ أَنَّ جَمَّالًا حَمَلَ أَبَا جَعْفَرٍ الثَّانِيَ عليه السلام مِنَ الْمَدِينَةِ إِلَى الْكُوفَةِ فَكَلَّمَهُ فِي صِلَتِهِ وَ قَدْ كَانَ عليه السلام وَصَلَهُ بِأَرْبَعِمِائَةِ دِينَارٍ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ سُبْحَانَ اللَّهِ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ لَا يَنْقَطِعُ الْمَزِيدُ مِنَ اللَّهِ حَتَّى يَنْقَطِعَ الشُّكْرُ مِنَ الْعِبَادِ [87]
يك شتردار امام جواد عليه السّلام را از مدينه به كوفه آورد، و بعد در باره مزدش با او صحبت كرد، امام عليه السّلام به وى وعده كرده بود كه چهار صد دينار به او بدهد، امام عليه السّلام به او فرمودند: مگر نمى دانى كه زيادى نعمت در هنگامى قطع مى گردد كه شكر از بندگان قطع گردد.
47- شي، [تفسير العياشي ] عَنْ أَبِي عُمَرَ وَ الزُّبَيْرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ الْكُفْرُ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَلَى خَمْسَةِ أَوْجُهٍ فَمِنْهَا كُفْرُ النِّعَمِ وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ يَحْكِي قَوْلَ سُلَيْمَانَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ الْآيَةَ وَ قَالَ اللَّهُ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَ قَالَ فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُوا لِي وَ لا تَكْفُرُونِ [88]
امام صادق عليه السّلام فرمود: كفر در كتاب خداوند بر پنج قسم است يكى از آنها كفران نعمت است و خداوند در اينجا از قول سليمان روايت مى كند كه گفت: هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ، اين فضل خداوند است كه به من رسيده و او مى خواهد مرا آزمايش كند كه بر اين نعمت سپاس مى گويم و يا كفران مى نمايم. در آيه ديگر فرمود: اگر سپاسگزارى كرديد به شما زياد خواهم داد، و در آيه اى ديگر گفت: مرا به ياد بياوريد تا من هم شما را بياد بياورم، و از من سپاسگزارى كنيد و كفران نعمت هاى مرا ننمائيد.
48- شي، [تفسير العياشي ] عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ وَ ذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ قَالَ بِآلَاءِ اللَّهِ يَعْنِي نِعَمَهُ [89]
امام صادق علیه السلام ـ درباره آيه و ايّام خدا را به آنان يادآورى كن ـ فرمود : يعنى نعمت ها و الطاف او را.
49- شي، [تفسير العياشي ] عَنْ أَبِي عُمَرَ الْمَدِينِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام يَقُولُ أَيُّمَا عَبْدٍ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ فَعَرَفَهَا بِقَلْبِهِ وَ فِي رِوَايَةٍ أُخْرَى فَأَقَرَّ بِهَا بِقَلْبِهِ وَ حَمِدَ اللَّهَ عَلَيْهَا بِلِسَانِهِ لَمْ يَنْفَدْ كَلَامُهُ حَتَّى يَأْمُرَ اللَّهُ لَهُ بِالزِّيَادَةِ وَ فِي رِوَايَةِ أَبِي إِسْحَاقَ الْمَدَائِنِيِّ حَتَّى يَأْذَنَ اللَّهُ لَهُ بِالزِّيَادَةِ وَ هُوَ قَوْلُهُ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ [90]
امام صادق علیه السلام فرمود: هر بنده اى كه مشمول نعمت هاى خداوند بشود و با قلبش آن را بشناسد و با زبان شكر گويد هنوز سخنش تمام نشده خداوند امر مى كند كه او را نعمت زياد بدهند و همين است تفسير آيه شريفه لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُم
50- شي، [تفسير العياشي ] عَنْ أَبِي وَلَّادٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام أَ رَأَيْتَ هَذِهِ النِّعْمَةَ الظَّاهِرَةَ عَلَيْنَا مِنَ اللَّهِ أَ لَيْسَ إِنْ شَكَرْنَاهُ عَلَيْهَا وَ حَمِدْنَاهُ زَادَنَا كَمَا قَالَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ فَقَالَ نَعَمْ مَنْ حَمِدَ اللَّهَ عَلَى نِعَمِهِ وَ شَكَرَهُ وَ عَلِمَ أَنَّ ذَلِكَ مِنْهُ لَا مِنْ غَيْرِهِ [91]
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه آيا آيه اگر سپاس گوييد نعمت شما را مى افزايم شامل شكر نعمت ظاهرى مى شود ـ فرمود : آرى ، كسى كه خدا را بر نعمتهايش ستايش كند و سپاس گويد و بداند كه آن نعمتها از جانب خداست، نه ديگرى [، خداوند بر نعمتهايش مى افزايد] .
