خانواده از نظر اسلام جایگاهی بسیار مهم داشته و سنگ اول بنای حیات جامعه است. هرگونه پیشرفت و خوشبختی در ابعاد مختلف اجتماعی در سایه خانواده حاصل می‌شود. خانواده عامل ثبات و سازش اجتماعی نیز هست زیرا بسیاری از هنجارها و ناهنجاریهای جامعه مربوط به همین نهاد مقدس است. هرچه محیط خانواده سالم و امن باشد به همان اندازه در روحیه افراد و اعضای آن تاثیر مثبت گذاشته و این تاثیرات مطلوب به جامعه منتقل می‌شود.
محیط خانواده دانشگاهی است که در آن درس اخلاق و انسانیت داده شده و مرکز پایه گذاری شخصیت و تشکیل عادات، رفتار، معلومات و تجارب زندگی است و پدرو مادر نخستین معلمهای جامعه بوده که تعالیم خوب یا بد از آنان سرچشمه می گیرند.
بر همین اساس، همانگونه که میبایست ریشه خوشبختی و هدایت صحیح انسان را در محیط خانواده جستجو کرد، منشاء هرگونه انحراف و نگون بختی را می توان در آن محیط یافت. از این رو شناخت آسیبهای خانواده و راههای پیشگیری از آن در بهسازی خانواده و جامعه تأثیر بسزایی دارد .
بدیهی است هرگونه سهلانگاری یا غفلت در تربیت، هدایت، کنترل و نظارت اعضای خانواده ، علاوه بر عواقب دنیوی آن، شعله خشم و آتش الهی را برافروخته خواهد کرد.
مجموعه توصیه های قرآن واحادیث نسبت به وظایف تربیتی خانواده .................
مجموعه توصیه های قرآن واحادیث نسبت به وظایف تربیتی خانواده، بیانگر این است که تربیت اعتقادی، نظارت بر اندیشهها و رفتارها، پیشگیری ازانحرافات فکری، اجتماعی، اقتصادی و تلاش برای جلوگیری ازآسیبها وانحرافات جنسی، کنترل حلال وحرام زندگی، حساسیت نسبت به ناهنجارهای اخلاقی، ازمهمترین وظایف خانواده بوده که به عهده سرپرست خانواده است وهر گونه کوتاهی وسهل انگاری در این مسائل، موجب شکست در زندگی دنیا ودوزخی شدن خانواده می شود.
جامعه شناسان، کارکردهای گسترده ای را برای نهاد خانواده برمی شمرند که درمیان وظایف فوق، نقش پیشگیرانه خانواده ازانحرافات، مهمترین آن کارکردهاست. ایفای این نقش مهم از سوی والدین میتواند در دو زمینه آموزشی و مدیریتی عملی گردد.
همچنین بدلیل اینکه در جامعه کنونی ابزارهای انحراف و شیوههای آن در جامعه افزایش یافته است، زمینه های کجرویها و آسیبهای اعضای خانواده بیش از گذشته فراهم شده است و در نتیجه مسئولیت خانواده افزایش یافته است. سنگین بودن این وظیفه خطیر و سرنوشت ساز، والدین بویژه مادران را وامی دارد تا با صبر و حوصله بیشتر و با توکل بر پروردگار توانا، تلاش بیشتری در تربیت فرزندان خویش و نجات آنان از گردابهای فساد و انحراف برای ساختن جامعهای سالم و دیندار از خود نشان دهند. به یقین حمایتهای مادی و معنوی و قدردانی از این مادران از وظایف همگان محسوب می شود.
مجموعه مطالب فوق مولف را برآن داشت تا با استمداد از خدای مهربان، در این نوشتار به مطالعه مهمترین انحرافات و آسیبهای موجود در جامعه پرداخته و بر مبنای متون دینی، نقش خانواده و وظایف والدین در جلوگیری از آن انحرافات را مورد بررسی قرار داده و بیش از یکصد راهکار عملی وتوصیه پیشگیرانه را برای خانوادهها ارائه نماید.
گفتار اول: انحرافات فکری
بر اساس آموزههای همه ادیان الهی، فکر وعقیده درست و پاک، در ساختن شخصیت و پیشرفت و خوشبختنی انسانها بسیار موثر است، همچنانکه افکار و اندیشه های بد و ناپاک تاکنون تاثیرات عمیقی در تخریب شخصیت، عقبماندگیها، تیرهبختیها و نابودی انسانها داشته است زیرا هر انسانی آنگونه زندگی می کند که فکر میکند.
عامل اصلی و محرک اساسی انسان به سوی خوشبختی و نگونبختی، اندیشهها، افکار و عقاید آنهاست. همین تفکر وعقیده است که انسان را به کار و فعالیّت و فداکاری و ایثار وامی‌دارد و موجب حرکت و نهضت و شورش و قیام و استقامت و مقاومت و جهاد می‌گردد و جنگ یا صلح و ویرانی یا آبادی به وجود می‌آورد. برپا ساختن مسجد و بازکردن بتخانه محصول عقیده و باور انسان است. رسیدن به قلههای افتخار و سعادت و همچنین انحراف از مسیر اصلی انسانیت و غرق شدن در باتلاق گمراهی و جرم و جنایت و فساد بدنبال دستاوردهای فکری و برداشتها و عقاید او ایجاد می گردد. بدیهی است هر نوع وابستگی و بردگی ریشه در وابستگیهای فکری و فرهنگی خواهد داشت.
