(5)
مخالفان به چند دسته تقسیم می شوند که باید با هر کدام به نحوی عمل کرد:
* گاهی افرادی به خاطر جهل و نادانی در برابر حقّ قرار می گیرند و دشمنی می کنند که این آیه دستور محبت و برخورد احسن می دهد.
در آیات دیگر نیز در این باره آمده است:
1. و هنگامی که نادانان ایشان را (به سخنی ناروا) مخاطب سازند، سخنی مسالمت آمیز یا سلام گویند. «و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما»(6)
2. و چون بر بیهوده و ناپسند بگذرند، با بزرگواری بگذرند. «و اذا مرّوا باللغو مرّوا کراما»(7)
* گاهی مخالفت افراد بر اساس شک و تردید است که باید با آنان از طریق استدلال و برطرف کردن شبهات برخورد کرد.
ص:189
1- 1207. بقره، 247.
2- 1208. مریم، 28.
3- 1209. نساء، 95.
4- 1210. ذیل آیات 48 - 49 سوره یوسف.
5- 1211. ذیل آیه 34 سوره فصّلت.
6- 1212. فرقان، 63.
7- 1213. فرقان، 72.
شک در مورد خداوند. «أفی اللّه شک...»(1)
شک و تردید در مورد قیامت و رستاخیز. «ان کنتم فی ریب من البعث»(2)
تردید در مورد نزول وحی وکتب آسمانی بر پیامبر. «ان کنتم فی ریب مما نزلنا علی عبدنا»(3)
* گاهی مخالفت بر اساس حسادت است که باید با اغماض برخورد کرد.
برادران یوسف اعتراف به حسادت و خطای خود کردند، که با وعده آمرزش حضرت یوسف روبرو شدند. «انّا کنّا لخاطئین... لا تثریب علیکم الیوم»(4)
هابیل، در مقابل حسادت برادرش قابیل گفت: اگر تو قصد کشتن من را داری، من (هرگز) دست به چنین کاری نمی زنم. «لئن بسطت الیّ یدک لتقتلنی ما انا بباسط یدی الیک لاقتلک»(5)
* گاهی مخالفت به خاطر حفظ موقعیّت و رفاه و کامیابی های مادّی است. در این موارد اتمام حجّت کافی است و آیات «ذرهم»(6) (آنان را به حال خود واگذار) و «اعرض عنهم»(7) (از آنان رویگردان و دوری کن) مطرح است.
* گاهی مخالفت، در قالب کارشکنی و هَجو و تضعیف ایمان مردم است که برخورد با این گروه را آیات ذیل در قالب برخورد شدید با آنان و قطع رابطه و دستگیری و گاهی اعدام مشخص می کند:
«واغلظ علیهم»(8) با سختی و شدّت با کفّار برخورد کن.
«اذا سمعتم آیات اللّه یکفر بها و یستهزء بها فلاتقعدوا معهم حتّی یخوضوا فی حدیث غیره»(9) و چون بشنوید که به آیات خدا کفر می ورند و آنان را به مسخره می گیرند، نباید با آنان بنشینید تا به گفتاری دیگر بپردازند.
«لا تتخدوا الیهود و النصاری اولیاء»(10) یهود و نصاری را دوست و سرپرست خود نسازید.
ص:190
1- 1214. ابراهیم، 10.
2- 1215. حج، 5 .
3- 1216. بقره، 23.
4- 1217. یوسف، 91 - 92.
5- 1218. مائده، 28.
6- 1219. انعام، 91 و حجر، 3.
7- 1220. مائده، 42 ، نساء، 63 و 81.
8- 1221. توبه، 73.
9- 1222. نساء، 140.
10- 1223. مائده، 51 .
«اخذوا و قتّلوا تقتیلا»(1) کفّار را بگیرید و به شدّت به قتل رسانید.
* گاهی دشمنی آنان با دست بردن به اسلحه و مبارزه ی مسلحانه است که قرآن می فرماید: «فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم...»(2) همان گونه آنان بر شما تعدّی کردند باید با آنان مقابله به مثل کنید.