مستحبات و آداب وضو

1- الْخِصَالُ، عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى الْيَقْطِينِيِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع‌ لَا يَتَوَضَّأُ الرَّجُلُ حَتَّى يُسَمِّيَ يَقُولُ قَبْلَ أَنْ يَمَسَّ الْمَاءَ بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنَ التَّوَّابِينَ وَ اجْعَلْنِي مِنَ الْمُتَطَهِّرِينَ فَإِذَا فَرَغَ مِنْ طَهُورِهِ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ فَعِنْدَهُمَا يَسْتَحِقُّ الْمَغْفِرَةَ. [1]

امام صادق از پدران خویش علیهم السلام نقل کرده است که امام علی علیه السلام فرمود: انسان قبل از گفتن  بسم الله نباید وضو بگیرد یعنی قبل از اینکه با آب تماس پیدا کند، بگوید: «بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنَ التَّوَّابِينَ وَ اجْعَلْنِي مِنَ الْمُتَطَهِّرِين‌» (به نام خدا، خدایا مرا از توّابین و متطهرین قرار ده) زمانی که از وضوی خود فارغ شد، می‌گوید:«أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُه» (‌شهادت می‌‌دهم که تنها معبود خداست، شریکی ندارد و شهادت می‌دهم که محمد بنده و فرستاده اوست) در این هنگام مستحق آمرزش است.

2- الْعِلَلُ، عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ دَاوُدَ الْعِجْلِيِّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ: يَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَنْ تَوَضَّأَ فَذَكَرَ اسْمَ اللَّهِ طَهُرَ جَمِيعُ جَسَدِهِ وَ كَانَ الْوُضُوءُ إِلَى الْوُضُوءِ كَفَّارَةً لِمَا بَيْنَهُمَا مِنَ الذُّنُوبِ وَ مَنْ لَمْ يُسَمِّ لَمْ يَطْهُرْ مِنْ جَسَدِهِ إِلَّا مَا أَصَابَهُ الْمَاءُ. [2]

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس وضو بگیرد و نام خدا را ببرد تمام بدنش پاک می شود و از آن وضو تا وضوی دیگر کفاره گناهان میان آن دو باشد و کسی که هنگام وضو بسم الله نگوید از بدنش پاک نمی شود مگر آن مقداری که آب بدان رسیده است.

3- ثواب الأعمال، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ حُكَيْمٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ ذَكَرَ اسْمَ اللَّهِ عَلَى وُضُوئِهِ فَكَأَنَّمَا اغْتَسَلَ‌. [3]

امام صادق علیه السلام فرمود: کسی که برای وضو بسم الله بگوید مانند آن است که غسل کرده باشد.

4- فِقْهُ الرِّضَا، قَالَ ع‌ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ قَرَأَ فِي وُضُوئِهِ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّه‌. [4]

امام رضا علیه السلام فرمود: هر مؤمنی که سوره قدر را به هنگام وضو گرفتن بخواند، گناهان او بخشیده می شود، گویا تازه از مادر متولد شده است.

5- الْعَيَّاشِيُّ، عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ ع‌ أَنَّ قَنْبَراً مَوْلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أُدْخِلَ عَلَى الْحَجَّاجِ بْنِ يُوسُفَ فَقَالَ لَهُ مَا الَّذِي كُنْتَ تَلِي مِنْ أَمْرِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ قَالَ كُنْتُ أُوَضِّيهِ فَقَالَ لَهُ مَا كَانَ يَقُولُ إِذَا فَرَغَ مِنْ وُضُوئِهِ قَالَ كَانَ يَتْلُو هَذِهِ الْآيَةَ فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَيْهِمْ أَبْوابَ‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ فَقُطِعَ دابِرُ الْقَوْمِ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‌ فَقَالَ الْحَجَّاجُ كَانَ يَتَأَوَّلُهَا عَلَيْنَا فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ مَا أَنْتَ صَانِعٌ إِذَا ضَرَبْتُ عِلَاوَتَكَ قَالَ إِذاً أَسْعَدَ وَ تَشْقَى فَأَمَرَ بِهِ‌. [5]