-
گربود اندیشه ات گل گلشنیور بود خاری تو هیمه گلخنی
پرهیز از انحراف عقیدتی
در متون دینی اسلام، برای حفظ انسانها ازانحراف عقیدتی و فساد فکری، هشدارهای مهمّی بیان شده تا اینکه دزدان عقاید، نتوانند به این سرمایهٔ نفیس و بی‌بدیل انسان، دستبرد زنند و از انحراف مرزهای فکری و عقیدتیِ مسلمین جلوگیری شود. قرآن کریم از پیروان خود خواسته است:
« ... إذا رأیت الّذینَ یخوضونَ فِی آیاتِنا فَأعرِض عَنهم ...»
[انعام/68 ] هرگاه دیدی گروه ها و افرادی به خرده گیری و طعن زدن در آیات ما مشغول هستند، از آنان دوری گزین ... .
در آیه دیگری به مسلمانان دستور داده است: «إذا سمعتم آیات الله یُکفر بها و یِستهزَیءُ بها فلا تقعدوا معهُم حَتّی یخوضوا فی حدیثٍ غیره إنّکم إذا مثلُهُم»[نساء/140]
هرگاه آیات خدا را شنیدید که بدان کفر می ورزند و تمسخر می کنند، پس با آنان همنشین نشوید تا وارد صحبتی دیگر شوند.
از این رو برهرمسلمانی از جمله والدین واعضای خانواده که اولین کانون تربیت اعتقادی جامعه بوده و درخط مقدم دفاع ازعقاید و افکار خانواده خویش قراردارند، واجب است برای مطابق بودنِ باورهای آنان با تعالیم وارشادات قرآن مجید و تعالیم و سیرهٔ پیغمبر اکرم و صیانت ازاندیشه توحیدی خانواده و پیشگیری ازانحرافات اعتقادی آنها به فعالیت آموزشی و نظارتی پرداخته و وظیفه خود را دراین باره به نحو احسن انجام دهد.
خداوند در قرآن اجرای این مهم را وظیفه مسئول خانواده دانسته و میفرماید:
« ای کسانیکه به خدا ایمان آورده اید خود و خانواده خویش را از آتش نگاهدارید. چنان آتشی که مردم و سنگ خارا آتش افروز اوست و بر آن دوزخ فرشتگانی بسیار سخت دل مأمورند که هرگز نافرمانی خدا را نخواهندکرد و آنچه به آنها حکم شود انجام دهند. »
این آیه اشاره دارد به این که بر هر مسلمانی واجب است که با آموزش واجبات و صبردرطاعت خدا و نهی کردن از کارهای زشت و تشویق بر کارهای خوب، خود و خانواده خویش را از آتش دوزخ برهاند.
یکی ازشیوههای جلوگیری ازانحرافات و آسیبها درسیره اهلبیت(ع) پرورش و تقویت اندیشه دینی و واداشتن انسانها به تفکردرمسائل زندگی است.
بدیهی است که هدایت افکارو اندیشه اعضای خانواده و پاسخ قانع کننده به پرسشهای آنان، نه تنها تکلیفی برای والدین ومربیان جامعه است بلکه اصلیترین راه پیشگیری ازآسیبهای مختلف جوانان شمرده شده است.
استاد شهید مرتضی مطهری رمز انحرافات نسل جوان را درعدم پاسخگویی منطقی به نیازهای او دانسته و مینویسد: ریشه بیشتر انحرافات دینی و اخلاقی نسل جوان را در لابهلای افکار وعقاید آنان باید جُست، فکر این نسل از نظر مذهبی چنان که باید راهنمایی نشده است و از این نظر فوق العاده نیازمند است.
انحراف در مبدا و معاد
از مهمترین گناهان اعتقادی، شک و تردید در مسائل مربوط به شناخت خدا و صفات او و نیز نفی یا شک در مباحث مربوط به قیامت و معاد است. این دسته از گناهان، ریشه و منشاء تمامی جرائم و گناهان دیگر بحساب میآید. ایمان به این اصل قطعی که « جهان در محضر خداست» و « بازگشت همگان بسوی اوست» تاثیر شگرفی در رفتارهای خداپرستان خواهد داشت.
والدین میبایست از طریق مطالعه کتابهای دینی، نظرات اندیشمندان مذهبی را برای اعضای خانواده تشریح کنند تا هرگونه ابهام یا شبهات شرکآلود زدوده شود. والدین همواره این را بیاد داشته باشند که پیامبر خدا فرمودند:
«گناهان بزرگ نه تاست و بزرگترین آنها شرک ورزیدن به خداى عزوجل است» زیرا شرک به عنوان یک گناه کبیره، خمیرمایه انواع انحرافها و در واقع آتش سوزانی در این دنیا و هم در آخرت است، لذا اسلام اجازه نمیدهد که مسلمانان، خود یا فرزندانشان را در این آتش بیفکنند.
