آیات:
ـ وَ الشُّعَراءُ يَتَّبِعُهُمُ الْغاوُونَ أَ لَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِي كُلِّ وادٍ يَهِيمُونَ وَ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ ما لا يَفْعَلُونَ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ ذَكَرُوا اللَّهَ كَثِيراً وَ انْتَصَرُوا مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا [1]
{و شاعران را گمراهان پيروى مى‌كنند آيا نديده‌اى كه آنان در هر واديى سرگردانند و آنانند كه چيزهايى مى‌گويند كه انجام نمى‌دهند مگر كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده و خدا را بسيار به ياد آورده و پس از آنكه مورد ستم قرار گرفته‌اند يارى خواسته‌اند.}
ـ وَ ما عَلَّمْناهُ الشِّعْرَ وَ ما يَنْبَغِي لَهُ. [2]
{و [ما] به او شعر نياموختيم و در خور وى نيست.}
روایات:
1- الخصال عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الْأَدَمِيِّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْلَمَةَ عَنْ زِيَادِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَرْبَعٌ يُضِئْنَ الْوَجْهَ النَّظَرُ إِلَى الْوَجْهِ الْحَسَنِ وَ النَّظَرُ إِلَى الْمَاءِ الْجَارِي وَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ وَ الْكُحْلُ عِنْدَ النَّوْمِ.[3]
امام صادق علیه السلام فرمود: چهار چیز چهره را روشن می کند: نگاه کردن به صورت نیکو، نگاه کردن به آب جاری، نگاه کردن به سبزه زار، سرمه کشیدن هنگام خواب.
2- عيون أخبار الرضا عليه السلام بِالْأَسَانِيدِ الثَّلَاثَةِ عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ عَلِيٌّ ع الطِّيبُ نُشْرَةٌ وَ الْعَسَلُ نُشْرَةٌ وَ الرُّكُوبُ نُشْرَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ نُشْرَةٌ. [4]
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: عطر افسون می کند، عسل افسون می کند، سواری کردن و نگاه به سبزه زار نیز افسون می کند.
3- المحاسن عَنِ الْيَقْطِينِيِّ عَنِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ: ثَلَاثَةٌ يَجْلُونَ الْبَصَرَ النَّظَرُ إِلَى الْخُضْرَةِ وَ النَّظَرُ إِلَى الْمَاءِ الْجَارِي وَ النَّظَرُ إِلَى الْوَجْهِ الْحَسَنِ.[5]
امام رضا علیه السلام فرمود: سه چیز چشم را نور می دهد: نگاه به سبزه، نگاه به آب جاری و نگاه به صورت نیکو.
4- عيون أخبار الرضا عليه السلام، الخصال سَأَلَ الشَّامِيُّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع عَنْ أَوَّلِ مَنْ قَالَ الشِّعْرَ فَقَالَ آدَمُ ع فَقَالَ وَ مَا كَانَ شِعْرُهُ قَالَ لَمَّا أُنْزِلَ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ السَّمَاءِ فَرَأَى تُرْبَتَهَا وَ سِعَتَهَا وَ هَوَاهَا وَ قَتَلَ قَابِيلُ هَابِيلَ فَقَالَ آدَمُ:
تَغَيَّرَتِ الْبِلَادُ وَ مَنْ عَلَيْهَا فَوَجْهُ الْأَرْضِ مُغْبَرٌّ قَبِيحٌ
تَغَيَّرَ كُلُّ ذِي لَوْنٍ وَ طَعْمٍ وَ قَلَّ بَشَاشَةُ الْوَجْهِ الْمَلِيحِ
فَأَجَابَهُ إِبْلِيسُ:
تَنَحَّ عَنِ الْبِلَادِ وَ سَاكِنِيهَا فَبِي بِالْخُلْدِ ضَاقَ بِكَ الْفَسِيحُ
وَ كُنْتَ بِهَا وَ زَوْجُكَ فِي قَرَارٍ وَ قَلْبُكَ مِنْ أَذَى الدُّنْيَا مُرِيحٌ
فَلَمْ تَنْفَكَّ مِنْ كَيْدِي وَ مَكْرِي إِلَى أَنْ فَاتَكَ الثَّمَنُ الرَّبِيحُ
فَلَوْ لَا رَحْمَةُ الْجَبَّارِ أَضْحَتْ بِكَفِّكَ مِنْ جِنَانِ الْخُلْدِ رِيحٌ [6]
مردی اهل شام از امیرالمؤمنین علیه السلام در باره اوّلين كسى كه شعر گفت سؤال نمود، حضرت فرمود: آدم. پرسيد: شعرش چه بود؟ حضرت فرمود: وقتى از آسمان به زمين آورده شد و خاك و وسعت و هواى آن را ديد و قابيل، هابيل را كشت، آدم گفت:
[اين] سرزمين (يا شهرها) و اهالى آن تغيير كرده،
چهره زمين سياه و زشت است.