امام هادی علیه السلام فرمود: قنبر غلام امیر مؤمنان نزد حجاج بن یوسف آمد، حجاج از او پرسید: در خدمت علی چه می‌کردی؟ قنبر گفت: آب وضو برایش فراهم می‌ساختم، حجاج گفت: پس از وضو چه می‌گفت؟ قنبر گفت: این آیه شریفه را می خواند: « فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَيْهِمْ أَبْواب‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ فَقُطِعَ دابِرُ الْقَوْمِ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين‌» [6] {پس چون آنچه را كه بدان پند داده شده بودند فراموش كردند، درهاى هر چيزى (از نعمتها) را بر آنان گشوديم تا هنگامى كه به آنچه داده شده بودند شاد گرديدند، ناگهان (گريبان) آنان را گرفتيم و يكباره نوميد شدند.} حجاج گفت: این آیه را به ما تأویل می کرد؟ قنبر گفت: آری. حجاج گفت: چه می کنی اگر گردنت را بزنم؟ قنبر گفت: در این صورت من خوشبخت، و تو بدبخت خواهی شد. پس دستور داد تا گردنش را بزنند.

6- الْمَكَارِمُ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا تَوَضَّأَ أَحَدُكُمْ أَوْ شَرِبَ أَوْ أَكَلَ أَوْ لَبِسَ وَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ يَصْنَعُهُ يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يُسَمِّيَ فَإِنْ لَمْ يَفْعَلْ كَانَ لِلشَّيْطَانِ فِيهِ شِرْكٌ‌. [7]

امام صادق علیه السلام فرمود: شایسته است که هر گاه يكى از شما وضو بگيرد و غذا بخورد و آب بنوشد يا لباس بپوشد و هركارى كه انجام می‌دهد، نام خدا را بر آن جارى سازد، و  اگر چنين نكند، شيطان در آن شريك است.

7- جَامِعُ الْأَخْبَارِ، قَالَ الْبَاقِرُ ع‌ مَنْ قَرَأَ عَلَى أَثَرِ وُضُوئِهِ آيَةَ الْكُرْسِيِّ مَرَّةً أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ أَرْبَعِينَ عَاماً وَ رَفَعَ لَهُ أَرْبَعِينَ دَرَجَةً وَ زَوَّجَهُ اللَّهُ أَرْبَعِينَ حَوْرَاءَ.

وَ قَالَ النَّبِيُّ ص‌ يَا عَلِيُّ إِذَا تَوَضَّأْتَ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ تَمَامَ الْوُضُوءِ وَ تَمَامَ الصَّلَاةِ وَ تَمَامَ رِضْوَانِكَ وَ تَمَامَ مَغْفِرَتِكَ فَهَذَا زَكَاةُ الْوُضُوءِ. [8]

امام باقر علیه السلام فرمود: هر کس به دنبال وضوی خود یک بار آیة‌الکرسی را بخواند، خداوند ثواب چهارده سال خواندن آن را به وی می‌دهد و چهل درجه او را بالا می‌برد و چهل زن حوری بهشتی را به همسری وی درمی‌آورد.

و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای علی! زمانی که وضو گرفتی بگو: «به نام خدا، از تو کامل وضو، و کامل نماز، و کامل خشنودی‌‌ات و کامل مغفرتت را می‌خواهم». این پاکیزه کردن وضوست.

8- الْإِخْتِيَارُ، قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع لِأَبِي ذَرٍّ إِذَا نَزَلَ بِكَ أَمْرٌ عَظِيمٌ فِي دِينٍ أَوْ دُنْيَا فَتَوَضَّأْ وَ ارْفَعْ يَدَيْكَ وَ قُلْ يَا اللَّهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ فَإِنَّهُ يُسْتَجَابُ لَكَ. [9]

امیر المؤمنین علیه السلام به ابوذر فرمود: زمانی که امری بزرگ در دین یا دنیایت برای تو پیش آمد، پس وضو بگیر و دستهایت را بالا ببر و هفت بار بگو: یا الله! چرا که خداوند دعایت را مستجاب می‌کند.