وظایف پیشگیرانه والدین
والدین باید توجه داشته باشند که دامهای اعتقادی و فکری خطرناکی درکمین اعضای خانواده و فرزندان میباشد ورهانیدن آنان ازاین دامهای ویرانگر جز با تلاش مستمر و تدبیر مناسب امکان پذیر نخواهد بود.
صحبت های دوستانه درجمع خانواده و آگاه سازی آنان، حضور والدین به همراه فرزندان خویش در مجالس و محافل دینی، استفاده از سیدیها و نرمافزارهای کامپیوتری در این موضوعات، مراجعه به سایتهای اینترنت و دریافت اطلاعات مناسب در این باره مناسب خواهد بود.
البته دیدگاهها و برخوردهای فکری والدین با این قبیل موضوعات و موضعگیری و گفتارهای قضاوتگونه آنان نسبت به مسائل زندگی در مقابل فرزندان، نوعی آموزش غیرمستقیم فرزندان درمسائل اعتقادی خواهد بود.
نظارت بر فرزندان در خواندن برخی کتابها و نشریات یا استفاده از اینترنت در موضوعات فکری و اعتقادی و مواجه شدن با اینگونه سمهای ویرانگر فکری به منظور حفظ سلامت خانواده از ضروریات اولیه تربیت فرزندان است. توصیه و تشویق فرزندان به مطالعه کتابهای سودمند، برحذرداشتن آنها ازارتباط با برخی افراد ناشناخته، جلوگیری از شرکت در برخی جلسات مخفیانه و خصوصی، ارتباط دادن مستمر فرزندان با مساجد و مراکز دینی در تامین این اهداف مفید خواهد بود.
شناخت فرقه های قدیم و جدید ضد الهی ( بهائیت ، شیطان پرستی، ...) و اطلاع رسانی دقیق آن و آگاه سازی همه اعضای خانواده بویژه فرزندان از وظایف والدین محسوب می شود.
خانواده به عنوان اولین مرکز تربیت دینی جامعه، در آگاهی بخشی، آموزش، تقویت و گستردگی این تعالیم، وظیفهای انکارناپذیر دارد. پدران و مادران مسلمان با رفتارهای معادگرایانه خویش و با صحبتهای دوستانه و دلسوزانه خود، میتوانند عامل انتقال این میراث گرانبهای دینی به نسل جدید باشند. شرکت درمراکزو جلسات دینی، حضور در مساجد و تکایا، ارائه کتاب و بیان شنیدهها و دیدهها و خاطرات خود در این موضوع با هدف ایجاد حس پاسخگویی و در نظر داشتن عواقب دنیوی و اخروی همه کارهای معروف و منکر میتواند برخی ازراههای پیشگیری ازانحرافات بشمار آید.
تهیه نرم افزارهای کامپیوتری و سی دیهای مربوط به قیامت و معاد و استفاده از آن در محیط و جمع خانواده بویژه در جمع جوانان و نوجوانان در رسیدن جهت روشن کردن افکار اعضای خانواده مناسب خواهد بود.
بر اساس دستورات تربیتی اسلام، حضور در آرامگاههای عمومی و قبرستانها و زیارت اهل قبور و قرائت فاتحه برای درگذشتگان، میتواند تاثیرات مناسبی در اندیشه و سپس رفتارهای انسانها داشته باشد. بیان ماجراها و داستانهای واقعی از افراد نیکوکار و برجستهای که پس از گذشت قرنها از مرگشان، دارای جنازهای سالم در قبر بوده و بصورت اتفاقی برای بازماندگان آشکار شده است و ذکر دلایل معنوی آن بسیار مفید خواهد بود.
بیشک بکارگیری تدابیر انگیزشی برای فراگیری فرزندان از قبیل جوایز و هدیه و تشویق در رسیدن به آن اهداف مقدس، یاریگر والدین است.
خانوادههای گرامی بویژه والدین محترم به این حکم الهی توجه خواهند داشت که خداوند عزوجل فرمودند: «اِنِ السمع و البصر و الفواد کل ذلک کان عنه مسئولا»(الاسراء/ 36)
همانا گوش و چشم و قلب انسانها در مقابل فعالیتهای خود پاسخگو خواهند بود.
بنابراین، شنیدن، دیدن و دلسپردن به هرسخن و صحنه و اندیشهای نیازمند اجازه الهی بوده و در قیامت ازآن سوال خواهد شد و انسان در مقابل شنیدهها و گفتهها و باورهای خود باید پاسخ قانع کنندهای در مقابل خداوند بزرگ داشته باشد. از این رو توجه و استقبال از سخنان و افکار باطل موجبات عذاب الهی را در پی دارد.