مصحف فاطمه سلام الله علیها

اشاره

نویسنده:سید حسین میرنور الهی

مصحف فاطمه سلام الله علیها

از جمله فضائل فاطمه زهراء(س) که اهل"بیت (ع) نیز آن را بارها مورد توجه و اشاره قرار داده" اند و از سوئی فضیلت و منشأ علم و دلیل امامت برای اهل"بیت(ع) نیز محسوب می"شود، وجود مکتوبی به نام مصحف فاطمه(س) است که در این مقاله به معرفی آن بواسطه روایاتی که در مورد آن وارد شده، می"پردازیم.

علم اهل"بیت(ع)

علوم اهل"بیت (ع) هم چنان که لدنی و از سوی خداوند است،ظواهری برای اتمام حجت و احتجاج بر مردم دارد که این نیز از جانب خداوند است و فضیلتی کمتر از الهامات قلبی و علوم معنوی ایشان ندارد.از جمله نشانه" ها و علومی که اهل"بیت(ع) از آنها استفاده می"کنند و جنبه ظاهری دارد و هیچ کس جز ایشان به آنها دسترسی ندارند، نشانه" ها و علومی است که به صورت ارث در بین اهل"بیت(ع) استمرار یافته است که از جمله" ی آنها انگشتر، شمشیر، زره، پرچم و عمامه و عصای پیامبر اکرم(ص)، جفر(جفر سرخ و جفر سپید)، جامعه، مصحف یا کتاب حضرت امیرالمومنین علی(ع)، صحیفه مختومه الهی، و مصحف حضرت فاطمه(س)، الواح موسی(ع)، عصای موسی(ع)، طشت قربانی موسی(ع)، خاتم سلیمان(ع) است که در روایات به توضیح این کتب پرداخته شده است.⁽¹⁾بنابراین مصحف فاطمه (س) یکی از منابع علم اهل"بیت (ع) می"باشد که بارها با آن احتجاج نموده و حقانیت بیان خویش را به آن مستند نموده"اند. علی بن ابی"حمزه از امام کاظم(ع) روایت نموده است که فرمودند: مصحف فاطمه (س) نزد من است.⁽²⁾ امام صادق(ع) نیز فرمود: به خدا قسم مصحف فاطمه(س) نزد ما هست⁽³⁾ که نشان دهنده موروثی بودن این علوم نزداهل"بیت(ع) است.ابوعبیده حذاء می"گوید: امام" باقر(ع) به من فرمود:هر کس شمشیر پیامبر و زره و پرچم مغلبه و مصحف فاطمه(س) در نزد او باشد،چشمش روشن است.⁽⁴⁾ ابوبصیر از امام صادق(ع) روایت می"کند که فرمودند: ابو جعفر(امام باقر(ع)) از دنیا نرفت تا آنکه مصحف فاطمه(س) را در بر گرفت.⁽⁵⁾ این مطلب نیز اهمیت و موقعیت والای مصحف فاطمه را نزد اهل"بیت(ع) روشن می"سازد.

مصحف فاطمه(س)