9- الْخِصَالُ، عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى الْيَقْطِينِيِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ يَحْيَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع‌ الْمَضْمَضَةُ وَ الِاسْتِنْشَاقُ سُنَّةٌ وَ طَهُورٌ لِلْفَمِ وَ الْأَنْفِ‌. [10]

امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: مضمضه و استنشاق هنگام وضو سنت و موجب پاکیزگی دهان و بینی است.

10- مَجَالِسُ ابْنِ الشَّيْخِ، بِالسَّنَدِ الْمُتَقَدِّمِ‌ فِيمَا كَتَبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِلَى مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ وَ انْظُرْ إِلَى الْوُضُوءِ فَإِنَّهُ مِنْ تَمَامِ الصَّلَاةِ تَمَضْمَضْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اسْتَنْشِقْ ثَلَاثاً وَ اغْسِلْ وَجْهَكَ ثُمَّ يَدَكَ الْيُمْنَى ثُمَّ الْيُسْرَى ثُمَّ امْسَحْ رَأْسَكَ وَ رِجْلَيْكَ فَإِنِّي رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَصْنَعُ ذَلِكَ وَ اعْلَمْ أَنَّ الْوُضُوءَ نِصْفُ الْإِيمَانِ‌. [11]

در نامه‌ای که امام علی علیه السلام به محمد بن ابی بکر نوشته، آمده است: به وضویت نیک بنگر، چرا که آن از کمال نماز است، سه بار مضمضه و سه بار استنشاق کن و صورتت را بشوی و سپس دست راست و دست چپت را بشوی و بر سر و پاهایت مسح کن، چرا که من دیدم رسول خدا این کار را انجام می‌داد؛ و بدان که وضو نیمی از ایمان است.

11- نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِيِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‌ أَشْرِبُوا أَعْيُنَكُمُ الْمَاءَ عِنْدَ الْوُضُوءِ لَعَلَّهَا لَا تَرَى نَاراً حَامِيَةً. [12]

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هنگام وضو به چشمانتان آب بنوشانید، باشد که آتش سوزان را نبیند.

12- ثَوَابُ الْأَعْمَالِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‌ لِيُبَالِغْ أَحَدُكُمْ فِي الْمَضْمَضَةِ وَ الِاسْتِنْشَاقِ فَإِنَّهُ غُفْرَانٌ لَكُمْ وَ مَنْفَرَةٌ لِلشَّيْطَانِ‌. [13]

امام صادق از پدرانش علیهم السلام نقل کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در  مضمضه و استنشاق جدیت و مبالغه کنید، چرا که آن سبب آمرزش گناهان و دور شدن شیطان است.

13- الْمَحَاسِنُ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَيْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع‌ إِذَا تَوَضَّأَ الرَّجُلُ وَ سَوَّكَ ثُمَّ قَامَ فَصَلَّى وَضَعَ الْمَلَكُ فَاهُ عَلَى فِيهِ فَلَمْ يَلْفِظْ شَيْئاً إِلَّا الْتَقَمَهُ وَ زَادَ بَعْضُهُمْ فَإِنْ لَمْ يَسْتَكْ قَامَ الْمَلَكُ جَانِباً يَسْتَمِعُ إِلَى قِرَاءَتِهِ‌. [14]

امام صادق علیه السلام نقل کرده است که امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: زمانی که فرد وضو گیرد و مسواک زند و سپس بایستد و نماز بخواند، فرشته‌ای دهانش را در دهان وی می‌گذارد و چیزی نمی‌گوید مگر این که آن را فرو می‌برد، و اگر مسواک نزند، فرشته در کنار وی می‌ایستد و به قرائتش گوش فرا می‌دهد.