51- محص، [التمحيص ] عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قِيلَ لَهُ مَنْ أَكْرَمُ الْخَلْقِ عَلَى اللَّهِ قَالَ مَنْ إِذَا أُعْطِيَ شَكَرَ وَ إِذَا ابْتُلِيَ صَبَرَ [92]
از امام صادق عليه السّلام سؤال شد گرامى ترين مردم كدام افراد هستند، فرمود: آنها كه هر گاه به نعمتى رسيدند شكرگزارى كنند، و هر گاه گرفتار شدند صبر پيشه نمايند.
52- ما، [الأمالي للشيخ الطوسي ] جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَيْدِ بْنِ يَاسِينَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الثَّالِثِ عَنْ آبَائِهِ عليه السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً فَشَكَرَهَا بِقَلْبِهِ إِلَّا اسْتَوْجَبَ الْمَزِيدَ فِيهَا قَبْلَ أَنْ يُظْهِرَ شُكْرَهَا عَلَى لِسَانِهِ [93]
امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: هر بنده اى كه به نعمتى رسيد و با دلش از آن سپاس گفت خداوند به او زياد عطا مى كند قبل از اينكه به وسيله زبان تشكر نمايد.
53- الدُّرَّةُ الْبَاهِرَةُ، قَالَ الْجَوَادُ عليه السلام نِعْمَةٌ لَا تُشْكَرُ كَسَيِّئَةٍ لَا تُغْفَرُ [94]
امام جواد عليه السّلام فرمود: از نعمتى كه سپاسگزارى نشود، مانند گناهى است كه مورد آمرزش قرار نگيرد.
54- نهج، [نهج البلاغة] قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام إِذَا وَصَلَتْ إِلَيْكُمْ أَطْرَافُ النِّعَمِ فَلَا تُنَفِّرُوا أَقْصَاهَا بِقِلَّةِ الشُّكْرِ
وَ قَالَ عليه السلام إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِي كُلِّ نِعْمَةٍ حَقّاً فَمَنْ أَدَّاهُ زَادَهُ مِنْهَا وَ مَنْ قَصَّرَ عَنْهُ خَاطَرَ بِزَوَالِ نِعْمَتِهِ
وَ قَالَ عليه السلام احْذَرُوا نِفَارَ النِّعَمِ فَمَا كُلُّ شَارِدٍ بِمَرْدُودٍ و
َ قَالَ عليه السلام مَا كَانَ اللَّهُ لِيَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ الشُّكْرِ وَ يُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الزِّيَادَةِ وَ لَا لِيَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ الدُّعَاءِ وَ يُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَةِ وَ لَا لِيَفْتَحَ عَلَى عَبْدٍ بَابَ التَّوْبَةِ وَ يُغْلِقَ عَنْهُ بَابَ الْمَغْفِرَةِ [95]
امام على عليه السلام : هرگاه طليعه نعمت ها به شما رسيد، دنباله آنها را، با ناسپاسى، از خود رم ندهيد.
و فرمود: خداوند در هر نعمتى حقى دارد هر كس حق آن را اداء كرد خداوند بر آن مى افزايد و هر كس كوتاهى كرد نعمت از وى زائل مى گردد.
امام على عليه السلام : مواظب باشيد كه نعمت ها نَرَمند؛ زيرا هر گريخته اى باز نمى گردد.
فرمود: هر گاه خداوند در شكر را به روى بندگانش باز كرد در زيادت را به روى آنها نخواهد بست، و هر گاه در دعاء را روى آنان باز نمود در اجابت را هم روى آنها خواهد گشود و هر گاه در توبه را باز كرد در مغفرت را هم باز مى كند.