هر چيز كه رنگ و طعمى داشته تغيير كرده،
و شادابى آن چهره نمكين كم شده است.
ابليس در جواب گفت:
از اين سرزمين (و يا شهرها) و ساكنين آن دور شو،
چه اينكه توسّط من، آن فضاى وسيع بهشت، بر تو تنگ آمده بود.
تو و همسرت در زمينى هموار مى‌زيستيد
و قلبت از آزار دنيا در راحتى بود.
ولى از مكر و حيله من جدا نشدى
تا آنكه آن بهاى ارزنده از دستت رفت.
پس اگر از خداوند جبّار، رحمتى شامل تو نمى‌شد
تو اكنون از بهشت اين چنين به جز باد بهره ای نداشتی.
5- الأمالي للصدوق عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّحْوِيِّ عَنْ شُعَيْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زُهَيْرٍ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ ص إِنَّ مِنَ الشِّعْرِ لَحُكْماً وَ إِنَّ مِنَ الْبَيَانِ لَسِحْراً الْخَبَرَ. [7]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بعض شعرها حکمت و بعض بیان ها جادو است.
6- المحاسن عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص زَادُ الْمُسَافِرِ الْحُداءُ وَ الشِّعْرُ مَا كَانَ مِنْهُ لَيْسَ فِيهِ جَفَاءٌ. [8]
امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: توشه مسافر حُداء[9] و شعرى است كه سخنان زشت و ناروا در آن نباشد.
7- عيون أخبار الرضا عليه السلام عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمْدَانِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ قَالَ فِينَا بَيْتَ شِعْرٍ بَنَى اللَّهُ لَهُ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ. [10]
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس درباره ما یک بیت شعر بسراید، خداوند در بهشت برای او خانه ای بنا کند.
8- عيون أخبار الرضا عليه السلام عَنِ الْوَرَّاقِ عَنِ الْأَسَدِيِّ عَنِ النَّخَعِيِّ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا قَالَ فِينَا قَائِلٌ بَيْتَ شِعْرٍ حَتَّى يُؤَيَّدَ بِرُوحِ الْقُدُسِ.[11]
امام صادق علیه السلام فرمود: کسی درباره ما بیت شعری نسراید مگر آنکه روح القدس او را تأیید نماید.
9- عيون أخبار الرضا عليه السلام عَنْ تَمِيمٍ الْقُرَشِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِيٍّ الْأَنْصَارِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع يَقُولُ مَا قَالَ فِينَا مُؤْمِنٌ شِعْراً يَمْدَحُنَا بِهِ إِلَّا بَنَى اللَّهُ لَهُ مَدِينَةً فِي الْجَنَّةِ أَوْسَعَ مِنَ الدُّنْيَا سَبْعَ مَرَّاتٍ يَزُورُهُ فِيهَا كُلُّ مَلَكٍ مُقَرَّبٍ وَ كُلُّ نَبِيٍّ مُرْسَلٍ.[12]
امام رضا علیه السلام فرمود: مؤمن شعری در مدح ما نمی سراید مگر اینکه خدا در بهشت شهری برایش بنا می کند که هفت برابر از دنیا وسیع تر است، در آن همه فرشتگان و پیامبران مرسل به زیارتش می روند.
10- الخصال عَنِ ابْنِ الْوَلِيدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ الْمُغِيرَةِ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: سِتَّةٌ لَا يُسَلَّمُ عَلَيْهِمْ الْيَهُودُ وَ الْمَجُوسُ وَ النَّصْرَانِيُّ وَ الرَّجُلُ عَلَى غَائِطِهِ وَ عَلَى مَوَائِدِ الْخَمْرِ وَ عَلَى الشَّاعِرِ الَّذِي يَقْذِفُ الْمُحْصَنَاتِ وَ عَلَى الْمُتَفَكِّهِينَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتِ.[13]
امام صادق از پدرانش علیهم السلام نقل کرد که فرمودند: به شش گروه نبايد سلام داد: يهودى، نصرانى، مجوسى، كسى كه مشغول قضاى حاجت است و كسى كه بر سفره شراب نشسته و شاعرى كه به زنان پاكدامن نسبت زنا مى‌دهد و كسانى كه با دشنام دادن به مادران يكديگر، شوخى و شادى مى‌كنند.