پس از اینکه به اهمیت مصحف فاطمه(س) نزد اهل"بیت(ع) اشاره کردیم به بیان منشأ آن پرداخته که اجمالی از معرفی آن مکتوب شریف است. برخی از اصحاب از امام صادق(ع) در مورد مصحف فاطمه(س) سوال کردند که حضرت در جواب مدت طولانی سکوت کردند و پاسخ دادند که: فاطمه(س) بعد از پیامبر(ص) هفتاد و پنج روز عمر کردند و به خاطر پیامبر(ص) اندوه فراوانی را تحمل می"کردند.در این مدت جبرئیل بر ایشان نازل می"شد و ایشان را به نیکوئی تسلی و تسلیت می"داد و از پیامبر(ص) و جایگاه آن حضرت برای او تعریف می"کرد و همچنین از اخبار آینده که مربوط به فرزندان آن حضرت بود،خبر می"داد و امیرالمومنین علی(ع) آن را می"نوشت. این است مصحف فاطمه(س).⁽⁶⁾ در روایت دیگری فرمودند: فاطمه (س) مصحفی از خود به یادگار گذاشت که قرآن نیست و اما کلامی از کلام خداوند است که برایشان وحی می"فرمود و پیک خداوند⁽⁷⁾ بیان می"کرد و امیرالمومنین علی(ع) آن را می" نگاشت.⁽⁸⁾ حمّاد بن عثمان می"گوید:به امام صادق(ع) عرض کردم:مصحف فاطمه چیست؟ امام(ع) فرمود:پس از رحلت رسول خدا(ص)، حضرت فاطمه(س) به شدّت محزون و افسرده گردید، پس خداوند فرشته ای به سوی او می فرستاد تا وی را تسلّی دهد و همدم او بوده با فاطمه(س) هم صحبت شود. فاطمه(س) این مطلب را برای حضرت علی(س) تعریف می"کند و حضرت علی(ع) به او گفت: هرگاه آن فرشته آمد و با تو سخن گفت، کلام او را برای من بازگو کن و حضرت فاطمه(س) شنیده هایش از آن فرشته را برای حضرت علی(ع) نقل می کرد و علی(ع) نیز آنها را می نوشت تا در نتیجه این مصحف فراهم آمد.حماد گوید: امام بلافاصله فرمود:مطالب این مصحف در باره احکام حلال و حرام نیست،بلکه اخبار غیبی و آنچه که در آینده واقع خواهد شد، در این مصحف نوشته شده است.⁽⁹⁾

ابوبصیر از امام باقر(ع) در مورد مصحف فاطمه(س) سوال نموده که آن حضرت فرمودند:خداوند آن را بعد از رحلت پیامبر(ص) بر فاطمه(س) نازل نمود و قرآن در آن نیست. در دو جلد از زبرجد است و ورقهایش از در سفید است و در آن اخبار گذشته و آینده تا روز قیامت است. در آن خبر آسمانها و ملائکه و تعداد ایشان و غیر ایشان است و خبر تعداد و نام مخلوقات مرسل و غیر مرسل است و کسانی که به سوی ایشان فرستاده شده"اند ،می"باشد.اسامی تکذیب کنندگان و ایمان آورندگان به ایشان است.اسامی جمیع مومنین و کافرین تا روز قیامت در آن ثبت شده است. همچنین شهرهای شرق و غرب عالم را توصیف نموده و تعداد مؤمنین و کافرین و ویژگیهای هر تکذیب کننده"ای در آن است. از گذشتگان در آن سخن آمده و از طاغوتهای ایشان که به حکومت رسیده و مدت حکومت ایشان در جمیع دوران نیز تعیین شده. صفات و تعداد اهل"بهشت و اسامی ایشان و نیز اهل جهنم نیز در آن است. علم قرآن و تورات و انجیل و زبور به همان صورتی که نازل شده"اند در آن است.

هنگامی که خداوند خواست تا آن را بر فاطمه(س) نازل کند، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل را مأمور این کار نمود که در نیمه شب جمعه رخ داد در حالی که فاطمه(س) در حال نماز بود و بعد از اینکه نمازش تمام شد به او سلام کردند و گفتند: سلام(خداوند) بر تو سلام می"فرستد و مصحف را بر دامن او نهادند و او نیز فرمود: سلام مخصوص خداوند است و از اوست و به سوی اوست و بر شما ای فرستادگان خدا سلام باد. سپس فرشتگان به آسمان عروج کرده و فاطمه(س) بعد از نماز صبح تا ظهر مشغول خواندن آن مصحف شد تا اینکه به آخرش رسید. و یقینا اطاعت از فاطمه(س) برتمام مخلوقات الهی از جن و انس و وحوش و انبیاء و ملائکه واجب است. پس از این مصحف به امیرالمومنین علی(ع) و از ایشان به امام حسن(ع) و سپس به امام حسین(ع) و سپس به ما رسید تا اینکه نزد صاحب امر برسد. ابوبصیر فرمود: این علم بسیاری است. امام(ع) فرمود:تمام این مطالب از ورق اول بود و از ورق دوم هیچ مطلبی نگفتم.⁽¹⁰⁾