55- مِشْكَاةُ الْأَنْوَارِ، عَنْ عَلَاءِ بْنِ الْكَامِلِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ عليه السلام أَتَانِيَ اللَّهُ بِأُمُورٍ لَا أَحْتَسِبُهَا لَا أَدْرِي كَيْفَ وُجُوهُهَا قَالَ أَ وَ لَا تَعْلَم َنَّ هَذَا مِنَ الشُّكْرِ
وَ فِي رِوَايَةٍ قَالَ لِي لَا تَسْتَصْغِرِ الْحَمْدَ
وَ عَنْ سَعْدَانَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِنِّي أَرَى مَنْ هُوَ شَدِيدُ الْحَالِ مُضَيَّقاً عَلَيْهِ الْعَيْشُ وَ أَرَى نَفْسِي فِي سَعَةٍ مِنْ هَذِهِ الدُّنْيَا لَا أَمُدُّ يَدِي إِلَى شَيْ ءٍ إِلَّا رَأَيْتُ فِيهِ مَا أُحِبُّ وَ قَدْ أَرَى مَنْ هُوَ أَفْضَلُ مِنِّي قَدْ صُرِفَ ذَلِكَ عَنْهُ فَقَدْ خَشِيتُ أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ اسْتِدْرَاجاً مِنَ اللَّهِ لِي بِخَطِيئَتِي فَقَالَ أَمَّا مَعَ الْحَمْدِ فَلَا وَ اللَّهِ
وَ عَنِ الْبَاقِرِ عليه السلام قَالَ لَا يَنْقَطِعُ الْمَزِيدُ مِنَ اللَّهِ حَتَّى يَنْقَطِعَ الشُّكْرُ مِنَ الْعِبَادِ
وَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ أَحْسِنُوا جِوَارَ النِّعَمِ قِيلَ وَ مَا جِوَارُ النِّعَمِ قَالَ الشُّكْرُ لِمَنْ أَنْعَمَ بِهَا وَ أَدَاءُ حُقُوقِهَا
وَ عَنْهُ عليه السلام قَالَ أَحْسِنُوا جِوَارَ نِعَمِ اللَّهِ وَ احْذَرُوا أَنْ تَنْتَقِلَ عَنْكُمْ إِلَى غَيْرِكُمْ أَمَا إِنَّهَا لَمْ تَنْتَقِلْ عَنْ أَحَدٍ قَطُّ وَ كَادَتْ أَنْ تَرْجِعَ إِلَيْهِ وَ كَانَ عَلِيٌّ عليه السلام قَالَ قَلَّ مَا أَدْبَرَ شَيْ ءٌ فَأَقْبَلَ
وَ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ الرِّضَا عليه السلام اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَيْكُمْ بِالتَّوَاضُعِ وَ الشُّكْرِ
وَ الْحَمْدِ إِنَّهُ كَانَ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ رَجُلٌ فَأَتَاهُ فِي مَنَامِهِ مَنْ قَالَ لَهُ إِنَّ لَكَ نِصْفَ عُمُرِكَ سَعَةً فَاخْتَرْ أَيَّ النِّصْفَيْنِ شِئْتَ فَقَالَ إِنَّ لِي شَرِيكاً فَلَمَّا أَصْبَحَ الرَّجُلُ قَالَ لِزَوْجَتِهِ قَدْ أَتَانِي فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ رَجُلٌ فَأَخْبَرَنِي أَنَّ نِصْفَ عُمُرِي لِي سَعَةً فَاخْتَرْ أَيَّ النِّصْفَيْنِ شِئْتَ فَقَالَتْ لَهُ زَوْجَتُهُ اخْتَرِ النِّصْفَ الْأَوَّلَ فَقَالَ لَكَ ذَاكَ فَأَقْبَلَتْ عَلَيْهِ الدُّنْيَا فَكَانَ كُلَّمَا كَانَتْ نِعْمَةٌ قَالَتْ زَوْجَتُهُ جَارُكَ فُلَانٌ مُحْتَاجٌ فَصِلْهُ وَ تَقُولُ قَرَابَتُكَ فُلَانٌ فَتُعْطِيهِ وَ كَانُوا كَذَلِكَ كُلَّمَا جَاءَتْهُمْ نِعْمَةٌ أَعْطَوْا وَ تَصَدَّقُوا وَ شَكَرُوا فَلَمَّا كَانَ لَيْلَةٌ مِنَ اللَّيَالِي أَتَاهُ الرَّجُلُ فَقَالَ يَا هَذَا إِنَّ النِّصْفَ قَدِ انْقَضَى فَمَا رَأْيُكَ قَالَ لِي شَرِيكٌ فَلَمَّا أَصْبَحَ قَالَ لِزَوْجَتِهِ أَتَانِي الرَّجُلُ فَأَعْلَمَنِي أَنَّ النِّصْفَ قَدِ انْقَضَى فَقَالَتْ لَهُ زَوْجَتُهُ قَدْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْنَا فَشَكَرْنَا وَ اللَّهُ أَوْلَى بِالْوَفَاءِ قَالَ فَإِنَّ لَكَ تَمَامَ عُمُرِكَ
عَنْهُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام ثَلَاثَةٌ لَا يَضُرُّ مَعَهُنَّ شَيْ ءٌ الدُّعَاءُ عِنْدَ الْكَرْبِ وَ الِاسْتِغْفَارُ عِنْدَ الذَّنْبِ وَ الشُّكْرُ عِنْدَ النِّعْمَةِ
وَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام قَالَ مَكْتُوبٌ فِي التَّوْرَاةِ اشْكُرْ مَنْ أَنْعَمَ عَلَيْكَ وَ أَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَكَرَكَ فَإِنَّهُ لَا زَوَالَ لِلنَّعْمَاءِ إِذَا شَكَرْتَ وَ لَا بَقَاءَ لَهَا إِذَا كَفَرْتَ وَ الشُّكْرُ زِيَادَةٌ فِي النِّعَمِ وَ أَمَانٌ مِنَ الْغِيَرِ
وَ عَنْهُ عليه السلام قَالَ مَنْ شَكَرَ اللَّهَ عَلَى مَا أُفِيدَ فَقَدِ اسْتَوْجَبَ عَلَى اللَّهِ الْمَزِيدَ وَ مَنْ أَضَاعَ الشُّكْرَ فَقَدْ خَاطَرَ بِالنِّعَمِ وَ لَمْ يَأْمَنِ التَّغَيُّرَ وَ النِّقَمَ
وَ عَنْهُ عليه السلام قَالَ إِنِّي سَأَلْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَرْزُقَنِي مَالًا فَرَزَقَنِي وَ قَدْ خِفْتُ أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ مِنِ اسْتِدْرَاجٍ فَقَالَ أَمَّا بِاللَّهِ مَعَ الْحَمْدِ فَلَا
وَ عَنِ الْبَاقِرِ عليه السلام قَالَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمُوسَى بْنِ عِمْرَانَ يَا مُوسَى اشْكُرْنِي حَقَّ شُكْرِي قَالَ يَا رَبِّ كَيْفَ أَشْكُرُكَ حَقَّ شُكْرِكَ وَ النِّعْمَةُ مِنْكَ وَ الشُّكْرُ عَلَيْهَا نِعْمَةٌ مِنْكَ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى إِذَا عَرَفْتَ أَنَّ ذَلِكَ مِنِّي فَقَدْ شَكَرْتَنِي حَقَّ شُكْرِي
وَ عَنِ الْبَاقِرِ عليه السلام قَالَ لَا يَنْقَطِعُ الْمَزِيدُ مِنَ اللَّهِ حَتَّى يَنْقَطِعَ الشُّكْرُ مِنَ الْعِبَادِ
وَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام قَالَ شُكْرُ كُلِّ نِعْمَةٍ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ [96]
علاء بن كامل گويد: به امام ابو الحسن عليه السّلام عرض كردم خداوند چيزهائى به من عطا كرد و نمى دانم با آنها چگونه رفتار كنم، فرمودند: مگر نمى دانى خود اين هم شكر است. همين راوى گويد: امام عليه السّلام در يك حديثى به من فرمودند شكرگزارى را كوچك ندان. سعدان بن يزيد گويد: به امام صادق عليه السّلام عرض كردم گروهى را مشاهده مى كنم كه زندگى براى آنها تنگ است، ولى هنگامى كه به خودم نگاه مى كنم زندگى خود را خوب و در رفاه مى بينم، به هر كارى كه دست مى زنم سود مى برم. در حالى كه گروهى هستند از من بهتر و فعال تر مى باشند ولى از زندگى سودى نمى برند من مى ترسم اين مقدمه براى عذاب من باشد و گناهم موجب شده كه زندگيم رونق پيدا كند. امام عليه السّلام فرمود: هنگامى كه شكر اين نعمت ها را به جاى مى آورى چيزى نيست. امام باقر عليه السّلام فرمود: خداوند نعمت هاى خود را زياد مى كند مادامى كه شكرگزار باشى. حضرت صادق عليه السّلام فرمود: با نعمت ها به خوبى رفتار كنيد، گفته شد مقصود از آن چيست فرمود: شكر منعم را بجاى آوريد و حقوق آن را اداء كنيد. امام صادق عليه السّلام فرمود: با نعمت هاى خداوند به نيكى رفتار كنيد و بترسيد كه آن نعمت ها از شما به ديگران انتقال پيدا نكند، و اگر نعمت از شما دور شد ديگر مراجعت نخواهد كرد، على عليه السّلام مى فرمودند آنچه از دست رفت كمتر باز