14- الخصال عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدٍ الْعَطَّارِ عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ اللُّؤْلُؤِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يُوسُفَ عَنْ مُعَاذٍ الْجَوْهَرِيِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ جُمَيْعٍ يَرْفَعُهُ إِلَى النَّبِيِّ ص قَالَ: فِي السِّوَاكِ اثْنَتَا عَشْرَةَ خَصْلَةً مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ وَ يُبَيِّضُ الْأَسْنَانَ وَ يَذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ يُقِلُّ الْبَلْغَمَ وَ يُشَهِّي الطَّعَامَ وَ يُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ وَ تُصَابُ بِهِ السُّنَّةُ وَ تَحْضُرُهُ الْمَلَائِكَةُ وَ يَشُدُّ اللِّثَةَ وَ هُوَ يَمُرُّ بِطَرِيقَةِ الْقُرْآنِ وَ رَكْعَتَيْنِ بِسِوَاكٍ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ سَبْعِينَ رَكْعَةً بِغَيْرِ سِوَاكٍ‌. [15]

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: در مسواک زدن دوازده فائده است: دهان را پاكيزه مى كند، موجب خشنودی پرودگار می‌گردد، دندانها را سفيد مى كند، حفره‌ها ـ پوسيدگى آنها ـ را از بين مى‌برد، بلغم را مى برد، اشتها آور است، حسنات را دو چندان مى‌کند، از سنت پيامبر است، فرشتگان بدین وسیله حضور می‌یابند، لثه را محكم مى سازد، بر گذرگاه قرآن می‌گذرد، و دو رکعت نماز خواندن پس از مسواک زدن از هفتاد رکعت بدون آن نزد خداوند متعال دوست داشتنی‌تر است.

15- مکارم الاخلاق، وَ فِي وَصِيَّةِ النَّبِيِّ ص لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع عَلَيْكَ بِالسِّوَاكِ وَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا تُقِلَّ مِنْهُ فَافْعَلْ فَإِنَّ كُلَّ صَلَاةٍ تُصَلِّيهَا بِالسِّوَاكِ تَفْضُلُ عَلَى الَّتِي تُصَلِّيهَا بِغَيْرِ سِوَاكٍ أَرْبَعِينَ يَوْما. [16]

 در وصیتی که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و به امیر المؤمنین آمده است: بر تو باد مسواک زدن، و اگر توانستی که از آن نکاهی این کار را انجام ده، چرا که هر نمازی که پس از زدن مسواک ادا می‌کنی، بر نمازهای چهل روز که بدون آن ادا کنی، برتری دارد.

16- دَعَوَاتُ الرَّاوَنْدِيِّ، قَالَ النَّبِيُّ ص‌ التَّشْوِيصُ بِالْإِبْهَامِ وَ الْمُسَبِّحَةِ عِنْدَ الْوُضُوءِ سِوَاك‌. [17]

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: مسواک زدن با انگشت شست و سبّابه نیز مسواک زدن است.

17- عُدَّةُ الدَّاعِي، كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِذَا أَخَذَ فِي الْوُضُوءِ تَغَيَّرَ وَجْهُهُ مِنْ خِيفَةِ اللَّهِ وَ كَانَ الْحَسَنُ إِذَا فَرَغَ مِنْ وُضُوئِهِ تَغَيَّرَ لَوْنُهُ فَقِيلَ لَهُ فِي ذَلِكَ فَقَالَ حَقٌّ عَلَى مَنْ أَرَادَ أَنْ يَدْخُلَ عَلَى ذِي الْعَرْشِ أَنْ يَتَغَيَّرَ لَوْنُهُ وَ يُرْوَى مِثْلُ هَذَا عَنْ زَيْنِ الْعَابِدِينَ ع. [18]

امیرالمؤمنین علی علیه السلام زمانی که شروع به وضو گرفتن می‌کرد، رنگ صورتش از ترس خداوند تغییر می‌کرد؛ و امام حسن علیه السلام زمانی که از وضوی خود فارغ می‌شد، رنگ چهره‌اش تغییر می‌کرد؛ در این باره به ایشان گفته شد. فرمود: حق است بر کسی که می‌خواهد در پیشگاه خداوند بزرگ بایستد، رنگ چهره‌اش تغییر کند. و مانند این حدیث را از امام زین العابدین علیه السلام نیز روایت کرده‌‌اند.