مطالب مصحف

اموری که در روایات از مصحف فاطمه(س) بیان شده را در چند بند ذکر می"کنیم و بعد با ذکر چند نمونه از مصادیق آن از روایات با برخی از مطالب آن آشنا می"شویم.

1. محتوای آن در مورد علم آینده می"باشد که اشاره"ای به حلال و حرام(فقهی) نشده است.⁽¹¹⁾

2. مطلبی از قرآن در آن نیست.⁽¹²⁾

3. مقدار مصحف فاطمه(س) همانند قرآن موجود نزد مسلمین است.⁽¹³⁾

4. در مصحف فاطمه(س) وصیت ایشان هست.⁽¹⁴⁾

5. حوادث آینده در آن گزارش شده است.⁽¹⁵⁾

6. اخبار آینده در مورد ذریه فاطمه زهراء(س) در آن است.⁽¹⁶⁾

7. نام تمام حاکمان سرزمینها تا روز قیامت در آن ثبت شده است.⁽¹⁷⁾

8. در آن مطالبی است که مردم را به اهل"بیت (ع) محتاج می"کند در حالی که اهل"بیت (ع) به هیچ کس محتاج نیستند.⁽¹⁸⁾

از جمله اموری که اهل"بیت (ع) آن را از مصحف فاطمه (س) خبر داده"اند، چند خبر است که آنها را ذکر می"کنیم.

الف. امام صادق(ع) فرمود: در سال 128ه_ ق،زنادقه ظهور می"کنند و فرمودند که من این مطلب را از مصحف فاطمه نقل می"کنم.⁽¹⁹⁾ علامه مجلسی (ره) گوید:من فکر می"کنم که مقصود از زنادقه امثال ابن ابی العوجاء و ابن مقفّع باشند که با امام صادق(ع) مجادله و مناظره می"کردند و سال 128 هجری، بیست سال قبل از وفات امام صادق(ع)است که زمان طغیان و کثرت این طایفه بود و یا آنکه مراد خلفای بنی عباسند که کتب زنادقه را در آن سال ترویج دادند.⁽²⁰⁾

7- (17) - مجلسی، محمد باقر؛ پیشین،ج 26، ص 18

8- (18) - کلینی، محمد بن یعقوب؛ پیشین، ج 1، ص 240

9- (19) - همان، ج 1، ص 240

10- (20) - مصطفوی، سید جواد؛ اصول کافی-ترجمه مصطفوی، تهران، کتابفروشی علمیه اسلامیه، اول، بی تا، ج 1، ص 347

ب. امام صادق (ع) از مصحف فاطمه بر تکذیب بنی"الحسن که ادعای امامت نموده بودند و زیدیه نیز با ایشان همراه شده بودند می"پردازد و می"فرماید: همانا در جفری که (پیشوایان زیدیه) یاد می"کنند (و مدعی هستند که نزد آنهاست) چیزهائی است که ایشان را ناپسند آید، زیرا آنها به حق معتقد نیستند، در صورتی که حق در آن جفر است (در آن نوشته است که از ایشان کسی به امامت نمی"رسد و اجازه خروج و جنگیدن ندارد) و باز اگر راست می"گویند، قضاوتهای علی(ع) و احکام میراثی را که فرموده است (و در جفر نوشته است) بیرون آورند، راجع بمیراث خاله ها و عمه ها از ایشان بپرسید (اگر توانستند جواب گویند و باز اگر راست میگویند) مصحف فاطمه(س) را که وصیتش در آن و سلاح پیغمبر(ص) نیز همراه آنست، بیرون آورند (وصیت فاطمه(ع) ایشان را تکذیب می"کند و سلاح پیغمبر(ص) نزد ماست نه نزد ایشان).⁽²¹⁾