مى گردد. معمر بن خلاد گويد: امام رضا عليه السّلام فرمود: از خداوند بترسيد و تواضع داشته باشيد و شكر خداوند را به جاى آوريد، در بنى اسرائيل مردى بود كه در خواب به او گفتند كه نصف عمر خود را در وسعت و رفاه بسر خواهى برد اينك هر كدام را مى خواهى طلب كن. او در جواب گفت: من يك شريك دارم و با او هم صحبت مى كنم و بعد پاسخ مى دهم، او بعد اين جريان را به زوجه اش گفت، او هم در جواب شوهر اظهار داشت بگو نصف اول را مى خواهم شوهر گفت: باشد همين را خواهم گفت. بعد از اين دنيا به او روى آورد، هر گاه نعمتى به او مى رسيد زنش مى گفت فلان همسايه ما نياز دارد و چيزى هم به او بده و فلان فاميلت محتاج است به او هم برس، و آنها هم به اين كار ادامه دادند و هر نعمتى كه به آنها رسيد به همسايگان و خويشاوندان دادند. مدتى گذشت بار ديگر آن مرد به خواب او آمد و گفت: نصف عمرت گذشت، اكنون چه مى گوئى گفت: من با شريك خود در اين باره صحبت مى كنم و جواب مى دهم، صبح هنگام جريان را به زنش اطلاع داد، زن گفت: ما به نعمت رسيديم و شكرگزارى نموديم خداوند هم روزى ما را مى رساند، او هم جريان را به آن مرد در خواب گفت، او هم در جواب اظهار داشت تمام عمر در رفاه خواهى بود. امام صادق عليه السّلام فرمود: سه چيز هستند كه زيان نمى بينند، دعا در هنگام اندوه و استغفار در هنگام گناه، و سپاسگزارى در هنگام نعمت. امام صادق عليه السّلام فرمود: در تورات نوشته شده هر كس به تو نعمت داد از او سپاسگزارى كن، و هر كس تو را سپاس گفت به او نيكى نما، هر گاه نعمت ها را سپاس گفتى زوال پيدا نمى كند، و اگر كفران كردى باقى نمى ماند، شكر نعمت ها را زياد مى كند و از تغييرات مصون مى گرداند.امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس به آنچه رسيده شاكر باشد مستوجب زيادت خواهد شد و هر كس از سپاسگزارى دست بردارد نعمت را در مخاطره افكنده است، و از تغيير ايمن نخواهد بود.
امام باقر عليه السّلام فرمود: خداوند متعال به موسى بن عمران فرمودند: يا موسى حق شكر مرا اداء كن، گفت: بار خدايا چگونه حق شكرت را اداء كنم در حالى كه همه نعمت هاى من از شما مى باشد، و خود شكرگزارى هم نعمت تو مى باشد، خداوند فرمود: هنگامى كه توجه كردى همه چيز از طرف من مى باشد آن هم شكر است. امام باقر عليه السّلام فرمود: نعمت ها از طرف خداوند قطع نمى گردند مگر اينكه شكر و سپاس از طرف بندگان قطع گردد. على عليه السّلام فرمودند: سپاسگزارى از نعمت هاى خداوند دورى كردن از محرمات او مى باشد.
56- كِتَابُ الْإِمَامَةِ وَ التَّبْصِرَةِ، عَنْ هَارُونَ بْنِ مُوسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الصَّادِقِ عليه السلام عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عليه السلام عَنِ النَّبِيِّ ص قَالَ الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ كَأَجْرِ الْمُبْتَلَى الصَّابِرِ وَ الْمُعْطَى الشَّاكِرُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ كَأَجْرِ الْمُحْتَرِفِ الْقَانِعِ [97]
رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: كسى كه شكر خدا را مى گويد مانند گرفتار صابر پاداش دارد، و كسى كه از نعمت هاى خداوند سپاس گزارى مى نمايد مانند پيشه ور قانع پاداش مى گيرد.