11- الخصال عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ عَنِ ابْنِ طَرِيفٍ عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ: سِتَّةٌ لَا يَنْبَغِي أَنْ يُسَلَّمَ عَلَيْهِمْ الْيَهُودُ وَ النَّصَارَى وَ أَصْحَابُ النَّرْدِ وَ الشِّطْرَنْجِ وَ أَصْحَابُ الْخَمْرِ وَ الْبَرْبَطِ وَ الطُّنْبُورِ وَ الْمُتَفَكِّهُونَ بِسَبِّ الْأُمَّهَاتِ وَ الشُّعَرَاءُ. [14]
امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: شش گروه را نبايد سلام داد که عبارتند از: يهود و نصارى و بازى‌كنندگان با نرد و شطرنج و شرابخواران و نوازندگان تار و تنبور و لذت برندگان از دشنام دادن به مادران و نیز شاعران.
12- الخصال عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الرَّبِيعِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُسْلِيِّ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى عَنْ نَوْفٍ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع يَا نَوْفُ إِيَّاكَ أَنْ تَكُونَ عَشَّاراً أَوْ شَاعِراً أَوْ شُرْطِيّاً أَوْ عَرِيفاً أَوْ صَاحِبَ عَرْطَبَةٍ وَ هِيَ الطُّنْبُورُ أَوْ صَاحِبَ كُوبَةٍ وَ هُوَ الطَّبْلُ فَإِنَّ نَبِيَّ اللَّهِ خَرَجَ ذَاتَ لَيْلَةٍ فَنَظَرَ إِلَى السَّمَاءِ فَقَالَ إِنَّهَا السَّاعَةُ الَّتِي لَا يُرَدُّ فِيهَا دَعْوَةٌ إِلَّا دَعْوَةُ عَرِيفٍ أَوْ دَعْوَةُ شَاعِرٍ أَوْ شُرْطِيٍّ أَوْ صَاحِبِ عَرْطَبَةٍ أَوْ صَاحِبِ كُوبَةٍ. [15]
از نوف بُکالی نقل شده که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: ای نوف، مبادا مالیات بگیر، شاعر، پلیس، رئیس قوم و تنبور نواز و طبل نواز باشی که پیامبر خدا شبی به آسمان نگاه کرد و فرمود: الان زمانی است که دعاها رد نمی شود مگر دعای رئیس قوم و شاعر و پلیس، تنبور و طبل نواز.
13- رجال الكشي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْعُودٍ عَنْ حَمْدَانَ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ سُلَيْمَانَ الْمُسْتَرِقِّ عَنْ سُفْيَانَ بْنِ مُصْعَبٍ الْعَبْدِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع قُلْ شِعْراً تَنُوحُ بِهِ النِّسَاءَ. [16]
ابن مصعب عبدی گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: شعری بگو تا زنان به آن نوحه کنند.
14- رجال الكشي عَنْ نَصْرِ بْنِ صَبَّاحٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِي دَاوُدَ الْمُسْتَرِقِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يَا مَعْشَرَ الشِّيعَةِ عَلِّمُوا أَوْلَادَكُمْ شِعْرَ الْعَبْدِيِّ فَإِنَّهُ عَلَى دِينِ اللَّهِ.[17]
امام صادق علیه السلام فرمود: ای گروه شیعه، به فرزندانتان شعر عبدی را یاد دهید، زیرا او بر دین خداست.
15- كفاية الأثر عَنْ أَبِي الْمُفَضَّلِ الشَّيْبَانِيِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِيِّ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ نَهِيكٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَطِيَّةَ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ الْوَرْدِ بْنِ كُمَيْتٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى سَيِّدِي أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ ع فَقُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّي قَدْ قُلْتُ فِيكُمْ أَبْيَاتاً أَ فَتَأْذَنُ لِي فِي إِنْشَادِهَا فَقَالَ إِنَّهَا أَيَّامُ الْبِيضِ قُلْتُ فَهُوَ فِيكُمْ خَاصَّةً قَالَ هَاتِ فَأَنْشَأْتُ أَقُولُ
| أَضْحَكَنِي الدَّهْرُ وَ أَبْكَانِي |
| وَ الدَّهْرُ ذُو صَرْفٍ وَ أَلْوَان[18] |
فرزند کمیت از پدرش نقل کرد که بر آقایم امام باقر علیه السلام وارد شدم، عرض کردم: ای پسر رسول خدا، من برای شما ابیاتی گفته ام آیا اجازه می دهید بخوانم؟ فرمود: الان ایام البیض است. عرض کردم: ویژه شماست، فرمود: بخوان، گفتم:
دنیا و روزگار مرا به خنده و گریه می اندازد، این دنیا چقدر رنگارنگ است.
16- المحاسن عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ حُرَيْثٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع وَ هُوَ فِي مَنْزِلِ أَخِيهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَا حَوَّلَكَ إِلَى هَذَا الْمَنْزِلِ فَقَالَ طَلَبُ النُّزْهَةِ. [19]
راوی گوید بر امام صادق علیه السلام که در منزل برادرش عبدالله بن محمد بود، وارد شدم، عرض کردم: فدایت شوم، برای چه به این خانه آمده اید؟ فرمود: از باب تفریح.