همچنین در روایت دیگر نیز امامت را از غیر اهل"بیت (ع) با استناد به مصحف فاطمه(س) رد می"کنند.امام صادق به فضیل بن سکره می"فرماید:ای فضیل،می دانی اندکی پیش من در چه مطالعه می"کردم؟ گفتم: نه، فرمود:در مصحف فاطمه (ع)، کسی نیست که روی زمین به پادشاهی رسد، جز اینکه نام وی و پدرش در آن نوشته شده است و من برای اولاد حسن(ع) در آن کتاب چیزی نیافتم.⁽²²⁾

در موردی دیگر به ولید بن صبیح فرمودند: ای ولید، در مصحف فاطمه (س) نگاه کردم و برای فرزندان فلانی ندیدم مگر به اندازه گرد و خاک برخاسته از نعل.⁽²³⁾(مراد به حکومت رسیدن فرزندان امام حسن(ع) است که با کمک زیدیه مدت کمی توانستند بر مدینه حاکم شوند.)

1- (21) - کلینی، محمد بن یعقوب؛ پیشین، ج 1، ص241

2- (22) - شیخ صدوق، محمد بن علی؛ علل الشرائع، قم، انتشارات مکتبه داوری، ج1 ،ص 207

3- (23) - مجلسی، محمد باقر؛ پیشین، ج 26، ص48

از امام صادق(ع) در مورد محمد بن عبدالله بن الحسن سوال شد که فرمودند:هیچ پیامبر(ص) و وصی و پادشاهی نیست مگر اینکه نام او در مصحف فاطمه(س) است و به خدا قسم اسمی از محمد بن عبدالله بن حسن در آن نبود.⁽²⁴⁾

پاورقی

1. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الإرشاد، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید ، 1413 ه_ ق، ج 2، ص: 186و 187و 188 و مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار ، بیروت، موسسه الوفا، 1404 ه_ ق، ج 26، ص: 33
2. صفار قمی، محمد بن الحسن بن فروخ، بصائرالدرجات، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، 1414 ه_ ق، ص 154
3. همان، ص153
4. همان، ص186
5. همان، ص158
6. مجلسی، محمد باقر؛ پیشین، ج 26، ص: 41
7. فیروزآبادی گفته است که مراد از پیک خداوند، جبرئیل (ع) است.
8. مجلسی، محمد باقر؛ پیشین، ج 26، ص41
9. کلینی، محمد بن یعقوب؛ الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه ، 1365ش، ج 1، ص: 240
10. طبری، محمد بن جریر، دلائل الإمامه، قم، دارالذخائر للمطبوعات، بی تا، ص 27 و 28
11. محتوای آن در مورد علم آینده می"باشد که اشاره"ای به حلال و حرام(فقهی) نشده است.
12. مطلبی از قرآن در آن نیست.
13. مقدار مصحف فاطمه(س) همانند قرآن موجود نزد مسلمین است.
14. در مصحف فاطمه(س) وصیت ایشان هست.
15. حوادث آینده در آن گزارش شده است.
16. اخبار آینده در مورد ذریه فاطمه زهراء(س) در آن است.
17. نام تمام حاکمان سرزمینها تا روز قیامت در آن ثبت شده است.
18. در آن مطالبی است که مردم را به اهل"بیت (ع) محتاج می"کند در حالی که اهل"بیت (ع) به هیچ کس محتاج نیستند.
19. مجلسی، محمد باقر؛ پیشین، ج 26 ،ص44
20. کلینی، محمد بن یعقوب؛ پیشین، ج 1، ص 240
21. همان، ج 1، ص 239
22. همان، ج 1، ص241
23. همانج : 1 ص 240
24. همان ج : 1 ص 241